طرز برخورد با دانش‌آموزان حواس‌پرت
نويسنده:فاطمه اندرخورا
حواست کجاست؟
اين بازي هميشه «رضا» بود. اوايل فکر مي‌کردم براي اينکه جواب سوال‌ها را ندهد مدام خودش را به آن راه مي‌زند. حواسش به همه‌چي بود، جز درس. به معلم‌اش گفتم. انگار داغ دل او را هم تازه کردم؛ ناراحت گفت: «سرکلاس هم‌همين‌طور است؛ يا سرش زير ميز است و دنبال پاک کني که گم کرده مي‌گردد يا نگاهش مدام به بچه‌هاي حياط است که ورزش دارند!»
والدين بسيار پيش‌تر از آنکه از اصطلاح «اختلال کمبود توجه» براي تعريف نحوه رفتار فرزندنشان استفاده کنند، مي‌دانند که «اشکالي در کار است.» اين اشکال بايد به اين صورت باشد که کودک پيوسته در جنب و جوش است. نمي‌تواند بيش از چند دقيقه روي موضوعي خاص تمرکز کند يا دست به عمل مي‌زند و بعد فکر مي‌کند.آنها نمي توانند تمرکز کنند.
تمرکز چيست؟
اين اختلال بر همه کارهايي که فرزندان انجام مي‌دهد تاثير مي‌گذارد و همچنين دوست‌يابي و حفظ آن، عضويت در باشگاه‌ها، شرکت در ورزش و فعاليت در مدرسه را دشوار مي‌سازد. به علاوه ساير اعضاي خانواده را تحت تاثير قرار مي‌دهد. متاسفانه براي عده بسياري از مردم، بيش‌فعالي مترادف کمبود توجه شده است اما همه کودکاني که دچار اختلال کمبود توجه هستند، بيش فعال نيستند.
کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه، کودکاني هستند که در تمرکز مشکل دارند يا نمي‌توانند مدتي طولاني کاري را انجام دهند و يا در تشخيص اينکه چه چيزي مهم است، دچار مشکل هستند.اين دسته ازکودکان احتمالا آن علاقه و اهميتي را دريافت نمي‌کنند که کودکاني که پيوسته فعال‌اند، از آن بهره‌منداند اما واضح است که دچار اختلال کمبود توجه هستند. اين دسته از کودکان براي تداوم در انجام يک کار و تمرکز بر جوانب مهم گفتگو يا تکاليف مربوط به مدرسه مشکل دارند. آنها اغلب تکاليف و وظايفشان را به اتمام نمي‌رسانند زيرا به سرعت از يک فعاليت به فعاليتي ديگر مي‌پردازند و يا حواسشان توسط محرک‌هاي بيروني پرت مي‌شود.
دانش‌آموز بي‌تمرکز را چگونه بشناسيم؟
1) اغلب با دست يا پاهايش بازي مي‌کند يا پشت ميزش حرکت مي‌کند.
2) وقتي از او مي‌خواهند در جاي خودش بنشيند، به سختي ميتواند اين کار را انجام بدهد.
3) حواسش به آساني با محرک‌هاي بيروني (اشياء، صداها، تصاوير، مردم و غيره که مستقيما به کاري که در حال انجام آن است، مربوط نيستند) پرت مي‌شود.
4) در بازي‌ها يا موقعيت‌هاي گروهي به سختي ميتواند منتظر نوبتش بماند.
5) اغلب به پرسش‌ها، پيش از آنکه به طور کامل طرح شوند، پاسخ مي‌گويد.
6) در دنبال کردن دستور‌هايي که ديگران به او مي‌دهند، دچار مشکل مي‌شود (البته نه به دليل مخالفت با دستورالعمل يا ناتواني از درک آن)
7) در تمرکز هنگام کار يا فعاليت‌هايش مشکل دارد.
8) اغلب از کاري ناتمام به کاري ديگر مي‌پردازد.
9) هنگام بازي نمي‌تواند ساکت و آرام باشد.
10) اغلب زياد حرف مي‌زند.
11) مدام سخن ديگران را قطع مي‌کند يا مزاحم آنها مي‌شود؛ براي مثال، به وسط بازي کودکان ديگر مي‌پرد.
