عوارض چشمي نور خورشيد در گفتگو با دکتر منصور ميرصمدي*
حدود 20 سال پيش، پزشکان به اثر امواج ماوراي بنفش نور خورشيد روي چشم و پوست انسان‌ها پي بردند. امواج ماوراي بنفش فقط 5 درصد انرژي نور خورشيد را تشکيل مي‌دهند اما مضرترين جزء اشعه خورشيدي هستند. مطالعات زيادي درباره طول موج‌هاي گوناگون روي ارگان‌هاي مختلف بدن صورت گرفته است و در اين بررسي‌ها، به آثار مضر طول موج‌هاي پايين‌تر از 400 نانومتر و بالاتر از 100 نانومتر که به نام اشعه ماوراي بنفش ناميده مي‌شود، پي برده‌اند. براي آشنايي بيشتر با اين اشعه و اثر آن روي چشم، با دکتر منصور ميرصمدي، جراح و متخصص بيماري‌هاي چشم، فوق‌تخصص قرنيه و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي ايران به گفتگو نشستيم.
آقاي دکتر، آفتاب که هميشه مي‌تابد. پس چرا اين مشکل در تابستان به اوج خود مي‌رسد و پزشکان توصيه مي‌کنند از عينک آفتابي استفاده کنيم؟
ببينيد، اشعه ماوراي بنفش جزيي از اشعه آفتاب است که به طور طبيعي چشم قادر به ديدن آن نيست. مقدار زيادي از اين اشعه در برخورد با اتمسفر و لايه اوزون جذب و يا منعکس مي‌شود و در تابش عمودي آفتاب به زمين، مقدار زيادي از آن به سطح زمين مي‌تابد. در استوا و در تابستان، ميزان تابش اشعه ماوراي بنفش به زمين بيشتر است و در نتيجه ميزان ورود آن به چشم هم بيشتر مي‌شود.
اين ميزان در تمام طول روز ثابت است يا تغيير هم مي‌کند؟
در بين ساعت‌هاي 10 صبح تا 2 بعدازظهر بيشترين ميزان خود را دارد. به همين دليل هم، ما به شهروندان توصيه مي‌کنيم در اين ساعات کمتر بيرون از منزل يا محل کار خود باشند.
از نظر موقعيت جغرافيايي چطور؟
در ارتفاعات که ضخامت اتمسفر کمتر مي‌شود، ميزان تابش آفتاب و اشعه ماوراي بنفش بيشتر شده و حتي تابش ضعيف آن نيز در کوهنوردان ايجاد ناراحتي مي‌کند. همچنين خاک، شن، ماسه، چمن، آب و برف هم مي‌توانند اشعه را منعکس کرده و ميزان ورود آن را به چشم افزايش دهند. پس هر کجا که اين عناصر به ميزان قابل توجهي وجود داشت، شما در معرض خطر هستيد.
پس از اينکه اشعه ماوراي بنفش وارد چشم شد، چه اتفاقي مي‌افتد؟
وقتي اين اشعه به چشم مي‌تابد، ابتدا به قرنيه برخورد مي‌کند و پس از جذب مقداري از آن به وسيله قرنيه، از آن خارج و به عدسي چشم برخورد مي‌کند. در اين قسمت مقادير بسيار زيادي از آن جذب شده و تنها مقدار بسيار کمي از آن وارد قسمت داخلي چشم شده و به شبکيه مي‌رسد که در هر کدام از اين سه قسمت ايجاد مشکل خواهد کرد.
چه مشکلاتي؟
تابش بيش از حد اشعه ماوراي بنفش به خصوص وقتي که چشم به طور مستقيم در معرض انعکاس آن از برف و دريا قرار مي‌گيرد موجب التهاب و زخم‌هاي نقطه‌اي در قرنيه و سبب کاهش بينايي شديد ولي موقت و درد و اشک ريزش شديد مي‌شود مانند التهاب چشم و کاهش بينايي شديد در اسکي‌بازان. البته اين حالت مي‌تواند هنگام جوشکاري بدون داشتن حفاظ در اثر ساطع شدن اشعه ماوراي بنفش نيز به وجود آيد.
در چنين شرايطي اگر پزشک در دسترس نبود، چه کنيم؟
در اين حالت بستن چشم‌ها و مصرف مسکن و يا خوابيدن سبب بهبود سريع چشم‌ها مي‌شود.
در عدسي و شبکيه چه اتفاقي مي‌افتد؟
همان‌طور که گفتم، بيشترين اشعه ماوراي بنفش را عدسي جذب مي‌کند و در نتيجه در شرايطي که ميزان جذب بالا باشد، در درازمدت مي‌تواند موجب از بين رفتن شفافيت عدسي شود. از طرفي نگاه مستقيم به آفتاب، به خصوص هنگام خورشيدگرفتگي سبب ايجاد صدمه در منطقه کوچکي به نام لکه زرد در شبکيه چشم و به اصطلاح سوختن آن مي‌شود که اين امر موجب کاهش شديد بينايي و گاهي کوري در تمام عمر مي‌شود.
آيا اين مشکلات براي همه افراد عادي اتفاق مي‌افتد يا افراد خاصي بيشتر در معرض خطر هستند؟
مشکلاتي که ذکر شد، ممکن است براي افراد عادي هم اتفاق بيفتد اما اين را هم بدانيد که در شرايط خاصي حساسيت به آفتاب بيشتر بوده و خطر اثرات مضر اشعه ماوراي بنفش بيشتر مي‌شود مانند افرادي که عمل آب مرواريد انجام داده‌اند و يا کساني که از بعضي از داروهاي مصرفي در درمان بيماري‌هايي مانند برص يا پيسي، پسوريازيس، نقرس، آرتريت روماتوييد، مالاريا و ديابت (داروهاي خوراکي) استفاده مي‌کنند. همچنين کساني که داروهايي مانند فنوتيازين‌ها و قرص‌هاي ضدحاملگي و برخي از مشتقات تتراسيکلين را مصرف مي‌کنند.
