سیر خوشنویسی در آسیای جنوب شرقی

پیشینه تاریخی خط در آسیای جنوب شرقی
در آسیای جنوب شرقی، (مجموعه کشورهای میانمار/برمه، تایلند، کامبوج، لائوس، ویتنام و بخش جنوبی مجمع الجزایر مالزی و اندونزی تا جاوه، بالی، سوماترا، برونئی و فیلیپین)، به لحاظ جغرافیایی، زبانی و مردم شناختی یکی از متنوع ‌ترین مناطق جهان و در عین حال دارای نوعی همگونی فرهنگی است. 

زبان‌های رایج
زبان های رایج در این منطقه بیش‌تر به سه خانواده زبانی مجزا تعلق دارد: استرونزی، که مالزیایی ـ پولنیزیایی نیز نامیده می شود؛ چینی ـ تبتی، با سه شاخه تبتی ـ برمه ای، تایی و چینی؛ و آستروآسیایی (مون ـ خِمِر یا مونْدا) 

پُرگویش‌ترین زبان‌ها
پُرگویش ‌ترین زبانهای رایج در آسیای جنوب شرقی در زمره خانواده زبانی استرونزی و عبارت‌اند از: زبانهای اندونزیایی و مالزیایی (که باهم زبانهای مالایی نامیده می شوند) با دویست میلیون تن، جاوهای با ۷۵ میلیون، سوندانی با سی میلیون، و فیلیپینی (تاگالو) با پنجاه میلیون تن گویشور. زبانهای رایج در آسیای جنوب شرقی به واسطه تنوعی که دارند، از نظامهای نوشتاری متفاوتی چون واژهنگار، الفبایی و آبوگیدا بهره میگیرند، غیر از ویتنامی، زبانهای اصلی آسیای جنوب شرقی دارای خطوطی بوده (یا هستند) که همگی از خط آبوگیدای گرانتهه یا خط پالاوا (زیرشاخه خط هند جنوبی از خطوط براهمی اولیه) مشتق شده‌اند که این خط نیز به نوبه خود، به طور غیرمستقیم به خط دوناگری هند شمالی مرتبط است. 

نفوذ عناصر فرهنگ هند
در حقیقت، عناصر فرهنگ هند به ویژه مذاهب ( هند و بودایی)، زبانهای سنسکریت و بالی و نظامهای نوشتاری هندی از حدود دو هزار سال پیش در منطقه جنوب شرقی آسیا (جزایر و شبه جزایر آن) نفوذ کرده است. نظامهای نوشتاری هندی، نخست با زبانهای استرونزی (جاوهای و چامی) و سپس با زبانهای آستروآسیایی (مون / خمر) و پس از آن با زبانهای تایی (تایی و لائو) و در نهایت با زبان های تبتی، برمه ای (پیو، برمهای و کارن) انطباق یافته است و به این ترتیب، تأثیر فرهنگ هند تا شمال (منطقه هیمالیا) نیز گسترده شده است. تبتی‌ها از سال ۶۰۰ میلادی از نوشتار هندی استفاده می کرده اند. 

یکی از مشخصه های بارز خطوط آسیای جنوب شرقی، گرایش عمومی آن‌ها به سوی ساده شدن است. در حالیکه خط پالاوا دارای چهل نویسه و بیش از دوازده علامت زیر و زبری بوده است، تعداد این نویسه ها در خطوط هندی آسیای جنوب شرقی مانند جاوهای و بالی (خطِ زبان بالیایی، یکی از زبانهای استرونزی رایج در اندونزی)، لامپانگ (از خطوط سوماترای جنوبی)، ماکاسار (از خطوط رایج در اندونزی کنونی) و تاگالوگ (از خطوط رایج در فیلیپین) و بسیاری از خطوط دیگر، کمتر شده است. 


