طرح مسأله و ضرورت بحث
وقف، در منظومه تمدنی اسلام، هرگز صرفا یک سنت خیرخواهانه مقطعی نبوده است؛ بلکه ابزار متمرکز تولید و تداوم «قدرت نرم» و ایجاد زیرساختهای ماندگار علمی، فرهنگی و آموزشی به شمار میآید.این نهاد، با پیشینهای بیش از هزار سال، بخشی از ستون فقرات توسعه جوامع اسلامی بوده است؛ از کتابخانههای وقفی بغداد و قاهره تا مدارس، رصدخانهها و دارالشفاءهایی که در طلاییترین دوران تمدن اسلامی شکوفا شدند.
اکنون، در سده بیست و یکم میلادی، جغرافیای نبرد ملتها تغییر یافته است؛ جنگها بیشتر از عرصه میدان، به میدان «فکر، فرهنگ، دانش، فناوری و هویت» منتقل شدهاند.
دشمنان انقلاب اسلامی، دیگر نه تنها با «جنگ» و «تحریم»، بلکه با «نفوذ نرم»، «ساخت روایت»، «مهندسی ذهن» و «مدلسازی سبک زندگی» به میدان آمدهاند. آنان، با فناوریهای نوین رسانهای، کلاندادهها و شبکههای فراگیر، هدفی واحد را دنبال میکنند: فرسایش ایمان، تضعیف خودباوری و ازهمگسیختگی هویت نسل جوان.
در این وضعیت پیچیده، وقف میتواند باز هم آن گونه که در قرون پیشین نقشآفرینی کرد، به «موتور محرک تمدنی» و «ضلع سوم قدرت ملی» -در کنار قدرت دفاعی و اقتصادی- بدل شود.
مزیت راهبردی وقف در این است که نه دولتی است، نه وابسته به روندهای مقطعی سیاسی؛ بلکه متکی بر ایمان، اخلاص و اراده مردمی است و میتواند منابع مالی، انسانی و دانشی را برای مأموریتهای بلندمدت آزاد کند.
ضرورت بازتعریف و نوسازی کارکردهای وقف، اکنون یک «گزینه» نیست؛ بلکه یک «واجب تمدنی» است. هر چه این نهاد دیرتر با مدلهای نوین همسو شود، شکاف با چالشهای آینده عمیقتر خواهد شد.
امروز، فرصت طلایی همافزایی نهاد وقف با سیاستهای کلان «گام دوم انقلاب» فراهم آمده است، تا ایران با بهرهگیری از ظرفیتهای نهفته این میراث الهی، به جایگاه نخست علمی، فرهنگی و آموزشی در منطقه برسد و در مسیر شکلدهی به تمدن نوین اسلامی، نقش مرجعیت ایفا کند.
این مقاله تبیینی، نقشهای راهبردی وقف در تقویت فرهنگ اسلامی-ایرانی، جهش علمی، فناوریهای نو، عدالت آموزشی و پیشتازی ایران در تمدن نوین اسلامی را با ارائه راهکارهای عملی و الگوهای نوین بررسی میکند.
۱. وقف فرهنگی؛ پاسداشت ارزشها و هویت اسلامی ایرانی
فرهنگ، آینه تمامنمای هویت یک جامعه است و هویت اسلامی ایرانی، گوهری گرانبهاست که باید پاس داشته شود و از گزند انحرافات فرهنگی و تهاجمات فکری محافظت گردد.در دنیای امروز که رسانهها و محصولات فرهنگی با سرعتی سرسامآور در حال انتشار هستند و مرزهای جغرافیایی در این حوزه رنگ باختهاند، حمایت از تولیدات فرهنگی اصیل و ارزشمدار، از اهمیت حیاتی برخوردار است. وقف، با رویکردی تمدنی، میتواند نقش بیبدیلی در این زمینه ایفا کند.
