بهداشت محيط، ايمني و ارگونومي در مدارس

مدرسه موقعيت اجتماعي خاصي است كه آموزش و رشد شخصيت كودكان امروز كه جامعه‌ساز فردا هستند، روش‌هاي صحيح آموزشي، فضاي فيزيكي مطلوب و محيط مساعد رواني در آن پايه‌گذاري و اداره مي‌شود. يكي از مهم‌ترين، اساسي‌ترين و تاثيرگذارترين مسايل بهداشتي مدرسه، رعايت بهداشت محيط در مدرسه است. از سوي ديگر، مدرسه، خانه وسيعي است كه تعداد زيادي از كودكان و نوجوانان، ساعات فراواني از عمر گرانبهاي خويش را در آن سپري مي كنند. اين خانه مقدس بايد دوست‌داشتني باشد تا دانش‌آموزان با اشتياق و علاقه به آن پا نهند و با نشاط و شادابي به فراگيري علم و معرفت بپردازند. مدرسه زيبا و جذاب و بهداشتي زمينه را براي يادگيري علوم و فنون فراهم آورده و شكوفايي استعدادها را تسهيل مي‌كند و مدرسه غيربهداشتي و نامناسب شوق و اشتياق براي فراگيري را به حداقل رسانده و امكان پويايي و بالندگي را كاهش مي‌دهد. در مدارسي كه فضاي نامطلوب مدرسه، خستگي، بي‌نظمي و آلودگي و بي‌تحركي را القا مي‌كند، تحقق اهداف و برنامه‌هاي تربيتي و آموزشي با مشكل جدي رو به روست.
زحمات خستگي‌ناپذير معلمان و تلاش دانش‌آموزان در اين‌گونه مدارس بازدهي مطلوب را به همراه ندارد. بنابراين ارتقاي بهداشت محيط مدارس و توجه جدي به اين مساله ضمن تضمين سلامت دانش‌آموزان مي‌تواند فعاليت‌هاي آموزشي و پرورشي را مفيدتر سازد.

بهداشت محيط‌زيست
 

بهداشت محيط‌زيست به معناي از دخالت در عوامل و شرايط محيط زندگي به منظور ايجاد وضع مطلوب مي‌باشد. سازمان بهداشت جهاني تعريف كاملي را براي بهداشت محيط‌زيست تدوين کرده است به اين ترتيب که بهداشت محيط زيست عبارت است از كنترل عواملي از محيط زندگي كه به نحوي در رفاه و سلامت بدني، رواني و اجتماعي انساني تاثير دارند و يا خواهند داشت، به بيان ديگر بهداشت محيط عبارت است از توازن و تطابقي كه بايد ميان انسان و محيط زيست او وجود داشته باشد تا موجبات بهزيستي جسمي، رواني و اجتماعي وي فراهم شود. بهداشت محيط در مدارس عبارت است از مجموعه اقداماتي كه موجب مي‌شود محيط آموزشگاه به گونه‌اي شود تا هيچ اثر نامطلوبي به سلامت جسمي، رواني و اجتماعي دانش‌آموزان بر جاي نگذارد.

اهميت بهداشت محيط مدارس
 

تعليم و تربيت در شرايط ايمني، بهداشتي و برخوردار از خدمات بهداشتي درماني يكي از حقوق مسلم فردي و اجتماعي دانش‌آموزان است. مكان مدرسه كه در آن تعليم و تربيت كودكان صورت پذيرفته و شخصيت اجتماعي و رواني آنها ساخته مي‌شود، بايد نيازهاي جسمي و رواني دانش‌آموزان به ويژه بهداشت و سلامت آنها را تامين کند. اصول كلي بهداشت محيط از قبيل تهيه و تامين آب آشاميدني، دفع صحيح فاضلاب و زباله، تامين حرارت، نور و تهويه مناسب، مبارزه با حشرات و جوندگان در تمام مدارس از ضروريات بهداشتي محيط‌هاي آموزشي است. به همين دليل است كه بهبود شرايط بهداشتي در محيط‌هاي آموزشي همواره بايد در برنامه‌ريزي‌هاي آموزشي در اولويت قرار گيرد.

