مسجدی برای ملاقات، مسجدی برای پناه

مسجد سهله يكي از بزرگ‌ترين مساجد اسلامي است كه در قرن اوّل هجري در «كوفه» بنا نهاده شده و هم اكنون نيز اين مسجد برپاست. اين مسجد داراي قداست و جايگاه والايي در ميان بسياري از مسلمانان بوده و نام آن با نام مبارك امام مهدي(ع) گره خورده است.
در احاديث معصومان(ع) تأكيد شده است كه اين مسجد منزل‌گاه و بيت المال امام مهدي(ع) است. علاوه بر اين بسياري از مؤمنان تأكيد مي‌كنند كه امام(ع) بارها در اين مسجد مشاهده شده و مقام امام در اين مسجد، در حال حاضر يكي از زيارتگاه‌هاي مشتاقان و محبّان اهل بيت(ع) است. دليل اهمّيت اين مسجد اين است كه در كمتر كتاب زيارتي مي‌بينيم كه فصلي در مورد فضايل و اعمال و واجبات مربوط به اين مسجد نيامده باشد.

نام‌هاي اين مسجد
 

مسجد بني ظفر؛1 مسجد سهله؛2مسجد القري؛3 مسجد يِري؛4 مسجد بني عبدالقيس؛ مسجد سهيل.5

پيامبران(ع) و مسجد سهله
 

در مورد فضايل اين مسجد، روايات زيادي نقل شده است. از جمله:
الف ـ آيا مي‌دانيد كه اينجا محلّ ريسندگي حضرت عيسي(ع) بوده و از اينجا به آسمان عروج كرده و مقام ايشان در آن مشهور است؟؛
ب ـ از اين مسجد حضرت ابراهيم(ع) به «يمن» رفت و مقام حضرت ابراهيم(ع) در آن مشهور است؛
ج ـ از اينجا داوود(ع) به سوي جالوت رفت؛
د ـ از اين مسجد داوود(ع) به سوي طالوت رفت؛
ه‍ ـ در آن صخره‌اي سبز است كه در آن تمثال تمام پيامبرانبودهواززيرآنصخره،گِلتمام پيامبران گرفته شده است و در آن زبرجدي است كه تصوير تمام پيامبران و اوصيا در آن است؛
و ـ در اين مسجد مقامي است كه منسوب به حضرت صالح(ع) است؛
ز ـ خداوند پيامبري را نفرستاده مگر آنكه آن پيامبر در اين مسجد عبادت كرده است.

ائمّه(ع) و مسجد سهله
 

الف ـ امام علي(ع) اين مسجد را از جمله مساجد مبارك در كوفه شمرده و فرموده:
«اين مسجد، منزلگاه حضرت خضر(ع) است و مغمومي اينجا نيامد، مگر اينكه خداوند گشايش براي او حاصل كرده است.»6
ب ـ امام سجّاد(ع) فرمود:
ـ «هر كس دو ركعت نماز در مسجد سهله به جاي آورد، خداوند دو سال، عمر او را افزايش مي‌دهد.»7
ج ـ امام صادق(ع) اخبار زيادي در مورد اين مسجد بيان كرده‌اند. از جمله اينكه:
ـ «اگر عمويم زيد به اين مسجد مي‌آمد و به او پناه مي‌آورد، خداوند بيست سال او را پناه مي‌داد.»
ـ «مصيبت زده‌اي كه به اين مسجد آمده و در آن دو ركعت در ميان عشائين نماز خوانده و دعا كرده است، خداوند غم و اندوه او را برطرف كرده است.»
ـ «هر كس در آن اقامت گزيده، گويا در خيمة پيامبر(ص) اقامت كرده است.»
ـ «هر زن و مرد مؤمني دلش هواي آن را دارد.»
ـ «هر كس در آن نماز بگزارد و با نيّت خالص خداوند را بخواند، خداوند نيازش را برطرف مي‌كند.»
ـ «هر كس در آن از خداوند امنيّت بخواهد، خداوند او را از همة آنچه از آن هراسان است، امنيّت مي‌دهد.»
ـ «آگاه باشيد، شب و روزي نيست، مگر اينكه ملائكه براي ديدار از آن و عبادت خداوند در آن به زمين مي‌آيند.»
ـ «اگر من نزديك شما بودم، تنها در آن مسجد نماز مي‌خواندم.»8