۱-۱. حمایت از آثار هنری با محتوای ارزشمدار
هنر، زبان نافذ و قدرتمندی است که میتواند مفاهیم عمیق ارزشی را در دل مخاطبان جایگزین کند. وقف در حوزه هنر، یک ابزار تمدنی کارآمد برای تولید، تکثیر و ترویج آثار فرهنگی و هنری اصیل و ارزشمند است. این نوع وقف میتواند به اشکال گوناگون متجلی شود:* حمایت مالی از تولید فیلمهای سینمایی و مستندهای انقلابی: تولید فیلمهای فاخر با موضوعات مرتبط با تاریخ انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن، سیره امام خمینی (رحمه الله) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و همچنین مستندهایی که به تبیین آرمانهای انقلاب و نظام میپردازند، نیازمند سرمایهگذاری هنگفتی است.
موقوفات فرهنگی میتوانند با اختصاص بودجههای مشخص، از تولید این آثار حمایت کنند تا شاهد گسترش سینمای ارزشی و پرمحتوا باشیم.
* پشتیبانی از آثار نمایشی با محوریت روحیه ایثار و مقاومت: دفاع مقدس در جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم بعث عراق علیه ایران و نیز جنگ تحمیلی دوازده روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران، نمونه درخشانی از اوج فداکاری، ایثار و مقاومت ملت ایران است.
آثار نمایشی (تئاتر، سریال، نمایشهای میدانی) که این روحیه را به تصویر میکشند و پیام مقاومت، وحدت و خودباوری را منتقل میکنند، میتوانند با حمایت موقوفات، به روی صحنه بیایند و نسلهای جدید را با این ارزشهای والا آشنا سازند.
* تولید انیمیشنها و بازیهای رایانهای با پیامهای اسلامی ایرانی: کودکان و نوجوانان، قشر آیندهساز کشور هستند و رسانههای تصویری و بازیهای رایانهای، تأثیر شگرفی بر شکلگیری شخصیت و باورهای آنها دارند.
موقوفات میتوانند با اختصاص سرمایه به شرکتهای تولیدکننده انیمیشن و بازیهای رایانهای، در خلق آثار خلاقانه، جذاب و دارای پیامهای اسلامی، انقلابی و ایرانی، نقشآفرینی کنند.
این کار نه تنها حافظ هویت نسل جوان در برابر محصولات فرهنگی بیگانه و مخرب است، بلکه محتوای سالم، آموزنده و جذابی برای رقابت با محصولات فرهنگی مهاجم فراهم میآورد.
* حمایت از تولیدات ادبی فاخر: تألیف و انتشار رمانها، مجموعه داستانها، اشعار و نمایشنامههایی که به ترویج ارزشهای اخلاقی، دینی، انقلابی و هویت ایرانی میپردازند، نیازمند حمایت مالی است. موقوفات میتوانند از نویسندگان، شاعران و هنرمندان این حوزه حمایت کرده و زمینه را برای انتشار گسترده آثارشان فراهم آورند.
* تأسیس و حمایت از گالریها و فضاهای هنری: ایجاد و حمایت از نگارخانهها، مراکز فرهنگی و فضاهای هنری که به نمایش و ترویج آثار هنری با مضامین ارزشی میپردازند، میتواند به غنای فرهنگی جامعه کمک کند.
۱-۲. ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی
سبک زندگی، مجموعهای از باورها، ارزشها، رفتارها و عادتهایی است که افراد در زندگی روزمره خود به کار میگیرند. در دنیای امروز، تهاجم سبکهای زندگی غربی، تلاش برای کمرنگ کردن مظاهر دینداری و ارزشهای اخلاقی را در پی دارد. وقف میتواند در این جبهه نیز نقش تعیینکنندهای ایفا کند:* حمایت از پروژههای ترویجی سبک زندگی اسلامی ایرانی: این پروژهها میتوانند شامل تألیف و انتشار کتابهای کاربردی در زمینه خانواده، تغذیه، پوشاک، معاشرت و سایر ابعاد زندگی بر اساس آموزههای اسلامی و متناسب با فرهنگ ایرانی باشند.
* تولید و انتشار پادکستها و برنامههای رادیویی و تلویزیونی: با استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی، میتوان پادکستها، برنامههای رادیویی و تلویزیونی آموزشی و سرگرمکننده تولید کرد که سبک زندگی اسلامی را به شکلی جذاب و کاربردی معرفی کنند.