12) اغلب به نظر مي‌رسد که به آنچه به او گفته مي‌شود گوش نمي‌دهد.
13) معمولا لوازمي همچون اسباب‌بازي، قلم و کتاب را که براي انجام تکاليف يا فعاليت‌ها در مدرسه و خانه لازم است، گم مي‌کند.
14) اغلب به فعاليت‌هايي مي‌پردازد که از لحاظ فيزيکي خطرناک است (نه به خاطر ماجراجويي) و پيامدهاي ممکن را در نظر نمي‌گيرد؛ براي مثال، بدون نگاه کردن به وسط خيابان مي‌دود.
5 توصيه به معلم و خانواده
2) نتايج آزمون‌هاي گروهي را با احتياط تعبير کنيد. ممکن است اين کودک خاص در آزمون شتاب کرده و با عجله پاسخ داده باشد، تکانشي يا حواس‌پرت باشد و آزمون را به طور کامل انجام نداده باشد.
3) به ياد داشته باشيد که تجويز دارو به معناي درمان قطعي نيست و شايد آموزش اضافي لازم باشد.
4) از انرژي و خود اندوختگي کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه بهره بگيريد تا مشکلات بالقوه را رفع کنيد.
5) در اوقات فراغت از درس مانند زنگ تفريح، نظارت دقيق داشته باشيد تا به کنترل مخاطرات کمک کنيد و از هرگونه آسيب‌احتمالي جلوگيري کنيد.
راه‌هايي براي افزايش تمرکزدانش‌آموزان
2 قواعد و قوانيني براي کلاس درس تعيين کنيد (مثلا کار کردن در سکوت، اتمام تکاليف) و آنها را تصريح و تکرار کنيد و دانش‌آموز را هنگام پيروي از قوانين تشويق کنيد.
3 دانش‌آموز را به تمرکز روي يک تکليف تا هر زماني که ميتواند، تشويق کنيد. به تدريج، طول زمان لازم براي تشويق شدن را افزايش دهيد.
4 با دانش‌آموزان قراردادي بنويسيد و در آن تصريح کنيد که چه رفتاري از او انتظار مي‌رود (مثلا تمرکز روي يک تکليف) و اينکه کدام تشويق، زماني که شرايط قرارداد انجام شد، در دسترس او قرار خواهد گرفت.
5 کيفيت و وضوح توضيحات و دستور‌العمل‌هاي داده شده به دانش‌آموزان را بررسي کنيد.
6 به دانش‌آموز ياد دهيد که از تمرکز بنيادين و مهارت‌هاي مطالعه استفاده کند (مثلا خواندن براي درک ايده اصلي، يادداشت برداشتن، تمرکز بر نکات مهم، تعيين رئوس مطالب، خلاصه کردن، مطالعه در يک محيط مناسب و غيره).
7 موضوع درس را براي دانش‌آموز، هدفمند و معنادار کنيد.
8 محيط را به گونه‌اي سازماندهي کنيد که محرک‌هاي پريشان‌کننده حواس کاهش يابد.
9 انجام کاري ناخوشايند را با کاري خوشايندتر دنبال کنيد. اجراي دومي را منوط به اتمام اولي کنيد.
10 يکي از هم‌سالان را به عنوان مربي تعيين کنيد تا با دانش‌آموز کار کند و نمونه‌اي براي عادات کاري مناسب باشد.
11 تکاليف طولاني را به تکاليف کوتاه‌تر تقسيم کنيد و به او ياد بدهيد که چگونه تکليف‌هايش را مرور کند.
12 دستور‌العمل‌ها را مرحله‌بندي کرده به شيوه‌هاي مختلف (شفاهي يا کتبي) به او ارايه دهيد.
13 مطمئن شويد که دانش‌آموز مي‌داند که دستور‌العمل‌ها فقط يک بار داده مي‌شوند.
14 دسته‌بندي‌هاي مختلف را امتحان کنيد تا موقعيتي را که دانش‌آموز در آن راحت‌تر ميتواند تمرکز کند، تعيين کنيد.
15 دانش‌آموز را از هم‌کلاسي‌هايي که ممکن است رفتارهاي نامناسب را ترغيب يا تحريک کنند، جدا سازيد و محرک‌هاي حواس‌پرتي را در اطراف و روي ميز دانش‌آموز کاهش دهيد.