ويژگي‌ها و فضيلت‌هاي مسجد سهله
 

دربارة ويژگي‌هاي خاصّ اين مكان مقدّس مي‌توان موارد زير را برشمرد:
1.اقامتگاه پيامبران و صالحان است؛
2.اقامتگاه جانشينان امام مهدي(ع)‌ خواهد بود؛
3.اقامتگاه حضرت ابراهيم(ع) بود؛
4.اقامتگاه، عبادتگاه و كارگاه بافندگي حضرت ادريس(ع)‌ بود؛
5.اقامتگاه حضرت مهدي(ع) بعد از ظهور آن حضرت خواهد بود؛
6.آنجا پايگاه حضرت خضر است؛
7.اينجا تربتي است كه همة پيامبران از آن آفريده شده‌اند؛
8.رهگذر راهيان بهشت است؛
9.محلّ تقسيم غنايم در عصر ظهور خواهد بود؛
10.محلّ عروج پيامبر؛
11.محلّ نزول فرشتگان؛
12.محلّ نيايش حضرت صاحب الزّمان(ع)؛
13.مركز بيت المال حضرت مهدي(عج)؛
14.مقام صالحان و پيامبران است؛
15.صور در اينجا دميده مي‌شود؛
16.دعا در اين مسجد، مستجاب است؛
17.فرشتگان هر شب و روز در آن فرود مي‌آيند؛
18.فاروق اعظم اينجاست؛9
19.محشر به سوي اين مسجد است؛
20.در كنار آن هفتاد هزار نفر محشور مي‌شوند كه همگي به بهشت مي‌روند.

امام مهدي(عج) و مسجد سهله
 

در اين مورد احاديث زيادي از ائمّه(ع) روايت شده است، از جمله اينكه:
ـ بدانيد كه آن منزلگه صاحب شما هنگام قيامش است.
ـ پيوسته قائم(ع) در آن است.
ـ بيت المال و محلّ تقسيم غنائم مسلمانان در آن است.

استجاره در مسجد سهله
 

از جمله ويژگي‌هاي اين مسجد، استجاره و پناه بردن به آن از بلايا است. در روايتي آمده است: «اگر عمويم زيد به خداوند پناه مي‌برد، خداوند او را بيست سال (در اين مسجد) پناه مي‌داد.» در كتاب «كشف الغطاء» آمده است: در سال طاعون (وبا) همراه با حدود چهل نفر به اين مسجد پناه بردم. مردم بيرون همگي مُردند، امّا به اين اشخاص آسيبي نرسيد.

تاريخ تأسيس مسجد سهله
 

متأسّفانه منبعي تاريخي كه به صورت علمي و تاريخي، تاريخ دقيق بناي مسجد، تاريخچه، تغيير و تحوّلات آن را بيان كرده باشد، در دست نيست، امّا گفته شده اين مسجد خانة‌ حضرت ادريس(ع) و زماني خانة حضرت ابراهيم(ع) بوده است. البتّه مي‌توان به طور قطعي گفت:‌ اين مسجد پيش از زمان خلافت امام علي(ع) در كوفه (سال 35 ـ 40 ق.) به وجود آمده است و بعيد نيست كه امام به خاطر قداست و فضيلت اين مسجد، در آن نماز گزارده باشد.

ساختمان مسجد و توصيف آن
 

اين مسجد در شمال غربي مسجد كوفه قرار دارد و حدود 2 كيلومتر با آن فاصله دارد. اين مسجد تقريباً به شكل مستطيل است و داراي چهار ضلع است: ضلع شمالي 160 متر، ضلع شرقي 130 متر، ضلع جنوبي 160 متر، ضلع غربي 130 متر. ديوارهاي آن بالغ بر 22 متر ارتفاع دارد و در نيمة ضلع شرقي، مناره (مأذنه)اي هست كه ارتفاع آن به 13 متر مي‌رسد كه از بالا منقّش به آيات قرآن است و حاج جواد بن شيخ حسين سهلاوي خفاجي در سال 1378ق. آن را بنا نهاده است. در طول دو ضلع شرقي و غربي، دو مجموعة ايوان وجود دارد و در ضلع جنوبي آن يك رواق بلند است كه در طول اين ضلع امتداد دارد. ساحت مسجد، روباز است و در ميان آن و گوشه‌كناره‌هاي آن چند مقام و محراب مربوط به پيامبران و امامان وجود دارد. از جمله مقام امام جعفر صادق(ع)، مقام حضرت ابراهيم(ع)، مقام حضرت ادريس(ع)، مقام حضرت خضر(ع)، مقام صالحان و پيامبران و مرسلان، مقام امام سجّاد(ع) و مقام حضرت مهدي(ع).