* طراحی و توسعه اپلیکیشنهای تعاملی آموزشی: اپلیکیشنهای موبایلی که به آموزش احکام، اخلاق اسلامی، تاریخ انبیاء و اولیاء، سیره بزرگان دین و همچنین ارائه راهکارهای عملی برای زندگی اسلامی میپردازند، میتوانند ابزار مؤثری در ترویج سبک زندگی مطلوب باشند.
* برگزاری همایشها، کارگاهها و دورههای آموزشی: موقوفات میتوانند با حمایت مالی از برگزاری رویدادهای فرهنگی، همایشها، کارگاههای آموزشی و دورههای تربیت مربی در زمینه سبک زندگی اسلامی، به گسترش این مفاهیم در جامعه یاری رسانند.
* حمایت از تولیدات فرهنگی مرتبط با مناسبتهای ملی و مذهبی: تولید محتوا و محصولات فرهنگی مرتبط با اعیاد، ایامالله، مناسبتهای مذهبی و ملی، با رویکردی که هویت اسلامی ایرانی را تقویت کند، میتواند از محل موقوفات حمایت شود.
۱-۳. حمایت از رسانههای دینی و فرهنگی
رسانهها، نقش بیبدیلی در شکلدهی افکار عمومی و انتقال مفاهیم دارند. در دنیای امروز که شبکههای اجتماعی و پلتفرمهای دیجیتال، بخش عمدهای از فضای اطلاعرسانی را به خود اختصاص دادهاند، حمایت از رسانههایی که در چارچوب ارزشهای دینی و انقلابی فعالیت میکنند، امری حیاتی است.* پشتیبانی از وبسایتها و خبرگزاریهای دینی و انقلابی: ایجاد و توسعه وبسایتها و خبرگزاریهایی که اخبار، تحلیلها و مطالب ارزشی را منتشر میکنند، نیازمند منابع مالی پایدار است. موقوفات میتوانند با تأمین هزینههای جاری، فنی و محتوایی این رسانهها، به ارتقاء کیفیت و گستره فعالیت آنها کمک کنند.
* حمایت از شبکههای اجتماعی بومی و اسلامی: در شرایطی که بسیاری از پلتفرمهای شبکههای اجتماعی تحت تأثیر رویکردهای غربی قرار دارند، ایجاد و حمایت از شبکههای اجتماعی بومی که قوانین و سیاستهای آنها مبتنی بر ارزشهای اسلامی و ایرانی است، میتواند بستری امن برای ارتباطات و تبادل نظر فراهم آورد.
* تأمین مالی اپلیکیشنهای موبایلی اسلامی: اپلیکیشنهایی که خدمات مذهبی (مانند اوقات شرعی، قرائت قرآن، ادعیه)، آموزشی، یا سرگرمی با رویکرد اسلامی ارائه میدهند، نیازمند حمایت مالی برای توسعه، بهروزرسانی و تبلیغات هستند.
* تولید محتوای چندرسانهای: موقوفات میتوانند از تولید محتوای چندرسانهای (ویدئو، انیمیشن، پادکست) با موضوعات دینی، فرهنگی و انقلابی برای انتشار در بستر رسانههای مختلف حمایت کنند.
* حمایت از مراکز تخصصی تولید محتوای دینی: تأسیس و حمایت از مراکز تخصصی که با حضور کارشناسان دینی، فرهنگی و رسانهای به تولید محتوای عمیق و مستند میپردازند، میتواند به غنای فضای رسانهای دینی کمک کند.
