مقدمه:
صحیفه سجادیه، گنجینهای از معارف ناب اسلامی و دعاهای پرمغز است که حضرت امام سجاد (علیه السلام) آن را به عنوان راهنمایی برای سلوک معنوی و ارتباط با خداوند متعال برای مومنان هدیه فرمودهاند.دعای چهاردهم این صحیفه، به مسأله صبر در برابر ستم و انتظار برای عدالت الهی میپردازد.
فراز "اللَّهُمَّ وَ إِنْ کَانَتِ الْخِیَرَةُ لِی عِنْدَکَ فِی تَأْخِیرِ الْأَخْذِ لِی وَ تَرْکِ الِانْتِقَامِ مِمَّنْ ظَلَمَنِی إِلَى یَوْمِ الْفَصْلِ وَ مَجْمَعِ الْخَصْمِ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَیِّدْنِی مِنْکَ بِنِیَّةٍ صَادِقَةٍ وَ صَبْرٍ دَائِمٍ» از این دعا، در عین حال که خواستار یاری الهی برای تحمل سختیهاست، بر اهمیت تفویض امر به خداوند و اعتماد به حکمت او تاکید میکند.
این تحلیل، با استناد به آیات قرآن کریم، به شرح و تبیین این فراز میپردازد و سعی دارد تا عمق معانی و پیامهای آن را برای مخاطب روشن سازد.
متن و ترجمه فراز دعا:
(۱۴) اللَّهُمَّ وَ إِنْ کَانَتِ الْخِیَرَةُ لِی عِنْدَکَ فِی تَأْخِیرِ الْأَخْذِ لِی وَ تَرْکِ الِانْتِقَامِ مِمَّنْ ظَلَمَنِی إِلَى یَوْمِ الْفَصْلِ وَ مَجْمَعِ الْخَصْمِ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَیِّدْنِی مِنْکَ بِنِیَّةٍ صَادِقَةٍ وَ صَبْرٍ دَائِمٍ
خدایا! اگر خیر من نزد تو در این است که در گرفتن حقّم تأخیر افتد و انتقام از کسی که به من ستم روا داشته تا روز جدا شدن حق از باطل و جایگاه گردآمدن مدعیان فرو گذاشته شود، همان را در حقّ من اجرا کن؛ پس بر محمّد و آلش درود فرست و مرا از سوی خود، به نیّت راستین و پایداری همیشگی یاری ده.
شرح و تحلیل فراز دعا:
فراز مذکور از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، در واقع بیانگر دو درخواست مهم از خداوند است:۱. تأخیر در گرفتن حق و انتقام: "اللَّهُمَّ وَ إِنْ کَانَتِ الْخِیَرَةُ لِی عِنْدَکَ فِی تَأْخِیرِ الْأَخْذِ لِی وَ تَرْکِ الِانْتِقَامِ مِمَّنْ ظَلَمَنِی إِلَى یَوْمِ الْفَصْلِ وَ مَجْمَعِ الْخَصْمِ..."
این بخش از دعا، نشاندهنده اوج تسلیم و اعتماد به حکمت الهی است. درخواست از خداوند برای تأخیر در گرفتن حق و انتقام، به معنای پذیرش مشیت الهی و ایمان به اینکه خداوند در زمان مناسب و به بهترین نحو، عدالت را برقرار خواهد کرد، است.این پذیرش، به دور از هرگونه احساس ضعف یا ناامیدی، نشأت گرفته از یقین به عدالت الهی و درک این حقیقت است که گاهی اوقات، تأخیر در گرفتن حق، خود خیر و صلاحی را در بر دارد که انسان از آن آگاه نیست.
استناد به آیات قرآن کریم:
این مضمون در آیات متعددی از قرآن کریم قابل مشاهده است.* آیه ۴۴ سوره ابراهیم:
«وَأَنْذِرِ النَّاسَ یَوْمَ یَأْتِیهِمُ الْعَذَابُ فَیَقُولُ الَّذِینَ ظَلَمُوا رَبَّنَا أَخِّرْنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَلَمْ تَکُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ مَا لَکُمْ مِنْ زَوَالٍ»
«و مردم را از روزى که عذاب بر آنان مىآید بترسان. پس آنان که ستم کردهاند مىگویند: «پروردگارا، ما را تا چندى مهلت بخش تا دعوت تو را پاسخ گوییم و از فرستادگان [تو] پیروى کنیم.» [به آنان گفته مىشود:] «مگر شما پیش از این سوگند نمىخوردید که شما را فنایى نیست؟»
توضیح: این آیه مستقیما به فلسفه تأخیر انتقام الهی و وعده حسابکشی در "آخرت" اشاره دارد. مظلوم در مسیر صبر، نه بیعدالتی را نادیده میگیرد و نه مأیوس میشود، بلکه میداند محاسبه نهایی، فراتر از توان و تدبیر انسانی، در قیامت تحقق مییابد.
