مصاحبه با حضرت آيت الله دري نجف آبادي(زيد عزه)
آيت الله حسينعلي دري نجف‌آبادي فرزند حاج اسدالله در آبان 1324 در نجف آباد اصفهان متولد و در سال 1338 به حوزة علميه نجف آباد راه يافته در سال 1340 شمسي به حوزة علميه قم رفت و از سال 1343 در درس خارج اصول و فقه شركت جست و هم زمان دوره هاي عالي فلسفه را آموخت.
ايشان از سال 1346 به بعد بصورت مستقل در مباحثة جواهر ، كفايه ، فقه ، اصول و اسفار پرداخته و ضمناً به تدريس سطوح مختلف همت گمارد.
پاره اي از تأليفات معظم له به چاپ رسيده ، نظير: انسان، اسلام و بهره وري در اسلام، استراتژي دراز مدت جمهوري اسلامي ايران، فرهنگ و توسعه از ديدگاه حضرت امام خميني مقدمه‌اي بر مالية عمومي در اسلام، حكومت اسلامي در نهج البلاغه، انديشه‌هاي اقتصادي شهيد مدرس و .......
برخي از مسئوليت‌ها: مسئوليت كميته انقلاب اسلامي در اراك ، امامت جمعه شهر كرد و نماينده امام راحل در استان چهار محال و بختياري ، نمايندگي مجلس شوراي اسلامي در دورة اول ، چهارم و پنجم ، دبير هيئت عالي گزينش بيش از 15 سال ، عضويت در ستاد قرارگاه خاتم الانبياء ، رياست هيئت مديره و دبير هيئت علمي مركز جهاني علوم اسلامي قم ، عضويت در شورايعالي مجمع جهاني اهل بيت (ع) ، عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام در دو دوره پنج ساله ، وزير اطلاعات جمهوري اسلامي ايران ، رياست كميته اقتصادي شوراي عالي امنيت ملي ، رياست ديوان عدالت اداري ، دادستان كل كشور ، امام جمعه اراک
انسانها ذاتاً در انديشه ماندگاري و کمال هستند و اين را مي توان از خلق و خوي انسانها دانست ، به همين جهت انسانها در اين انديشه و فکر هستند که چگونه مي توانند خود نام و ياد خود را ماندگار نمايند و حتي پس از مرگ هم باقي باشند . و حيات آنها پس از مرگ نيز تداوم يابد و آثاري از خود به ياد بگذارند و کارهاي ماندگار انجام دهند . و مشکلات اجتماعي و يا فرهنگي را به نحوي حل و فصل کنند .
سئوال اينجاست که چه کار خيري را انسان انجام بدهد که سالهاي سال پس از عمر خود مؤثر باشد و جامعه و افراد آن از آن بهره مند شوند و آثار باقيه انسانها نشان از همت و ارداه آنهاست . از جمله کارهايي که اين امر را محقق مي سازد در وقف است . چرا که اين امر يا عمل تا زماني که باقي است يا تا زماني که مال موقوفه باقي و قابل استفاده است و منافع آن صرف کارهاي خير مي شود آثار بلندي را داراست . در همه اعصار اين عمل خداپسندانه مورد توجه انسانها بوده و آنان اموالي را براي کارهاي خير يا عبادتگاهها اختصاص مي دادند و در دين اسلام نيز اولين واقف پيامبر گرامي اسلام (ص) بود که اموالي که به او رسيده بود وقف نمود .
با چنين توصيفي که پيرامون وقف نموديد ولي در قرآن کريم آيه اي در باره وقف نداريم
اگر چه در قرآن کريم کلمه وقف عيناً بکار نرفته است ولي آيات متعددي از قرآن افراد را به انجام کارهاي عام المنفعه و صالح و باقيات الصالحات و عمل صالح ، بّر و احسان ، صدقات ، بناي مساجد و ديگر مراکز عبادي ، کارهاي خير و بناهاي خيريه و عناوين مشابه آمده است و بر آن توصيه و تاکيد شده است . که وقف از جمله مصاديق اين آيات است . ائمه معصومين (عليهم السلام) و بخصوص رسول مکرم اسلام (صلي الله عليه و اله) با وقف هائي که انجام داده اند و توصيه هائي که در مورد وقف نموده اند توجه ويژه اي به اين عمل خداپسندانه و صدقه جاريه داشته اند .
وقف يکي از بهترين آثار و برکات وجودي انسانها و داراي آثار فراوان اجتماعي و فرهنگي ، اقتصادي و سياسي و مانند آن است . وقف خدمت ماندگار نسبت به جامعه است و نسلهاي بعدي از برکات آن بهره مند خواهند شد .
فعاليت سازمان اوقاف و امور خيريه را در اين راستا چگونه ارزيابي مي کنيد؟
سازمان محترم اوقاف و امور خيريه گر چه فعاليت هاي چشمگيري داشته که قابل تعريف و تمجيد است ولي بايد اهتمام و تلاش بيشتري در جهت حفظ ، بهره برداري و احياي موقوفات داشته باشد و مردم و ارگانها نيز بايد همکاري نمايند . و کارشناسان و متخصصان عرصه وقف در فرهنگ سازي و بيان احکام شرعي آن بايد تلاش مضاعفي از خود نشان دهند .
