چشم انداز پتانسيل نيروگاه هاي آبي كوچك

چشم انداز پتانسيل نيروگاههاي آبي كوچك و بررسی مسائل زيست محيطی مربوطه در ايران

چكيده
 

نيروگاههاي آبي كوچك ( SHP )، به علت مزيتهاي متنوعشان، توسعه نسبتا خوبي در جهان داشته اند. در بين مزيتهاي عمده SHP ، مي توان از منفعت اجتماعي ، پيشرفت اقتصاد ملي در مناطق دور افتاده، بهبود زندگي ساكنان محلي و كاهش ميزان فقر نام برد.SHP پروژه اي چند منظوره است که عمدتا شامل اهداف كشاورزي ، تامين آب ، آبياري ، برق رساني ، پرورش ماهي ، كنترل سيل و توريسم است. ايران يكي از كوهستاني ترين كشورهاي جهان است که داراي منابع آبي زياد است. با اينحال ، ظرفيت موجود فعال SHP در ايران ، Mwh 6 در سال است و در جنوب غرب ايران، ظرفيت Gwh 700 در سال تحت مطالعه و بررسی است.

مقدمه:
 

نيروگاههای آبی کوچک (SHP) يك منبع قابل تجديد انرژي هستند. مزايا عمده اين نيروگاهها عبارت هستند از [1]:
* مناسب براي برنامه هاي تمركز زدايي ، توانايي استفاده از مصالح محلي و تكنولوژي با مشاركت افراد محلي.
* رشد در تكنولوژي و ريسك كم سرمايه گذاري در آن.
* هزينه كم آن، نگهداري آسان و تامين مطمئن انرژی.
* تاثيرات کم زيست محيطي در خلال ساختن ، بهبود محيط اكولوژيك روستايي كه بطور قابل توجهي ساختار انرژي مناطق روستايي را تميز مي كند.
* منابع اجتماعي آشكار، ترويج اقتصاد ملي در مناطق دور افتاده و بهبود زندگي فرهنگي ساكنان محلي و در نتيجه کاهش يافتن فقر در اين مناطق[2].
* پروژه ای چند منظوره شامل ايجاد طرحهای كشاورزي ، تامين آب ، آبياري ، برق رساني ، پروش ماهي و ماهيگيري ، كنترل سيل ، پوشش محيطي ، وتوريسم.
سوزاندن هيدروکربنها در مقياس بالا و آزاد سازی زياد CO 2 باعث توليد باران اسيدي و ضرر به لايه ازن و تشديد اثرات گلخانه اي و تاثير اكولوژيكي جدي روي محيط و باعث آلودگي هوا مي شود[3].
براي برآورده كردن نيازهاي انرژي در مناطق روستايي ايران ، به نظر مي رسد كه بهتر است بجای هيدروکربنها از نيروگاههای آبی کوچک استفاده شود. ايران يكي از كشورهايي است كه داراي منابع آبي بسياري اعم از مهار شده و مهار نشده است. اما بر حسب بعضي عوامل تاريخي، در نواحي وسيع روستايي اقتصاد ملي بطور کامل شكوفا نشده است. بيشترين انرژي مصرفي در مناطق روستايي از سوختهای حيوانی (Biomass) و فسیلی است. چنين الگوي مصرف نامتناسبي در مناطق روستايي منجر به آسيب ديدگي خاك و از دست دادن ميزان حاصلخيزي خاك و در نتيجه آسيب ديدگي محيط زيست مي شود.

تاثيرات اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي SHP
 

ارزيابي يك پروژه SHP معمولاُ شامل دو قسمت است:

