گفتگو با دکتر علي‌اکبر سياري درباره علل وعواقب يبوست بچه‌ها
يبوست در كودكان، مشکل شايعي است که معمولا نگراني والدين را به دنبال دارد اما متخصصان اطفال بر اين باورند که با دانستن و عمل به برخي توصيه‌هاي تغذيه‌اي و رفتاري در اين زمينه ميتوان گره از اين مشكل شايع گشود. با دکتر علي‌اکبر سياري، فوق‌تخصص بيماريهاي گوارش کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي، در همين رابطه گفتگويي کرده‌ايم که مي‌خوانيد.
آقاي دکتر! از کجا بفهميم که کودک‌مان دچار يبوست شده؟ يعني مي‌خواهم بدانم شما به عنوان يک متخصص، اين بيماري کودکان را چگونه تعريف مي‌کنيد؟
ببينيد؛ شيرخواران ممكن است به‌طور طبيعي هر 2 تا 3 روز بدون هيچ مشكلي دفع مدفوع نرم داشته باشند كه در اين صورت يبوست تلقي نمي‌شود اما به طور كلي، هر گاه مدفوع سفت و خشك باشد و دفع آن براي كودك همراه با درد و زور زدن باشد و فواصل دفع بيش از 2 تا 3 روز باشد، ميتوان گفت كه كودك يبوست دارد. بنابراين كاهش نوبت دفع به تنهايي بيانگر يبوست نيست. از طرفي در هفته اول زندگي معمولا نوزاد تا 4 بار در روز ممكن است دفع داشته باشد اما با بزرگ‌تر شدن به تدريج كاهش مي‌يابد و در 2 سالگي به 2 بار در روز مي‌رسد.
و چه عللي دارد؟
بـيشتر كودكاني كه دچار يبوست مي‌شوند، معمولا مشکل‌شان علت عملكردي دارد؛ يعني به علت يک بيماري به‌خصوص يا مشكلات اعضاي گوارشي نيست. اما در موارد كمي هم يبوست كودكان به‌خصوص اگر از زمان نوزادي شروع شده باشد، مي‌تواند به علت بيماريهاي خاص گوارشي و روده‌اي باشد و نياز به بررسي‌هاي بيشتر باليني و آزمايشگاهي توسط پزشك هست.
چه علامت‌هايي زنگ خطر اين بيماري محسوب مي‌شوند؟
اتساع شكم، دفع گاز، وجود خون در مدفوع، تغيير قطر مدفوع، اختلال در وزن‌گيري و تاخير رشد و... اينها علامت‌هايي هستند كه در صورت وجود آنها بايد كودك را حتما نزد پزشك برد تا علت يبوست بررسي شود. در واقع، يبوست اگر در بسياري موارد علت عضوي ندارد اما مي‌تواند نشانه يك بيماري باشد. بيماريهاي نخاع، بيماريهاي گوارش، كم‌كاري تيروييد و... ميتوانند با علامت يبوست، خود را نشان دهند. البته يكي از نكات مهم براي رد برخي از بيماريهاي مهم گوارشي و عصبي در كودكان دانستن زمان دفع اولين مدفوع دوران نوزادي است. بنابراين يكي از سوالات مهمي كه پزشك از والدين مي‌پرسد، زمان اولين دفع در دوران نوزادي است.
ممکن است اين مورد را بيشتر توضيح دهيد؟
بله؛ در موارد بسيار اندكي به طور مادرزادي انتهاي روده فاقد عصب است و به همين سبب روده حركات كافي را براي عبور مواد دفعي ندارد. در چنين بيماراني همان دفع اوليه در دوران نوزادي دچار اختلال و تاخير مي‌شود. اين بيماري كه هيرشپرونگ نام دارد، نيازمند مداخله و درمان زودهنگام است. زيرا باقي ماندن مواد دفعي و افزايش مقدار مواد دفعي همراه با از دست دادن آب آنها بوده و به بزرگ شدن قطر روده‌ها و حتي سوراخ شدن روده‌ها منجر مي‌شود اما به عنوان يك اصل كلي بايد بگويم که هرگاه يبوست همراه با اتساع شكم و دفع نشدن گاز يا نفخ شديد باشد يا با درد حاد شكمي همراه باشد، به عنوان يك اورژانس پزشكي تلقي مي‌شود و حتما بايد به سرعت بررسي شود.
يبوست عملكردي يعني چه؟
يبوست در بسياري موارد در كودكان علتهاي غيرعضوي دارد كه در اصطلاح به آن يبوست عملكردي گفته مي‌شود. واقعيت آن است كه اين نوع يبوست به علت مجموعه‌اي از عوامل رفتاري و رژيم غذايي و حتي رواني به وجود مي‌آيد. در اين نوع يبوست با وجود پيگيري‌ها و اقدامات پزشكي، دليل خاصي مبني بر نقص يا مشكلات جسماني براي يبوست كودك يافت نمي‌شود اما نگه داشتن مدفوع سبب ايجاد يبوست در كودك مي‌شود. گاهي يك تغيير رژيم غذايي از شير مادر به شير گاو به علت تغيير در نسبت پروتئين به كربوهيدرات سبب سفت شدن مدفوع و دفع دردناك مي‌شود. در اين حالت، اگرچه مشكل كودك به صورت حاد ايجاد شده و مي‌تواند به سرعت برطرف شود اما امتناع از دفع و نگه داشتن مدفوع سبب ايجاد يبوست به صورت مزمن مي‌شود.
بعضي كودكان به خصوص با تغيير محيط از دفع خودداري مي‌كنند.