عده اي از مردم اموال وقفي در اختيار دارند و يا به عبارت ديگر مستاجر اوقاف هستند هميطور برخي از ادارات و سازمان هاي دولتي و خصوصي در اماکن وقفي ساکن و فعاليت ميکنند به نظر حضرتعالي آنان در اين خصوص چه وظيفه اي دارند ؟ به بياني ديگر وظيفه مردم و دولت در رابطه با اموال اوقافي چيست؟
موضوع حقوق بيت المال است و مسئوليت شرعي همگاني است . بايد هر نوع تصرفي در رابطه با وقف بر اساس صرفه و صلاح و غبطه مال وقف و موقوف عليهم باشد . تلاش صادقانه همه افراد و ارگانها مي تواند موجب تشويق انسانهاي خيّر و نيکوکار گردد. و البته در عصر حاضر نياز به عرصه هاي جديد درباره وقف و خدمات ماندگار هست . از جمله کارهاي مهم در رابطه با ايتام ، حوزه هاي علميه ، از کارافتادگان ، محرومان و نيازمندان ، گسترش فرهنگ و معارف اسلامي در جهان ، حمايت از مراکز ديني و تربيتي ، توليد علم و دانش ، احياي کتب سودمند و مراکز خدمات اجتماعي و تامين نيازهاي ضروري جامعه اسلامي و ده ها عنوان ديگر که هر يک در جاي خود بسيار ارزنده و خدمتي ماندگار خواهد بود . بايد قدر فرصتها را شناخت و از فرصتها جهت کارهاي مفيد بهره جست . تاريخ شاهد گويائي بر خدمات ارزشمند پيشنيان و خيرين و سابقين در خدمت و ايثار مي باشد و آنچنان که درباره گذشتگان سخن مي گوئيم ، آيندگان درباره ما سخن خواهند گفت و امروز موقوفات در دست ما امانت است . و فردا امانت به ديگران منتقل خواهد شد . مبادا ما وظيفه خود را نسبت به امانتها رعايت نکنيم .
برگرديم به موضوع اول ، شما ارتباط بين وقف و واقف را از جهت ميل به بقا و باقي ماندن دانستيد آيا اين ميل ريشه تاريخي دارد يا ديني؟ و اصولا وقف از مقوله دين است يا تاريخ بشر؟
وقف ريشه در تاريخ بشريت و اديان آسماني دارد .يکي از بنيادهاي عميق ديني و الهي و اجتماعي از بدو تاريخ بشر همزاد با انسانها پايه گذاري شده بنياد خدمات اجتماعي ، نيکوکاري ، کارهاي نيک ، مراکز خدمات عمومي ، احياي مراکز عبادي ، مساجد ، بيمارستانها و درمانگاهها ، مدارس ، حوزه هاي علميه ، مراکز آموزشي و توان بخشي ، دارالايتامها ، موسسات خيريه ، امامزادگان و احياي عاشورا و کربلا و گسترش فرهنگ اسلامي و کتاب و کتابخانه و کتابهاي نفيس و گرانسنگ جاده ها ، پل ها ، سدها ، قنوات ، شبکه هاي آبياري ، حمامها و ده ها نوع مراکز خدمت رساني و ارزشمند و ماندگار ديگر است . البته با توجه به تحولات زندگي انسانها و شرائط هر قوم و هر نژاد اين قبيل خدمات متفاوت بوده و نوعاً سير تکاملي را به خود گرفته . تاريخ بناي معابد و مراکز ديني و خدمات اجتماعي با تاريخ انسانيت قرين است . تاريخ و سيره پيامبران عظيم الشان الهي نشان دهنده اهتمام ويژه آن بزرگواران به امور ياد شده و تاسيس و حمايت و تشويق پايگاههاي عظيم خدمات اجتماعي و بناي کعبه مکرمه و مسجدالحرام و مشاعر عظام تا بناي مسجدالاقصي و بيت المقدس شريف و توسعه اين کانونهاي نوراني در سراسر عالم نمونه هايي از اين قبيل خدمات ارزشمند و ماندگار است .
همين طور که فرموديد اديان الهي سفارش به وقف دارند حال به نظر حضرتعالي تاکيدات دين اسلام در بحث وقف ناشي از چيست ؟
آنچه در اسلام عزيز در خصوص زکوات ، اخماس ، صدقات ، انفاق و يا باقيات الصالحات و يا احداث نهرها و قنوات و مساجد و پل ها و جاده ها و شوارع و طرق و مانند آن آمده است . همه براي آن است که فرهنگ خير و خدمت ارتقا يابد و روح ايثار و فداکاري و احسان و انفاق در راه خدا تقويت شود و به جاي حرص و آز و طمع ورزي و غارتگري ، روح خداباوري ، خدمتگزاري ، نوع دوستي و عشق به ديگران و عشق به خدمت رونق يابد . در ميان اين خدمات ارزشمند و گرانبها موضوع وقف و صدقات جاريه از جايگاه پربرکت و ارزنده و برجستگي خاصي برخوردار است . چون در وقف اصل مال براي هميشه محفوظ مي ماند و از برکات و ثمرات آن ديگران بهره مند مي شوند و يا کارهاي خير سامان مي يابد . و اين خود انگيزه ها را بيشتر تشويق و تقويت مي کند .
ثانياً از خالص مال انسانها وقف صورت مي پذيرد و پس از اداي ساير حقوق واجبه مي توان به اين اقدام خداپسندانه همت گماشت.
