نگاهي به محاكمه‌ي صدام و همدستانش
دادگاه عالي عراق روز ۱۴ آبان (پنجم نوامبر) سرانجام اولين حكم خود را در رابطه با صدام صادر كرد كه به موجب اين حكم صدام در پرونده‌ي الدجيل گناهكار شناخته شده و به \'\'مرگ\'\' با چوبه دار محكوم شد.
محاكمه‌ي صدام در حالي در تاريخ ۲۷/۰۷/۸۴ آغاز شد كه وي در تاريخ۱۱/ ۴/ ۸۳ در اولين جلسه‌ي دادگاه قضايي عراق حاضر شد و تفهيم اتهام گرديد.
نزديك به ۵۰۰ اتهام عليه صدام مطرح شد اما مقامات دادگاه تصميم گرفتند تنها در ۱۲ مورد صدام را محاكمه كنند كه در اين ميان اشاره به حمله به ايران نشده است.
دادگاه موارد كلي اتهامي صدام را اينگونه برشمرد: آزار و شكنجه‌ي زندانيان، مصادر اموال، تجاوز به نواميس مردم، جرايم انساني و غير اخلاقي، محروم كردن مردم از حقوق قانوني‌شان، دستگيري و ترور نخبگان علمي و ديني، جنايات مربوط به حلبچه و كشتار عشيره بارزاني، جنگ عليه ايران، سركوبي قيام شيعيان و كردها در سال ۱۹۹۱، از بين بردن زير بناي اقتصادي عراق، ربودن ثروت‌هاي ملي، فساد اخلاقي، مالي و اداري.
اولين پرونده‌ي رسيدگي به جنايات صدام، پرونده‌ي الدجيل بود. قتل عام الدجيل در سال ۱۹۸۲ اتفاق افتاد و طي آن ۱۴۸ نفر از اهالي اين شهر به دستور صدام كشته شدند.
دجيل شهري است در ۵۰ مايلي شمال بغداد كه به عنوان يكي از مراكز فعاليت اپوزيسيون در زمان قدرت صدام مطرح بود. مصاحبه با شاهدان عيني قتل‌عام ۱۴۸ نفر از ساكنان اين شهر از زمان سقوط صدام به اين سو از جمله مصاحبه مه ۲۰۰۳ بوسيله آسوشيتدپرس زواياي اين جنايت را بيشتر مشخص كرده است. در سال ۱۹۸۲ اين شهر به عنوان يكي از مراكز مهم فعاليت حزب شيعي الدعوه بود كه با جنگ صدام عليه ايران مخالفت جدي مي‌كرد. زماني كه صدام و همراهان او در ۸ ژوييه ۱۹۸۲ براي شركت در اجلاسي وارد دجيل شدند، مردان مسلح حزب الدعوه به روي صدام و همراهان وي آتش گشودند به طوري كه درگيري بين آنها ساعت‌ها طول كشيد.
در نهايت اين هلي‌كوپترهاي نظامي و تانك‌هاي ارتش عراق بودند كه توانستند صدام و همراهان او را از خطر مرگ برهانند.
پس از اين واقعه پليس مخفي عراق خانواده‌هاي اين شهر را يكجا جمع كردند، درختان ميوه، باغات و خانه‌ها را تخريب كردند و حدود ۱۵۰ نفر از اهالي شهر از جمله نوجوانان را پس از يك محاكمه صوري اعدام كردند.
در پرونده‌ي الدجيل علاوه بر صدام، طه ياسين رمضان، معاون سابق رييس جمهور عراق، عواد حمد بندر، قاضي دادگاهي كه براي برخي قربانيان در حكومت حزب بعث حكم مرگ داده بود، برزان ابراهيم التكريتي، برادر ناتني صدام و چهار متهم ديگر به نام‌هاي عبدالله الرويد، مزهر عبدالله، علي دايح و محمد عزاوي كه در كشتار مردم الدجيل با رژيم صدام همكاري كردند، متهمان اصلي بودند.