ویژگی‌های مشترک میان این خطوط
یکی دیگر از ویژگیهای مشترک میان این خطوط ساده شدن شکل نویسه هاست. در مقایسه با اشکال پیچیده (و انحنادار) نویسه های خطوط جاوهای، سوندانی (خطِ زبان سوندانی در جاوه) و بالی، نظام نوشتاری خطوط سوماترای جنوبی، باتاک بوگیس (از خطوط رایج در اندونزی معاصر) و فیلیپینی تمایل زیادی به اشکال زاویه دار دارد. کشیدن این اشکال بر روی سطوح ناهمواری نظیر پوست درختان و بامبوها ساده تر است. 

تحول تاریخی مهم‌ترین خطوط
تحول تاریخی برخی از مهمترین خطوط آسیای جنوب شرقی، نخستین خطی که برخی از زبانهای آسیای جنوب شرقی با آن نگاشته شد، خط پالاواست. برای نمونه، زبان جاوهای در آغاز قرن چهارم میلادی به این خط نوشته میشد. پس از آن در فاصله قرون سوم تا نهم (نهم تا پانزدهم میلادی)، این زبان به خط دیگری به نام کوی (یا جاوهای باستان) که مشتق از خط پالی (یکی از شاخه های اصلی خطوط هندی شمالی) بود، تحریر میشد. خط پالی علاوه بر خط کوی، مادر بسیاری از خطوط آسیای جنوب شرقی نظیر سیامی یا تایی باستان و برمه ای بوده است. 
گفتنی است بسیاری از خطوطی که در جزایر متعدد آسیای جنوب شرقی به کار رفته اند، غیرمستقیم از طریق خط کوی به هند میرسند. 

خط سیامی
در خط سیامی یا تایی باستان، منحصرآ علائمی برای نشان دادن نواخت واجی به این خط اضافه شد. خط کوی پس از خط سیامی رایج ترین خط در میان گویشوران زبان جاوه ای (بزرگترین جامعه زبانی جزیره جاوه) بوده است. این خط طبق قراردادهای خطوط هندی واکه ها را به نمایش میگذاشت. بااینحال، جاوه ای باستان ویژگی های منحصر به فردی داشته است؛ برای مثال در این خط نشانه های خاصی نمایانگر مرتبه اجتماعی نویسنده در مقایسه با مخاطبش بوده است. این خط تنها خط هندی است که روابط اجتماعی را رمزگذاری می‌کند. 

خط کوی
در خط کوی که یک خط آبوگیداست، بیست نویسه همخوانی وجود دارد که هر نویسه معرف یک همخوان و یک واکه ذاتی (a) است. این نویسه ها را آکسار می نامند. در این خط، واکه های غیر از واکه ذاتی با علائم زیر و زبری متصل به آکسارها نشان داده می شوند. این علائمِ زیر و زبری در زبان جاوهای سندانگان نامیده می شوند. هنگام ترکیب هریک از این علائم با یک آکسار، واکه ذاتی خنثی می شود. این واکه در شرایط دیگری نیز ممکن است حذف شود؛ برای مثال، وقتی همخوانها در پایان هجا یا در یک خوشه همخوانی واقع میشوند. در خط کوی، مجموعه دیگری از نویسه ها وجود دارند که هریک از آن‌ها معرف یک خوشه همخوانیاند. این نویسه های متصل را پاسانگان می نامند. تعدادی از پاسانگانها در زیر یا نزدیک به نویسه های آکسار، در خطوط افقی و از چپ به راست قرار می گیرند 

کاربرد خط کوی
کاربرد خط کوی برای نوشتن زبانهای جاوهای، مالایی و غیره سرانجام پس از ظهور اسلام در آسیای جنوب شرقی، در قرن یازدهم، کنار گذاشته شد و به جای آن، نوشتاری سنّتی برگرفته از خط عربی استفاده گردید، که به نام خط جاوی (عربی جاوه‌ای) شناخته شده است. به این خط پگون یا گاندیل نیز میگویند. البته نوشتن به خط جاوهای باستان (کوی) در برخی حوزه های محدود همچنان ادامه یافت.  امروزه حدود شانزده هزار نسخه خطی به خط عربی جاوهای در بسیاری از کتابخانه ها و موزه های جهان نگهداری می شود. 