ثالثاً تأسي به سيره اهل البيت (عليهم السلام) است که به چنين اموري اهتمام ويژه داشته اند .
رابعاً عمده فکّ ملک و آزادي ملک در راه خداست . و حق الله است و قابل تغيير و تبديل نمي باشد و بايد حقوق واقف و موقوف عليهم رعايت شود . و غبطه و صرفه و صلاح وقف در هر حال منظور گردد . البته رسالت متوليان وقف بسيار خطير و سنگين است و در اين رابطه تفاوتي بين وقف خاص و عام نمي باشد . مديريت حکيمانه و تدبير خردمندانه وقف و موقوفات با توجه به صرفه و صلاح وقف از اهم اموري است که بايد نسبت به آن اهتمام ويژه مبذول نمود . حفظ و نگهداري وقف ، احيا و بازسازي آن ، بهره برداري و بهره وري بهينه ، حفظ اسناد و مدارک مربوط ، رعايت غبطه همه جانبه ، مديريت پسنديده و کم هزينه و پر فايده ، اداره مطلوب و تدبير دلسوزانه و مسئوليت شرعي و اخلاقي ارگانها و متصديان امور در اين باره بسيار حساس و مهم است . و ضمن اينکه بايد احکام شرعي وقف به طور کامل رعايت شود نسبت به هر گونه تفسيري نيز بايد حد اعلاي مصالح منظور گردد .
نظرتان پيرامون متعرضين به اموال وقف چيست ؟ چگونه مي توان از اموال وقف حفظ و نگهداري کرد ؟ و راه صيانت از اموال وقف چگونه است؟
در اينجا تاکيد بر اين مسئله لازم است که متعرضين موقوفات شرعاً و قانوناً مسئول بوده و بايد کليه حقوق وقف را به طور دقيق و صحيح بپردازند و جزو ديون آنها خواهد بود و شرعاً و قانوناً ضامن هستند و از اموال آنها بايد برداشته شود . و هر گونه تصرف غيرقانوني و شرعي در اموال وقف حرام بوده و مسئوليت شرعي و قانوني دارد . در حوزه هاي علميه نيز بايد احکام وقف و کتاب وقف به طور کامل مورد عنايت قرار گرفته و مسائلي جديد در اين باره بحث و بررسي شود و راهکارهاي مناسب براي تداوم موقوفات و بهره برداري مطلوب و حفظ و صيانت از آن ارائه شود و در هر بابي احکام مربوط به آن بحث و بررسي شود و بر اساس شرائط و احکام اسلامي و نيازهاي جديد راهکارهاي مناسب فقهي و شرعي ارائه گردد . دستگاههاي حکومتي و قضائي و قانونگذاري نيز بايد در تمامي زواياي مربوط به موقوفات حمايت و اقدامات مؤثري انجام داده تا سرمايه هاي عظيم موقوفات در راستاي اهداف ارزنده آن بکار گرفته شود . و با تمامي وجود از موقوفات و حقوق مربوط صيانت شود . نسبت به موقوفات جديد و اولويت هاي مربوط نيز تدابير لازم اتخاذ و راهکارهاي جديد ارائه و از همه مهمتر اعتماد عمومي جلب گردد تا مردم با عشق و اشتياق همچون گذشته به اين خدمات ارزشمند اهتمام ورزند و براي خود آثار باقيه و باقيات الصالحات و خدمات ماندگار پديد آورند .
اين مسئله بُعد جهاني دارد يعني در برخي از کشورها اموال وقفي به غارت مي رود و اهتمام برخي از حکومت ها و نظام حاکم نيز بر همين است حال در مسئلة صيانت از اموال وقف در بُعد جهان و منطقه چگونه بايد مطرح گردد؟
بدون ترديد در کشورهاي اسلامي و بلکه مسلمانان در کشورهاي غير اسلامي نيز بايد براي صيانت از موقوفات اعم از عام و خاص تدابير لازمي اتخاذ نموده و قوانين حقوقي و حقوق مدني و ساز و کارهاي مناسبي را پيش بيني نموده تا با تغييرات حکومتي و دولتي و سياسي موقوفات آسيب نبينند و دچار سليقه هاي گوناگون نشود . و اين صدقات جاريه همچون نهرهاي روان در دل جامعه اسلامي موجب تلطيف فضاي جامعه و خدمات ماندگار و حمايت از نيازمندان و توسعه همه جانبه و خدمات پايدار و گسترش مدارس ديني و مساجد و دانشگاهها و حسينيه ها و درمانگاها و بيمارستانها و انواع خدمات خيريه ديگر و بنيادهاي نيکوکاري بکار گرفته شود . به نظر بنده اين موضوع قابليت آن را دارد که در کنفرانس اسلامي و در بحث و بررسي مباحث فقهي نسبت به مسائل آن در جهان اسلام نيز عنايت ويژه اي مبذول گردد . و تمامي کشورهاي اسلامي موظف به رعايت اصول و مباني فقهي و اسلامي و رعايت حقوق واقفين و موقوف عليهم و احکام شرعي مربوط گردند .
