درباره آب سرد کن ها
نويسنده:دکتر آراسب دباغ‌مقدم/ متخصص بهداشت موادغذايي
کدام آبسردکن‌ها بهداشتي‌ترند؟
آبسردکن‌هايي که در قسمت جلويي خود، داراي پوشش يا حفاظ هستند؛ نسبت به آبسردکن‌هايي که اين پوشش را ندارند، بهترند؛ زيرا مانع مي‌شوند که افراد دهان‌شان را به شير آب بچسبانند و با دهان از شير، آب بنوشند.
توصيه من اين است که در کنار تمام آبسردکن‌ها از ظرف‌هاي مخصوص ليوان به همراه ليوان يکبار مصرف و سطل زباله مخصوص استفاده شود تا هر يک از افراد از يک ليوان يکبار مصرف استفاده کرده و سپس آن را بشکند و داخل سطل زباله بيندازد تا قابل استفاده مجدد نباشد.
قسمت سيفون زير آبسردکن که آب‌هاي اضافي را در خود جمع مي‌کند، نبايد طوري باشد که آب اضافي از آن سرريز شود و هرگز نبايد سطح آب سيفون با شير آب تماس پيدا کند زيرا اين امر مي‌تواند به شدت ايجاد آلودگي کند. اين مشکل به‌خصوص در آبسردکن‌هاي قديمي به وضوح ديده مي‌شود که در قسمت سيفون، آشغال گير کرده و آب اضافه در آن قسمت جمع شده است. تماس اين آب آلوده با شير آب مي‌تواند براي افرادي که از آن شير آب برمي‌دارند بيماري‌زا باشد.
برخي آبسردکن‌ها هم هستند که به صورت سنتي در خيابان‌هاي قديمي مشاهده مي‌شوند و بعضي مغازه‌‌دارها، آنها را کنار مغازه‌شان مي‌گذارند و يخ را به صورت دستي داخل آن مي‌ريزند و گاهي حتي يک ليوان هم با زنجير به آنها وصل کرده‌اند. اين آبسردکن‌ها به هيچ‌وجه بهداشتي نيستند. گاهي اوقات حتي يخ‌هايي که داخل آنها ريخته مي‌شود آلودگي بسيار بالايي دارند و موجب آلوده شدن آب مي‌شوند. توصيه ما استفاده از آبسردکن‌هايي است که با سيستم الکتريکي آب را سرد مي‌کنند و آب آن هم از لوله‌کشي شهري به طور مستقيم وارد آبسردکن مي‌شود.
طبق بحث کلي که در بهداشت آب داريم کليه مخازن آب بايد سربسته و پلمپ باشند. بنابراين اگر درب قسمت بالايي آبسردکن‌هاي قديمي خوب بسته نشود ممکن است راهي براي ورود حشرات، گردوغبار و حتي جانوران کوچک در سطح شهر باشد که اين هم مي‌تواند سبب آلودگي شديد آب و بيماري‌زايي آن شود. حال آنکه در آبسردکن‌هاي جديد و شهري چون آب به صورت مستقيم از لوله‌کشي وارد مخزن مي‌شود راهي براي ورود حشرات، گرد و غبار و ديگر جانوران کوچک وجود ندارد و بهداشتي است.
نکته ديگر اينکه حق نداريم براي برداشت آب، ظرفمان را داخل مخزن آب ببريم. اين مخازن بايد هميشه يک شير برداشت داشته باشند تا آب را داخل ظرف کوچک‌تر بريزيم، نه اينکه ظرف را داخل آب ببريم. اين اتفاق معمولا در تکايا و مکان‌هاي سنتي و قديمي بيشتر رخ مي‌دهد و به هيچ‌وجه مورد توصيه ما نيست.
مخازن سنتي آب بايد هرازچندگاهي با يک درصدي از کلر شستوشو و ضدعفوني شوند تا جرم و ميکروب‌هاي آن از بين برود.
آبسردکن‌هايي هم که در ادارات و مراکز کوچک قرار دارند مخزن آبي دارند که اين مخازن معمولا يکبار مصرف هستند. اما به دليل صرفه اقتصادي، بعد از آنکه خالي شدند توسط آب شهري پر مي‌شوند. مدت‌ها است که اين ظروف و استفاده مکرر از آنها و سرطان‌زايي‌شان مورد بحث است اما من هنوز تحقيقي در اين باره نديده‌ام که اين مطلب را اثبات کرده باشد.
مشکل ديگر اين آبسردکن‌ها آن است که داخل آنها قابل شستوشو نيست و گاهي اوقات ديده مي‌شود که زيرمخزن پر از جرم و کثيفي است. اين يعني آنکه ميکروب‌‌ها مي‌توانند آنجا مانده و رشد کنند و آب آشاميدني را به شدت آلوده کنند. بهتر است هرازچند گاهي دستگاه باز شده و داخل آن کاملا شسته و تميز شود؛ چيزي که متاسفانه کمتر به آن توجه مي‌شود.
وقتي آب در آبسردکن زياد مي‌ماند...
مسايل بهداشتي در مورد آبسردکن‌ها بايد به صورت کامل رعايت شود؛ به خصوص اينکه آب در مخازن آبسردکن‌ها حالت ماندگاري نيز پيدا مي‌کند و ممکن است لايه‌هاي ميکروبي در اين مخازن ايجاد کند. ماندگاري آب در مخازن آبسردکن‌ها مي‌تواند شرايط را براي رشد گروه خاصي از باکتري‌ها مهيا کند.