در این خط، متناسب با واجهای زبانهای مالایی (اندونزیایی و مالزیایی) و نیز زبان جاوه ای، شش حرف به حروف الفبای عربی اضافه شده است: ع /ng/، و/v/، ن /ny/، چ /c/، ک /g/ و ف /p/. برخی از این حروف برگرفته از الفبای زبانی فارسی است. 

نخستین کتیبه‌ها به خط عربی
نخستین کتیبه های بازمانده به خط عربی جاوه‌ای (کتیبه‌های ترنگانو) بر روی ستونی سنگی نوشته شده اند. محتوای آن‌ها درباره اشاعه قانون حدود اسلامی در پادشاهی ترنگانوست. تاریخ نگارش این کتیبهها را ۶ رجب ۷۰۲/ ۲۴ فوریه ۱۳۰۳ برآورد کرده اند. 

پس از دوره کتیبههای ترنگانو، خط عربی جاوهای برای نوشتن زبان مالایی در تمام مجمع الجزایر مالایی به کار گرفته شد. در آن دوره، این زبان به عنوان زبانی میانجی برای گسترش تعالیم اسلامی، انجام دادن تجارت بین المللی، و برقراری مناسبات سیاسی در بین پادشاهی ها و سلطان نشینهای منطقه جنوب شرقی آسیا به کار گرفته می شد. در ادوار بعدی نیز، زبان مالایی را مبلّغان مسیحی همچنان برای اشاعه تعالیم مسیحیت به ویژه در بخش شرقی اندونزی به کارمی بردند. 

 شاهکارهای ادبی به خط جاوه‌ای
بسیاری از شاهکارهای ادبی مالایی به خط عربی جاوهای نوشته شده اند. در دوران طلایی پادشاهی دارالسلام اَکّه، بسیاری از دانشمندان و مؤلفان برجسته کتابهای بسیاری را به زبان مالایی و به خط عربی جاوه‌ای تألیف کردند که از آن میان میتوان شیخ حمزه فَنْسوری، عارف اکه ای، را نام برد که آثار بسیاری نظیر شراب العاشقین و اسرار العارفین نگاشته است. شیخ شمس الدین سوماترایی، از شاگردان وی، که تعالیم وحدت وجود را دنبال میکرد، آثار برجسته ای نظیر تنبیه الطلاب، شرح رباعی حمزه فنصوری، انوارالدقائق ، مرآت المؤمنین ، مرآت الایمان ، کتاب العارفین و مرآت القلوب را از خود برجای گذاشته است. شیخ عبدالرئوف فنصوری(عبدالرئوف سینگْکِل) کتاب تفسیرالقرآن بیضاوی را به زبان مالایی و به خط عربی جاوه‌ای ترجمه کرد.

خط عربی جاوه‌ای
الفبای جاوی، الفباییست مشتق از خط عربی که برای نوشتار زبانهایی چون مالایی،‌ آچه‌ای، بانجاری، ماگوئیندانائو، مینانگ‌کابائو، تاوسوگ و غیره به کار می‌رود. گسترهٔ تاریخی استفاده از این الفبا از اقلیت مالایی در جنوب کشور تایلند، شبه‌جزیره مالایی،‌ جزایر سوماترا، بورنئو، سولاوسی، مالوکو، شامل کشورهای مالزی، اندونزی، و برونئی، و همین‌طور جنوب کشور فیلیپین بوده است.