افراد مختلف با سلايق متعدد ، اولويتهايي را براي وقف و سازمان اوقاف و امور خيريه مطرح مي کنند، به نظر شما اولويت هاي وقف و توصيه هاي شما در اين رابطه چيست؟
همانگونه که يکي از اولويتهاي سلف صالح در گذشته تعليم و تربيت طلاب و فضلا و علما و خادمان علم و دين بوده امروز نيز اين امر از اهميت بايسته اي برخوردار است . و همانگونه که در هزار سال قبل شيخ طوسي (رض) حوزه مقدسه علميه نجف را تأسيس فرمودند و در طول هزار سال شاهد آثار و برکات فراوان آن بوده ايم و يا فاطميون که بر مصر حکومت مي کردند دانشگاه الازهرا را به نام مبارک حضرت زهرا (سلام عليها) بنا نهادند و در طول هزار سال شاهد برکات آن دانشگاه با عظمت بوده ايم . و به همين نسبت تمامي حوزه ها و مراکز علمي اصفهان ، شيراز ، مشهد ، قم ، کربلا ، سامرا ، مکه ، تبريز ، تهران ، لبنان ، و جبل عامل و ديگر بلاد اسلامي .
به نظر شما با توجه به مطالبي که فرموديد چگونه مي توان در اين مسير گام برداشت؟
امروز نيز اين موضوع از اهميت ويژه اي برخوردار است و بايد تمامي اهتماممان را براي توسعه حوزه هاي علميه و مراکز فقهي و ديني و تربيتي بکار گرفته و اسلام شناسان برجسته و فقيهان گران مايه و خبرگان برگزيده و مفسران معرف دين و عالمان به الله تربيت کنيم تا مشعلداران هدايت باشند و موجب ارتقاي باورهاي عميق ديني در جامعه اسلامي و پاسداري و صيانت از ارزشهاي قرآن و عترت و نظام اسلامي گردند . بايد مراکز علمي و ديني را تقويت کرد . بايد جاذبه هاي ديني را افزايش داد . بايد راه را براي جذب جوانان به مراکز ديني هموار کرد . و زمينه را براي گسترش معارف اسلامي هموار ساخت و درس اخلاق و معرفت و قرآن و عترت را به همه آموخت . و به فرموده رسول اکرم (صلي الله عليه و اله) که فرمودند : « و انما العلم ثلاثه آيه محکمه او سنته قائمه او فريضه عادله و ما خلاهن فهو فضل » ( اصول کافي جلد يک صفحه 32 )
توجه لازم مبذول نمود و بنا را بر ارتقاي بنيادهاي اخلاقي و ديني و کادر سازي و تربيت نفوس و تهذيب عقول و پرورش استعدادهاي جوانان و نوجوانان در راه باورهاي عميق الهي و ولائي و فاطمي شد . و اين بهترين کار و بالاترين خدمت است.
بنابر اين وقف داراي قداستي عظيم است که در خدمت علم و عبادت و رشد مردم قرار گرفته است حال در رابطه با حفظ قداست وقف و حرمت موقوفات چه بايد کرد؟
مسئله مهم ديگر قداست وقف و حرمت موقوفات بايد حفظ شود و از هر نوع سوء استفاده و يا آلوده شدن و آلوده کردن فضاهاي نوراني وقف و مراکز مقدس اسلامي و ولائي بايد قاطعانه پرهيز گردد و اجازه داده نشود تا به بهانه هاي واهي حرمت اوقاف نقض و يا زير سئوال برود و يا با خرافات و ادعاهاي واهي لوث گردد. و يا عده اي براي کار و کسب و يا خالي کردن جيب ديگران و يا مراکزي را به عنوان قدمگاه ، امامزاده ، زيارتگاه ، مقبره مطرح و موجب ترويج کارهاي خلاف گردند.
اين امر مهم مسئوليت علما و متصديان امور را دو چندان مي نمايد تا اجازه ندهند به بهانه هاي ساختگي ميدان براي بازيهاي گوناگون باز گردد . و راه سوء استفاده توسط عناصر جاهل و يا شياد و يا ساده انديش و يا فرصت طلب باز گردد. در هر صورت گذشتگان در اين رابطه خدمات ارزشمندي را از خود به يادگار گذاشته و امروز مسئوليت حفظ و استفاده بهينه از آن همه خدمت به عهده ماست .
امروز بر همه ما لازم است که اولا سنتهاي گرانسنگ گذشتگان را پاس بداريم و در ثاني در حفظ و احياي آن کوشا باشيم .
و در بهره برداري حکيمانه از اين همه سرمايه هاي عظيم اسلامي و مردمي بهترين بهره برداري را بنمائيم تامردم نيز اعتماد نموده و دلگرم شوند . البته متصديان امور نيز بايد با دلسوزي لازم از تمامي ظرفيتهاي ايجاد شده براي ارائه خدمات اجتماعي و گسترش عدالت و معارف اسلامي و حمايت از محرومان و نيازمندان و ايتام و درمان بيماران و نشر و توسعه مساجد و مراکز ديني و تربيتي و رشد و توسعه و توليد علم و دانش و حوزه هاي علميه و ديگر خدمات مربوط استفاده نمايند . تا انگيزه هاي معنوي و اعتقادي ارتقا يابد و بستر لازم براي توسعه اين قبيل خدمات اسلامي و اجتماعي و مردمي هموار گردد.
از حضرتعالي که با مشغله هاي زيادِ علمي و کاري اين وقت را به ما داديد تا در يک فضاي صميمي پيرامون وقف و اوقاف صحبت کنيم کمال تشکر را دارم.