بله؛ گاهي رفتن به مسافرت، تغيير مدرسه يا محل اجابت مزاج ناخوشايند موجب مي‌شود که کودکان از دفع خودداري کنند. در عين حال به تعويق انداختن دفع به علت بازيگوشي‌هاي كودكانه حتي مي‌تواند سبب ايجاد يبوست شود. در بسياري موارد استرس‌هايي كه پدران و مادران بر كودك وارد مي‌كنند نيز در اين مساله بي‌تاثير نيست. به خصوص در فرزندان مادران شاغل دوري طولاني‌مدت از مادر و نداشتن احساس آرامش و راحتي از سوي كودك مي‌تواند سبب اختلال دفع در كودك شود. حتي آموزش‌هاي غلط و نامناسب مادر و پدر براي از پوشك گرفتن كودك در بسياري از موارد نقطه آغازگر يبوست است كه كم‌كم دچار سيكل معيوب شده و به سمت مزمن شدن پيش مي‌رود.
يبوست چه عوارضي دارد؟
يبوست در اغلب موارد علتهاي ساده‌اي دارد و با آنكه به راحتي مي‌تواند برطرف شود، رو به مزمن شدن مي‌رود و مي‌تواند سبب ايجاد عوارضي شود. يكي از مهم‌ترين عوارض ناشي از يبوست، بزرگ شدن قطر روده‌هاست كه سبب احتباس بيشتر مدفوع و كاهش حركات دفعي روده‌ها مي‌شود. حتي گاهي در موارد نادر سبب سوراخ شدن روده مي‌شود. يكي ديگر از عوارض شايع يبوست مزمن، بي‌اختياري دفع مدفوع است كه با آلوده شدن لباس زير مي‌تواند سبب جلب توجه والدين شود. از عوارض ديگر يبوست به خصوص در دختر بچه‌ها، عفونت‌هاي مكرر دستگاه ادراري است كه با درمان يبوست بهبود مي‌يابد. افزايش فاصله دفع نيز اغلب به بي‌اشتهايي، استفراغ و نفخ زياد نيز منجر مي‌شود كه در كودكان با سنين كمتر بي‌قراري و تحريك‌پذيري و كم‌شدن اشتها را به دنبال دارد.
کودکان مبلا به يبوست منع غذايي خاصي دارند؟
محققان طب كودكان معتقدند يبوست در شيرمادرخواران نسبت به شيرخشك‌خواران كمتر اتفاق مي‌‌افتد، اگرچه به علت جذب كامل شير مادر دفعات دفع در شير مادر‌خواران كمتر است. ادامه تغذيه انحصاري شيرخوار با شـير مادر و مراجعه به پزشك در اين مورد ضروري است زيرا يبوست مزمن در اين سنين به بررسي‌ها و مداخله‌هاي پزشكي نياز دارد. با گذشتن سن كودك از مرز 6 ماهگي و آغاز تغذيه كمكي ميزان ابتلا به يبوست نيز بيشتر مي‌شود. در موارد زيادي عدم تحمل پروتئين شير گاو مي‌تواند سبب بروز يبوست شود كه در اين موارد نيز لازم است مادران به صورت حاد و در فاصله زماني كوتاهي شير گاو را به ميزان زياد وارد رژيم غذايي كودك خود نكنند و از روزانه حدود چند سي‌سي شروع كنند. در عين حال، مصرف كافي آب و مايعات و سبزيجات پرفيبر و ملين مانند انجير،آلو، زردآلو و ساير ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه سبب نرم شدن مدفوع مي‌شود. علاوه بر آن، سبوس موجود در نان‌هاي سبوس‌دار و غلات نيز يك منبع خوب براي تامين فيبر غذايي است.
چه توصيه‌اي به والدين داريد؟
بيشتر موارد يبوست در كودكان با تغذيه صحيح كودك و توجه به مسايل روحي و رواني وي قابل درمان است. اين كودكان اغلب به دلايل مختلفي هنگام اجابت مزاج مدفوع خود را نگه مي‌دارند و دفع را به تعويق مي‌اندازند كه به اين ترتيب، مدفوع آب بيشتري از دست مي‌دهد، سفت و خشك مي‌شود و ممكن است دفع آن با سختي و درد همراه شده و باعث نگه داشتن بيشتر مدفوع و تسلط كودك بشود. اين سيكل معيوب مي‌تواند مثلا به دنبال يك شقاق مقعد كه سبب دفع دردناك مي‌شود، ايجاد شود. مهم‌ترين اصل در پيشگيري از يبوست مزمن، برطرف كردن آن علت است. اضطراب و عجله براي دفع از علتهاي رايج يبوست است. اين مساله به‌خصوص در سنين آموزش رفتن به توالت و اجابت مزاج اهميت بيشتري دارد و ايجاد يك الگوي منظم براي دفع در كودك مي‌تواند اين مساله را تا حد زيادي حل كند. والدين ميتوانند با يك برنامه منظم پس از صرف صبحانه و شام براي تخليه روده كودك 5 تا 10 دقيقه كودك را مجاب به نشستن در توالت كنند. چنين برنامه منظمي به تدريج الگوي دفعي كودك را تنظيم مي‌كند. تاکيد مي‌کنم که مصرف داروهاي ملين حتما بايد با تجويز پزشك باشد اما قطع اين داروها نيز بدون نظر پزشك و پس از گرفتن پاسخ اوليه از خطاهاي شايع والدين است كه سبب بازگشت يبوست مي‌شود.
منبع: www.salamat.com
