اي چشم و چراغ اهل بينش

شاعر : سعدي

مقصود وجود آفرينش		اي چشم و چراغ اهل بينش
مهمان أبيت عند ربي		صاحب دل لاينام قلبي
خود وصف تو و زبان سعدي؟		در وصف تو لانبي بعدي
نه يکي راضي و دگر محروم		همه را ده چو مي‌دهي موسوم
تا نيفتد ميان ايشان گرد		خير با همگنان ببايد کرد
به دگر بيخلاف دربايد		کانچه در کفه‌اي بيفزايد
ور خزينه تهي بود شايد		عدل و انصاف و راستي بايد
دل مردم خراب و گنج آباد		نکند هرگز اهل دانش و داد
پاسبان ممالک خويشست		پادشاهي که يار درويشست
که باريک بينند اهل نظر		نظر کن درين موي باريک سر
چو پر شد ز زنجير محکمترست		چو تنهاست از رشته‌اي کمترست
که نامحکم بود بي‌اصل ديوار		نخست انديشه کن آنگاه گفتار
که بد را کس نخواهد گفت نيکوي		چو بد کردي مشو ايمن ز بدگوي
چو ترک ملک و دولت کرد و خاتم		چو نيکو گفت ابراهيم ادهم
که دل برداشتن کاريست مشکل		نبايد بستن اندر چيز و کس دل
که مي‌کاويد قبر پادشاهي		يکي را ديدم اندر جايگاهي
سرشک از ديده مي‌باريد و مي‌گفت		به دست از بارگاهش خاک مي‌رفت
همي بينم که مشتي استخواني		ندانم پادشه يا پاسباني
که گوي نخوت از مردان ربودند		چه سرپوشيدگان مرد بودند
همي ترسم که از زن کمتر آيي		تو با اين مردي و زورآزمايي
براي مصلحت گه گه ببايد		نکويي گرچه با ناکس نشايد
تو در حال استخواني پيش او ريز		سگ درنده چون دندان کند تيز
نکويي با وي از حکمت به در نيست		به عرف اندر جهان از سگ بتر نيست
ورش تيمار داري گله پايد		که گر سنگش زني جنگ آزمايد
که در خيلش بود قائم مقامي		نميرد گر بميرد نيکنامي
بميرد، همچنان روشن بود جمع		چو در مجلس چراغي هست اگر شمع
يا کدامست خرج نافرجام		هيچ داني که چيست دخل حرام
پس به شوخي و معصيت خوردن		به گدايي فراهم آوردن
باز گرديد و سر گفته به کام		نشنيدم که مرغ رفته ز دام
که تواند گرفت ديگر بار		مرغ وحشي که رفت بر ديوار
نه به جنگش بتر بيازارند		رفتگان را به لطف باز آرند
بخراشند و مرهمي نکنند		زخم بالاي يکدگر بزنند
عسل و شهد و نشتر و زنبور		خار و گل درهم‌اند و ظلمت و نور
چه زاهد که بر خود کند کار سخت		چه رند پريشان شوريده بخت
وليکن ميفزاي بر مصطفي		به زهد و ورع کوش و صدق و صفا
که مذموم باشد، چه جاي سياه		از اندازه بيرون سپيدي مخواه
امکان مقاومت نديدم		دشنام تو سر به سر شنيدم
تا وقت بود جواب ما را		با مثل تو کرده به مدارا
با گوش تو آيد آنچه گفتي		آن روز که از عمل بيفتي
با دشمن و دوست لطف و احسان		داني چه بود کمال انسان
دلداري دشمنان مدارا		غمخواري دوستان خدا را
کو دل دوستان بيازارد		سگ بر آن آدمي شرف دارد
تا معاني به دل فرود آيد		اين سخن را حقيقتي بايد
سگ ز بيرون آستان محروم		آدمي با تو دست در مطعوم
و آدمي دشمني روا دارد		حيف باشد که سگ وفا دارد
کوه گردد ز بار غصه ستوه		غم نه بر دل که گر نهي بر کوه
تن مسکين چگونه خوش باشد؟		جان شيرين که رنج کش باشد
تا نداني نخست باطن امر		سخن زيد نشنوي بر عمرو
بي‌خلاف اين سخن پريشانست		گر خلافي ميان ايشانست
ميل بعضي به خير و بعضي شر		همه فرزند آدمند بشر
وان دگر سگ برو شرف دارد		اين يکي مور ازو نيازارد
که جواني نيايد از پيران		همه دانند لشکر و ميران
بعد ازينم چه عذر بايد خواست؟		عذر من بر عذار من پيداست
که جمعيتت را کند پايمال		اگر هوشمندي مکن جمع مال
شب و روزم از کيسه پر بيم بود		مرا پيش ازين کيسه پر سيم بود
وزان پاسباني فرج يافتم		بيفکندم و روي برتافتم
مگسانند دور شيريني		اين دغل دوستان که مي‌بيني
همچو زنبور بر تو مي‌جوشند		تا حطامي که هست مي‌نوشند
کيسه چون کاسه‌ي رباب شود		باز وقتي که ده خراب شود
معرفت خود نبود پنداري		ترک صحبت کنند و دلداري
کامراني ز در فراز آيد		بار ديگر که بخت باز آيد
در وي افتند چون مگس در ماست		دوغبايي بپز که از چپ و راست
کاستخوان از تو دوستر دارند		راست خواهي سگان بازارند
صورت امن ازو خيال مبند		هر که را باشد از تو بيم گزند
اغلب از بيم جان خويش زنند		کژدمان خلق را که نيش زنند
غالبش بر غرض نيايد تير		هر که بي‌مشورت کند تدبير
بر نيارد بجز پشيماني		بيخ بي‌مشورت که بنشاني
از براي قبول و منصب خويش		اي پسنديده حيف بر درويش
حيف باشد که حق بيازاري		تا دل پادشه به دست آري
از گلستان اصطفي آدم		برگزيدندت اي گل خرم
خلعتي از يحبهم بر دوش		حلقه‌اي از عبادي اندر گوش
تا به خاشاک در نيالايي		دامن اين قباه بالايي
حذر از اتباع ديو رجيم		اي پريروي احسن‌التقويم
اسفل‌السافلين ديو و ددست		کادمي کو نه در مقام خودست
بس بگريد بر آنچه ضايع کرد		قيمت عمر اگر بداند مرد
بستانند ازو نگين بدخش		طفل را سيبکي دهند به نقش
ندهد بي‌بهاي خويش از دست		جوهري را که اين بصيرت هست
مزد خواهي به کار کردن کوش		پند سعدي به دل شنو نه به گوش
جل بيفکند و پاردم بگسيخت		خري از روستائيي بگريخت
بانگ مي‌کرد و جفته مي‌انداخت		در بيابان چو گور خر مي‌تاخت
داغ و بيطار و بار و پشماگند		که به جان آمده ز محنت و بند
که ازين پس به کام خويشتنم		شادمانا و خرما که منم
گفت اي نابکار صبرم هست		روستايي چو خر برفت از دست
که خري بد ز پايگه رفتن		پس بخواهي به وقت جو گفتن
هزل بگذار و جد ازو بردار		به مزاحت نگفتم اين گفتار
روز درماندگي بخايد دست		همچنين مرد جاهل سرمست
نشود کاسه‌ي پر ز ديگ تهي		ندهند آنچه قيمتش ندهي
مثل مورچست در ميدان		حرص فرزند آدم نادان
آن يکي دانه مي‌برد به شتاب		اين يکي مرده زير پاي دواب

اي چشم و چراغ اهل بينش

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته