اثرات خشکي زاينده رود بر اقتصاد استان اصفهان

طرح مسأله
 

1-از سال 1358 تا 1368 در ايران حدود 18 ميليون نفر متولد شده اند. جمعيت 18 ميليوني بر اساس جدول ذيل ساليانه به سن 26 سالگي مي رسند و بايد براي آنها شغل ايجاد شود.
2- تعداد افرادي که طي 5 سال آينده به سن 26 سالگي مي رسند به شرح جدول ذيل است:

سال	جمعیت بالای 25 سال
1388	1880000
1389	1870000
1390	1860000
1391	1710000
1392	1740000
1393	1720000

3 – استان اصفهان و بالاخص شهر اصفهان نقشي کاملاً پيشرو در ايجاد اشتغال جديد در کشور داشته است. تعداد بيمه شدگان تأمين اجتماعي در استان اصفهان در سال 1358، 128000 نفر، در سال 1384 حدود 480000 نفر، و در سال 87 حدود 735000 نفر بوده است. جهش ايجاد اشتغال در استان اصفهان از سال 84 تا 87 درخشان و بي نظير بوده است.
4- مقايسه ي نسبت بيمه شدگان تأمين اجتماعي در استان اصفهان به کل کشور گواه افزايش وزن استان اصفهان به کل بيمه شدگان کشور است. اين نسبت از 8 درصد در سال 1369، به 12 درصد افزايش يافته است.
5- توسعه ي استان اصفهان رابطه ي وثيق با منابع آب دارد. در صورتي که منابع آب براي استان اصفهان تمهيد نشود پروسه ي توسعه در استان اصفهان متوقف مي شود و نه تنها در اصفهان که نقشي پيشاهنگ در ايجاد اشتغال کشور داشته قادر به ايجاد شغل جديدي نخواهد بود، بلکه بسياري از شاغلين فعلي نيز شغل خود را از دست خواهند داد.

منابع آب
 

1-در سال جاري در کل کشور بايد براي 1880000 نفر شغل جديد ايجاد شود. نظر به جايگاه اصفهان که 12 درصد اشتغال کشور را تأمين مي کند، استان اصفهان بايد براي 225000 نفر شغل جديد ايجاد کند که معادل 30 درصد شاغلين موجود تأمين اجتماعي در استان است.
2- ايجاد شغل جديد بدون توسعه ي منابع آب استان غيرممکن است. هر شغل جديد به درجات متفاوت به آب احتياج دارد.
3- مدت ها بود که آب زاينده رود از اصفهان به بعد جريان نداشت و يا از اصفهان به بعد آب در ماه هاي محدودي جريان داشت، در سال جاري آب زاينده رود به اصفهان و حومه نيز قطع شده است.
4- روستاهاي حاشيه ي زاينده رود از اصفهان تا گاوخوني در صورت تداوم وضعيت موجود طي 5 سال آينده تخليه خواهد شد و جمعيت آنها به اصفهان مهاجرت خواهند کرد.
5- توقف ورود آب به اصفهان و حومه، به کاهش شديد سطح سفره هاي آب زيرزميني منجر خواهد شد. در روستاي حبيب آباد در حومه ي اصفهان، 85 سال قبل با دست از چاه آب برداشت مي کردند و اکنون در بيش از 100 متري به آب مي رسند. توقف ورود آب به شهر اصفهان نه تنها باعث مي شود ايجاد شغل جديد در شهر اصفهان غيرممکن شود، بلکه در صورت تداوم وضعيت موجود 30 درصد از شاغلين فعلي استان نيز شغل خود را از دست خواهند داد.
6- قطع آب زاينده رود به شهر اصفهان نه به سبب کاهش سطح بارندگي، بلکه به سبب برداشت هاي بي رويه است که در بالادست انجام مي شود.
7- بين پل زمان خان تا سد زاينده رود به وسيله ي 360 پمپ از زاينده رود آب برداشت مي شود و با روش غرق آبي زمين هاي جديدي را زير کشت برده اند، بهره وري در واحدهاي جديد احداث شده بسيار پايين است.
8- در مناطقي که حالت کوهستاني و نيمه کوهستاني دارد، و شيب زمين مناسب کشت مکانيزه نيست، در قله ي کوه ها باغ هاي جديد احداث کرده اند و اين باغ ها را با روش غرق آبي و غيرمکانيزه آبياري مي کنند.
9- از منظر اشتغال ايجاد شده، بسياري از واحدهاي جديد کشت، به سبب پايين بودن بهره وري، اقتصادي نيستند. آب به مناطقي که توجيه اقتصادي داشته اند قطع شده است و در مناطقي که بهره وري آنها حداقلي است و به سبب کوهستاني بودن امکان کشت مکانيزه در آنها وجود ندارد، اختصاص مي يابد. البته کشاورزي در ارتفاعات و به کمک پمپ از رودخانه با حذف يارانه ي برق غيراقتصادي خواهد شد و عمده ي آنها ورشکست خواهند شد. با نفت بشکه اي 73 دلار قيمت يک کيلووات برق بالايي 100 تومان است وقتي بيش از 95 تومان براي يک کيلووات برق يارانه پرداخت مي شود آيا اين گونه انتقال آب اقتصادي است؟
10- بهره وري و اشتغال در اقتصاد مملکت قرباني تفکرات محلي و منطقه اي شده است.
11- تداوم وضعيت موجود، شغل چنداني در بالادست ايجاد نمي کند، اما حداقل 30 درصد از شاغلين فعلي در استان اصفهان شغل خود را از دست مي دهند.
12- اشتغال جديد ايجادشده در بالادست با محاسبات نگارنده، 50000 نفر و اشتغال از دست رفته در پايين دست طي 5 سال آينده 340000 نفر است. بازنده ي اصلي، اقتصاد ملي است. اگر بعد خانوار را 4/2 نفر فرض کنيم، با 290000 نفري که شغل خود را از دست مي دهند، 1218000 نفر منبع تأمين معاش خود را از دست خواهند داد.

