ملاحظات دارويي در دوران سالمندي

گفتگو بادکتر سيدحميد خويي
 

آقاي دکتر! از نظر علم داروشناسي، آيا تغييرات زيادي در جذب، توزيع، متابوليسم کبدي و کليوي داروها در دوران سالمندي رخ مي‌دهد؟
 

نکته‌اي که بايد در ابتدا به آن اشاره کنم، اين است که هر کدام از ما 2 سن داريم؛ يک سن شناسنامه‌اي يا تقويمي که از روز تولد تا امروز ما را تعيين مي‌کند و ديگري سن فيزيولوژيک. اندازه‌گيري سن فيزيولوژيک، دشوار است و آن، سني است که ميزان استهلاک بافتي، دستگاهي و کل بدن را تعيين مي‌کند. به عنوان نمونه، مردي که به 50 سالگي مي‌رسد و داروي زيادي در مدت عمرش مصرف نکرده است، با مردي که به 50 سالگي رسيده و حدود 30 سال از عمرش را دارو مصرف مي‌کرده، بسيار متفاوت است؛ زيرا تمام اين داروهاي مصرف‌شده به کليه و کبد فرد، بار بيشتر و کار زيادتري را تحميل کرده‌اند. به هر حال، از 50 سالگي به بعد، برخي از تغييرات اساسي در کارکرد دستگاه‌ها و اندام‌هاي بدن رخ مي‌دهد.

چه تغييراتي؟
 

به عنوان نمونه، فعاليت يا قدرت تصفيه‌کنندگي کليه از 50 سالگي به بعد به طور متوسط سالي يک درصد کاهش مي‌يابد. بنابراين ظرفيت تصفيه‌کنندگي و دفع فضولات و سموم کليه يک فرد 60 ساله 10 درصد کمتر از يک کليه 50 ساله است. در 70 سالگي اين کاهش به 20 درصد مي‌رسد. همان‌طور که مي‌دانيد کليه محل اصلي دفع داروهاست و بيشتر داروها از طريق کليه دفع مي‌شوند. بنابراين وقتي قدرت دفعي کليه در مدت 10 سال 10 درصد کاهش پيدا مي‌کند، به اين معناست که خطر مسموميت‌هاي دارويي و تجمع داروها در بدن سالمندان به طور فزاينده‌اي افزايش مي‌يابد. همچنين فعاليت کبد از 50 سالگي کاهش پيدا مي‌کند و در نتيجه داروهايي که بايد در کبد متابوليزه شوند، کمتر تحت اين فرآيند قرار مي‌گيرند و خطر تجمع آنها در بدن افزايش پيدا مي‌کند. از طرفي، جذب گوارشي داروها در سالمندان به دليل تغييرات ترشح اسيد کاهش پيدا مي‌کند. حرکات دودي در معده و روده سالمندان کم است و اين امر سبب اختلال جذب بعضي از داروها مي‌شود. تغييرات نسبت آب و چربي در بدن سالمندان نيز مي‌تواند حجم توزيع داروهايي را که حلال در آب يا حلال در چربي هستند، تغيير دهد.

بسياري از سالمندان دچار اختلالاتي در حواس و حافظه مي‌شوند. اين امر چه تاثيري در دارودرماني سالمندان دارد؟
 

اختلالات حواس شامل حس‌هاي بينايي، شنوايي، چشايي و اختلالات حافظه از مشکلات شايع دوران سالمندي است و اين اختلالات، خطاهاي دارودرماني و خطرات مصرف داروها را در سالمندان به ميزان قابل‌توجهي افزايش مي‌دهد. در ضعف بينايي نيز هميشه اين خطر وجود دارد که سالمندان دارويي را به اشتباه به جاي داروي ديگر و مصرف کنند. به همين دليل به جوان‌ترهايي که در خانواده‌ خود، سالمند دارند، توصيه مي‌کنم مسووليت برنامه‌هاي دارويي آنها را برعهده بگيرند تا خطاهاي دارودرماني به حداقل برسد.