نکته ديگري که در مورد آبسردکن‌ها و مخازن آنها وجود دارد، تجمع تدريجي رسوبات آهکي در اين مخازن است که در مناطقي که آب آن املاح بيشتري دارد، ديده مي‌شود. اين رسوبات آهکي در مخازن آبسردکن‌ها مي‌توانند محلي براي رشد ميکروارگانيسم‌ها باشند.
در کشورهاي توسعه‌يافته معمولا مرسوم است که بازديدهاي دوره‌اي و منظمي از اين تجهيزات انجام مي‌دهند و حتي سازمان‌هاي نظارت‌کننده‌اي در اين رابطه وجود دارد. معمولا از برخي محلول‌ها نيز براي شست‌وشوي مخزن داخلي و مجراي عبور آب در آبسردکن‌ها استفاده مي‌کنند. به طور کلي، وقتي قدمت اين آبسردکن‌ها زياد مي‌شود؛ بالطبع بايد رسيدگي‌هاي بيشتري در مورد آن وجود داشته باشد. نياز به اين رسيدگي‌ها زماني پررنگ‌تر مي‌شود که افراد در معرض خطر مصرف‌کنندگان اصلي از آبسردکن باشند.
متاسفانه در حال حاضر در کشور ما بررسي و رسيدگي‌هاي دوره‌اي و منظم در مورد آبسردکن‌ها وجود ندارد و نمونه‌برداري، کنترل کيفيت و تجهيز اين دستگاه‌ها در کشور متولي خاصي ندارد. اين رسيدگي‌ها امروز بيشتر به وسيله گروه نصب‌کننده آبسردکن (به عنوان نمونه بانک‌ها، بيمارستان‌ها و...) به صورت سليقه‌اي انجام مي‌شود؛ در غيراين صورت، قانون و اجباري براي اين کار وجود ندارد.
در مورد اينکه آيا اين آبسردکن‌ها به دليل عدم رسيدگي مي‌توانند عامل گسترش بيماري‌ها باشند يا نه، بايد گفت اين امکان وجود دارد. نکته اول در اين زمينه آن است که آب مورد استفاده در اين آبسردکن‌ها از کجا تامين مي‌شود. خوشبختانه از آنجا که منبع تامين آب بيشتر اين تجهيزات، آب شهري است؛ مشکلات کمي در اين زمينه وجود دارد. نکته دومي که بايد به آن توجه کرد، ميزان ماندگاري آب در مخازن آبسردکن‌ها است؛ چون يکي از عوامل موثر در ميزان رشد و تکثير ميکروارگانيسم‌ها زمان ماندگاري آب در مخازن است. هر چه آب مخازن بيشتر توقف داشته باشد، فرصت بيشتري به ميکروارگانيسم‌ها براي تکثير مي‌دهد.
کيفيت آب آبسردکن‌ها بايد بررسي شود
آبسردکن‌هاي موجود در کشور به دو نوع عمده تقسيم مي‌شوند. اول آبسردکن‌هايي که به صورت دستي و سنتي پر مي‌شوند و دوم آبسردکن‌هايي که به سيستم آب شهري اتصال دارند. نوع اول اين دستگاه‌ها که متشکل از يک منبع بزرگ بود و با آب و يخ پر مي‌شد، در حال حاضر کاربرد زيادي ندارد. اين آبسردکن‌ها که اساس کارشان شبيه کولمن‌هاي خانگي بود مي‌توانستند به دليل تماس مستقيم فرد با آب و يخ در هنگام پر کردن منبع آن، منشأ آلودگي‌هاي فراواني باشند. ولي آبسردکن‌هايي که امروزه بيشتر از آنها استفاده مي‌شود، مستقيما به سيستم آب شهري اتصال دارند و دسترسي دستي به مخزن آنها از بيرون وجود ندارد. به همين دليل نيز امکان وجود آلودگي در آنها کمتر است.
آلودگي‌هايي که مي‌تواند براي اين آبسردکن‌ها مفروض باشد، آلودگي‌هايي است که از آب شرب شهري وارد منبع آبسردکن شده باشد که اين بيشتر به کيفيت تصفيه آب بستگي دارد تا کيفيت دستگاه. ميکروارگانيسم‌هايي مي‌توانند در اين محيط رشد کنند که در شرايط بدون نور قابليت ماندگاري داشته باشند بنابراين مخازن آبسردکن‌ها مي‌توانند بيش از همه در معرض آلودگي‌هاي جلبکي و قارچي باشند.
ميکروارگانيسم‌هايي که در اين محيط‌ها رشد مي‌کنند معمولا قابليت توليد توکسين (سم) داخلي يا خارجي را دارند و به همين دليل مي‌توانند مصرف‌کننده آب آلوده را دچار عوارضي بکنند.
آنچه مسلم است تاکنون آمار مشخصي از آبسردکن‌ها و بررسي کيفيت آب آنها وجود نداشته است و بنابراين نمي‌توان آماري نيز از کساني که دچار عوارض مصرف آب آلوده از آبسردکن‌ها شده‌اند ارايه داد.
راه‌حل عملي‌اي که شايد بتواند در اين زمينه به ما کمک کند اين است که بررسي کيفيت آب در آبسردکن‌هاي سطح شهر را به صورت يک طرح دانشگاهي پيگيري کنيم تا بتوانيم به نتايج درستي در اين زمينه برسيم.
منبع:www.salamat.com