۲. وقف علمی؛ پیشران نوآوری و توسعه پایدار
علم و دانش، ستون فقرات هر تمدن پویا و بالنده است. در جهان امروز، پیشرفت در عرصههای علمی و فناوری، مترادف با اقتدار، استقلال و توانمندی یک ملت تلقی میشود. وقف، با ماهیت سرمایهگذاری بلندمدت و هدفمند خود، میتواند نقشی حیاتی در پیشبرد اهداف علمی و فناورانه ایفا کند.۲-۱. وقفهای نوین زیستمحیطی
بحرانهای زیستمحیطی، از جمله آلودگی هوا، کمبود آب، تخریب جنگلها و تغییرات اقلیمی، چالشهای جدی پیش روی بشریت، و به تبع آن، جوامع اسلامی، قرار داده است. بهرهگیری از ظرفیت وقف در این زمینه، همسو با آموزههای دینی در خصوص حفاظت از طبیعت و مسئولیتپذیری در قبال آفرینش است.* احیای منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست: موقوفاتی میتوانند برای احیای جنگلها، نهالکاری، حفاظت از منابع آب و خاک، مبارزه با بیابانزایی و احیاء مناطق آسیبدیده زیستمحیطی اختصاص یابند. این اقدامات، علاوه بر جنبههای زیستمحیطی، جنبههای اقتصادی و اجتماعی نیز خواهند داشت.
* توسعه انرژیهای تجدیدپذیر: با توجه به محدودیت منابع فسیلی و آلودگیهای زیستمحیطی ناشی از آنها، سرمایهگذاری در انرژیهای پاک مانند انرژی خورشیدی، بادی و زمینگرمایی، امری ضروری است. موقوفات میتوانند در احداث نیروگاههای انرژی تجدیدپذیر، تحقیقات در این زمینه و توسعه فناوریهای مرتبط، نقش ایفا کنند.
* پروژههای تصفیه و بازچرخانی آب: تأمین آب سالم و مدیریت پایدار منابع آبی، یکی از معضلات اساسی بسیاری از مناطق است. وقف میتواند در احداث و تجهیز تأسیسات تصفیه آب، اجرای طرحهای بازچرخانی آب و توسعه فناوریهای نوین در این حوزه، مشارکت نماید.
* توسعه کشاورزی پایدار و ارگانیک: حمایت از کشاورزانی که از روشهای پایدار و ارگانیک استفاده میکنند، آموزش کشاورزان در این زمینه و پژوهش در خصوص ارقام بومی و مقاوم، میتواند بخشی از فعالیتهای وقفی در حوزه زیستمحیطی باشد.
* تأسیس مراکز تحقیقاتی و آموزشی در زمینه محیط زیست: ایجاد و حمایت از مراکز پژوهشی و آموزشی که به تحقیق و آموزش در خصوص مسائل زیستمحیطی، حفظ تنوع زیستی و راهکارهای مقابله با آلودگی میپردازند.
۲-۲. حمایت از شرکتهای دانشبنیان و فناوریهای روز
فناوری، موتور محرک رشد اقتصادی و توسعه پایدار است. شرکتهای دانشبنیان، موتور محرک نوآوری و خلاقیت در جامعه علمی محسوب میشوند. هدایت سرمایههای وقفی به سمت این شرکتها، گامی راهبردی در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی، خودکفایی فناورانه و ارتقاء سطح علمی کشور است.* سرمایهگذاری در شرکتهای دانشبنیان با اولویت فناوریهای راهبردی: این فناوریها شامل هوش مصنوعی، زیستفناوری، نانو فناوری، فناوری اطلاعات و ارتباطات، امنیت سایبری، رباتیک، هوافضا و انرژیهای نو هستند. موقوفات میتوانند با رویکرد سرمایهگذاری خطرپذیر، در مراحل مختلف رشد این شرکتها (از ایده تا تجاریسازی) مشارکت کنند.
* تأسیس مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری: ایجاد و حمایت از مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری که زیرساختهای لازم برای فعالیت شرکتهای دانشبنیان را فراهم میکنند، میتواند از محل موقوفات تأمین مالی شود.
* حمایت از پایاننامهها و طرحهای پژوهشی کاربردی: اختصاص بودجههای وقفی به حمایت از پایاننامههای دانشجویی و طرحهای پژوهشی که دارای جنبههای کاربردی و نوآورانه هستند و به حل مشکلات کشور کمک میکنند.
* تسهیل فرآیند تجاریسازی فناوری: کمک به شرکتهای دانشبنیان برای ورود به بازار، بازاریابی محصولات، و ایجاد شبکههای ارتباطی با صنعت و سرمایهگذاران.