این الفبا مثل الفبای فارسی با تغییرات بر روی خط عربی برای مناسب‌سازی آن برای زبان‌های این منطقه ایجاد شده است. این الفبا برای اولین بار در قرن ۱۳ میلادی و با گسترش دین اسلام در منطقه، ایجاد شد، پس از مدتی، الفباهای سنتی پیش از خویش را منسوخ کرد، و خود به تنها الفبای زبان مالایی و سایر زبانهای مشابه در منطقه شد.

جزیرهٔ جاوه در کشور اندونزی، در جنوب گسترهٔ جغرافیایی توصیف شده، تاریخ و فرهنگ نوشتاری خویش را دارد. در این جزایر، الفبایی شبیه جوای، ولی با تفاوتهای دستورالخطی و ظاهری، به نام الفبای پگون، از قرن ۱۶ میلادی به این سو رایج شد. بر خلاف الفبای جاوی، الفبای پگون، سایر سیستم‌های نوشتار سنتی مثل الفبای جاوه‌ای را منسوخ نکرد، و با این الفباها همزیستی داشت.

دو تئوری در خصوص تاریخ الفبای جاوی وجود دارد. اکثر متخصصین معتقدند که این الفبا مستقیما از روی خط عربی گرفته شده، و ابتکار درست کردن حروف جدید برای بازتاب صداهای مالایی ناموجود در عربی، در این منطقه اتفاق افتاده است. اما اقلیتی مثل «ریچارد اولاف وینستدت» معتقد است که الفبای جاوی با الهام از الفبای فارسی تنظیم شده است.

متن زیر، نمونه‌ شعری مالایی به الفبای خط عربی جاوی و رومی، با نام «غزل برای ربیعه» (غزال اونتوق ربیعة‎) می‌باشد:
متن شعر:
کیلاون اینتن برکلیڤ-کلیڤ دلاڠیت تیڠݢی⹁
دان چهای مناری-ناری دلاڠیت بیرو⹁
تیدقله داڤت مننڠکن ڤراساءنکو⹁
یڠ ریندوکن کحاضیرن کاسیه.‎

ترجمه فارسی:
نه سوسو زدن جواهرات چشمک‌زن در آسمان رفیع،
و نه نور در رقص در سراسر آسمان آبی،
نمی‌توانند آرام کنند قلبم را،
که در حسرت دیدار معشوق است.‎

متن شعر:
ݢمرسیق ایراما مردو بولوه ڤریندو⹁
دان ڽاڽین ڤاری٢ دری کایڠن⹁
تیدقله داڤت تنترمکن سانوباری⹁
یڠ مندمباکن کڤستین کاسیهمو.‎

ترجمه فارسی:
نه خش‌ خش نوای آهنگین نی‌های حسرت،
و نه آواز پریان از بهشت،
نمی‌توانند آرام کنند روحی را،
که در عطش اطمینان از عشقت است.‎

نوشتن کتب فقهی به خط جاوه‌ای
در بخش غربی جزیره برونئی نیز، شیخ محمد ارشد البَنْجاری بزرگترین کتاب فقه را به زبان مالایی و خط عربی جاوهای با عنوان سبیل المهتدین نگاشته است. از وی بیش از چهل اثر تألیفی باقی‌مانده است. برخی دانشمندان دیگر که به زبان مالایی و به خط عربی جاوهای تألیفاتی داشته اند، عبارت بودند از: در پاتانی در جنوب تایلند، داوودبن عبداللّه الفتانی، که در حدود صد کتاب (از جمله فروع المسائل ، منهج العابدین ،کشف الغُمّة ، علم تصوف، دروس الثامن، و ترجمه بدایة الهدایة ) از وی باقی مانده است، و در غرب سوماترا در اندونزی، شیخ برهان الدین اولاکن و شیخ عبداللّه احمد. 