خداوند به همه ما توفيق درک مسئوليت و خدمت خالصانه عنايت فرمايد . انشاالله .
والسلام عليکم و علي عباد الله الصالحين
منبع:فصلنامه وقف میراث جاویدان ش69
ايشان از سال 1346 به بعد بصورت مستقل در مباحثة جواهر ، كفايه ، فقه ، اصول و اسفار پرداخته و ضمناً به تدريس سطوح مختلف همت گمارد.
پاره اي از تأليفات معظم له به چاپ رسيده ، نظير: انسان، اسلام و بهره وري در اسلام، استراتژي دراز مدت جمهوري اسلامي ايران، فرهنگ و توسعه از ديدگاه حضرت امام خميني مقدمه‌اي بر مالية عمومي در اسلام، حكومت اسلامي در نهج البلاغه، انديشه‌هاي اقتصادي شهيد مدرس و .......
برخي از مسئوليت‌ها: مسئوليت كميته انقلاب اسلامي در اراك ، امامت جمعه شهر كرد و نماينده امام راحل در استان چهار محال و بختياري ، نمايندگي مجلس شوراي اسلامي در دورة اول ، چهارم و پنجم ، دبير هيئت عالي گزينش بيش از 15 سال ، عضويت در ستاد قرارگاه خاتم الانبياء ، رياست هيئت مديره و دبير هيئت علمي مركز جهاني علوم اسلامي قم ، عضويت در شورايعالي مجمع جهاني اهل بيت (ع) ، عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام در دو دوره پنج ساله ، وزير اطلاعات جمهوري اسلامي ايران ، رياست كميته اقتصادي شوراي عالي امنيت ملي ، رياست ديوان عدالت اداري ، دادستان كل كشور ، امام جمعه اراک
انسانها ذاتاً در انديشه ماندگاري و کمال هستند و اين را مي توان از خلق و خوي انسانها دانست ، به همين جهت انسانها در اين انديشه و فکر هستند که چگونه مي توانند خود نام و ياد خود را ماندگار نمايند و حتي پس از مرگ هم باقي باشند . و حيات آنها پس از مرگ نيز تداوم يابد و آثاري از خود به ياد بگذارند و کارهاي ماندگار انجام دهند . و مشکلات اجتماعي و يا فرهنگي را به نحوي حل و فصل کنند .
سئوال اينجاست که چه کار خيري را انسان انجام بدهد که سالهاي سال پس از عمر خود مؤثر باشد و جامعه و افراد آن از آن بهره مند شوند و آثار باقيه انسانها نشان از همت و ارداه آنهاست . از جمله کارهايي که اين امر را محقق مي سازد در وقف است . چرا که اين امر يا عمل تا زماني که باقي است يا تا زماني که مال موقوفه باقي و قابل استفاده است و منافع آن صرف کارهاي خير مي شود آثار بلندي را داراست . در همه اعصار اين عمل خداپسندانه مورد توجه انسانها بوده و آنان اموالي را براي کارهاي خير يا عبادتگاهها اختصاص مي دادند و در دين اسلام نيز اولين واقف پيامبر گرامي اسلام (ص) بود که اموالي که به او رسيده بود وقف نمود .
با چنين توصيفي که پيرامون وقف نموديد ولي در قرآن کريم آيه اي در باره وقف نداريم
اگر چه در قرآن کريم کلمه وقف عيناً بکار نرفته است ولي آيات متعددي از قرآن افراد را به انجام کارهاي عام المنفعه و صالح و باقيات الصالحات و عمل صالح ، بّر و احسان ، صدقات ، بناي مساجد و ديگر مراکز عبادي ، کارهاي خير و بناهاي خيريه و عناوين مشابه آمده است و بر آن توصيه و تاکيد شده است . که وقف از جمله مصاديق اين آيات است . ائمه معصومين (عليهم السلام) و بخصوص رسول مکرم اسلام (صلي الله عليه و اله) با وقف هائي که انجام داده اند و توصيه هائي که در مورد وقف نموده اند توجه ويژه اي به اين عمل خداپسندانه و صدقه جاريه داشته اند .
وقف يکي از بهترين آثار و برکات وجودي انسانها و داراي آثار فراوان اجتماعي و فرهنگي ، اقتصادي و سياسي و مانند آن است . وقف خدمت ماندگار نسبت به جامعه است و نسلهاي بعدي از برکات آن بهره مند خواهند شد .
فعاليت سازمان اوقاف و امور خيريه را در اين راستا چگونه ارزيابي مي کنيد؟
سازمان محترم اوقاف و امور خيريه گر چه فعاليت هاي چشمگيري داشته که قابل تعريف و تمجيد است ولي بايد اهتمام و تلاش بيشتري در جهت حفظ ، بهره برداري و احياي موقوفات داشته باشد و مردم و ارگانها نيز بايد همکاري نمايند . و کارشناسان و متخصصان عرصه وقف در فرهنگ سازي و بيان احکام شرعي آن بايد تلاش مضاعفي از خود نشان دهند .
عده اي از مردم اموال وقفي در اختيار دارند و يا به عبارت ديگر مستاجر اوقاف هستند هميطور برخي از ادارات و سازمان هاي دولتي و خصوصي در اماکن وقفي ساکن و فعاليت ميکنند به نظر حضرتعالي آنان در اين خصوص چه وظيفه اي دارند ؟ به بياني ديگر وظيفه مردم و دولت در رابطه با اموال اوقافي چيست؟
موضوع حقوق بيت المال است و مسئوليت شرعي همگاني است . بايد هر نوع تصرفي در رابطه با وقف بر اساس صرفه و صلاح و غبطه مال وقف و موقوف عليهم باشد . تلاش صادقانه همه افراد و ارگانها مي تواند موجب تشويق انسانهاي خيّر و نيکوکار گردد. و البته در عصر حاضر نياز به عرصه هاي جديد درباره وقف و خدمات ماندگار هست . از جمله کارهاي مهم در رابطه با ايتام ، حوزه هاي علميه ، از کارافتادگان ، محرومان و نيازمندان ، گسترش فرهنگ و معارف اسلامي در جهان ، حمايت از مراکز ديني و تربيتي ، توليد علم و دانش ، احياي کتب سودمند و مراکز خدمات اجتماعي و تامين نيازهاي ضروري جامعه اسلامي و ده ها عنوان ديگر که هر يک در جاي خود بسيار ارزنده و خدمتي ماندگار خواهد بود . بايد قدر فرصتها را شناخت و از فرصتها جهت کارهاي مفيد بهره جست . تاريخ شاهد گويائي بر خدمات ارزشمند پيشنيان و خيرين و سابقين در خدمت و ايثار مي باشد و آنچنان که درباره گذشتگان سخن مي گوئيم ، آيندگان درباره ما سخن خواهند گفت و امروز موقوفات در دست ما امانت است . و فردا امانت به ديگران منتقل خواهد شد . مبادا ما وظيفه خود را نسبت به امانتها رعايت نکنيم .
برگرديم به موضوع اول ، شما ارتباط بين وقف و واقف را از جهت ميل به بقا و باقي ماندن دانستيد آيا اين ميل ريشه تاريخي دارد يا ديني؟ و اصولا وقف از مقوله دين است يا تاريخ بشر؟
وقف ريشه در تاريخ بشريت و اديان آسماني دارد .يکي از بنيادهاي عميق ديني و الهي و اجتماعي از بدو تاريخ بشر همزاد با انسانها پايه گذاري شده بنياد خدمات اجتماعي ، نيکوکاري ، کارهاي نيک ، مراکز خدمات عمومي ، احياي مراکز عبادي ، مساجد ، بيمارستانها و درمانگاهها ، مدارس ، حوزه هاي علميه ، مراکز آموزشي و توان بخشي ، دارالايتامها ، موسسات خيريه ، امامزادگان و احياي عاشورا و کربلا و گسترش فرهنگ اسلامي و کتاب و کتابخانه و کتابهاي نفيس و گرانسنگ جاده ها ، پل ها ، سدها ، قنوات ، شبکه هاي آبياري ، حمامها و ده ها نوع مراکز خدمت رساني و ارزشمند و ماندگار ديگر است . البته با توجه به تحولات زندگي انسانها و شرائط هر قوم و هر نژاد اين قبيل خدمات متفاوت بوده و نوعاً سير تکاملي را به خود گرفته . تاريخ بناي معابد و مراکز ديني و خدمات اجتماعي با تاريخ انسانيت قرين است . تاريخ و سيره پيامبران عظيم الشان الهي نشان دهنده اهتمام ويژه آن بزرگواران به امور ياد شده و تاسيس و حمايت و تشويق پايگاههاي عظيم خدمات اجتماعي و بناي کعبه مکرمه و مسجدالحرام و مشاعر عظام تا بناي مسجدالاقصي و بيت المقدس شريف و توسعه اين کانونهاي نوراني در سراسر عالم نمونه هايي از اين قبيل خدمات ارزشمند و ماندگار است .
همين طور که فرموديد اديان الهي سفارش به وقف دارند حال به نظر حضرتعالي تاکيدات دين اسلام در بحث وقف ناشي از چيست ؟
آنچه در اسلام عزيز در خصوص زکوات ، اخماس ، صدقات ، انفاق و يا باقيات الصالحات و يا احداث نهرها و قنوات و مساجد و پل ها و جاده ها و شوارع و طرق و مانند آن آمده است . همه براي آن است که فرهنگ خير و خدمت ارتقا يابد و روح ايثار و فداکاري و احسان و انفاق در راه خدا تقويت شود و به جاي حرص و آز و طمع ورزي و غارتگري ، روح خداباوري ، خدمتگزاري ، نوع دوستي و عشق به ديگران و عشق به خدمت رونق يابد . در ميان اين خدمات ارزشمند و گرانبها موضوع وقف و صدقات جاريه از جايگاه پربرکت و ارزنده و برجستگي خاصي برخوردار است . چون در وقف اصل مال براي هميشه محفوظ مي ماند و از برکات و ثمرات آن ديگران بهره مند مي شوند و يا کارهاي خير سامان مي يابد . و اين خود انگيزه ها را بيشتر تشويق و تقويت مي کند .
ثانياً از خالص مال انسانها وقف صورت مي پذيرد و پس از اداي ساير حقوق واجبه مي توان به اين اقدام خداپسندانه همت گماشت.
ثالثاً تأسي به سيره اهل البيت (عليهم السلام) است که به چنين اموري اهتمام ويژه داشته اند .