* وقف دانش و تخصص: اساتید، متخصصان و نخبگان علمی میتوانند با وقف بخشی از وقت و دانش خود، به شرکتهای دانشبنیان مشاوره دهند، دورههای آموزشی برگزار کنند یا در فرآیندهای تحقیق و توسعه همکاری نمایند. این نوع وقف، سرمایهای ارزشمند و غیرقابل جایگزین است.
* توسعه استارتاپهای مبتنی بر دانش: حمایت از شکلگیری و رشد استارتاپهای نوآورانه که ایدههای جدیدی را در حوزههای مختلف علمی و فناورانه پیادهسازی میکنند.
۳. وقف آموزشی؛ عدالت آموزشی و تربیت تمدنی
آموزش، سرمایهگذاری بر روی نسل آینده و زیربنای توسعه پایدار هر جامعه است. در جامعه اسلامی ایرانی، آموزش نباید صرفا به معنای انتقال دانش، بلکه باید به معنای تربیت انسانهایی مؤمن، انقلابی، متخصص، اخلاقمدار و متعهد به پیشرفت کشور باشد. وقف، با ظرفیت عظیم خود، میتواند موتور محرک عدالت آموزشی و ارتقاء کیفیت نظام آموزشی باشد.۳-۱. حمایت از دانشآموزان و دانشجویان کمبرخوردار
شکاف طبقاتی در دسترسی به فرصتهای آموزشی، یکی از موانع اصلی توسعه اجتماعی و اقتصادی است. وقف، با رویکرد عدالتمحور خود، میتواند این شکاف را کاهش داده و زمینه را برای رشد استعدادهای نهفته در اقشار محروم فراهم آورد.* ایجاد صندوقهای وقف تحصیلی: تأسیس صندوقهای وقف با هدف جمعآوری نذورات مالی و تخصیص آن به حمایت تحصیلی دانشآموزان و دانشجویان مناطق محروم، خانوادههای شهدا و ایثارگران، ایتام و سایر اقشار نیازمند. این حمایتها میتواند شامل پرداخت شهریه، کمک هزینه تحصیلی، خرید کتب درسی و لوازمالتحریر باشد.
* تأمین مسکن و تغذیه برای دانشجویان و دانشآموزان: در برخی مناطق، حتی تأمین سرپناه و غذای مناسب برای دانشآموزان و دانشجویان، مانعی جدی در مسیر تحصیل است. موقوفات میتوانند در ساخت خوابگاههای دانشجویی، شبانهروزی دانشآموزی و تأمین وعدههای غذایی یاری رسانند.
* اهدای تجهیزات آموزشی و کمکآموزشی: تأمین رایانههای شخصی، تبلت، ابزارهای کمک آموزشی، تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی برای دانشآموزان و دانشجویان کمبرخوردار، میتواند به ارتقاء کیفیت یادگیری آنها کمک کند.
* برگزاری دورههای تقویتی و کنکور: ارائه دورههای آموزشی رایگان یا با هزینه کم برای دانشآموزان نیازمند، جهت تقویت بنیه علمی و آمادگی برای آزمونهای ورودی دانشگاهها.
* اعطای بورسیه تحصیلی: فراهم کردن فرصت تحصیل در دانشگاههای معتبر داخلی و خارجی برای استعدادهای درخشان مناطق محروم و نیازمند، از طریق اعطای بورسیههای تحصیلی وقفی.
۳-۲. مدرسهسازی در مناطق محروم
تأسیس و تجهیز مدارس، به ویژه در مناطق محروم و دورافتاده، از دیرباز یکی از سنتهای حسنه و ماندگار در فرهنگ وقف بوده است. این اقدام، مستقیماً به افزایش دسترسی به آموزش و ارتقاء سطح علمی جامعه کمک میکند.* وقف زمین، مصالح و هزینه ساخت مدارس: خیرین میتوانند با وقف زمین، اهداء مصالح ساختمانی، یا تأمین کامل هزینه ساخت مدارس در مناطق محروم، در این امر خداپسندانه سهیم باشند.