استفاده در زبان‌های دیگر
خط عربی جاوه ای در دیگر زبانهای آسیای جنوب شرقی نظیر اچنهای، بَوگیس ـ ماکاسار، ریجانگ، و لامپونگ نیز استفاده می‌شده است. با توجه به حجم انبوه متون باقی‌مانده از خط عربی جاوه ای، میتوان گفت که این خط نقش عمده ای در اشاعه و گسترش زبان مالایی و تعالیم مذهبی اسلام در جنوب شرقی آسیا داشته است؛ اگرچه پس از ورود قدرتهای استعمارگر غرب به این ناحیه، کاربرد این خط بسیار محدود شد و جای آن را خط لاتین گرفت. 

خط عربی به سبب تقدس قرآن
خط عربی جاوه ای به سبب تقدس قرآن در میان مردم کشورهای مسلمان نشین آسیای جنوب شرقی دارای ارزش اجتماعی والایی بوده است. این خط الفبایی از راست به چپ نوشته میشده است. از زمان استیلای استعمارگران اروپایی (هلندیها)، لاتینگرایی در اندونزی رواج یافت. از سوی دیگر، انگلیسی ها نیز باعث شدند که نظام متفاوتی از خط لاتین به مالزی وارد شود، اما استیلای حقیقی خط لاتین و افول عربی جاوهای تا قرن چهاردهم به طول انجامید. 

تا ۱۳۵۱ش، خط لاتین اندونزی و مالزی باهم تفاوت داشت، زیرا نظام نوشتاری هلندی و انگلیسی متفاوت بود. در این سال، هر دو کشور نظام های نوشتاری خود را تغییر دادند تا یک خط مشترک بسازند.

خطوط معاصر آسیای جنوب شرقی
زبان رسمی اندونزی اندونزیایی و زبان رسمی مالزی مالزیایی است که به سبب شباهت بسیار این دو زبان، به آن‌ها زبانهای مالایی نیز گفته می شود. همانطور که گفته شد، این دو زبان از ۱۳۵۱ش تاکنون به خط لاتین مشترک نوشته می شوند. در این خط، حروف qو x به کار نمیروند. یکی از نکات جالب توجه درباره املای زبان اندونزیایی این است که برای نشان دادن پدیده تکرار (که در این زبان نشانه جمع اسامی یا بیانگر شدت عمل است) صورت مفرد واژه نوشته میشود و پس از آن عدد دو می آید، برای مثال، anak۲ یا anak۲ به صورت ana-ana) خوانده می شود. در خط عربی، همین کلمه به صورت «انق ۲» نوشته می شود. 

به رغم این‌که خطوط مختلفی در سوماترا، جاوه، بالی و سولاوسی به کار میرود، همه روزنامه های اندونزی به خط لاتین چاپ میشود. برخی از این خطوط را در مدارس آموزش می دهند و گاهی برای تزیین قصر پادشاهان به کار میروند. در مالزی نیز، روزنامه ها به زبان مالزیایی و به خط عربی یا لاتین چاپ می شوند. در این دو کشور، روزنامه هایی به زبان انگلیسی، چینی، تامیلی و پنجابی (در مالزی) چاپ می شوند. 

زبان رسمی کامبوج
زبان رسمی کامبوج، کامبوجی یا خمر است. این زبان به خانواده زبانی مون ـ خمر تعلق دارد. زبان خمر به خط خاصی به همین نام نوشته می شود. قدیمترین اثر نوشته شده به این خط به تاریخ ۶۱۱ میلادی است. این خط برگرفته از خط براهمی هند جنوبی است و یک خط آبوگیدا محسوب می‌شود. در خط خمر، بسته به این‌که واکه ذاتی همراه با هم خوانها /aa/ است یا /ↄↄ/، هم خوانها به دو شیوه متفاوت نوشته می‌شوند. 

زبان رسمی برمه
زبان رسمی برمه، برمه ای (از خانواده چینی ـ تبتی) است. این زبان در مرکز برمه به کار میرود اما در نواحی حاشیه ای به زبانهای مون (از زبانهای مون ـ خمر)، شان و کارن (هر دو از زبانهای تایی) و کاچین (از زبانهای تبتی ـ برمهای) نیز صحبت می شود. این زبانها به خطوط مختلفی نوشته می شوند که همه آن‌ها به خط برمه ای شبیه اند. کاچین به خط لاتین نوشته می شود. روزنامه ها در برمه به خط و زبان برمه ای نوشته می شوند. زبانهای رسمی سنگاپور مالایی، انگلیسی، چینی و تامیلی اند. این زبانها در روزنامه ها و متن کتابها به کار میروند. زبان مالایی به خط لاتین منتشر می شود،  جز متون مذهبی اسلام که آن‌ها نیز به عربی جاوه ای نوشته می شوند 

خط سنگاپور
در سنگاپور، از نویسه های ساده شده خط چینی برای نوشتن زبان چینی (ماندارین) استفاده می شود. گفتنی است حدود ۷۷% مردم سنگاپور دارای اصالت چینی، در حدود ۱۴% مالایی و در حدود ۸% هندی هستند که به زبان تامیلی صحبت میکنند. در سنگاپور، زبان مدارس و دانشگاه ها و نیز زبان تجارت، انگلیسی است. زبان حکومت تایلند تایی است. در تایلند نیز همانند برمه، اقلیت های نژادی ساکن در مناطق کوهستانی به زبانهای متعددی تکلم میکنند. لائو، شان و میائو، مهمترین اقلیتهای زبانی این کشورند و هر کدام خط مخصوص به خود دارند.
در تایلند شمالی، خط چینگ مای برای نوشتن کتابهای مدارس به کار میرود اما قریب به اتفاق روزنامه ها (به جز تعداد معدودی از آن‌ها که به انگلیسی و چینی نوشته می شوند) به خط تایی چاپ می شوند 

این خط نیز مانند بسیاری دیگر از خطوط رایج در آسیای جنوب شرقی مشتق از خطوط هندی و از نوع آبوگیداست. ارتباط میان واجها و حروف در خط تایی غیرمستقیم است، یعنی صداهای بسیاری وجود دارد که در خط می تواند به واسطه چندین نویسه بیان شود، اما انتخاب نویسه برای هر واژه خاص به نواخت هجا (زبان تایی نواختی است) بستگی دارد. 

در این خط، همخوان‌ها متناسب با انواع نواخت به سه دسته (خیزان، میانه و افتان) تقسیم می‌شوند. 

زبان رسمی ویتنام
ویتنامی زبان رسمی ویتنام است و از قرن دوازدهم با خط لاتین نوشته می شود. این خط دارای ۲۹ حرف (بدون z, w, j, f) است و هفت حرف واکه ای متفاوت دارد. در این خط، پنج علامت زیر و زبری برای نشان دادن شش نواخت بر روی واکه ها وجود دارد. در گذشته، خطوط متفاوتی برای هریک از زبانهای محلی فیلیپین به کار میرفته است، زبانهایی مانند تاگالوگ، ویسایان، ایلوکانو و پانگاسنیان، که همگی متعلق به گروه زبان اندونزیاییاند. در حال حاضر، همه خطوط مرتبط با این زبانها منسوخ گشته اند و همه آن‌ها با خط لاتین کتابت می شوند. روزنامه ها در فیلیپین به خط لاتین و به زبانهای انگلیسی، اسپانیایی، فیلیپینی (شکل بازسازیشده تاگالوگ)، ویسایان و ایلوکانو و پانگاسنیان (تاحدودی) چاپ می شوند. علاوه بر این، معدودی روزنامه نیز به زبان چینی منتشر می شوند. 