دادگاه‌هاي صدام كه در آنها پرونده‌ي الدجيل و بخشي از پرونده‌ي الانفال بررسي شد، با فراز و نشيب‌هاي بسيار و تغييرات گوناگوني همراه بوده است. اولين قاضي دادگاه \'\'رزگار محمد امين\'\' از كردهاي عراق بود كه پس از چند جلسه به دليل آنچه دخالت دولت در كارش و مسائل شخصي ناميد، استعفا كرد. با استعفاي وي قاضي رئوف رشيد عبدالرحمن انتخاب شد كه وي نيز از اهالي حلبچه عراق بود. رسيدگي به پرونده‌ي الدجيل ۴۰ جلسه طول كشيد.
در اين جلسات خليل الدليمي، رياست تيم دفاعي را برعهده داشت و در تيم دفاعي رمزي كلارك، دادستان آمريكا در دهه‌ي۱۹۶۰ و گروهي حدودا ۲۰ نفره از وكلاى عرب و غير عربى حضور داشتند. هم‌چنين چند تن از وكيلان مدافع تيم دفاعي در جريان برگزاري جلسات ترور شدند.
جعفر الموسوي نيز دادستاني دادگاه صدام را برعهده داشت. ۵۵ روز پيش دادگاه عراق احكام متهمان الدجيل را اينگونه صادر كرد:
- طه ياسين رمضان معاون صدام به حبس ابد به علاوه ۱۰ سال حبس محكوم شد؛
- برزان تكريتي برادر ناتني صدام به اتهام قتل و كشتار و وادار كردن مردم به مهاجرت به اعدام با چوبه‌ي دار و نيز ۱۰ سال حبس محكوم شد؛
- عواد بندر قاضي دادگاه انقلاب و معاون رييس دفتر صدام به اعدام محكوم شد؛
- محمد عزاوي به دليل نبود مدارك كافي عليه وي آزاد شد؛
- علي دايح علي و عبدالله رويد هر كدام به ۲۲ سال حبس محكوم شدند؛
- ناصر عبدالله كاظم به ۱۵ سال حبس محكوم شد؛
- ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰، تهاجم نيروهاي عراقي به ايران و آغاز جنگ هشت ساله عليه ايران كه بيش از يك ميليون كشته برجاي گذاشت. حمله‌ي شيميايي به ايران و كشتن بيش از هزار تن در سال ۱۹۸۳، اقدام عليه قبيله‌ي كرد بارزاني به بهانه‌ي كمك به ايران و كشتن ۸۰۰۰ كرد و ايجاد گور دسته جمعي؛
- ۸۸-۱۹۸۶، حمله‌اي با عنوان انفال كه شامل حملات شيميايي عليه كردها و كشتن بيش از ۱۸۰ هزار تن شد؛
- ۲۸ مارس ۱۹۸۸، حمله‌ي شيميايي به شهر كردنشين حلبچه و كشتن بيش از ۵۰۰۰ تن و ۲ اوت ۱۹۹۰، دستور حمله به كويت، شليك موشك‌هاي اسكاد به عربستان سعودي، شكنجه و اعدام صدها كويتي و آتش زدن چاه‌هاي نفت كويت؛
- ۱۹۹۱، كشته شدن بيش از ۶۰ هزار تن در سركوب شيعيان در جنوب عراق و كردها در شمال عراق در آستانه‌ي جنگ خليج فارس؛
- ۲۰ فوريه ۱۹۹۶، قتل دو دامادش پس از بازگشت از اردن.
صدام در ۲۸ آوريل سال ۱۹۳۷ در تكريت عراق به دنيا آمد. شايد كمتر كسي مي‌توانست تصور كند كه يك فارغ التحصيل رشته‌ي حقوق از دانشگاه بغداد، به ديكتاتوري شناخته شده در جهان براي بيش از ۲۰ سال تبديل شود.
صدام پس از تحصيل در دانشگاه قاهره در سال ۱۹۶۲ به عراق بازگشته و در سال ۱۹۷۱ ميلادي از دانشگاه بغداد در رشته‌ي حقوق فارغ التحصيل شد. وي پس از آن به شركت در فعاليت‌هاي نظامي و نظامي‌گري علاقه‌مند شد و توانست كه بين سالهاي ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۶ پس از گذراندن مقدمات مربوط، درجه‌ي ژنرالي را دريافت كند.