* تجهیز مدارس به امکانات نوین: علاوه بر ساخت بنای فیزیکی، وقف میتواند در تجهیز مدارس به کلاسهای هوشمند، کتابخانههای مجهز، آزمایشگاههای علمی، سالنهای ورزشی و کارگاههای فنی و حرفهای نقش ایفا کند.
* احداث و حمایت از مراکز فنی و حرفهای: با توجه به نیاز بازار کار به نیروی کار ماهر، وقف میتواند در احداث و حمایت از مراکز فنی و حرفهای، که آموزش مهارتهای کاربردی را بر عهده دارند، مشارکت نماید. این مراکز میتوانند به اشتغالزایی و خودکفایی جوانان کمک شایانی کنند.
* مدرسه سازی با معماری اسلامی ایرانی: در ساخت مدارس، میتوان به معماری اصیل اسلامی و ایرانی توجه کرد و فضاهایی آرامشبخش، زیبا و الهامبخش برای دانشآموزان فراهم آورد.
۳-۳. وقف زمان و توان علمی (وقف نیروی انسانی)
ارزشمندترین سرمایه هر جامعه، نیروی انسانی متخصص، متعهد و دلسوز آن است. در حوزه آموزش، فرهیختگان، اساتید، معلمان و نخبگان علمی، با وقف بخشی از زمان، دانش و تجربه خود، میتوانند موتور محرک توسعه علمی و تربیتی کشور باشند.* برگزاری دورههای آموزشی جهادی: اساتید دانشگاهی، پزشکان، مهندسان و سایر متخصصان میتوانند با وقف بخشی از وقت خود، دورههای آموزشی رایگان یا با هزینه اندک را در قالب «جهاد علمی» برای دانشآموزان، دانشجویان، و یا اقشار مختلف جامعه برگزار کنند.
* مشاوره تحصیلی و شغلی: متخصصان و افراد با تجربه میتوانند با وقف زمان خود، به ارائه خدمات مشاوره تحصیلی و شغلی به جوانان و دانشآموزان، در انتخاب رشته تحصیلی و مسیر شغلی مناسب یاری رسانند.
* تدریس در مناطق محروم: اساتید و معلمان میتوانند با وقف تدریس در مناطق محروم و دورافتاده، به ارتقاء سطح علمی این مناطق کمک کنند.
* تألیف و ترجمه کتب علمی و آموزشی: نخبگان علمی میتوانند با وقف تخصص خود، به تألیف کتب درسی، کتب کمک آموزشی، یا ترجمه آثار علمی ارزشمند خارجی به زبان فارسی، در غنای علمی کشور سهیم شوند.
* راهبری و نظارت بر پروژههای علمی و آموزشی: نخبگان میتوانند با وقف وقت خود، به عنوان ناظر و راهبر پروژههای علمی و آموزشی، از کیفیت و پیشرفت آنها اطمینان حاصل کنند.
۴. نقشه راه تحقق مرجعیت علمی و فرهنگی ایران در تمدن نوین اسلامی
وقف، میراثی الهی و ابزار تمدنی است که از صدر اسلام تا امروز، پشتوانه فرهنگی، علمی و آموزشی جوامع اسلامی بوده است.امروز، در عصر رقابت راهبردی قدرتها در میدان علم، فناوری و فرهنگ، استفاده هوشمندانه از ظرفیت وقف میتواند ایران اسلامی را به رتبه اول علمی و آموزشی در خاورمیانه و در جمع پیشروترین کشورهای جهان برساند و آن را به رکن اصلی تحقق تمدن نوین اسلامی بدل سازد.
این سند راهبردی، ضمن تبیین جایگاه وقف در سه بُعد فرهنگ، علم و آموزش، نقشه حرکت ملی را در افق ۱۰ سال آینده ترسیم میکند.