1) تاثيرات اجتماعي- اقتصادي
 

در تجزيه و تحليل تاثيرات اجتماعي ـ اقتصادي از SHP، مصرف كننده پاياني نخست بايد در نظر گرقته شده و بررسي و مطالعه شود. اين موضوع از آن جهت خيلي مهم است كه الكتريسيته خود به تنهايي تاثير گذار نيست. از طرفي مردم نيز بدون الکتريسيته قادر به استفاده از وسايل و ماشينهاي برقي و الكتريكي نخواهند بود .
تاثيرات اجتماعي-اقتصادي SHP نه تنها در سطوح سياست گذاري مطرح هستند، بلكه در جامعه روستايي نيز موثر می باشند. بنابر ارزيابيهای اقتصادي پروژه هاي SHP، انجام يافته بوسيله واحد انرژي نيروگاههاي آبي ايران، تاكيد بر اين نکته است که به هر صورت، ارزيابي اقتصادي ملي از پروژه SHP ، منطقي و معقول است ولي بايستی در ارزيابی مالی آن، معيارهايي همه جانبه در نظر گرفته شود. با امتيازاتي که با وامهاي با بهره كم داده مي شود، مي توان با مشارکت شرکتهاي خصوصي، قيمت تعرفه برق فروخته شده را منظم کرد. اين ارزيابي ، اقتصاد ملي را به عنوان اولين اولويت در نظر مي گيرد. هميشه تاثيرات اجتماعي ـ سياسي پروژه هاي SHP مثبت بوده است و هيچگونه عواقب منفي زيست محيطي نداشته است. تاثيرات واقعي مشاهده شده در خلال دو سه دهه گذشته، خصوصاً در ده سال گذشته ، با اهداف دولت و مردم محلي همراه بوده است.
نكات زير نشان دهنده تاثيرات عمده SHP و برق رساني روستايي در توسعه مناطق روستايي هستند:

* ترويج صنايع محلی:
 

در ايران توسعه صنعت محلی براي توسعه مناطق روستايي از اهميت زيادي برخوردار است.

* افزايش مدرنيزه شدن كشاورزي:
 

هر جا كه الكتريسيته موجود است، نيروي كار كشاورزي اغلب بوسيله قدرت موتور الكتريكي، جايگزين مي شود، بنابراين نيروي کار وسيعي ذخيره مي شود.

* كاهش مهاجرت روستاييان:
 

مهاجرت روستاييان به شهرهاي بزرگ در خيلي از كشورها از جمله ايران باعث ايجاد مشکلاتي شده است. يک راه حل براي حل اين مساله، توسعه همه جانبه امکانات درمناطق روستايي است.

* بهبود زندگي مردم در مناطق روستايي:
 

هم اكنون بيش از 73/91 درصد كشاورزان و روستاييان در سراسر کشور از الکتريسيته استفاده می کنند. در اكثر كشورها نيز بيش از 95 درصد از خانه داران از انرژي الكتريسيته براي وسايل برقي مختلف و روشنايي استفاده مي كنند. استفاده از تلويزيون، ضبط صوت و امثال آن، باعث بالا رفتن فرهنگ زندگي كشاورزان مي شود، مثلا فرصتی بيشتري براي تحصيل در مدارس شبانه براي كشاورزان ايجاد مي شود.

* فرصتهاي شغلي بيشتر براي مردم روستايي:
 

در خلال ساخت پروژه هاي SHP، (که مدت زيادی طول می کشد) تعداد وسيعي از كارگران ماهر و تخصص يافته و كارگر ساده بكار گرفته مي شوند و در حين کار نيز آموزش مي يابند.

* توسعه پتانسيل جهانگردي:
 

خيلي از ايستگاههاي SHP در نقاط حساس کشور هستند و بعد از تمام شدن به روي توريست باز مي شوند كه نه تنها به جاذبه های طبيعي براي توريستهاي داخلي و بين المللي تبديل مي شوند، بلكه باعث افزايش در آمدهاي ملي و محلي نيز مي شوند.

2) اثرات زيست محيطي
 

وقتي ايستگاههاي SHP زياد شوند و گستره زيادي از نقاط ميهن را فرا گيرند، نقش مهمي در تغيير ميزان حضور در مناطق روستايي ايفا خواهند نمود.
* جايگزيني الكتريسيته به جاي آتش و چوب، اثر مثبتي روي كاهش قطع درختان جنگلي و بدين وسيله بهبود محيط اكولوژيك براي بهداشت مردم روستايي و کل جامعه خواهد داشت.
* جايگزيني نيروي انرژي تميز بجاي سوختهاي فسيلي و کمک به توسعه پايدار و بهبود محيط زيست نيز يکي از اثرات خوب ايجاد SHP مي باشد.