صدام كه در خانواده‌اي بزرگ شد كه داراي سه پسر و سه دختر بود، ضمن تقويت روحيه‌ي نظامي گري خود به تدريج وارد فعاليت‌هاي گسترده‌ي نظامي شد، به گونه‌اي كه در سال ۱۹۵۹ در نقشه‌ي ترور عبدالكريم قاسم رهبر اسبق عراق شركت كرد و نقش به سزايي در اين زمينه از خود نشان داد.
اما اوج فعاليت‌هاي نظامي صدام طي دهه‌هاي ۶۰ و ۷۰ ميلادي، سازماندهي گروه‌هاي نظامي بود كه اين گروه‌ها در نهايت به تشكيل حزب بعث اين كشور و بر روي كار آمدن خونين اين حزب بر قدرت در سال ۱۹۶۸ كمك‌هاي شاياني كردند.
صدام خود در سال ۱۹۵۷ به حزب بعث عراق ملحق شد و به عنوان معاون رييس اين حزب مشغول به فعاليت شد. وي در ادامه‌ي فعاليت‌هاي نظامي خود به ايجاد شوراي فرماندهي انقلابي در سالهاي ۱۹۶۸ و ۱۹۶۹ اقدام كرد كه يكي از جمله مهمترين اقدامات نظامي صدام در تاريخ زندگي محسوب مي‌شود.
اما صدام به آن چه كه مي‌خواست نهايتا رسيد و در سال ۱۹۷۹ به عنوان رييس جمهور عراق برگزيده شد.
آن چه در خصوص صدام به عنوان نكته‌ي قابل توجه ياد مي‌شود، كاخ‌هاي رياست جمهوري و تجهيزات نظامي بوده است كه در اطراف خود جمع آوري كرده بود. كانال‌هاي زيرزميني كه وي براي مواقع ضروري و در امان ماندن از چشمان مخالفان خود ايجاد كرده بود از ديگر عوامل قابل ذكر در اين زمينه بوده است.
صدام هم چون بسياري از سردمداران جهان عرب، پس از بر روي كار آمدن اكثر بستگان خود را در مناصب حكومتي گمارد و بدين ترتيب توانست با حكومتي قبيله‌يي بر عراق به مدت بيش از دو دهه اعمال حكومت كند.
درباره‌ي صدام گفته‌اند كه وي نخستين چهره‌ي سياسي پس از زمان حكومت نازي‌ها در آلمان بوده است كه با استفاده از سلاح‌هاي شيميايي، عليه مردم خود (حلبچه) اقدام كرده است. وي با استفاده از نفوذ بستگان خود كه داراي مناصب حكومتي بودند، كنترل شديدي بر اقوام كرد عراق كه همواره به دنبال كسب استقلال بودند، اعمال مي‌كرد.
صدام طي سالهاي حكومت خود بر عراق، همواره با استفاده از منابع سرشار نفتي اين كشور، به تقويت بنيه‌ي نظامي عراق پرداخته كه از آن جمله مي‌توان به استفاده از آنها به انضمام كمك‌هاي گسترده‌ي نظامي كشورهاي اروپايي و غربي در جنگ تحميلي عليه كشورمان اشاره كرد.
حكومت عراق در زمان صدام حضور در سه جنگ گسترده يعني حمله به ايران، جنگ با كويت و نهايتا حمله‌ي آمريكا به عراق را تجربه كرد.
صدام در دهه‌ي پاياني حكومت ديكتاتوري خود ضمن فشار بر مردم عراق در انتخاباتي فرمايشي در اكتبر سال ۲۰۰۲، ۱۰۰ درصد آراي عمومي در جريان برگزاري رفراندوم عمومي در عراق، در سومين دوره‌ي رياست جمهوري‌اش در اين كشور را به دست آورد. با اين حال تنها با گذشت كمتر از يك سال، حمله‌ي آمريكا به عراق و اشغال اين كشور تمامي آرزوهاي صدام را نقش برآب كرد و ديكتاتوري كه با استفاده از كاخ‌ها و دالان‌هاي مخفي فراوان هرگز تصور به دام افتادن در دام را نمي‌كرد، با راهنمايي پيشمرگان كرد و برخي اهالي تكريت به دست نيروهاي آمريكايي دستگير شد.
منبع:www.lawnet.ir
محاكمه‌ي صدام در حالي در تاريخ ۲۷/۰۷/۸۴ آغاز شد كه وي در تاريخ۱۱/ ۴/ ۸۳ در اولين جلسه‌ي دادگاه قضايي عراق حاضر شد و تفهيم اتهام گرديد.
نزديك به ۵۰۰ اتهام عليه صدام مطرح شد اما مقامات دادگاه تصميم گرفتند تنها در ۱۲ مورد صدام را محاكمه كنند كه در اين ميان اشاره به حمله به ايران نشده است.
دادگاه موارد كلي اتهامي صدام را اينگونه برشمرد: آزار و شكنجه‌ي زندانيان، مصادر اموال، تجاوز به نواميس مردم، جرايم انساني و غير اخلاقي، محروم كردن مردم از حقوق قانوني‌شان، دستگيري و ترور نخبگان علمي و ديني، جنايات مربوط به حلبچه و كشتار عشيره بارزاني، جنگ عليه ايران، سركوبي قيام شيعيان و كردها در سال ۱۹۹۱، از بين بردن زير بناي اقتصادي عراق، ربودن ثروت‌هاي ملي، فساد اخلاقي، مالي و اداري.
اولين پرونده‌ي رسيدگي به جنايات صدام، پرونده‌ي الدجيل بود. قتل عام الدجيل در سال ۱۹۸۲ اتفاق افتاد و طي آن ۱۴۸ نفر از اهالي اين شهر به دستور صدام كشته شدند.
دجيل شهري است در ۵۰ مايلي شمال بغداد كه به عنوان يكي از مراكز فعاليت اپوزيسيون در زمان قدرت صدام مطرح بود. مصاحبه با شاهدان عيني قتل‌عام ۱۴۸ نفر از ساكنان اين شهر از زمان سقوط صدام به اين سو از جمله مصاحبه مه ۲۰۰۳ بوسيله آسوشيتدپرس زواياي اين جنايت را بيشتر مشخص كرده است. در سال ۱۹۸۲ اين شهر به عنوان يكي از مراكز مهم فعاليت حزب شيعي الدعوه بود كه با جنگ صدام عليه ايران مخالفت جدي مي‌كرد. زماني كه صدام و همراهان او در ۸ ژوييه ۱۹۸۲ براي شركت در اجلاسي وارد دجيل شدند، مردان مسلح حزب الدعوه به روي صدام و همراهان وي آتش گشودند به طوري كه درگيري بين آنها ساعت‌ها طول كشيد.
در نهايت اين هلي‌كوپترهاي نظامي و تانك‌هاي ارتش عراق بودند كه توانستند صدام و همراهان او را از خطر مرگ برهانند.
پس از اين واقعه پليس مخفي عراق خانواده‌هاي اين شهر را يكجا جمع كردند، درختان ميوه، باغات و خانه‌ها را تخريب كردند و حدود ۱۵۰ نفر از اهالي شهر از جمله نوجوانان را پس از يك محاكمه صوري اعدام كردند.
در پرونده‌ي الدجيل علاوه بر صدام، طه ياسين رمضان، معاون سابق رييس جمهور عراق، عواد حمد بندر، قاضي دادگاهي كه براي برخي قربانيان در حكومت حزب بعث حكم مرگ داده بود، برزان ابراهيم التكريتي، برادر ناتني صدام و چهار متهم ديگر به نام‌هاي عبدالله الرويد، مزهر عبدالله، علي دايح و محمد عزاوي كه در كشتار مردم الدجيل با رژيم صدام همكاري كردند، متهمان اصلي بودند.
دادگاه‌هاي صدام كه در آنها پرونده‌ي الدجيل و بخشي از پرونده‌ي الانفال بررسي شد، با فراز و نشيب‌هاي بسيار و تغييرات گوناگوني همراه بوده است. اولين قاضي دادگاه \'\'رزگار محمد امين\'\' از كردهاي عراق بود كه پس از چند جلسه به دليل آنچه دخالت دولت در كارش و مسائل شخصي ناميد، استعفا كرد. با استعفاي وي قاضي رئوف رشيد عبدالرحمن انتخاب شد كه وي نيز از اهالي حلبچه عراق بود. رسيدگي به پرونده‌ي الدجيل ۴۰ جلسه طول كشيد.