۴-۱. از سنت تا استراتژی
وقف در تاریخ تمدن اسلامی، صرفا یک اقدام خیریه نبود بلکه یک سازوکار بلندمدت تولید قدرت نرم، توسعه زیرساختهای دانشی و حفظ هویت تمدنی بوده است.در دوران طلایی تمدن اسلامی، بخش مهمی از کتابخانههای جهان اسلام، مدارس، رصدخانهها، بیمارستانها و کاروانسراها با سرمایه موقوفات اداره میشدند. اما در قرن بیست و یکم، میدان رقابت عوض شده است. دیگر «عرصه جنگ سخت» تعیینکننده نیست؛ بلکه میدان «علم، فناوری، رسانه و سبک زندگی» سرنوشت ملتها را رقم میزند.
ایران اگر میخواهد نه تنها در منطقه بلکه در جهان، صاحب مرجعیت علمی و فرهنگی شود، باید وقف را از یک سنت دینی به یک ابرابزار سیاستگذاری ملی ارتقاء دهد.
۴-۲. چشمانداز ملی و بینالمللی وقف
* سهم ۵۰ درصدی ایران از تولید علم جهان اسلام تا سال ۱۴۲۰ شمسی.* ایران جزو ۱۰ کشور برتر جهان در پنج حوزه راهبردی فناوری: هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی، نانو، کوانتوم، انرژی پاک.
* جذب سالانه نخبگان از جهان اسلام در قالب بورسیههای وقفی و ایجاد «شبکه نخبگان ایرانمحور».
* تأسیس و پشتیبانی از مراکز فرهنگیـعلمی وقفی در پایتختهای مهم جهان اسلام (بغداد، استانبول، جاکارتا، کوالالامپور، بیروت، اسلامآباد و…).
۴-۳. حوزههای راهبردی وقف
۴-۳-۱. وقف فرهنگی: سپر هویتی و مروج سبک زندگی اسلامیـایرانی* حمایت از هنر متعهد و گفتمانساز: فیلمهای سینمایی، مستندها، انیمیشنهای تمدنی، بازیهای رایانهای با پیام اسلامی.
* ترویج سبک زندگی اسلامیـایرانی: کتابهای کاربردی، پادکستها، اپلیکیشنهای سبک زندگی، کارگاههای مشاوره خانواده و جوانان.
* تقویت رسانههای انقلابی: حمایت مالی و فنی از رسانههای اینترنتی، شبکههای اجتماعی بومی و اپلیکیشنهای دینی.
* فرهنگسازی جهانی: تولیدات فرهنگی صادراتی و موزههای وقفی تمدن اسلامی در کشورهای دیگر.
۴-۳-۲. وقف علمی: پیشران نوآوری و توسعه پایدار
* صندوقهای وقفی برای سرمایهگذاری در استارتاپها و فناوریهای نو.
* وقف زیرساخت تحقیقاتی: ایجاد مراکز تحقیقاتی ملی و بینالمللی با دسترسی آزاد برای دانشگاهها و شرکتها.
* وقف مالکیت فکری: خرید، ثبت و اهدا یا لایسنس ارزان پتنتها برای توسعه ملی.
* رفع بحرانهای زیستمحیطی: انرژی تجدیدپذیر، آبیاری هوشمند، کشاورزی پایدار، بازچرخانی آب.
* دیپلماسی علمی وقفی: شبکهسازی علمی میان ایران و دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی جهان اسلام.
۴-۳-۳. وقف آموزشی: عدالت آموزشی و تربیت تمدنی
* صندوقهای بورسیه وقفی برای دانشآموزان و دانشجویان کمبرخوردار.
* مدرسهسازی آیندهمحور در مناطق محروم با تجهیزات هوشمند.
* وقف زمان و دانش: اساتید، معلمان و متخصصان بخشی از وقت خود را برای آموزش رایگان در اختیار بگذارند.
* شبکه کتابخانههای دیجیتال وقفی برای دسترسی رایگان به منابع علمی در سراسر کشور.
* مراکز مهارتآموزی وقفی برای تربیت نیروی کار ماهر و متعهد.
۴-۴. سازوکار اجرایی تحقق سند
* قوانین تشویقی: معافیتهای مالیاتی، تسهیل ثبت موقوفات نوین، حمایت حقوقی از پروژههای وقفی.* صندوقهای وقف ترکیبی: ترکیب سرمایه مالی، سرمایه انسانی و سرمایه دانشی.
