سوره قدر در تفاسیر
نويسنده:سید علی رضا موسوی
سوره قدر مكى است و پنج آيه دارد
بِّسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ(1)وَ مَا أَدْرَاك مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ(2)لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِّنْ أَلْفِ شهْرٍ(3)تَنزَّلُ الْمَلَئكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبهِم مِّن كلِّ أَمْرٍ(4)سلَمٌ هِىَ حَتى مَطلَع الْفَجْرِ(5)
كرديم (1).و تو چه مى دانى شب قدر چيست ؟ (2).شب قدر (در مقام و مرتبه) از هزار ماه بهتر و بالاتر است (3).در اين شب فرشتگان و روح (يعنى جبرئيل) به اذن خدا از هر فرمان (و دستور الهى و سرنوشت خلق) نازل مى شوند (4).اين شب رحمت و سلامت و تهنيت است تا صبحگاه (5).
مفاد آيه : «انّا انزلنا فى ليلة القدر» اينست كه همه قرآن در شب قدرنازل شده است
إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ
ضمير در «انزلناه» به قرآن برمى گردد، و ظاهرش اين است كه : مى خواهد بفرمايد همه قرآن را در شب قدر نازل كرده ، نه بعضى از آيات آن را، مويدش هم اين است كه تعبير به انزال كرده ، كه ظاهر در اعتبار يكپارچگى است ، نه تنزيل كه ظاهر در نازل كردن تدريجى است .
و در معناى آيه مورد بحث آيه زير است كه مى فرمايد: «و الكتاب المبين انا انزلناه فى ليله مباركه»، كه صريحا فرموده همه كتاب را در آن شب نازل كرده ، چون ظاهرش اين است كه نخست سوگند به همه كتاب خورده ، بعد فرموده اين كتاب را كه به حرمتش سوگند خورديم ، در يك شب و يكپارچه نازل كرديم .
پس مدلول آيات اين مى شود كه قرآن كريم دو جور نازل شده ، يكى يك پارچه در يك شب معين ، و يكى هم به تدريج در طول بيست و سه سال نبوت كه آيه شريفه «و قرآنا فرقناه لتقراه على الناس على مكث و نزلناه تنزيلا»، نزول تدريجى آن بيان مى كند، و همچنين آيه زير كه مى فرمايد: «و قال الذين كفروا لو لا نزل عليه القرآن جمله واحده كذلك لنثبت به فوادك و رتلناه ترتيلا».
و بنابر اين ، ديگر نبايد به گفته بعضى اعتنا كرد كه گفته اند: معناى آيه «انزلناه» اين است كه شروع به انزال آن كرديم ، و منظور از انزال هم انزال چند آيه از قرآن است ، كه در آن شب يكباره نازل شد نه همه آن .
وجه تسميه شب قدر، تقدير و احكام يك سال در شب قدر، يكى از شب هاى رمضان است و هرسال تكرار مى شود
در اين سوره آن شبى كه قرآن نازل شده را شب قدر ناميده ، و ظاهرا مراد از قدر تقدير و اندازه گيرى است ، پس شب قدر شب اندازه گيرى است ، خداى تعالى در آن شب حوادث يك سال را يعنى از آن شب تا شب قدر سال آينده را تقدير مى كند، زندگى ، مرگ ، رزق ، سعادت ، شقاوت و چيرهايى ديگر از اين قبيل را مقدر مى سازد، آيه سوره دخان هم كه در وصف شب قدر است بر اين معنا دلالت دارد: «فيها يفرق كل امر حكيم امرا من عندنا انا كنا مرسلين رحمه من ربك» چون «فرق»، به معناى جدا سازى و مشخص كردن دو چيز از يكديگر است ، و فرق هر امر حكيم جز اين معنا ندارد كه آن امر و آن واقعه اى كه بايد رخ دهد را با تقدير و اندازه گيرى مشخص سازند.
و از اين استفاده مى شود كه شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و آن سالى كه قرآن در آن شبش نازل شد نيست ، بلكه با تكرر سنوات ، آن شب هم مكرر مى شود، پس در هر ماه رمضان از هر سال قمرى شب قدرى هست ، كه در آن شب امور سال آينده تا شب قدر سال بعد اندازه گيرى و مقدر مى شود.