در اين جلسات خليل الدليمي، رياست تيم دفاعي را برعهده داشت و در تيم دفاعي رمزي كلارك، دادستان آمريكا در دهه‌ي۱۹۶۰ و گروهي حدودا ۲۰ نفره از وكلاى عرب و غير عربى حضور داشتند. هم‌چنين چند تن از وكيلان مدافع تيم دفاعي در جريان برگزاري جلسات ترور شدند.
جعفر الموسوي نيز دادستاني دادگاه صدام را برعهده داشت. ۵۵ روز پيش دادگاه عراق احكام متهمان الدجيل را اينگونه صادر كرد:
- طه ياسين رمضان معاون صدام به حبس ابد به علاوه ۱۰ سال حبس محكوم شد؛
- برزان تكريتي برادر ناتني صدام به اتهام قتل و كشتار و وادار كردن مردم به مهاجرت به اعدام با چوبه‌ي دار و نيز ۱۰ سال حبس محكوم شد؛
- عواد بندر قاضي دادگاه انقلاب و معاون رييس دفتر صدام به اعدام محكوم شد؛
- محمد عزاوي به دليل نبود مدارك كافي عليه وي آزاد شد؛
- علي دايح علي و عبدالله رويد هر كدام به ۲۲ سال حبس محكوم شدند؛
- ناصر عبدالله كاظم به ۱۵ سال حبس محكوم شد؛
* اصلي‌ترين جنايات صدام
- ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰، تهاجم نيروهاي عراقي به ايران و آغاز جنگ هشت ساله عليه ايران كه بيش از يك ميليون كشته برجاي گذاشت. حمله‌ي شيميايي به ايران و كشتن بيش از هزار تن در سال ۱۹۸۳، اقدام عليه قبيله‌ي كرد بارزاني به بهانه‌ي كمك به ايران و كشتن ۸۰۰۰ كرد و ايجاد گور دسته جمعي؛
- ۸۸-۱۹۸۶، حمله‌اي با عنوان انفال كه شامل حملات شيميايي عليه كردها و كشتن بيش از ۱۸۰ هزار تن شد؛
- ۲۸ مارس ۱۹۸۸، حمله‌ي شيميايي به شهر كردنشين حلبچه و كشتن بيش از ۵۰۰۰ تن و ۲ اوت ۱۹۹۰، دستور حمله به كويت، شليك موشك‌هاي اسكاد به عربستان سعودي، شكنجه و اعدام صدها كويتي و آتش زدن چاه‌هاي نفت كويت؛
- ۱۹۹۱، كشته شدن بيش از ۶۰ هزار تن در سركوب شيعيان در جنوب عراق و كردها در شمال عراق در آستانه‌ي جنگ خليج فارس؛
- ۲۰ فوريه ۱۹۹۶، قتل دو دامادش پس از بازگشت از اردن.
* زندگي‌نامه‌ي صدام
صدام در ۲۸ آوريل سال ۱۹۳۷ در تكريت عراق به دنيا آمد. شايد كمتر كسي مي‌توانست تصور كند كه يك فارغ التحصيل رشته‌ي حقوق از دانشگاه بغداد، به ديكتاتوري شناخته شده در جهان براي بيش از ۲۰ سال تبديل شود.
صدام پس از تحصيل در دانشگاه قاهره در سال ۱۹۶۲ به عراق بازگشته و در سال ۱۹۷۱ ميلادي از دانشگاه بغداد در رشته‌ي حقوق فارغ التحصيل شد. وي پس از آن به شركت در فعاليت‌هاي نظامي و نظامي‌گري علاقه‌مند شد و توانست كه بين سالهاي ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۶ پس از گذراندن مقدمات مربوط، درجه‌ي ژنرالي را دريافت كند.