* شفافیت دیجیتال: سامانه ملی وقف با استفاده از بلاکچین برای رهگیری هزینهها و گزارشدهی عمومی.
* شبکه ملی رسانههای وقفی: معرفی دستاوردها، فرهنگسازی و جلب مشارکت.
* پیوند وقف با نیازهای آینده جامعه: هدایت پروژهها به سمت چالشهای استراتژیک علمی، فرهنگی و آموزشی.
* شاخصهای قدرت نرم وقفی: ارزیابی سالانه میزان تأثیر وقف بر علم، فرهنگ و آموزش.
۴-۵. وقف؛ از سرمایه معنوی تا قدرت تمدنی
وقف، اگر از قالب سنتی خارج و به ابزار راهبردی بدل شود، قادر است:* در فرهنگ، سپر هویتی و موتور صدور ارزشها باشد؛
* در علم، سکوی پرتاب ایران به قلههای علمی جهان گردد؛
* و در آموزش، ضامن عدالت آموزشی و تربیت نیروی انسانی تمدنساز شود.
این مسیر، همان شریان حیاتی است که میتواند ایران را در گام دوم انقلاب، به مرکز ثقل تمدن نوین اسلامی برساند.
جمعبندی و نتیجهگیری:
وقف، در شرایط کنونی، نه یک یادگار سنتی، که یک «ظرفیت تمدنساز برای آیندهنگری عملی» است. اگر این نهاد از قالبهای کلاسیک خود بیرون آید و با نگاه راهبردی بازآفرینی شود، میتواند همان نقشی را ایفا کند که روزگاری در اوج تمدن اسلامی بر عهده داشت: پشتیبان فرهنگ ناب، شتابدهنده علم، و هموارکننده راه عدالت آموزشی.سه حوزه فرهنگ، علم و آموزش همچون سه ستون اصلی بنای تمدن نوین اسلامیاند، و وقف، معمار توانمند و بیادعایی است که میتواند این ستونها را استوار سازد:
۱. در فرهنگ: حمایت هدفمند از هنر گفتمانساز، رسانههای پیشرو و سبک زندگی اسلامی_ایرانی، برای مصونسازی جامعه و صدور ارزشها به جهان.
۲. در علم: سرمایهگذاری هوشمند بر فناوریهای راهبردی، شرکتهای دانشبنیان، پروژههای زیستمحیطی، و ایجاد دیپلماسی علمی موثر میان ایران و جهان اسلام.
۳. در آموزش: تحقق عدالت آموزشی با مدرسهسازی، بورسیههای وقفی، مهارتآموزی، شبکه کتابخانههای دیجیتال، و وقف زمان و دانش نخبگان.
اقدامات کلیدی برای تحقق این چشمانداز:
۱. تدوین و اجرای سیاستهای تشویقی حقوقی و مالی برای موقوفات نوین.۲. تشکیل صندوقهای وقف ترکیبی (مالی، انسانی، دانشی) با مشارکت سهجانبه مردم، دولت و دانشگاه.
۳. بهرهگیری از فناوریهای نوین برای شفافیت، اعتمادسازی و ارزیابی اثربخشی پروژههای وقفی.
۴. ایجاد شبکه رسانهای هماهنگ برای روایتسازی و تصویرسازی از دستاوردها و الگوهای موفق.
۵. پیوند دادن وقف با مسائل راهبردی فردا، نه صرفا نیازهای اضطراری امروز.
سخن پایانی:
۲۳ شهریور، ششمین روز هفته وقف ۱۴۰۴ که تحت عنوان «وقف، فرهنگ، علم و آموزش» نامگذاری شده، اگر با چنین رویکردی نگریسته شود، نقطهای برای بزرگداشت گذشته و همزمان نقطه عزیمت به آینده خواهد بود: آیندهای که در آن وقف موتور جریانساز جنبش علمی، فرهنگی و آموزشی ایران است و نقش مهمی در قرار دادن کشور در جایگاه شایسته خود در نقشه تمدنی جهان ایفا میکند.نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