* آیه ۲۲۷ سوره شعراء:
«إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرًا وَانْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ مَا ظُلِمُوا وَسَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ»
«مگر کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده و خدا را بسیار به یاد آورده و پس از آنکه مورد ستم قرار گرفتهاند یارى خواستهاند. و کسانى که ستم کردهاند به زودى خواهند دانست به کدام بازگشتگاه برخواهند گشت.»
توضیح: این آیه صبر و طلب یاری پس از ظلم را مشروع دانسته، اما تحقق انتقام واقعی را در علم و تدبیر الهی و در قیامت میداند؛ این همان تفویض واقعی امر به خداوند است که مضمون فراز دعا را تبیین میکند.
* آیات ۱۲ تا ۱۴ سوره بروج:
«إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ لَشَدِیدٌ * إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَیُعِیدُ * وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ»
«آرى، عقاب پروردگارت سخت سنگین است * هم اوست که [آفرینش را] آغاز مىکند و بازمىگرداند * و اوست آن آمرزنده دوستدار [مؤمنان].»
توضیح: این آیات، یادآوری این حقیقت میباشد که عذاب و انتقام الهی قطعی و شدید است اما با حکمت اجرا میشود، همان مبنای آرامش برای مومنی است که حق خویش را به حساب الهی میسپارد.
۲. درخواست یاری برای نیّت راستین و صبر دائمی: "وَ أَیِّدْنِی مِنْکَ بِنِیَّةٍ صَادِقَةٍ وَ صَبْرٍ دَائِمٍ"
این بخش از دعا، درخواست از خداوند برای توانمندسازی مومن در مسیر صبر و تحمل است. نیّت راستین، به معنای اخلاص در عمل و هدایت آن به سوی رضایت الهی است. صبر دائمی، به معنای استقامت در برابر سختیها و حفظ آرامش در مواجهه با مشکلات است.استناد به آیات قرآن کریم:
* آیه ۱۵۳ سوره بقره:«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ»
«اى کسانى که ایمان آوردهاید، از شکیبایى و نماز یارى جویید؛ زیرا خدا با شکیبایان است.»
توضیح: این آیه، منشأ الهی نیروی صبر و نماز را یادآور شده و بندگان را به بهرهگیری از این دو در چالشها تشویق میکند. در این فراز دعای امام سجاد (علیه السلام) نیز این یاری متکی به تقویت اخلاص و صبر است.
* آیه ۱۴۶ سوره آل عمران:
«وَکَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَکَانُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ»
«و چه بسیار پیامبرانى که همراه او تودههاى انبوه، کارزار کردند؛ و در برابر آنچه در راه خدا بدیشان رسید، سستى نورزیدند و ناتوان نشدند؛ و تسلیم [دشمن] نگردیدند، و خداوند، شکیبایان را دوست دارد.»
توضیح: این آیه، مصداق عملی دوام صبر و سلامت نیت را در جهاد و تحمل راه خدا شرح میدهد، نیرویی که امام سجاد (علیه السلام) طلب دارد.
* آیه ۱۱۱ سوره توبه (اخلاص نیّت)
«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ…»
«در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهاى] اینکه بهشت براى آنان باشد، خریده است…»
توضیح: این آیه، اخلاص کامل و صداقت در نیت را بیان میدارد که هدف مومن فقط خداوند و رضایت او باشد؛ دقیقا همان نیّتی که حضرت امام سجاد (علیه السلام) در این فراز از دعا طلب میکند.
جمعبندی و نکات تکمیلی:
فراز چهاردهم از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه الگویی کمنظیر از آموزههای عملی قرآن در مواجهه با ظلم و سختی ارائه میدهد:* اول، با واگذاری اجرای عدالت و حتی انتقام به خداوند، عمیقترین جلوه توکل و تسلیم را میآموزد؛
* دوم، با طلب نیت پاک و صبر همیشگی، شاخصترین ابزارهای عبور از فتنههای دنیا و ستم را یادآور میشود.
پایههای قرآنی دعا
بررسی آیات منتخب فوق الذکر اثبات میکند دعا بر سه پایه بنیادین قرآن استوار است:* وعده قطعی دادخواهی نهایی در قیامت و یادآوری اینکه تأخیر در اجرای عدالت، همواره با حکمتی بلندتر از تصورات بشر همراه است؛
* ضرورت صبر و پایداری در برابر ظلم، به جای یأس و انتقامجویی شخصی؛
* اخلاص عملی و سلامت نیت در پایداری و استقامت، که دستمایه اصلی رشد معنوی مؤمن است.
در نتیجه، این فراز نورانی از این دعای شریف، نه فقط یک نیایش فردی، بلکه منشور اخلاق شیعی در بحرانهاست:
دعا کنیم، حق را به خدا بسپاریم، صبر را تمرین کنیم و نیت خود را با اخلاص الهی آمیخته سازیم. این جزو سرمایههای هویتی و روانی فرهنگ شیعه است که میتواند در خانواده، جامعه و مناسبات فردی و اجتماعی به عنوان منش و سبک زندگی معنوی جاری گردد.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "راه های مودبانه برای «متوقف کردن» افراد پرحرف")