صدام كه در خانواده‌اي بزرگ شد كه داراي سه پسر و سه دختر بود، ضمن تقويت روحيه‌ي نظامي گري خود به تدريج وارد فعاليت‌هاي گسترده‌ي نظامي شد، به گونه‌اي كه در سال ۱۹۵۹ در نقشه‌ي ترور عبدالكريم قاسم رهبر اسبق عراق شركت كرد و نقش به سزايي در اين زمينه از خود نشان داد.
اما اوج فعاليت‌هاي نظامي صدام طي دهه‌هاي ۶۰ و ۷۰ ميلادي، سازماندهي گروه‌هاي نظامي بود كه اين گروه‌ها در نهايت به تشكيل حزب بعث اين كشور و بر روي كار آمدن خونين اين حزب بر قدرت در سال ۱۹۶۸ كمك‌هاي شاياني كردند.
صدام خود در سال ۱۹۵۷ به حزب بعث عراق ملحق شد و به عنوان معاون رييس اين حزب مشغول به فعاليت شد. وي در ادامه‌ي فعاليت‌هاي نظامي خود به ايجاد شوراي فرماندهي انقلابي در سالهاي ۱۹۶۸ و ۱۹۶۹ اقدام كرد كه يكي از جمله مهمترين اقدامات نظامي صدام در تاريخ زندگي محسوب مي‌شود.
اما صدام به آن چه كه مي‌خواست نهايتا رسيد و در سال ۱۹۷۹ به عنوان رييس جمهور عراق برگزيده شد.
آن چه در خصوص صدام به عنوان نكته‌ي قابل توجه ياد مي‌شود، كاخ‌هاي رياست جمهوري و تجهيزات نظامي بوده است كه در اطراف خود جمع آوري كرده بود. كانال‌هاي زيرزميني كه وي براي مواقع ضروري و در امان ماندن از چشمان مخالفان خود ايجاد كرده بود از ديگر عوامل قابل ذكر در اين زمينه بوده است.
صدام هم چون بسياري از سردمداران جهان عرب، پس از بر روي كار آمدن اكثر بستگان خود را در مناصب حكومتي گمارد و بدين ترتيب توانست با حكومتي قبيله‌يي بر عراق به مدت بيش از دو دهه اعمال حكومت كند.
درباره‌ي صدام گفته‌اند كه وي نخستين چهره‌ي سياسي پس از زمان حكومت نازي‌ها در آلمان بوده است كه با استفاده از سلاح‌هاي شيميايي، عليه مردم خود (حلبچه) اقدام كرده است. وي با استفاده از نفوذ بستگان خود كه داراي مناصب حكومتي بودند، كنترل شديدي بر اقوام كرد عراق كه همواره به دنبال كسب استقلال بودند، اعمال مي‌كرد.
صدام طي سالهاي حكومت خود بر عراق، همواره با استفاده از منابع سرشار نفتي اين كشور، به تقويت بنيه‌ي نظامي عراق پرداخته كه از آن جمله مي‌توان به استفاده از آنها به انضمام كمك‌هاي گسترده‌ي نظامي كشورهاي اروپايي و غربي در جنگ تحميلي عليه كشورمان اشاره كرد.
حكومت عراق در زمان صدام حضور در سه جنگ گسترده يعني حمله به ايران، جنگ با كويت و نهايتا حمله‌ي آمريكا به عراق را تجربه كرد.
صدام در دهه‌ي پاياني حكومت ديكتاتوري خود ضمن فشار بر مردم عراق در انتخاباتي فرمايشي در اكتبر سال ۲۰۰۲، ۱۰۰ درصد آراي عمومي در جريان برگزاري رفراندوم عمومي در عراق، در سومين دوره‌ي رياست جمهوري‌اش در اين كشور را به دست آورد. با اين حال تنها با گذشت كمتر از يك سال، حمله‌ي آمريكا به عراق و اشغال اين كشور تمامي آرزوهاي صدام را نقش برآب كرد و ديكتاتوري كه با استفاده از كاخ‌ها و دالان‌هاي مخفي فراوان هرگز تصور به دام افتادن در دام را نمي‌كرد، با راهنمايي پيشمرگان كرد و برخي اهالي تكريت به دست نيروهاي آمريكايي دستگير شد.
منبع:www.lawnet.ir