رنگ فضاهاي آموزشي
 

رنگ به عنوان عنصر تفكيك‌ناپذير معماري تاثير فراوان بر روح و رفتار كاركنان و فضاها و ساختمان‌ها دارد و حالات رواني و عاطفي آنان را به شدت تحت تاثير قرار مي‌دهد.
انسان پديده‌هاي اطراف خويش را همراه با رنگ مشاهده مي‌كند و نسبت به آن واكنش نشان مي‌دهد. در مدارس رنگ فضاها و تجهيزات آموزشي به دليل شرايط سني و روحي كودكان و نوجوانان از حساسيت بيشتري برخوردار است، زيرا اين امر مي‌تواند موجب شادابي، نشاط، آرامش رواني، تحرك و تلاش دانش‌آموزان گردد و فرآيند يادگيري را افزايش دهد. همچنان كه مي‌تواند زمينه كسالت، خمودگي، بي‌تحركي، عصبانيت، اضطراب و افسردگي آنان را فراهم آورد. براي بهره‌وري مطلوب از رنگ بايد شرايط سني و جنسيت دانش‌آموزان و كاركرد هر يك از فضاها موردتوجه قرار گيرد. استفاده از يك رنگ خاص براي مدارس سراسر كشور امكان‌پذير نيست، زيرا شرايط اقليمي گوناگون و تفاوت وضعيت آب و هوايي در استان‌ها و مناطق، ضرورت استفاده از رنگ‌هاي گوناگون را اجتناب‌ناپذير مي‌سازد.

روشنايي در مدارس
 

نور يكي از اصول مهم در طراحي فضاهاي آموزشي و تامين آسايش بصري دانش‌آموزان است. بنابراين براي كارايي بيشتر دانش‌آموزان و همچنين رعايت بهداشت فردي و نيز ايجاد رغبت در آنها بايد نور كلاس‌ها كافي باشد. نور كلاس بايد به گونه‌اي تنظيم شود كه شاگردان علاوه بر ديد خوب، پشت ميز خود بتوانند از فاصله معين تخته كلاس را ببينند و نور موجب ناراحتي و خيرگي چشم آنها نشود. بهترين نور، استفاده از نور طبيعي خورشيد است كه به وسيله پنجره تامين مي‌شود و در صورتي كه تامين نور طبيعي امكان نداشته باشد، مي‌توان از نور مصنوعي استفاده کرد. عواملي كه در تامين روشنايي نوركلاس‌ها موثر هستند، عبارتند از ابعاد پنجره‌هاي نورگير، نوع تخته تدريس، رنگ كلاس، رنگ و شفافيت وسايل موجود در كلاس و ميز براي كلاس‌ها.

نور مصنوعي
 

منابع نور مصنوعي كه به طور عمده مورد استفاده قرار مي‌گيرند، شامل منابع نوري با رشته‌هاي ملتهب پروسپارهاي فلوئور سنت است. از آنجا كه در فضاهاي آموزشي اغلب تركيبي از نور طبيعي و مصنوعي استفاده مي‌شود، بهتر است از چراغ‌هاي فلوئورسنت استفاده کرد. حتي‌الامكان رديف چراغ‌ها بايد عمود بر تخته تدريس و رديف نيمكت‌ها در نظر گرفته مي‌شود. تامين نور كافي و مناسب در مدارس موجب افزايش ميل و رغبت به كار، دقت در عمل و افزايش بازدهي مي‌شود. حفظ سلامت چشم و قدرت بينايي، كاهش خستگي اعصاب و در نهايت اثر مطلوب در كيفيت آموزشي از جمله موارد مثبت نور مناسب در فضاهاي آموزشي است. گاهي اوقات با اقدامي بسيار ساده و عملي مي‌توان در افزايش ميزان روشنايي كلاس‌ها موثر بود.
آثار نامطلوب در فضاي آموزشي و چگونگي كاهش آن
آثار نامطلوب و مزاحم در فضاهاي آموزشي به سه گروه تقسيم مي‌شوند:
1) سر و صداي ناشي از ترافيك هوايي
2) سر و صداي ناشي از كارگاه‌هاي صنعتي و مراكز تجاري
3) سر و صداي بازي بچه‌ها در فضاهاي باز و ساير كلاس‌ها
اثرات نامطلوب در فضاهاي آموزشي با منشأ خارج از مدرسه و يا داراي منشأ دروني مدرسه هستند. سروصدا در كاهش بازده آموزشي، ايجاد خستگي، تحريك‌ اعصاب و افزايش فشارخون دانش‌آموزان نقش موثر دارد.

وضعيت ميز و نيمكت‌ها
 

متناسب نبودن ميز و نيمكت‌ها با ابعاد بدني دانش‌آموزان ناراحتي‌هاي كمر، گردن، خستگي زودرس، افت تحصيلي و اشكال در فشارخون آنها را موجب مي‌شود. بنابراين ميز و نيمكت‌ها بايد با ابعاد بدني دانش‌آموزان متناسب باشند.

بوفه مدارس
 

بوفه مدارس به مكان عرضه و فروش مواد خوردني و آشاميدني بسته‌بندي شده و آماده اطلاق مي‌شود كه اين مواد به عنوان تغذيه ميان‌وعده دانش‌آموزان مصرف مي‌شود. بوفه بايد مكاني قابل استفاده دانش‌آموزان و در معرض ديد و كنترل مسوولان مراكز آموزشي باشد. بوفه بايد مجهز به قفسه‌بندي، پيشخوان و زباله‌دان قابل شستشو باشد و در و پنجره‌هاي مجهز به توري داشته باشد.

