تشکيل دولت فلسطيني در تفکر امنيتي اسرائيل(2)

گذشته تا حال(2)

4-فرآيند صلح اسلو و مذاکره پيرامون تشکيل دولت فلسطيني
 

با آغاز کنفرانس مادريد،مذاکرات چند جانبه و دوجانبه اسرائيل و اعراب آغاز گرديد. شامير، نخست وزير وقت اسرائيل در حالي پا به کنفرانس مادريد مي گذاشت که هنوز براي مردم فلسطين هويتي مستقل قائل نبود. متعاقب فرآيند صلح مادريد توافق گرديد، يک طرف مذاکرات دوجانبه هيأت مشترک فلسطيني- اردني باشد. فرآيند صلح اسلو را مي توان از منظري، تأثيرات انتفاضه فلسطين بر تفکر امنيتي اسرائيل دانست. افکار عمومي اسرائيل و جامعه امنيتي آن دريافته بود که راهي براي از بين بردن انتفاضه با اقدامات نظامي وجود ندارد. عمليات مبارزان فلسطيني در سال 1992 در تل آويو، تأثير زيادي در آن مقطع بر جامعه اسرائيل گذاشت چرا که اين اقدامات پشتوانه مردمي داشت و مبين ميزان و عمق احساس تنفر و يأس فلسطينيان از اسرائيل بود. عوامل مذکور به علاوه تلقي مردم اسرائيل از اينکه شامير،اسرائيل را رودررو با آمريکا قرار داده و نارضايتي از عملکرد دولت وي،منجر به پيروزي حزب کارگر به رهبري اسحاق رابين در انتخابات سال 1992، شد.اگرچه مي توان فرآيند اسلو را شناسايي متقابل اسرائيل و سازمان آزادي بخش فلسطين (PLO) به عنوان نماينده مردم فلسطين تلقي کرد،اما براساس «اعلاميه اصول»(declaration of principles) در سپتامبر1993، مسئله دولت فلسطيني بي پاسخ ماند و در آن ترتيباتي که بتواند منجر به تشکيل دولت خودمختار دربخش هايي از سرزمين اشغالي گردد،درنظر گرفته نشد. (12)
دولت کارگري رابين و پرز، هميشه از بکار بردن اصطلاح «دولت» در مورد فلسطين اجتناب مي کردند. به عنوان مثال در نوامبر سال 1995 يوسي بلين معاون نخست وزير دولت کارگري، طرح موسوم به «بلين ابومازن» که در آن پيشنهاد رسيدن به موافقت نامه حالت دائمي که شامل تأسيس «دولت فلسطيني» (Palestinian State) بود را به پرز ارائه کرد.اما پرزاين طرح را به دليل طرح ايده «دولت فلسطين» در آن رد کرد.اما او معتقد بود خودمختاري فلسطينيان بايد تحت کنترل اسرائيل باشد. در واقع اين مسئله مويد و منعکس کننده دو ديدگاه مخالف در دولت اسرائيل بود. از يک طرف افرادي مثل بلين قرار داشتند که معتقد بودند راه حل دو دولت، بهترين راه حل و بيشترين منفعت را براي اسرائيل خواهد داشت و در طرف مقابل افراد ديگري قرارداشتند که تأسيس دولت فلسطيني را تهديدي امنيتي براي اسرائيل قلمداد مي کردند. (13)
فرآيند صلح اسلو مبتني بر اين فرض بود که براي حل و فصل منازعه اسرائيل- فلسطين بايد مذاکرات و رسيدن به يک موافقت نامه را مورد توجه قرار داد و از اين رهگذرامنيت بيشتري هم براي اسرائيل حاصل خواهد شد. بنابراين اسرائيل بايد فراهم آوردن شرايط مساعد امنيتي بلندمدت را به شرايط مساعد امنيتي کوتاه مدت ترجيح دهد.ازاين رو دولت اسرائيل به مذاکرات ادامه داد حتي در مواردي که شرايط امنيتي کاملاً بر وفق مراد اسرائيل نبود. رابين معتقد بود که بايد با تروريسم جنگيد چرا که نمي توان با آن مذاکره کرد و از طرفي زماني که تروريسم وجود ندارد بايستي مذاکره کرد.(14) اين استراتژي بر فرض «صلح پيش از امنيت» يا به عبارت ديگر تقدم صلح بر امنيت استواراست. بر اين اساس تنها راه پايان دادن به خشونت ها رسيدن به توافقي در خصوص موافقت نامه صلح مي باشد،تا ازاين طريق دلايل و انگيزه اقدامات تروريستي از بين برود.
بعد از ترور رابين در سال 1995، پرز به قدرت رسيد و بعد نتانياهو توانست پرز را در انتخابات شکست دهد و قدرت را در دست بگيرد. با به قدرت رسيدن نتانياهو ايده «صلح پيش از امنيت» نيز از بين رفت. از دلايل اين امر، ترجيح افکار عمومي اسرائيل به فراهم شدن شرايط امنيتي مساعد کوتاه مدت مي باشد. تداوم خشونت ها و درگيري ها در سال هاي فرآيند صلح اسلو و کوتاهي اسرائيل در انجام تعهداتش، موجب توقف و شکست فرآيند صلح و سازش شد.