براى اينكه اين فرض امكان دارد كه در يكى از شبهاى قدر چهارده قرن گذشته قرآن يكپارچه نازل شده باشد، ولى اين فرض معنا ندارد كه در آن شب حوادث تمامى قرون گذشته و آينده تعيين گر دد. علاوه بر اين ، كلمه «يفرق» به خاطر اينكه فعل مضارع است استمرار را مى رساند، در سوره مورد بحث هم كه فرموده : «شب قدر از هزار ماه بهتر است» و نيز فرموده : «ملائكه در آن شب نازل مى شوند» مؤ يد اين معنا است .
پس وجهى براى تفسير زير نيست كه بعضى كرده و گفته اند: شب قدر در تمام دهر فقط يك شب بود، و آن شبى بود كه قرآن در آن نازل گرديد،
بعضى ديگر گفته اند: كلمه «قدر» به معناى منزلت است ، و اگر شب نزول قرآن را شب قدر خوانده به خاطر اهتمامى بوده كه به مقام و منزلت آن شب داشته ، و يا عنايتى كه به عبادت متعبدين در آن شب داشته .
بعضى ديگر گفته اند: كلمه «قدر» به معناى ضيق و تنگى است ، و شب قدر را بدان جهت قدر خوانده اند كه زمين با نزول ملائكه تنگ مى گردد. و اين دو وجه به طورى كه ملاحظه مى كنيد چنگى به دل نمى زند.
پس حاصل آيات مورد بحث به طورى كه ملاحظه كرديد اين شد كه شب قدر بعينه يكى از شبهاى ماه مبارك رمضان از هر سال است ، و در هر سال در آن شب همه امور احكام مى شود، البته منظورمان «احكام» از جهت اندازه گيرى است ، خواهيد گفت پس هيچ امرى از آن صورت كه در شب قدر تقدير شده باشد در جاى خودش با هيچ عاملى دگرگون نمى شود؟ در پاسخ مى گوييم : نه ، هيچ منافاتى ندارد كه در شب قدر مقدر بشود ولى در ظرف تحققش طورى ديگر محقق شود، چون كيفيت موجود شدن مقدر، امرى است ، و دگرگونى در تقدير، امرى ديگر است همچنان كه هيچ منافاتى ندارد كه حوادث در لوح محفوظ معين شده باشد، ولى مشيت الهى آن را تغيير دهد، همچنان كه در قرآن كريم آمده : «يمحوا اللّه ما يشاء و يثبت و عنده ام الكتاب».
وَ مَا أَدْرَاك مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ
اين جمله كنايه است از جلالت قدر آن شب و عظمت منزلتش ، چون با اينكه ممكن بود در نوبت دوم ضمير ليله القدر را بياورد، خود آن را تكرار كرد. واضح تر بگويم ، با اينكه مى توانست بفرمايد: «و ما ادريك ما هى ، هى خير من الف شهر» براى بار دوم و بار سوم خود كلمه را آورد و فرمود: «و ما ادريك ما ليله القدر ليله القدر خير من الف شهر».
مراد از بهتر بودن شب قدر از هزار شب ، و منظور ازتنزّل ملائكه و روح به اذن پروردگارشان «من كلّ امر»
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِّنْ أَلْفِ شهْرٍ
اين جمله به طور اجمال آنچه را كه در جمله «و ما ادريك ما ليله القدر» بدان اشاره شده بود، يعنى عظمت آن شب را بيان مى كند، و مى فرمايد: بدين جهت گفتيم آن شب مقامى ارجمند دارد كه از هزار شب بهتر است .
و منظور از بهتر بودنش از هزار شب به طورى كه مفسرين تفسير كرده اند بهتر بودنش از حيث فضيلت عبادت است ، و مناسب با غرض قرآن هم همين معنا است ، چون همه عنايت قرآن در اين است كه مردم را به سوى خدا نزديك ، و به وسيله عبادت زنده كند، و زنده دارى آن شب با عبادت بهتر است از عبادت هزار شب . و ممكن است همين معنا را از آيه سوره دخان نيز استفاده كرد، چون در آنجا شب قدر را پر بركت خوانده ، و فرموده : «انا انزلناه فى ليله مباركه». البته در اين ميان معناى ديگرى نيز هست ، كه ان شاء اللّه در بحث روايتى آينده خواهد آمد.