آب آشاميدني سالم
 

آب شگفت‌انگيزترين عنصر در طبيعت است. آب علاوه بر آنكه يك ماده ضروري براي ادامه حيات است اما گاهي اين مايه حيات در نقاط مختلف دنيا عامل مرگ ميليون‌ها انسان نيز مي‌شود. آب نقش مهمي در توسعه اقتصادي و اجتماعي جوامع دارد.

زباله
 

توليد زباله در زندگي روزمره آدمي اجتناب‌ناپذير است، همه ما مواد زايد فراواني توليد مي‌كنيم، ورود اين مواد به محيط زيست اگر بدون كنترل و مديريت صحيح باشد، موجب بدمنظره‌شدن محيط، آلودگي آب، هوا، خاك و به خطر افتادن بهداشت و سلامت افراد جامعه مي‌شود. محيط زباله براي رشد و تكثير جوندگان بسيار مناسب است. بسياري از بيماري‌ها مانند حصبه، اسهال، وبا، شبه حصبه، طاعون و... از اين نوع موجودات كه محل زندگي و تكثير زباله است به انسان منتقل مي‌شود. هرگونه زباله مي‌تواند حاوي ميليون‌ها ميکروب باشد كه بسياري از آنها بيماري‌زا هستند. پراكندگي زباله در گوشه و كنار بينندگان را آزار داده و معابر را زشت کرده و موجب آتش‌سوزي مي‌شود. يكي از وظايف مهم شهرداري‌ها، كنترل و مديريت زباله است كه مستلزم هزينه فراوان است. آنچه مسلم است امروزه زباله به عنوان سرمايه‌اي كه قابل بازيافت و استفاده مجدد است مورد توجه خاصي است و در بسياري از كشورهاي دنيا با بازيافت دوباره مواد در زباله و استفاده از آن، از هدر رفتن منابع جلوگيري مي‌كنند. آنچه بايد قبل از دفع زباله و بازيافت آن مورد توجه قرار گيرد، اقدام اساسي براي كاهش توليد زباله است و اين امر با دگرگوني الگوي مصرف و بالابردن آگاهي عمومي امكان پذير است.

فاضلاب
 

فاضلاب مخلوط رقيق از انواع آب‌هاي دورريختني حاصل از فعاليت‌هاي انسان مانند شستشو، استحمام، آبياري است و در صورتي كه به طور بهداشتي دفع و مهار نشود مي‌تواند بسيار خطرناك و منشأ بيماري‌هاي متعدد شود.

گندزداها و پاك‌كننده
 

گندزداها عوامل و موادي هستند كه ميكروب‌ها و عوامل بيماري‌زا را از بين مي برند و محيط سالم و مناسبي براي زندگي به وجود مي‌آورند. انواع گندزداها شامل گندزداهاي فيزيكي مانند حرارت، برودت (سرما)، خشك كردن، هوا، آفتاب، نور و... و گندزداهاي شيميايي است كه اغلب در مدارس مورد استفاده قرار مي‌گيرند. لازم به ذكر است كه مناسب‌ترين ضدعفوني‌كننده‌ها براي سرويس‌هاي بهداشتي كرئوني و شيرآهك است.

بهداشت كاركنان
 

1) كليه كاركنان بايد از سلامتي برخوردار و بهداشت فردي و عمومي را به‌طور کامل رعايت کنند.
2) كاركنان بايد به شخصيت دانش‌آموزان احترام گذاشته و برخورد مناسب داشته باشند تا كرامت، شخصيت و حرمت انساني آنان حفظ شود.
3) كاركناني كه با مواد غذايي ارتباط دارند بايد داراي كارت بهداشتي معتبر (هر شش ماه يك بار تجديد شود) از مراكز بهداشتي باشند.
4) كاركناني كه با مواد غذايي ارتباط دارند بايد از دستكش، كلاه و روپوش (به رنگ روشن) و در صورت لزوم از پيش بند و انبرك به هنگام كار استفاده کنند.
5) كاركناني كه با مواد غذايي ارتباط دارند بايد حوله و صابون شخصي داشته باشند و ناخن و موي سر خود را كوتاه نگه دارند.
6) کارکنان خدماتي هنگام نظافت بايد از ماسك‌هاي مخصوص براي پوشاندن جلوي دهان و بيني استفاده كنند.