قدیم‌ترین سند خوشنویسی
در این منطقه، از جمله در شبه جزیره مالایا شاید به سبب آب و هوای گرم و مرطوب، هیچ نمونه‌ای از خوشنویسی روی کاغذ به خط عربی از پیش از سده یازدهم و دوازدهم باقی نمانده است. قدیم‌ترین سند نامه‌ای است نوشته شده در ۱۰۲۴/ ۱۶۱۵، از سوی اسکندر مُدا، سلطانِ آچه (در اندونزی)، به پادشاه انگلستان جیمز اول. این سند با یک متر طول، در لفافی از ابریشم زرد، در کتابخانه بودلیان نگهداری می‌شود و برخلاف اسناد دربار صفوی و بابری که غالبآ به خط نستعلیق با مرکّب سیاه و طلایی نوشته می‌شدند، به خط نسخ خوانا و با مرکّب سیاه نوشته شده است. در این سند، دنباله‌های بلند «ی» و «ن» آخر، عبارت بعدی را دربرگرفته و نظمی بین خطوط ایجاد کرده است. 

 تزیینات آن نیز جالب توجه است. خطوط بر کاغذ زرافشان و در جدولی طلایی قرار گرفته است و اطراف متن با نقوش گیاهی به رنگ طلایی که بعضی قسمت‌هایش با رنگ قرمز نمایان‌تر گردیده، تزیین شده است. در مجموعه‌های بریتانیایی، نامه‌های دیگری بیش‌تر با تزیینات طلایی یافت می‌شود که به نیمه اول قرن سیزدهم در جاوه و بنگکولو تعلق دارند.

انتقال اسناد به اروپا
تبادلنامه‌ها و اسنادی از این دست، نتیجه پیوند تجاری گسترده بین اروپا و هند شرقی بود. این نمونه‌ها را، که به زبان مالایایی و به خط عربی بود، فرانسیس درک، اولین انگلیسی که در ۹۸۷/۱۵۷۹ از اندونزی دیدن کرد، و دیگر نمایندگان کمپانی هند شرقی در ۱۰۰۹/۱۶۰۰ به اروپا بردند. خط عربیِ زبان مالایایی را اغلب جاوی می‌گفتند که منسوب به جزیره جاوه یا به‌طور کلی هر سرزمینی در جنوب‌شرقی آسیا (به عربی: بلادالجاوه) بود. نام جاوی برای سبک‌های مختلف خوشنویس از نَسخ ساده تا خطوط تزیینی به کار می‌رفت.

اولین نسخه خطی اندونزیایی
نُسخ خطی اندونزیایی از قرون بعد برجا مانده است. اولین نمونه‌ها اغلب بر کاغذهای وارداتی از اروپا و چین نوشته می‌شد، اگرچه از برگ‌های نخل نیز استفاده می‌کردند. موضوع این نوشته‌ها از تاریخ‌های درباری تا آثار حقوقی، اخلاقی، کلامی و حِکْمی را در قالب نظم و نثر در برمی‌گرفت. یک نمونه «حکایت راجا پاسایی»، قدیم‌ترین تاریخ شناخته‌ شده مکتوب به زبان مالایایی است.

قدیمی‌ترین خط قرآنی
در حوزه خوشنویسی قرآن، قدیم‌ترین نمونه‌ها احتمالا در حدود ۱۲۱۱ در شهر سمارانگ کتابت شده‌اند. مقایسه سبک برخی اسناد دیوانی و نسخ ادبی خطی با برخی مصحف‌ها به ما اجازه می‌دهد که کتابت شماری از مصحف‌ها را به جنوب‌شرقی آسیا نسبت دهیم. بهترین مصحف این نواحی، نسخه بزرگی است به اندازه ۲۸ × ۴۳ سانتیمتر که برای زین‌الدین عابدین دوم (۱۲۰۷ـ۱۲۲۳)، سلطان ترنگانو در شمال‌غربی شبه‌جزیره مالایا، نوشته شده است. نمونه‌های رایج‌تر، مصحف‌هایی کوچک‌ترند که در سده سیزدهم بر کاغذهای اروپایی نوشته می‌شدند. 