ماحصل کلام
 

1-سرچشمه ي همه ي رودخانه ها اغلب در مناطق کوهستاني است. اگر در مناطق کوهستاني مانع عبور آب به مناطق جلگه اي و دشت هاي پايين دست شويم چه اتفاقي خواهد افتاد؟ تمدن هايي که پس از مناطق کوهستاني طي هزاران سال ايجاد شده اند نابود خواهند شد.
رودخانه ي دجله و فرات از مناطق کوهستاني ترکيه سرچشمه گرفته و سپس در جلگه، تمدن عراق امروز را ايجاد کرده است. ترکيه با ايجاد سدهاي متعدد ورودي آب به عراق را به شدت کاهش داده است. کاهش ورودي آب به عراق به خشک شدن هورها در جنوب عراق انجاميده و بحران گرد و خاک را در شرق ايران باعث شده است.
2- شبيه همين پديده در مورد رودخانه ي هيرمند در درياچه ي هامون اتفاق افتاد.
3- آنچه که در بالادستِ رودخانه هايي که به خوزستان و اصفهان جاري است در حال اتفاق افتادن است در برش ده سال آينده و در صورت حفظ سرعت موجود در استفاده از منابع آب، به حذف دو تمدني مي انجامد که در اصفهان و خوزستان طي هزاران سال ايجاد شده است. اقتصاد دو منطقه اي اصفهان و خوزستان در آستانه ي فروپاشي است و در ازاي آن مناطق کوهستاني بالادست در بختياري زير کشت مي رود.
4- آب زاينده رود به روي دومين قطب اقتصادي کشور بسته شده است و آن را با روش غرق آبي و غيرمکانيزه در نوک قله ي کوه ها به ايجاد باغ هايي جديد اختصاص داده اند. بيکاري ايجاد شده ناشي از زوال قطب اقتصادي کشور طي 5 سال آينده، اولين چالش ملي خواهد بود.
5- عدالت اجتماعي طوري تعريف مي شود که دومين قطب اقتصادي کشور تعطيل شود.

پي نوشت
 

*اين مقاله قبلاً به همايش "همايش علل بحران زاينده رود در اصفهان ارائه شده است.
1- عضو هيأت علمي گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان.
 

منبع:ماهنامه فني – تخصصي دانش نما 175 – 174
/ن