نتيجه گيري و پيشنهادات
 

* توسعه SHP مي تواند اهدافي چند منظوره داشته باشد. از جمله اهداف عبارتند از: تقويت شبکه برق رساني، آبياري و كنترل سيل. بنابراين بازدهي محصول را افزايش داده و نيز باعث مدرنيزه شدن كشاورزي و كاهش آفات مي شود.
* SHP نگهبان و حافظ جنگل است. بريدن افراطي درختان براي تهيه چوب جهت آتش منجر به قطع جدي درختان جنگلي و آسيب ديدگي خاك مي شود، كه SHP از اين كار ممانعت مي كند.
* در حالي كه اكثر كشورهاي توسعه يافته در جهان، SHP را غير اقتصادي مي دانند و استفاده از آن را از سال 1950 رها كرده اند، ايران اخيراً سياستي را با اهميت به نيروگاههاي آبي و نيروگاههاي حرارتي اختصاص داده است، که در نتيجه اين سياست، SHP همچون يك منبع انرژي تجديد پذير رقابتي نسبت به ساير منابع انرژي، به تدريج وارد عمل مي شود.
* در مناطق روستايي دور افتاده بهره برداري از منبع انرژي محلي، بايد براي بالا بردن ساختار انرژي روستايي تميز و جديد، تقويت شود. اين کار موجب بالا بردن اعتماد به خود و بهبود كار آيي انرژي مي شود. بهره برداري غير متمركز نه تنها يك متغير جديد براي تامين انرژي مناطق روستايي فراهم مي كند، بلكه همچنين براي بهبود محيط روستايي و ترويج اقتصاد محلي، مناسب مي باشد.
* با توسعه SHP، ميزان توليد CO2و ترکيبات ديگر آن بسيار کاهش مي يابد. ميزان کاهش جهاني CO2 توليدي در سال 1998 ، 600 ميليون تن محاسبه گرديده است .]4[
* در ايران SHP يك برنامه كاهش فقر و يك برنامه برق رساني روستايي محلي است. چرا كه ما در کشورمان دچار كمبود نيرو در شبكه هاي بزرگ و هزينه بالاي انتقال به نواحي وسيع هستيم. SHP در ايران منبع انرژي تميز موثر در مناطق روستايي است و طبق نتايج تجزيه و تحليل هزينه، بطور قابل مقايسه اي ارزانتر و تميز تر از منابع ديگر است.
* بطور خلاصه، SHP عوامل آسيب ديدگي و فرسايش خاک را کاهش داده، كشاورزي را توسعه داده، تمدن روستايي را بهبود بخشيده، از مهاجرت روستايي جلوگيري كرده و باعث افزايش در آمد محلي و ايجاد فرصتهاي شغلي مي شود و اکثر مسائل زيست محيطي مربوطه جنبه مثبت داشته و اثرات سوء آن بسيار ناچيز است.
* سيستم كنترل نظارت و اكتساب اطلاعات ( SCADA) كه يك سيستم مديريتي است و مي تواند به ما در مراحل بهره برداري از پروژه ها كمك كند، بسيار ضروري است.
* با توجه به وجود کوههاي مرتفع در ايران، ايجاد سيستم زنجیره ای براي نيروگاههاي آبي توجيه پذير و منطقي به نظر مي رسد، که مسلماٌ با بکارگيری سيستم مديريت مرکزي SCADA ميتوان بازدهي اين سيستم را بالا برد.
منابع و مراجع
[1]. Zheng Nabio, Song Shenyi and Huang Zhengli, "State - of - the - art of Small Hydro Power in China," HRC, 1989, PP 25.
[2]. Tong Jiandong, "Small Hydropower chinas practice,congress" Hangzhou, 1997.
[3]. Tong Jiandong, “Mini HydroPower,” UNESCO, 1996, PP 312.
[4]. U.S. Army Corps of Engineers “Feasibility Studies For Small Scale Hydropower Additions” 1979