تَنزَّلُ الْمَلَئكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبهِم مِّن كلِّ أَمْرٍ
كلمه «تنزل» در اصل تتنزل بوده ، و ظاهرا مراد از روح آن روحى است كه از عالم امر است و خداى تعالى در باره اش فرموده : «قل الروح من امر ربى»، و اذن در هر چيز به معناى رخصت دادن در آن است ، و يا به عبارت ديگر اعلام اين معنا است كه مانعى از اين كار نيست .
بعضى ديگر گفته اند: باء براى تعليل به غايت است ، و معنايش اين است «ملائكه و روح در آن شب به اذن پروردگارشان نازل مى شوند، براى خاطر اينكه هر امرى را تدبير كنند».
ليكن حق مطلب اين است كه : مراد از امر، اگر آن امر الهى باشد كه آيه «انما امره اذا اراد شيئا ان يقول له كن فيكون» تفسيرش كرده ، حرف «من» براى ابتدا خواهد بود، و در عين حال سببيت را هم مى رساند، و به آيه چنين معنا مى دهد: «ملائكه و روح در شب قدر به اذن پروردگارشان نازل مى شوند، در حالى كه نزولشان را ابتدا مى كنند و هر امر الهى را صادر مى نمايند».
و اگر منظور از امر مذكور هر امر كونى و حادثه اى باشد كه بايد واقع گردد، در اين صورت حرف «من» به معناى لام تعليل خواهد بود، و آيه را چنين معنا مى دهد: ملائكه و روح در آن شب به اذن پروردگارشان نازل مى شوند براى خاطر تدبير امرى از امور عالم .
سلَمٌ هِىَ حَتى مَطلَع الْفَجْرِ
در مفردات گفته : كلمه «سلام» و «سلامت» به معناى عارى بودن از آفات ظاهرى و باطنى است .
پس جمله «سلام هى» اشاره است به اينكه عنايت الهى تعلق گرفته است به اينكه رحمتش شامل همه آن بندگانى بشود كه به سوى او روى مى آورند، و نيز به اينكه در خصوص شب قدر باب نقمتش و عذابش بسته باشد، به اين معنا كه عذابى جديد نفرستد. و لازمه اين معنا آن است كه طبعا در آن شب كيد شيطان ها هم موثر واقع نشود، همچنان كه در بعضى از روايات هم به اين معنا اشاره رفته است .
مؤ لف : در اين معنا روايات زيادى از طرق اهل سنت نيز آمده .
و در مجمع البيان است كه از حماد بن عثمان از حسان ابن ابى على نقل شده كه گفت : از امام صادق 7 از شب قدر پرسيدم ، فرمود در نوزدهم رمضان و بيست و يكم و بيست و سوم جستجويش كن .
مؤ لف : در معناى اين روايات رواياتى ديگر نيز هست ، و در بعضى از اخبار ترديد بين دو شب شده ، يكى بيست و يكم و ديگرى بيست و سوم ، مانند روايتى كه عياشى از عبد الواحد از امام باقر 7 روايت كرده . و از رواياتى ديگر استفاده مى شود كه شب قدر خصوص بيست و سوم است ، و اگر معينش نكرده اند به منظور تعظيم امر آن بوده ، تا بندگان خدا باگناهان خود به امر آن اهانت نكنند.
و نيز در تفسير عياشى در روايت عبد اللّه بن بكير از زراره از يكى از دو امام باقر و صادق (عليهماالسلام) آمده كه فرمود: شب بيست و سوم همان شب جهنى است ، و حديث جهنى اين است كه گفت : به رسول خدا(صلى اللّه عليه و آله و سلم) عرضه داشتم : منزل من از مدينه دور است دستورم بده در شب معينى داخل مدينه شوم فرمود: شب بيست و سوم داخل شو.
و در كافى به سند خود از زراره روايت كرده كه گفت : امام صادق 7 فرمود: تقدير در نوزدهم و ابرام در شب بيست و يكم و امضا در شب بيست و سوم است .
مؤ لف : در اين معنا هم روايات ديگرى هست .
پس معلوم شد آنچه همه روايات مختلفى كه از ائمه اهل بيت (عليهم السلام) وارد شده در آن اتفاق دارند اين است كه : شب قدر تا روز قيامت باقى است ، و همه ساله تكرار مى شود، و نيز ليله القدر شبى از شبهاى رمضان ، و نيز يكى از سه شب نوزده و بيست و يك و بيست و سه است .