ايمني در مدارس
 

حوادث به مجموعه اتفاقاتي گفته مي‌شود كه در بسياري اوقات قابل پيش‌بيني نيست و موجب به خطر افتادن سلامت دانش‌آموزان مي‌شود. حوادثي كه در مدرسه اتفاق مي‌افتد ممكن است در نتيجه رفتارهاي دانش‌آموزان و عوامل محيطي در مدرسه باشد. برخي از حوادث در مدرسه، در كلاس درس اتفاق مي‌افتد، ميز و نيمكت‌هاي شكسته، ميخ يا چوب‌هاي تيز اين ميز و نيمكت‌ها و يا در دسترس بودن لوازم برقي مانند پريز و سيم‌هاي لخت برق، همه مي‌تواند موجب بروز حادثه در كلاس شوند. از طرفي شلوغ بودن فضاي كلاس نيز در بروز حادثه موثر است. بعضي حوادث در زمين مدرسه اتفاق مي‌افتد، برخورد دانش‌آموزان با يكديگر به هنگام بازي، يا بروز رفتارهاي خشن، همه مي‌تواند در ايجاد حادثه در مدرسه موثر باشد.بنابراين براي پيشگيري حوادث در مدرسه بايد به دو اصل كلي اشاره كرد: ايمن ساختن فضاهاي آموزشي و آموزش نكات ايمني به دانش‌آموزان و كاهش دادن رفتارهاي پرخطر آنها.

اقدامات بهداشتي مناسب در اطراف مدرسه
 

اين اقدامات شامل برنامه‌ريزي براي تبديل مدرسه به يك محل سالم و ايمن، ايجاد يك محيط تميز و تامين بهترين غذاي ممكن براي كودكان است. همه افرادي كه در مدرسه كار مي‌كنند، در رسيدن به اين اهداف نقش دارند. اين اقدامات در برگيرنده مجموعه‌اي از قوانين و مسووليت‌هاي بهداشتي براي معلمان و كودكان است. انجمن‌هاي محلي نيز براي تامين تجهيزات مدارس مسووليت دارند. شهرداري‌ها لازم است از اين مسووليت‌ها آگاه باشند.

نتايج
 

با رعايت استانداردهاي بهداشت محيط مدارس مي‌توان از ميليون‌ها ريال هزينه كه صرف تعمير و نگهداري مدارس مي‌شود، به ميزان زيادي صرفه‌جويي كرد و نيز از بروز حوادث متعددي كه در مدارس روي مي‌دهد، پيشگيري كرد و از انتشار بيماري‌ها بالاخص بيماري‌هاي عفوني در مدارس جلوگيري نمود. معلوليت‌هاي ناشي از حوادث را پايين آورد. هزينه‌هاي دارويي و درماني را كاهش داد. شرايط فيزيكي، رواني مساعدي را براي تعليم و تربيت فراهم كرد. كيفيت آموزش و پرورش را بهبود بخشيد و از افت تحصيلي جلوگيري کرد.

تسهيلات بهداشتي آموزشگاه
 

منظور از تسهيلات بهداشتي درمدرسه مجموعه عواملي هستند كه نبود هر يك از آنها مي‌تواند آثار نامطلوبي بر روند سلامتي و همچنين برنامه‌هاي آموزشي داشته باشند. از جمله اين امكانات و تسهيلات توالت‌ها، دست‌شويي‌ها، آبخوري‌ها و اتاق بهداشت است.
الف) توالت: به ازاي هر 45 نفر دانش‌آموز، بايد يك توالت در نظر گرفته شود. پوشش كف و ديوارهاي توالت از مصالح قابل شتسشو و مجهز به سيفون و سطل زباله در‌دار و قابل شستشو باشد.
ب) دستشويي: ارتفاع دست‌شويي‌ها بايد متناسب با سن دانش‌آموزان در سه دوره تحصيلي ابتدايي، راهنمايي و متوسطه در نظر گرفته ‌شود. از دستشويي به هيچ وجه نبايد براي آب‌خوري استفاده شود. به اين منظور لازم است با نصب علايم و نشانه‌هاي هشداردهنده توجه دانش‌آموزان را جلب کرد.
ج) آبخوري: آبخوري بايد حتي المقدور داراي شيرهاي فواره‌اي و يا آب سردكن باشد و حداقل براي 50 نفر دانش‌آموز يك شير تعبيه شود.
د) اتاق بهداشت: اتاق بهداشت به محل كار مربيان بهداشت اطلاق مي‌شود كه در آن معاينات بهداشتي دانش‌آموزان انجام مي‌گيرد. طول اتاق بهداشت بايد حداقل پنج متر باشد تا بتوان از آن براي معاينه بينايي دانش‌آموزان استفاده کرد و وسايل و تجهيزات لازم اتاق بهداشت براي انجام كمك‌هاي اوليه و پانسمان موجود باشد.
منبع:http://www.salamat.com