مقام امام مهدي(ع)
 

اين مقام، به نام مقام صاحب الزّمان(ع) ‌يا صاحب العصر و صاحب الأمر شناخته مي‌شود. اين مقام، در بخش جنوبي مسجد واقع شده و به دليل اينكه مشهور است كه امام در آن نماز خوانده و عبادت كرده، جايگاه خاصّي در دل مردم دارد. مساحت آن پيش از تعمير اخير، اين‌گونه بوده است: طول، ‌هشتاد متر، عرض تقريبي، پنج و نيم متر و پس از آن اين بخش بسيار گسترش يافت. اين مقام، يك محراب دارد و بر محراب آن پنجره‌اي برنزي است كه عمر آن متجاوز از صد و پنجاه سال نيست. آن پنجره بدون تزئين و نوشتار است و اطراف اين پنجره، دو دعاي مشهور (دعاي زيارت مقام) وجود دارد، داخل ساختمان مقام كه بزرگ‌ترين مقام مسجد است، دو سالن بزرگ براي نماز و نيايش است. يكي در بخش شمالي كه خاصّ مردان است و ديگري در سمت راست كه خاصّ زنان است. سيّد محمّد مهدي بحرالعلوم در سال 1181ق. ساختمان مقام امام مهدي(ع) را بنا نهاد، پس از آن در دوران ايشان چندين مرتبه اين مقام بزرگ‌تر شد. پس از آن اين ساختمان تخريب شد و ساختمان جديدي براي اين مقام بنا نهاده شد.
در اواخر سال 1394 ق. حاج عبدالمنعم ناصر مرز＼‌الاسدي ساختمان جديدي به جاي آن بنا ساخت.
در سال 1315 ق. حاج محمّد رشاد ناصر مرزه الاسلامي، ساختمان قبلي را تخريب كرد و مقام را گسترش داد و مساحت آن به ششصد متر رسيد و ساختمان كنوني همان ساختمان است.

شب چهارشنبه و مسجد سهله
 

سيّد بن طاووس گفته است: اگر خواستي به مسجد سهله بروي، ميان مغرب و عشا در شب چهارشنبه برو؛ زيرا اين زمان از زمان‌هاي ديگر برتر است.11
شيخ محمّد حسن، صاحب «الجواهر» متوفي سال 1226 ق. سنّت رفتن به مسجد سهله در شب چهارشنبة هر هفته را پايه‌گذاري كرد. در شرح حال شيخ آقا بزرگ تهراني آمده است كه ايشان مدّت چهل سال با پاي پياده در شب‌هاي چهارشنبه از «نجف» به «مسجد سهله» مي‌رفته‌اند، حتّي هنگامي كه پشتشان خميده شده بود، همچنان به اين مسجد مي‌رفته‌اند. علّامه نوري در كتاب «جنّـ［ المأوي» نوشته، ‌مردي صالح و ديندار گفت: ‌از اهل معرفت بسيار مي‌شنيدم كه مي‌گفتند: استجاره در مسجد سهله بايد چهل چهارشنبة متوالي باشد تا بتوان امام منتظَر را ديد و من اين كار را انجام دادم و موفّق به ديدار ايشان شده‌ام و بارها اين را تجربه كرده‌ام. سپس اين شخص داستان تشرّف خود به خدمت امام زمان(ع) در مسجد سهله و رفتن با ايشان به مسجد كوفه را بيان كرده است.12
سيّد رضوي در كتابش «التّحفـ［ الرّضويه» در باب كساني كه به ديدار امام در بيداري مشرّف شده‌اند، مي‌گويد: اين چيز معروفي در نجف است و مسجد سهله حتّي يك هفته از كساني كه ايمان به اين غايت شريف‌ دارند، خالي نيست و تنها كساني كه بختشان بلند است، به آن مي‌رسند. كساني كه ايشان را در اين مسجد ديده‌اند، حكايت‌هاي زيادي نقل كرده‌اند كه بخشي از آن در كتاب «جنّـ［ المأوي» آمده است.‌ در اين كتاب از سيّد بن سيّد باقر قزويني نقل شده كه:
با پدرم در حال رفتن به مسجد بوديم، زماني كه نزديك مسجد شديم، به پدرم گفتم: اين سخن كه مردم مي‌گويند هر كس چهل چهارشنبه به مسجد سهله بيايد، امام مهدي را مي‌بيند، به نظر من بي‌اصل و اساس است.پدرم پس از شنيدن اين سخن، خشمگينانه رو به من كرد و گفت:‌ چرا؟ تنها به اين دليل كه تو ايشان را نديده‌اي؟ يا به اين دليل كه هر چيز كه چشمانت آن را نديده باشد، بي اصل و اساس است؟ پدرم زياد با من سخن گفت تا آنكه از گفتة خود پشيمان شدم. سپس با هم وارد مسجد شديم، كسي در مسجد نبود. زماني كه پدرم وسط مسجد بود برخاست تا دو ركعت نماز استجاره بخواند، مردي از سمت مقام امام حجّت(ع) پيش آمد، از كنار پدرم گذشت و به او سلام كرد و با او مصافحه كرد. پدرم به من نگاه كرد و گفت كه ‌اين مرد كيست؟ گفتم: ‌آيا او مهدي است؟ گفت: پس چه كسي است؟ پس به دنبال او دويدم. امّا او را نه در داخل مسجد و نه خارج از آن نيافتم.13