براي پيشگيري از اين صدمات چه بايد کرد؟
توجه داشته باشيد با اينکه ساختمان صورت و موقعيت کره چشم به شکلي است که کاسه استخواني چشم، ابروها، گونه و بيني آن را از تماس مستقيم آفتاب تا حدودي محافظت مي‌کنند ولي در محيطي که تابش آفتاب شديد بوده و چشم‌ها در معرض ميزان بالايي از اشعه ماوراي بنفش هستند، استفاده از کلاه لبه‌دار و عينک آفتابي ضرورت دارد.
شيشه‌هايي که اشعه ماوراي بنفش را جذب خود مي‌کنند، چه ويژگي خاصي دارند؟
در شيشه عينک‌هايي که براي محافظت از اشعه ماوراي بنفش استفاده مي‌شود، از مولکول‌هايي به نام کروموفور استفاده مي‌شود. اين مولکول‌ها تاثير چنداني در رنگ شيشه ندارند ولي سبب جذب و فيلتره کردن اشعه ماوراي بنفش مي‌شوند بنابراين عينک‌هايي با رنگ شيشه تيره در صورتي که از مولکول‌هاي کروموفور در آنها استفاده نشده باشد، خاصيت جلوگيري از اشعه ماوراي بنفش را ندارند.
بنابراين شيشه‌هاي فتوکروميک به همين علت مناسب‌ترند؟
بله، شيشه‌هاي فتوکروميک که در مجاورت اشعه ماوراي‌بنفش تيره مي‌شوند در حداکثر تيرگي خود درصد بسيار بالايي از اشعه ماوراي بنفش تابيده شده بر چشم را جذب مي‌کنند.
در بازار هم عدسي‌هاي پلاستيکي موجود است و هم عدسي‌هاي شيشه‌اي. شما کدام‌يک را پيشنهاد مي‌کنيد؟
ما عدسي‌هاي پلاستيکي را پيشنهاد مي‌کنيم زيرا موثرتر از عدسي‌هاي شيشه‌اي هستند. ولي در نهايت، عدسي‌هايي که 100درصد اشعه ماوراي بنفش را جذب مي‌کنند بهتر هستند، پس هنگام خريد به برچسب آنها توجه کنيد. در ضمن، بيشتر عينک‌هاي آفتابي موجود در بازار بيش از 90 درصد اشعه ماوراي بنفش را جذب مي‌کنند که در حد قابل قبولي است.
حرف آخر
بايد متذکر شوم که تمام خصوصيات ذکر شده مي‌تواند در يک عينک آفتابي با قيمت مناسب نيز وجود داشته باشد و برعکس ممکن است تمام خصوصيات مذکور در يک عينک گران‌قيمت وجود نداشته باشد.
چه عينکي؟ چه رنگي؟
عينک‌هاي آفتابي با رنگ‌هاي گوناگوني مانند خاکستري، قهوه‌اي، سبز و زرد در بازار وجود دارد. توجه داشته باشيد که شيشه‌هاي خاکستري و قهوه‌اي به‌طور معمول موجب تغيير رنگ‌هاي طبيعي نمي‌شوند ولي شيشه‌هاي سبز، رنگ‌هاي طبيعي را تغيير و سبب اختلال در ديد رنگ‌ها مي‌شوند.
شيشه‌هاي زرد هم سبب جذب رنگ آبي که بيشترين تفرق نور را در چشم ايجاد مي‌کند، مي‌شوند و به همين علت به ورزشکاران و کوهنوردان توصيه مي‌کنيم از اين نوع شيشه به دليل ديد خوب در آفتاب استفاده کنند. به دريانوردان يا افرادي که ساعاتي از روز را در سطح آب و يا در ساحل مي‌گذرانند نيز توصيه مي‌شود از شيشه‌هاي پلاريزه به علت از بين بردن درخشندگي و خيرگي استفاده کنند.
بايد بدانيد تيرگي شيشه فقط از ميزان نورمريي که وارد چشم مي‌شود، مي‌کاهد و در عمل نه تنها از ميزان ورود اشعه ماوراي بنفش به داخل چشم کاسته نمي‌شود بلکه به دليل باز شدن مردمک در اثر کاهش نور مريي، مقدار بيشتري از آن وارد چشم مي‌شود.
يک عينک آفتابي ايده‌آل بايد:
1 خاصيت جذب تقريبا کامل اشعه ماوراي بنفش را داشته باشد.
2 رنگ شيشه يا طلق آن مانع ديد طبيعي رنگ‌ها نشود. رنگ خاکستري بهتر است. اين مورد در تشخيص علايم رانندگي اهميت دارد.
3 تيرگي رنگ آن مناسب باشد و مانع از ديد طبيعي نشود.
4 مانع ورود آفتاب از اطراف چشم شود.
5 مانع از ايجاد خيرگي در چشم شود.
6 شيشه و يا طلق آن خراش نداشته باشد.
7 شيشه و يا طلق آن قدرت يا شماره ناخواسته نداشته باشد.
8 سبک و راحت باشد.
پي نوشت ها :
*فوق‌تخصص قرنيه
منبع:www.salamat.com