5- شکست فرآيند صلح اسلو و تأثير آن بر ايده تشکيل دولت فلسطيني
 

در سال 1999، اهود باراک از حزب کارگر، در انتخابات بر نتانياهو پيروز شد. از عوامل کسب موفقيت باراک، به بن بست رسيدن دولت نتانياهو، نسبت به موضوع فلسطين بود. باراک در مبارزه انتخاباتي خود اظهار داشت، حل و فصل مناقشه اسرائيل- فلسطين را به سرعت دنبال خواهد کرد. اظهارات وي توانسته بود اميد مردم اسرائيل در رسيدن به صلح را افزايش دهد. باراک معتقد بود که فرآيند اسلو به سبب آنکه توجه به اقدامات و گام هاي موقتي را مدنظر داشته، دچار ضعف اساسي بوده است. وي تأکيد کرد با پرهيز از اقدامات موقتي، تلاش خواهدکرد که با مذاکره با طرف فلسطيني، به موافقت نامه دائمي دست يابد. رهيافت باراک مورد توجه جامعه امنيتي خصوصاً سرويس هاي اطلاعاتي و جاسوسي بود. حتي کساني که به نيات عرفات اعتماد نداشتند و معتقد بودند که رسيدن به موافقت نامه دائمي امکان پذير نيست، از اين جهت با رهيافت وي موافق بودند که استدلال مي کردند پيگيري اين رهيافت نيات واقعي عرفات را آشکار خواهد کرد. به نظر آنان شکست در انعقاد موافقت نامه دائمي با فلسطينيان، نشان دهنده اين است که عرفات به طور واقعي خواهان پذيرش موجوديت اسرائيل نيست.
شکست فرآيند اسلو درسال 2000، و متعاقباً آغازانتفاضه دوم مردم فلسطين، تأثير عميقي برتفکرامنيت ملي اسرائيل گذاشت. اين ايده نزد افکار عمومي تقويت گردد که براي پايان دادن به منازعات و درگيري ها بايد به موافقت نامه دائمي با مردم فلسطين رسيد.ازطرف ديگر، افزايش فزاينده بي اعتمادي اسرائيل به فلسطينيان امکان رسيدن به موافقت نامه دائمي با فلسطينيان را در نتيجه مذاکرات،کم رنگ مي نمود.
اقبال افکار عمومي نسبت به نياز اسرائيل براي تشکيل دولت فلسطيني مبين تأثيراتي است که شکست فرايند اسلو بر افکار عمومي داشته است. از اين رو افکار عمومي و اکثراستراتژيست هاي اسرائيل معتقدند که فرمول دو دولت مي تواند منافع ملي اسرائيل را تأمين کند. آنان معتقدند که ارتباط نزديک با فلسطينيان و نبودن مرزهاي مشخص با آنها،خطري قريب الوقوع و حتمي براي امنيت اسرائيل هم در سطح استراتژيک و هم در سطح تاکتيکي خواهد داشت. از منظراستراتژيک، اکثريت افکار عمومي اسرائيل، معتقدند که مردم فلسطين موجوديت اسرائيل را به عنوان يک دولت مستقل براي مردم يهود نمي پذيرند.از اين رو مهم ترين سلام مردم فلسطين عليه استقلال دولت يهود، عامل جمعيت مي باشد تا از اين طريق بتوانند اکثريت يهود را در چنين دولتي به اقليت تبديل کند.
از منظر تاکتيکي،اعتقاد بر اين است که عدم جدايي اسرائيل و فلسطين، امنيت اسرائيل را در مقابل حملات مبارزان فلسطيني آسيب پذير مي سازد.(15)البته اسرائيل اين ديدگاه خود يعني اذعان به تشکيل دولت فلسطيني را در يک روند يک جانبه گرايي و بدون در نظر گرفتن طرف مقابل دنبال مي کند.
تغيير و تحول در انديشه هاي شخصي چون شارون، نشان از نيازي است که جامعه سياسي اسرائيل به تشکيل دولت فلسطيني مي بيند. شارون بعد از پيروزي با حزب ليکود- که خود آن را در سال 1973 بنيان گذارده بود- در انتخابات 1977، آرزوي الحاق اراضي اشغالي به اسرائيل را داشت. سياست شاورن در ساخت شهرک هاي يهودي نشين مبتني برپراکنده ساختن نواحي مسکوني مردم فلسطيني بود تا به گمان او و همفکرانش،تشکيل دولت فلسطين، غير ممکن گردد. تا زماني که شارون چنين سياستي را دنبال مي کرد مي توان وي را به عنوان نماينده نحله فکري اي قلمداد کرد که تشکيل دولت فلسطيني را تهديدي عليه موجوديت اسرائيل مي دانستند. در سال 2001، و چند ماه بعد از انتخاب وي به نخست وزيري،او پيشنهاد کرد که بايستي به فلسطينيان حق داشتن دولت داده شود.اين اظهارات همراه با اجراي طرح «خروج يک جانبه»، سبب ايجاد تفرقه در حزب ليکود گرديد که در يک طرف آن شارون و همفکرانش- که حزب کاديما را تشکيل دادند-و در طرف ديگر وفاداران به ايدئولوژي اصلي ليکود قرار داشتند. در اين مقطع زماني،آنچه شارون را به اجراي سياست هاي يک جانبه اش تشويق مي کرد، اين باور نزد افکار عمومي بود که امکان رسيدن به راه حل به فلسطينيان در نتيجه مذاکره با آنان،وجود ندارد و اقدامات يک جانبه مي تواند ضمن تأمين امنيت اسرائيل، به تشکيل دولت فلسطيني هم منجر شود. اين قبال و تمايل افکار عمومي را مي توان، تغيير در اولويت امنيت نسبت به صلح نيز قلمداد کرد. ايده تقدم صلح نسبت به امنيت، با شکست مذاکرات ده ساله صلح،جاي خود را به تقدم امنيت نسبت به صلح داد. لازم به ذکراست که موضوع Peace for Land زمين در برابر صلح، همواره توسط حزب کارگر دنبال مي شده است. يعني در ازاي خروج از سرزمين هاي اشغالي، امکان صلح با فلسطيني ها فراهم شود،اما در مقابل، حزب ليکود ايده امنيت در برابر صلح را دنبال مي نمود. در سطح جامعه اسرائيل بعد از شکست مذاکرات کمپ ديويد در سال 2000، اين مفهوم نهادينه شده بود که پيشرفت در فرآيند صلح بدون رسيدن و داشتن سطح معقولي از امنيت امکان پذير نمي باشد. بر اساس اين ايده اگر فلسطينيان قادر به تأمين امنيت نيستند، نبايد به عنوان طرف مذاکره با اسرائيل تلقي شوند. بر اين اساس، اسرائيل خود بايد با انجام اقدامات يک جانبه، سرنوشت فلسطين را نيز مشخص کند. بر طبق اين ايده اگر فلسطينيان خواستار تشکيل دولت مي باشند بايد در تأمين امنيت آن به عنوان پيش شرط، همت گمارند. اسرائيل در اين روند يک جانبه دو ابزار در اختيار دارد؛ اول خروج از سرزمين هاي اشغالي (غزه و قسمت هاي وسيعي از کرانه غربي) و دوم تداوم احداث ديوار حائل.