16 دانش‌آموز را براي شروع، ادامه و تمام تکاليفش تشويق کنيد.
17 به دانش‌آموز تکاليف کوتاه‌تري بدهيد و به تدريج، اگر در انجام آنها موفق عمل کرد، تعداد را افزايش دهيد.
18 از وسايل جذاب براي برقراري ارتباط با دانش‌آموز استفاده کنيد (ابزار شنيداري، ديداري و غيره).
19 به دانش‌آموز ياد دهيد که به مهارت‌هاي يادداشت‌برداري توجه کند. در برخي از موارد که مشکل دانش‌آموز خيلي شديد است، مي‌توانيد جاهاي مهم را خودتان به او نشان بدهيد يا برايش خط بکشيد.
20 هنگامي که با دانش‌آموز حرف مي‌زنيد، با او ارتباط فيزيکي داشته باشيد.
21 از دانش‌آموز بخواهيد در بازي‌هايي شرکت کند که مستلزم مدت زمان‌هاي متفاوت در تمرکز هستند (مثل منچ و شطرنج).
22 مطمئن شويد تکاليف درسي دانش‌آموز در سطح توانايي او بوده و دانش‌آموز هنگام خواندن مي‌داند دنبال چيست.
23 به منظور نظارت بر تمرکز دانش‌آموز، ترتيبي بدهيد که مدام جلوي چشمتان باشد و تماس چشمي خود را با او به طور مستمر حفظ کنيد.
24 هنگامي که دانش‌آموز در حال انجام تکليف نيست، به او توجه نشان دهيد. اين دانش‌آموزان به جنب و جوش بيشتري نياز دارند. گاهي به آنها اجازه بدهيد به حياط بروند و برگردند.
25 مرتب به آنها نگوييد: «توجه کن!، حواست کجاست!، اگر حواست را بيشتر جمع کني مي‌تواني...!» اين عبارت‌ها بايد بسيار کم مورد استفاده قرار بگيرد چرا که موجب اضطراب دانش‌آموز مي‌شود.
26 اين اختلال را به هوش کودک نسبت ندهيد و وي را سرزنش نکنيد.
27 اين دانش‌آموزان به طور کلي در درک و احساس زمان مشکل دارند. به همين دليل در تنظيم رفتارهاي خود و سازماندهي آنها دچار مشکل مي‌شوند و نمي‌توانند صبور و شکيبا باشند. اگر چنين دانش‌آموزي در کلاس داريد، بيشتر صبور باشيد.
و درنهايت بايد بدانيد برخورد مناسب با اين کودکان نياز به زمان، پشتکار، مداومت، همکاري و هماهنگي زيادي دارد و به همين دليل مربيان و والدين بايد همواره روحيه با نشاط، شاداب، طنزپرداز و شوخ‌طبعي را در خود حفظ کنند.
در مقطع ابتدايي
• در نظر گرفتن تکاليف کم و يا تقسيم آنها به بخش‌هاي کوتاه‌تر انجام تکاليفش را بهبود مي‌بخشد.
• يک فهرست بررسي کنار تکاليف کودک روي ميزش بگذاريد تا در انجام تکاليف او را کمک کند.
• براي آموختن مقررات کلاس و رعايت مستمر آن تشويق اضافي و مداوم ميتواند موثر باشد. (امتياز براي رفتارهاي مناسب و واداشتن کودک به پرداخت جريمه (به صورت امتياز) براي رفتارهاي نامناسب).
منابع:
1- دکتر عليزاده.حميد، اختلال در نارسايي توجه، فزون جنبشي، انتشارات رشد. 1383
2- محمداسماعيل. الهه، درسنامه درمان رفتاري شناختي کودکان مبتلا به بيش‌فعالي- نارسايي توجه- نشر دانژه.1385
3- دکتر حورايي. سيدمجتبي، مطالعه موفق با تمرکز. نشر دکلمه‌گران. 1384
4- مک‌نامارا. باري اي و فرانسين‌جي، کليدهاي پرورش کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه. انتشارات صابرين.
منبع: http://www.salamat.com