و اما از طرق اهل سنت روايات به طور عجيبى اختلاف دارند كه به هيچ وجه نمى شود بين آنها را جمع كرد، ولى معروف بين اهل سنت اين است كه شب بيست و هفتم است ، و در آن شب بوده كه قرآن نازل شده . از خوانندگان محترم هر كه بخواهد آن روايات را ببيند بايد به تفسير الدر المنثور و ساير جوامع حديث مراجعه كند.
روايتى دالّ بر اينكه سوره قدر براى تسليت بهرسول اللّه (صلى الله عليه و آله) كه در رؤ يا بنى اميه را بر منبر خود ديده بودنازل شده
و در الدر المنثور است كه خطيب از ابن مسيب روايت كرده كه گفت رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) فرمود: در خواب به من نشان دادند كه بنى اميه بر منبرم بالا مى روند، و اين معنا بر من سخت گران آمد و خداى تعالى در اين مناسبت سوره «انا انزلناه فى ليله القدر» را نازل كرد.
مؤ لف : نظير اين روايت را خطيب هم در تاريخ خود از ابن عباس آورده . و ترمذى و ابن جرير، طبرانى ، ابن مردويه و بيهقى هم روايتى در معناى آن از حسن بن على نقل كرده اند. و در اين ميان روايات بسيارى در اين معنا از طرق شيعه از ائمه اهل بيت (عليهم السلام) نقل شده ، و در آنها آمده كه خداى تعالى ليله القدر را كه بهتر از هزار ماه سلطنت بنى اميه است به عنوان تسليت به رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) عطا فرمود.
و در كافى به سند خود از ابن ابى عمير از عده اى راويان از امام صادق 7 روايت آورده كه گفت : بعضى از اصحاب ما اماميه كه به نظرم مى آيد سعيد بن سمان بود از آن جناب پرسيد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است ؟ (با اينكه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش يك شب قدر است)، فرمود عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت در هزار ماهى كه در آن شب قدر نباشد.
و در همان كت اب به سند خود از فضيل ، زراره و محمد بن مسلم از حمران روايت كرده كه از امام باقر 7 از معناى آيه «انا انزلناه فى ليله مباركه» سؤ ال كرد، فرمود بله شب قدر كه همه ساله در ماه رمضان در دهه آخرش تجديد مى شود شبى است كه قرآن جز در آن شب نازل نشده ، و آن شبى است كه خداى تعالى در باره اش فرموده : «فيها يفرق كل امر حكيم».
آنگاه فرمود: در آن شب هر حادثه اى كه بايد در طول آن سال واقع گردد تقدير مى شود، چه خير و چه شر، چه طاعت و چه معصيت ، و چه فرزندى كه قرار است متولد شود، و يا اجلى كه بنا است فرا رسد، و يا رزقى كه قرار است (تنگ و يا وسيع) برسد، پس آنچه در اين شب مقدر شود، و قضايش رانده شود قضايى است حتمى ، ولى در عين حال مشيت خداى تعالى در آنها محفوظ است (و خدا با حتمى كردن مقدرات ، العياذ باللّه به دست خود دست بند نمى زند).
حمران مى گويد: پرسيدم منظور خداى تعالى از اينكه فرمود «شب قدر بهتر است از هزار شب» چيست ؟ فرمود عمل صالح از نماز و زكات و انواع خيرات در آن شب بهتر است از همان اعمال در هزار ماهى كه در آن شب قدر نباشد، و اگر خداى تعالى جزاى اعمال خير مؤ منين را مضاعف نمى كرد، مؤ منين بجايى نمى رسيدند، ولى خدا پاداش حسنات ايشان را مضاعف مى كند.
مؤ لف : منظور امام از اينكه فرمود: «ولى در عين حال مشيت خداى تعالى در آنها محفوظ است»، اين است كه قدرت خداى تعالى هميشه مطلق است ، او هر زمان هر كارى را بخواهد مى كند، هر چند قبلا خلاف آن را حتمى كرده باشد، و خلاصه حتمى كردن يك مقدر قدرت مطلقه او را مقيد نمى كند، او مى تواند قضاى حتمى خود را هم نقض نمايد هر چند كه هيچ وقت چنين كارى را نمى كند.