بسياري از سالمندان به مشکلات گوارشي نيز مبتلا هستند. آنها براي مصرف داروهايشان چه اقداماتي را بايد انجام بدهند؟
 

مشکلات گوارشي، مشکلات بسيار وسيعي را شامل مي‌شوند. ممکن است منظور از مشکل گوارشي، زخم‌معده و اثني‌عشر، التهاب، اسهال يا يبوست‌هاي عصبي و ... باشد که در هر مورد، شرايط مصرف دارو کاملا تغيير مي‌کند. به طور کلي، داروهايي که عوارض گوارشي مانند زخم‌ يا التهاب روده و معده ايجاد مي‌کنند، بايد در سالمندان با مقادير کمتر و کنترل بيشتر بيمار مصرف شوند. طبق يک اصل کلي، هميشه بايد براي سالمندان کمترين دوز موثر داروها تجويز شود؛ يعني حداقل مقداري که مي‌تواند اثرات درماني مطلوب را ايجاد کند. طبيعتا اگر مصرف دارو ايجاد زخم مي‌کند، بايد همراه با غذا يا شير خورده شود. البته اين دستورالعمل در مورد همه داروها درست نيست زيرا آنتي‌بيوتيک‌هايي مانند آمپي‌سيلين براي اثربخشي بيشتر چه در جوانان و چه در سالمندان حتما بايد با شکم خالي مصرف شوند. بنابراين توصيه من اين است که حتما چه در مواردي که خود سالمند اقدام به تهيه دارو از داروخانه مي‌کند و چه در مواردي که افراد خانواده‌ دارويش را تهيه مي‌کنند، حتما دستورالعمل زمان صحيح مصرف دارو و نحوه درست مصرف آن را از دکتر داروساز در داروخانه بگيرند.

توصيه شما به سالمنداني که مجبورند به دليل مشکلات متعددي که دارند داروهاي زيادي بخورند، چيست؟
 

توصيه‌ام با توجه به نوع داروهايي که سالمندان استفاده مي‌کنند، تفاوت مي‌کند. گاهي ممکن است فرد داروهايي مصرف مي‌کند که خوردن آنها با هم مشکلي ايجاد نمي‌کند. ولي ممکن است سالمند فقط 2 نوع دارو مصرف کند اما وقتي اولي را مي‌خورد، دومي را نبايد بلافاصله بعد از آن استفاده کند. به همين دليل 2 توصيه کلي براي سالمندان دارم. اول اينکه، زماني که به پزشک مراجعه مي‌کنيد و در عين حال، تحت درمان با داروهاي ديگر توسط پزشکان ديگري نيز هستيد، حتما همه داروهايتان را به پزشک معرفي کنيد. در اين صورت، پزشک با علم به اينکه شما تحت درمان با داروهاي ديگري نيز هستيد، داروهاي لازم را براي شما تجويز مي‌کند. به عنوان نمونه، اگر سالمند بيمار براي درمان ديابت‌اش به پزشک غدد مراجعه کند و همزمان پرفشاري خون هم داشته باشد و تحت درمان با داروهاي ضدفشار خون هم باشد، بايد حتما پزشک متخصص غددش را از داروهايي که مصرف مي‌کند، مطلع سازد. همين‌طور اين اطلاعات را در داروخانه در اختيار دکتر داروساز نيز قرار دهيد تا آنها بتوانند تصميم درست و مقتضي را در مورد تداخلات داروهاي مصرفي‌ بگيرند و آموزش‌هاي لازم را ارائه کنند.

آيا سالمندان مي‌توانند هر زمان که درد داشتند، از مسکن‌ها استفاده کنند؟
 

بله؛ ولي هميشه بايد حداقل مقدار لازم را استفاده کنند و چنانچه دچار نارسايي کليوي و کبدي نيز هستند حتما براي انتخاب داروي مسکن‌ با همکاران داروساز در داروخانه مشورت کنند.
منبع:www.salamat.com