رابعاً عمده فکّ ملک و آزادي ملک در راه خداست . و حق الله است و قابل تغيير و تبديل نمي باشد و بايد حقوق واقف و موقوف عليهم رعايت شود . و غبطه و صرفه و صلاح وقف در هر حال منظور گردد . البته رسالت متوليان وقف بسيار خطير و سنگين است و در اين رابطه تفاوتي بين وقف خاص و عام نمي باشد . مديريت حکيمانه و تدبير خردمندانه وقف و موقوفات با توجه به صرفه و صلاح وقف از اهم اموري است که بايد نسبت به آن اهتمام ويژه مبذول نمود . حفظ و نگهداري وقف ، احيا و بازسازي آن ، بهره برداري و بهره وري بهينه ، حفظ اسناد و مدارک مربوط ، رعايت غبطه همه جانبه ، مديريت پسنديده و کم هزينه و پر فايده ، اداره مطلوب و تدبير دلسوزانه و مسئوليت شرعي و اخلاقي ارگانها و متصديان امور در اين باره بسيار حساس و مهم است . و ضمن اينکه بايد احکام شرعي وقف به طور کامل رعايت شود نسبت به هر گونه تفسيري نيز بايد حد اعلاي مصالح منظور گردد .
نظرتان پيرامون متعرضين به اموال وقف چيست ؟ چگونه مي توان از اموال وقف حفظ و نگهداري کرد ؟ و راه صيانت از اموال وقف چگونه است؟
در اينجا تاکيد بر اين مسئله لازم است که متعرضين موقوفات شرعاً و قانوناً مسئول بوده و بايد کليه حقوق وقف را به طور دقيق و صحيح بپردازند و جزو ديون آنها خواهد بود و شرعاً و قانوناً ضامن هستند و از اموال آنها بايد برداشته شود . و هر گونه تصرف غيرقانوني و شرعي در اموال وقف حرام بوده و مسئوليت شرعي و قانوني دارد . در حوزه هاي علميه نيز بايد احکام وقف و کتاب وقف به طور کامل مورد عنايت قرار گرفته و مسائلي جديد در اين باره بحث و بررسي شود و راهکارهاي مناسب براي تداوم موقوفات و بهره برداري مطلوب و حفظ و صيانت از آن ارائه شود و در هر بابي احکام مربوط به آن بحث و بررسي شود و بر اساس شرائط و احکام اسلامي و نيازهاي جديد راهکارهاي مناسب فقهي و شرعي ارائه گردد . دستگاههاي حکومتي و قضائي و قانونگذاري نيز بايد در تمامي زواياي مربوط به موقوفات حمايت و اقدامات مؤثري انجام داده تا سرمايه هاي عظيم موقوفات در راستاي اهداف ارزنده آن بکار گرفته شود . و با تمامي وجود از موقوفات و حقوق مربوط صيانت شود . نسبت به موقوفات جديد و اولويت هاي مربوط نيز تدابير لازم اتخاذ و راهکارهاي جديد ارائه و از همه مهمتر اعتماد عمومي جلب گردد تا مردم با عشق و اشتياق همچون گذشته به اين خدمات ارزشمند اهتمام ورزند و براي خود آثار باقيه و باقيات الصالحات و خدمات ماندگار پديد آورند .
اين مسئله بُعد جهاني دارد يعني در برخي از کشورها اموال وقفي به غارت مي رود و اهتمام برخي از حکومت ها و نظام حاکم نيز بر همين است حال در مسئلة صيانت از اموال وقف در بُعد جهان و منطقه چگونه بايد مطرح گردد؟
بدون ترديد در کشورهاي اسلامي و بلکه مسلمانان در کشورهاي غير اسلامي نيز بايد براي صيانت از موقوفات اعم از عام و خاص تدابير لازمي اتخاذ نموده و قوانين حقوقي و حقوق مدني و ساز و کارهاي مناسبي را پيش بيني نموده تا با تغييرات حکومتي و دولتي و سياسي موقوفات آسيب نبينند و دچار سليقه هاي گوناگون نشود . و اين صدقات جاريه همچون نهرهاي روان در دل جامعه اسلامي موجب تلطيف فضاي جامعه و خدمات ماندگار و حمايت از نيازمندان و توسعه همه جانبه و خدمات پايدار و گسترش مدارس ديني و مساجد و دانشگاهها و حسينيه ها و درمانگاها و بيمارستانها و انواع خدمات خيريه ديگر و بنيادهاي نيکوکاري بکار گرفته شود . به نظر بنده اين موضوع قابليت آن را دارد که در کنفرانس اسلامي و در بحث و بررسي مباحث فقهي نسبت به مسائل آن در جهان اسلام نيز عنايت ويژه اي مبذول گردد . و تمامي کشورهاي اسلامي موظف به رعايت اصول و مباني فقهي و اسلامي و رعايت حقوق واقفين و موقوف عليهم و احکام شرعي مربوط گردند .