و در تفسير برهان از سعد بن عبد اللّه روايت كرده كه به سند خود از ابى بصير روايت كرده كه گفت : با امام صادق 7 بودم كه سخن از پاره اى خصائص امام در هنگام ولادت به ميان آمد، فرمود: وقتى شب قدر مى شود امام مستوجب روح بيشترى مى گردد. عرضه داشتم فدايت شوم مگر روح همان جبرئيل نيست ؟ فرمود: روح از جبرئيل بزرگتر است ، و جبرئيل از سنخ ملائكه است ، و روح از آن سنخ نيست ، مگر نمى بينى خداى تعالى فرموده : «تنزل الملئكه و الروح» پس معلوم مى شود روح غير از ملائكه است .
مولف : روايات در معنا و خصائص و فضائل شب قدر بسيار زياد است ، (كه ما در اينجا مختصرى از آن را آورديم)، و در بعضى از آن روايات علامتهايى براى شب قدر ذكر شده ، از قبيل اين كه : صبح شب قدر آفتاب بدون شعاع طلوع مى كند، هوا در صبح آن شب معتدل است ، و ليكن چون اين علامتها نه دائمى است و نه اغلب چنين است ، لذا از ذكر آن روايات خوددارى نموديم
1. إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ.
2. وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ.
3. لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.
4. تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبهمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ.
5. سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ.
1 - ما اين [قرآن ] را در شب قدر فروفرستاديم.
2 - و تو چه ميداني شب قدر چيست؟!
3 - شب قدر از هزار ماه بهتر است.
4 - در آن شب، فرشتگان، با روح، به فرمان پروردگارشان، براي [تدبير ]هر كاري فرود مي آيند.
5 - آن [شب ] تا بر آمدن سپيده صبح، تنها سلامت [و بركت ] است.
نگرشي بر واژه ها
قدر: اين واژه به معني ارزش، بها، اندازه، سنجش و برابري چيزي با پديده اي ديگر بدون هيچ فزوني و كاستي آمده است.
شهر: ماه.
نخست ميفرمايد:
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ بي گمان ما قرآن را در شب قدر فرو فرستاديم.
ضمير در واژه «انزلناه» به قرآن شريف اشاره دارد و با اين كه نامي از كتاب پرشكوه خدا نيامده، موضوع روشن است.
در تفسير آيه ديدگاه متفاوت است:
«ابن عباس» ميگويد: خدا قرآن را يك بار در شب قدر از «لوح محفوظ» به آسمان دنيا فرود آورد، آن گاه آن را به تدريج در مدت 23 سال بر پيامبر فروفرستاد.
امّا «شعبي» ميگويد: منظور اين است كه: ما فرود تدريجي آيات قرآن را از شب قدر آغاز كرديم.
و به باور «مقاتل» قرآن يكبار از لوح محفوظ به فرشتگان نويسنده وحي در آسمان دنيا فرود ميآيد، آن گاه در شب قدر هر سال، آن آياتي كه بايد تا پايان سال فرود آيد، به وسيله فرشته وحي بر قلب پيامبر خوانده ميشود.
به باور پاره اي از جمله «مجاهد» بدان دليل شب قدر را با اين عنوان نام نهاده اند، كه در آن خداي فرزانه همه امور سال و همه رويدادهاي آن را تقدير و تنظيم ميكند. آن شب، شب بسيار پربركتي است كه قرآن ميفرمايد: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ مُبارَكةٍ... ما آن كتاب پر معنويت را در شبي فرخنده نازل كرديم.(222)
و بركت آن، به خاطر اين واقعيت است كه خدا در آن شب، خير و بركت و آمرزش خود را بر بندگان فرو ميفرستد.
از «ابن عباس» آورده اند كه: همه رويدادها در شب پانزدهم شعبان تقدير و تنظيم شده، و در شب قدر بر صاحبان آن ها سپرده ميشود.
زهري ميگويد: منظور از شب قدر، عبارت است از شب بزرگ و با عظمت، چرا كه وقتي گفته مي شود: او در چشم مردم قدر و منزلت دارد، منظور اين است كه: او داراي عظمت و مقام در نظر مردم است. در اين آيه نيز واژه «قدر» به معني عظمت و بزرگي آمده است، كه ميفرمايد:
و ما قدرواالله حق قدرة...(223)
بزرگي و عظمت خدا را آن گونه كه بايد نشناخته و بزرگ نداشتند...