علما و ديدار با امام در مسجد سهله
 

شماري از علما، مشرّف به ديدار امام شده‌اند و نام آنها در كتاب‌ها آمده است.
علاوه بر اينها علما و اشخاص زيادي مشرّف به ديدار ايشان شده‌اند، امّا اطّلاعات چنداني از حكايات ديدار آنها در دست نيست. علّامه نوري برخي از آنها را در كتاب «النّجم الثّاقب» آورده است.
در پايان به ذكر دو حكايت ديدار بسنده مي‌كنيم.
1.شيخ احمد صد توماني نقل كرده:
در مجلس جدّمان محمّد صد توماني، از مسئلة ديدار امام مهدي(ع) سخن گفته شد تا اينكه ايشان هم مطلبي دراين‌باره گفت: يك روز دوست داشتم در مسجد سهله نماز بخوانم و در زماني كه تصوّر مي‌كردم خالي از جمعيت باشد، به آنجا رفتم، وقتي به آنجا رسيدم، ديدم مسجد پر از مردم است و سر و صداي زيادي آنجاست و يادم نمي‌آيد در آن زمان، كسي در آنجا آمده باشد، داخل مسجد شدم و ديدم صف‌هاي زيادي براي نماز جماعت، بسته شده است. كنار ديوار ايستادم تا ببينم آيا ميان صف‌ها جايي خالي هست كه من آنجا بروم و نماز بخوانم. متوجّه شدم، در ميان يكي از صف‌ها، جاي يك نفر خالي است. به آنجا رفتم و ايستادم و نماز خواندم. سپس يكي از حاضران گفت: آيا مهدي(ع) را ديدي؟ پس از آن سيّد ساكت شد، گويي پشيمان بود، سپس به خود آمد و هر چه از او درخواست شد مطلب را پايان برد، نپذيرفت. 14

آداب و اعمال مسجد سهله
 

سيّد بن طاووس مي‌نويسد: وقتي مي‌خواهي به مسجد سهله بروي، روز چهارشنبه، در ميان نماز مغرب و عشا دو ركعت نماز به جاي آور.
همچنين نقل شده، وقتي به مسجد سهله رفتي، در كنار آن بايست و دعاي «بسم الله و بالله و من الله إلي الله و ماشاء‌الله...»15 را بخوان.

پي نوشت ها :
 

1.ابن فقيه، مختصر البلدان، ص174.
2.فضل الكوفه و مساجدها، ص 17.
3.قرب الاسناد، ص74.
4.قرب الاسناد، ص159، در نسخة‌ ديگر آمده است، مسجد الشري در نسخه‌اي ديگر مسجد الثري آمده است.
5.الانبياء و مسجد السهله.
6.البلدان، ص 174.
7.المشهدي، المزار الكبير.
8.همان.
9.مجلة انتظار، مسجد سهله، علي اكبر مهدي‌پور، صص330ـ354.
10.كشف الغطاء، ص 212.
11.مصباح الزائر.
12.جنـة المأوي، چاپ شده با بحارالانوار، صص 31 و 53.
13.بحارالانوار، ج53، ص245.
14.همان، ص240.
15.الصحيفـة المباركة المهديـة، صص678 ـ 684.
 

منبع: www.mouood.org