خط خاص قرآن در آسیا
خط این مصحف‌ها نسخ منظمی است که با سبک بِهاری رایج در شبه قاره وجوهی مشترک دارد. یعنی حروف روی خط کُرسی به شکل تخت قرار گرفته اما به وضوح به سمت چپ خم شده‌اند و با وجود لبه‌های تا حدی مدور، بسیار خشک و زاویه دارند. «ب» اول بسم‌الله بلند و هم قد «الف» و «ل» است. در برخی موارد، اثر لکه جوهر سیاه صفحه را خراب کرده است، به‌ویژه در نسخه‌هایی که در آب و هوای گرم و مرطوب نگاهداری شده‌اند.


منابع مرتبط به خوشنویس جنوب شرق آسیا:
 شیلا بلر، خوشنویسی اسلامی، ادینبورگ ۲۰۰۷.
Annabel Teh Gallop and Bernard Arps, Golden letters: writing traditions of Indonesia, London ۱۹۹۱.
 Venetia Porter and Heba Nayel Barakat, Mightier than the sword: Arabic script, beauty and meaning, Kuala Lumpur ۲۰۰۴
شیلا بلر، خوشنویسی اسلامی، ج۱، ص۵۵۹ـ۵۶۱، ادینبورگ ۲۰۰۷.
شیلا بلر، خوشنویسی اسلامی، ج۱، ص۵۶۲، تصویر ۱۱/۱۲، ادینبورگ ۲۰۰۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خطاطی جنوب شرق آسیا»، شماره۷۱۱۸.  
The Austronesian languages of Asia and Madagascar, ed Alexander Adelaar and Nikolaus P Himmelmann, London: Routledge, ۲۰۰۵.
Peter Bellwood, "Southeast Asia before history", in The Cambridge history of Southeast Asia, vol۱, pt۱, ed Nicholas Tarling, Cambridge ۲۰۰۴.
George L Campbell, Compendium of the world's languages, London ۱۹۹۱.
 Florian Coulmas, The Blackwell encyclopedia of writing systems, Oxford ۱۹۹۹.
idem, Writing systems: an introduction to their , linguistic analysis , Cambridge ۲۰۰۳.
Steven Roger Fischer, A history of writing, London ۲۰۰۱.
 Albertine Gaur, A history ofwriting، London ۱۹۹۲.
Cliff Goddard, The languages of east and Southeast Asia, Oxford ۲۰۰۵.
Thomas John Hudak, "Thai",in The world's majorlanguages, ed Bernard Comrie, London: Routledge, ۱۹۹۱.
Franklin E Huffman, Cambodian system of writing and beginning reader, (Ithaca) , N Y ۲۰۰۲.
 International encyclopedia of linguistics, ed William Bright, New York: Oxford University Press, ۱۹۹۲, svv "Khmer" (by Gerard Diffloth) , "Southeast Asian languages" (by James A Matisoff).
Amat Juhari, "The origin and the spread of the Jawi script", in Sub-regional Symposium on the Incorporation of the Languages of Asian Muslim Peoples into the Standardized Quranic Script Project (SQSP) , KualaLumpur ۵-۷ November ۲۰۰۸ Retrieved Feb۱, ۲۰۱۱, from http://alharfalarabiorg /PDF/PAPERS/ Amat-JOHARIpdf.
Joel Kuipers, "Indic scripts of insular Southeast Asia: changing structures and functions" Retrieved Feb۱, ۲۰۱۱, from http:// homegwuedu/¬kuipers/ kuipers insular seasia scripts pdf.
 Akira Nakanishi, Writing systems of the world, North Clarendon, Vt ۲۰۰۳.
Henry Rogers, Writing systems: a linguistic approach, Malden, Mass ۲۰۰۵.
 Second language writing systems, ed Vivia Cook and Benedetta Bassetti, Clevedon, Engl ۲۰۰۵


© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.