گفت‌وگو با دکتر محمدرضا گلبخش
کمردرد عضوي از خانواده شايع‌ترين بيماري‌هاي جهان مانند سرماخوردگي، آلزايمر يا افسردگي به شمار مي‌آيد. طبق يک آمار رسمي، شيوع ساليانه اين بيماري در کشور 70درصد برآورد شده و گفته شده است که حدود 80درصد ايراني‌ها دست‌کم براي يک بار در طول زندگي خود کمردرد را تجربه مي‌کنند. مي‌توان نتيجه گرفت اين بيماري درصد مهمي را در ميان 200ميليون بار مراجعه سالانه ايرانيان به پزشک تشکيل مي‌دهد. کمردرد علت‌هاي مختلفي دارد. اين در حالي است که در آغاز امر براي 85 درصد کمردردها دليل روشني پيدا نمي‌شود. پس بايد چه کار کرد؟ دکتر محمدرضا گلبخش، متخصص ارتوپدي و فلوشيپ ستون فقرات و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران به اين سوال پاسخ مي‌دهد.
فرض کنيم يکي از بيماران شما مبتلا به کمردرد است و از شما مي‌پرسد: «آقاي دکتر! من براي درد کمرم بايد چه کار کنم؟» شما به او چه مي‌گوييد؟
خب، اين سوال نشان‌دهنده نوع نگاه مردم به اين بيماري است. آنها فکر مي‌کنند کمردرد، کمردرد است و تفاوتي بين انواع کمردرد وجود ندارد. به انواع کمردردها به يک اندازه اهميت مي‌دهند يا برعکس، به انواع آنها به يک اندازه اهميت نمي‌دهند.
پس کمردردها با هم تفاوت دارند؟
دقيقا. در بيماري که کمردرد دارد، پزشک و بيمار بايد به موارد بسياري توجه کنند وگرنه نمي‌توان به يک تشخيص درست و علمي از وضعيت کمردرد بيمار رسيد.
يعني کمردرد داريم تا کمردرد؟
بله، بايد مراقب علايم خطر يا «پرچم قرمز» باشيم. اينکه آيا علامت‌هاي عصبي (مثل گزگز شدن يا کاهش حس پاها يا کاهش قوت عضلات) وجود دارد يا نه مهم است. اينکه بيمار از نظر ساير علايم همراه مانند کاهش وزن، تب يا تعريق بررسي شود، اهميت دارد. بايد ديد آيا ضربه شديدي (مانند سقوط از ارتفاع يا تصادف‌هاي رانندگي) به کمر بيمار وارد شده يا نه؟ همچنين بايد به سن بيمار هم توجه کنيم.
يعني کمردرد در سن‌هاي بالاتر خطرناک‌تر است؟
هم بيماران بالاي 50 سال و هم بيماران زير 15 سال در معرض خطر بيشتري هستند. کمردرد به‌خصوص در کودکان بسيار مهم است و نبايد آن را به حساب بازي‌هاي بچه يا زمين خوردن او گذاشت.
اگر بيماري دچار کمردرد شده باشد و هيچ کدام از علامت‌هاي خطر گفته شده در بالا را نداشته باشد، بايد چه کار کند؟
به نکته جالبي اشاره کرديد. تشخيص اينکه آيا بيمار اين علامت‌هاي خطر را دارد يا نه، به عهده پزشک است. بيماران بايد از خودداوري در اين مورد پرهيز کنند. اما اگر پزشک بيمار را معاينه کند و مشخص شود هيچ يک از اين علامت‌هاي خطر را ندارد، حتي نياز به يک عکس ساده هم نداريم و بيمار اقدام‌هاي درماني محافظتي را در پيش مي‌گيرد.
پس نيازي به اقدام‌هاي پرهزينه تشخيصي نيست؟
در مرحله اول، نه. متاسفانه اين روزها تا کسي مبتلا به کمردرد مي‌شود بلافاصله براي او ام‌آرآي درخواست مي‌کنند. اين کار درستي نيست. خوب است که بيماران نيز در اين زمينه همکاري کنند و پزشکان را براي انجام اقدام‌هاي پاراکلينيکي تحت فشار نگذارند.
خب، منظورتان از آن درمان‌هاي محافظتي که گفتيد، چه بود؟
استفاده از پمادهايي مثل پماد فلفل، مسکن‌هاي موضعي و خوراکي يا داروهاي شل‌کننده عضلاني. همچنين بيمار بايد با اقدامات فيزيکي و ورزش از محل درد مراقبت کند.
چه مراقبت‌هايي؟
مراقبت‌هايي مثل گرم نگه داشتن منطقه، پرهيز از وارد کردن فشار اضافي يا استفاده از کمپرس گرم. همچنين ورزش‌هاي خاصي مانند استفاده از حمام آب گرم، جکوزي يا راه رفتن در استخر بسيار مفيد است.