افراد مختلف با سلايق متعدد ، اولويتهايي را براي وقف و سازمان اوقاف و امور خيريه مطرح مي کنند، به نظر شما اولويت هاي وقف و توصيه هاي شما در اين رابطه چيست؟
همانگونه که يکي از اولويتهاي سلف صالح در گذشته تعليم و تربيت طلاب و فضلا و علما و خادمان علم و دين بوده امروز نيز اين امر از اهميت بايسته اي برخوردار است . و همانگونه که در هزار سال قبل شيخ طوسي (رض) حوزه مقدسه علميه نجف را تأسيس فرمودند و در طول هزار سال شاهد آثار و برکات فراوان آن بوده ايم و يا فاطميون که بر مصر حکومت مي کردند دانشگاه الازهرا را به نام مبارک حضرت زهرا (سلام عليها) بنا نهادند و در طول هزار سال شاهد برکات آن دانشگاه با عظمت بوده ايم . و به همين نسبت تمامي حوزه ها و مراکز علمي اصفهان ، شيراز ، مشهد ، قم ، کربلا ، سامرا ، مکه ، تبريز ، تهران ، لبنان ، و جبل عامل و ديگر بلاد اسلامي .
به نظر شما با توجه به مطالبي که فرموديد چگونه مي توان در اين مسير گام برداشت؟
امروز نيز اين موضوع از اهميت ويژه اي برخوردار است و بايد تمامي اهتماممان را براي توسعه حوزه هاي علميه و مراکز فقهي و ديني و تربيتي بکار گرفته و اسلام شناسان برجسته و فقيهان گران مايه و خبرگان برگزيده و مفسران معرف دين و عالمان به الله تربيت کنيم تا مشعلداران هدايت باشند و موجب ارتقاي باورهاي عميق ديني در جامعه اسلامي و پاسداري و صيانت از ارزشهاي قرآن و عترت و نظام اسلامي گردند . بايد مراکز علمي و ديني را تقويت کرد . بايد جاذبه هاي ديني را افزايش داد . بايد راه را براي جذب جوانان به مراکز ديني هموار کرد . و زمينه را براي گسترش معارف اسلامي هموار ساخت و درس اخلاق و معرفت و قرآن و عترت را به همه آموخت . و به فرموده رسول اکرم (صلي الله عليه و اله) که فرمودند : « و انما العلم ثلاثه آيه محکمه او سنته قائمه او فريضه عادله و ما خلاهن فهو فضل » ( اصول کافي جلد يک صفحه 32 )
توجه لازم مبذول نمود و بنا را بر ارتقاي بنيادهاي اخلاقي و ديني و کادر سازي و تربيت نفوس و تهذيب عقول و پرورش استعدادهاي جوانان و نوجوانان در راه باورهاي عميق الهي و ولائي و فاطمي شد . و اين بهترين کار و بالاترين خدمت است.
بنابر اين وقف داراي قداستي عظيم است که در خدمت علم و عبادت و رشد مردم قرار گرفته است حال در رابطه با حفظ قداست وقف و حرمت موقوفات چه بايد کرد؟
مسئله مهم ديگر قداست وقف و حرمت موقوفات بايد حفظ شود و از هر نوع سوء استفاده و يا آلوده شدن و آلوده کردن فضاهاي نوراني وقف و مراکز مقدس اسلامي و ولائي بايد قاطعانه پرهيز گردد و اجازه داده نشود تا به بهانه هاي واهي حرمت اوقاف نقض و يا زير سئوال برود و يا با خرافات و ادعاهاي واهي لوث گردد. و يا عده اي براي کار و کسب و يا خالي کردن جيب ديگران و يا مراکزي را به عنوان قدمگاه ، امامزاده ، زيارتگاه ، مقبره مطرح و موجب ترويج کارهاي خلاف گردند.
اين امر مهم مسئوليت علما و متصديان امور را دو چندان مي نمايد تا اجازه ندهند به بهانه هاي ساختگي ميدان براي بازيهاي گوناگون باز گردد . و راه سوء استفاده توسط عناصر جاهل و يا شياد و يا ساده انديش و يا فرصت طلب باز گردد. در هر صورت گذشتگان در اين رابطه خدمات ارزشمندي را از خود به يادگار گذاشته و امروز مسئوليت حفظ و استفاده بهينه از آن همه خدمت به عهده ماست .
امروز بر همه ما لازم است که اولا سنتهاي گرانسنگ گذشتگان را پاس بداريم و در ثاني در حفظ و احياي آن کوشا باشيم .
و در بهره برداري حکيمانه از اين همه سرمايه هاي عظيم اسلامي و مردمي بهترين بهره برداري را بنمائيم تامردم نيز اعتماد نموده و دلگرم شوند . البته متصديان امور نيز بايد با دلسوزي لازم از تمامي ظرفيتهاي ايجاد شده براي ارائه خدمات اجتماعي و گسترش عدالت و معارف اسلامي و حمايت از محرومان و نيازمندان و ايتام و درمان بيماران و نشر و توسعه مساجد و مراکز ديني و تربيتي و رشد و توسعه و توليد علم و دانش و حوزه هاي علميه و ديگر خدمات مربوط استفاده نمايند . تا انگيزه هاي معنوي و اعتقادي ارتقا يابد و بستر لازم براي توسعه اين قبيل خدمات اسلامي و اجتماعي و مردمي هموار گردد.
از حضرتعالي که با مشغله هاي زيادِ علمي و کاري اين وقت را به ما داديد تا در يک فضاي صميمي پيرامون وقف و اوقاف صحبت کنيم کمال تشکر را دارم.
خداوند به همه ما توفيق درک مسئوليت و خدمت خالصانه عنايت فرمايد . انشاالله .
والسلام عليکم و علي عباد الله الصالحين
منبع:فصلنامه وقف میراث جاویدان ش69
.jpg "شخصیت معنوى امام خمینی (رحمه الله)")