6- خروج از لبنان و جنگ با حزب الله و تأثير آن بر تفکرامنيتي اسرائيل نسبت به تشکيل دولت فلسطيني
 

خروج يک جانبه از جنوب لبنان در سال 2000، انعکاسي از تغيير عمده در تفکر امنيتي اسرائيل است.اسرائيل معتقد بود که خروج از لبنان، مشروعيت داخلي و بين المللي حزب الله را مبني بر ضرورت ادامه جنگ عليه اسرائيل،با چالش مواجه مي کند. در عين اينکه حضور اسرائيل در جنوب لبنان،اين سوال را نزد افکار عمومي اسرائيل ايجاد خواهد کرد که چرا عليرغم حضور نيروهاي نظامي و دفاعي اين کشور در لبنان، اين نيروها قادر نيستند مانع حملات راکت ها و موشک ها به غير نظاميان اسرائيل باشند،اما گروهي در اسرائيل معتقدند که خروج از لبنان،امنيت اسرائيل را بدترکرده است.آنها معتقدند که خروج از لبنان باعث شده حزب الله تحرک بيشتري درامتداد مرزهاي اسرائيل داشته باشد که اين مسئله مي تواند سبب تهديد شهرهاي اسرائيل شود و لذا بازدارندگي اسرائيل را با چالش مواجه ساخته است. آنها جنگ جولاي 2006،با حزب الله را تأييدي بر مدعاي خود مي دانند.آنها معتقدند اگرچه حزب الله ديگر دليل مشروعي براي حمله به اسرائيل ندارد،اما اين گروه هنوز هم مي تواند با تحريک اسرائيل،آن را به يک جنگ تمام عيار و پرهزينه بکشاند.جنگ حزب الله و عواقب خروج يک جانبه از نوار غزه سبب شده است که اين اقدامات نيز با چالش مواجه شود؛به طوري که المرت علي رغم وعده انتخاباتي خود در خروج از نوارغزه پس از جنگ 33 روزه، و ادامه حملات از غزه به داخل اسرائيل، براي عملي نمودن شعار خود با چالش هاي دو چنداني مواجه شده است.
اسرائيل معتقد است خروج يک جانبه از لبنان با خروج از نوار غزه تفاوت عمده دارد. زيرا قصد اسرائيل در خروج از لبنان، ترسيم و مشخص نمودن مرزهاي بين المللي و تأييد آن توسط جامعه بين المللي بود. اين مسئله با تأييد سازمان ملل متحد به خروج از لبنان توسط اسرائيل، همراه بود. اما اسرائيل درقبال فلسطين نمي تواند مشروعيت بين المللي را تا زماني که به عنوان اشغال گر مطرح است،کسب کند.
منبع:نشريه پايگاه نور،شماره 23.
ادامه دارد...
/ج