استراحت مطلق چطور؟
ابدا. درگذشته چنين چيزي توصيه مي‌شد اما امروزه از نظر علمي خلاف آن ثابت شده است. يعني استراحت مطلق حتي براي بيماران ضرر هم دارد. بيماران بايد تنها به مدت 24 ساعت در منزل به صورت مختصر (و نه مطلق) استراحت کنند. در طول اين 24 ساعت بيمار بايد فعاليت روزانه خود را انجام دهد.
در اين مدت بيمار مي‌تواند سر کار برود؟
بله، نه تنها اجازه دارد بلکه براي او واجب است. چون در شرايط ابتلا به کمردرد هرچه بيمار ديرتر به سرکار برود و مدت بيشتري را در منزل استراحت کند، احتمال هرگز برنگشتن به سر کار و خانه‌نشين شدن وي افزايش خواهد يافت. بنابراين برخلاف گذشته، بيماران را سر کار مي‌فرستيم اما نامه‌اي به آنها مي‌دهيم که در محل کار رعايت حال‌شان را بکنند.
رانندگي در شرايط کمردرد، ايرادي دارد؟
بله، رانندگي يکي از مواردي است که بيمار مبتلا در ايام مراقبت و درمان محافظتي بايد از آن پرهيز کند. چون ريزضربه‌هايي که با فرکانس بالا و شدت کم در رانندگي به کمر وارد مي‌آيد باعث استمرار و حتي تشديد درد کمر خواهد شد.
اگر بعد از اين فعاليت‌ها کمردرد بيمار خوب نشد، چه؟
در بيشتر موارد خوب مي‌شود. اگر نشد، بيمار بايد براي بررسي‌هاي تخصصي مراجعه کند. اقدام‌هايي که در مرحله اول لازم نبود در اين مرحله انجام مي‌شود. اما اگر درد بيمار کاهش يافت، براي بيمار فيزيوتراپي درخواست مي‌شود.
بعضي از بيماران اعتقادي به فيزيوتراپي ندارند؟
اشتباه مي‌کنند. نبايد تنها در مدت جلسه فيزيوتراپي تمرين کنيم بلکه بايد حرکات درست را از متخصص فيزيوتراپي بياموزيم و آن حرکت‌ها را شب و روز در منزل انجام دهيم. در اين صورت نتيجه فيزيوتراپي را مي‌بينيم و به آن اعتقاد هم پيدا مي‌کنيم.
خيلي‌ها اين پرسش را دارند که علت کمردردشان ديسک است يا سياتيک؟
بله، اين جمله را از خيلي از بيماران در مطب مي‌شنويم. آنها سردرگم‌اند. سياتيک نام يک عصب است. در بيرون‌زدگي ديسک بين مهره‌اي از بين مهره‌هاي کمر (که مي‌تواند به علت‌هاي مختلفي باشد) به ريشه‌هاي عصب سياتيک (در ناحيه کمر) فشار وارد مي‌شود. در نتيجه بيمار دچار درد عصب سياتيک مي‌شود. اگر بيماري اين دو کلمه را پشت سر هم از پزشکان مي‌شنود، بايد بداند معني هر دو کلمه يکي است. البته بايد عرض کنم فتق ديسک کمر فقط يکي از علت‌هاي کمردرد است.
آيا بايد بيماران مبتلا به فتق ديسک را جراحي کرد؟
در مواردي که ضرورت علمي دارد، يعني کمتر از 5 درصد موارد، بايد آنها را جراحي کرد. جراحي غيرضروري، اثر مخرب‌تري بر درد بيمار دارد. جراحي لزوما باعث بهتر شدن نمي‌شود. از نظر علمي بهتر است به ديسک بين مهره‌اي بيمار فرصت بدهيم به صورت طبيعي و خود به خود بهبود يابد. البته تاکيد مي‌کنم بعضي وقت‌ها هم وضعيت فتق ديسک بيمار به‌صورتي خواهد بود که جراحي فوري ضرورت مي‌يابد.
کمردرد پيشگيري هم دارد؟
از نظر علمي، روش پيشگيرانه صددرصدي وجود ندارد اما اصلاح شيوه زندگي، شيوه راه رفتن، شيوه نشستن، رانندگي يا بلند کردن بار بايد به افراد آموزش داده شود. در بعضي از کشورها براي بيماران دوره‌هاي آموزشي مي‌گذارند. عکس‌ها و روش‌هاي بسياري همراه با آموزش‌هاي تصويري وجود دارد که آموختن و تمرين آن مي‌تواند به ما در پيشگيري از کمردرد کمک کند.
منبع: www.salamat.com