«ابوبكر وراق» ميگويد: بدان دليل شب قدر را به اين نام خوانده است كه هر كس حق آن شب را پاس دارد و شب زنده داري كند، صاحب مقام و منزلت ميگردد.
و به باور پاره اي ديگر، اين نامگذاري به خاطر پاداش بزرگ عبادت ها و برنامه هاي آن شب است.
به باور برخي دليل اين نامگذاري آن است كه در چنين شبي كتاب پرشكوهي چون قرآن، بر انسان والايي چون محمد(ص)، براي مردمي چون امت پيامبر و به وسيله فرشته گرانقدري چون جبرئيل فرود آمده است.
اما به باور برخي ديگر، بدان دليل شب قدر را به اين نام خوانده اند كه شب تقدير است، و خدا فرود قرآن را در آن مقرر فرموده است.
و پاره اي نيز واژه «قدر» را به معني تنگ گرفته اند و ميگويند: دليل اين نامگذاري آن است كه در شب قدر، زمين بر فرشتگان تنگ ميشود. در اين آيه نيز واژه «قدر» به معني «تنگ» به كار رفته است كه ميفرمايد:
... و من قدر عليه رزقة...(224) بر انسان ثروتمند و توانگر است كه از دارايي خود هزينه كند، و هر كس روزي او تنگ باشد، بايد از آنچه خدا به او داده است هزينه نمايد...
گروهي بر اين عقيده اند كه منظور شب قدر زمان پيامبر خدا بود، آن گاه بر داشته شد.
امّا «ابوذر» آورده است كه: به پيامبر گفتم: اي پيامبر خدا، شب قدر در روزگار پيامبران پيشين بود و در آن مقدرات انسان ها نازل ميشد، آيا پس از آنان برداشته شد؟ فرمود: نه، بلكه اين شب پربركت تا روز رستاخيز خواهد بود.
برخي برآنند كه شب قدر، در ميان همه شب هاي سال است، به همين دليل به باور پاره اي اگر كسي طلاق همسر خود را بر شب قدر معلق سازد تا پايان سال طلاق او مؤثر نيست.
«ابن مسعود» بر اساس همين ديدگاه آورده است كه: اگر كسي در همه شب هاي سال به عبادت و شب زنده داري برخيزد، به پاداش شب قدر ميرسد. اين سخن به گوش «عبد الله بن عمر» رسيد و گفت: خداي او را بيامرزد كه ميدانست شب قدر در ماه رمضان است، امّا او خواست مردم به يك شب بسنده نكنند و شب هاي بيشتري به عبادت و نيايش برخيزند. به همين دليل هم دانشمندان بر آنند كه شب قدر در ماه رمضان است.
از ديدگاه «ابن زيد» شب قدر، شب اول ماه رمضان است.
امّا از ديدگاه «حسن» شب هفدهم ماه خداست.
در روايت آمده است كه اين شب، شب «فرقان» است و روز آن، روز برخورد دو گروه حق طلب و حق ستيز. ديدگاه درست اين است كه شب قدر در ده شب سوم ماه رمضان است. اين ديدگاه را «شافعي» نيز برگزيده است.
در روايت از پيامبر آورده اند كه: شب قدر را در شب هاي دهه سوم ماه رمضان بجوييد. التمسوها في العشر الاواخر.(225)
از اميرمؤمنان آورده اند كه: پيامبر گرامي شب هاي دهه سوم ماه رمضان را به عبادت و نيايش به سحر ميآورد، و خاندانش را نيز به اين سبك شايسته راه نموده بود.
و از امام صادق آورده اند كه پيامبر در دهه سوم رمضان كمر همت را سخت ميبست و از همسران خود خداحافظي ميكرد و شب ها را تا سپيده دم به عبادت ميگذارند. كان رسول الله اذا دخل العشر الاواخر ... و احيا الليل و تفرغ للعبادة...(226)
پس از روشن شدن اين موضوع كه شب قدر در ميان شب هاي دهه سوم ماه خداست، اينك در اين مورد، كه اين شب مبارك، كدام يك از اين شب هاست؟ ميان دانشمندان بحث و گفت گو است:
به باور گروهي از جمله «شافعي»، شب قدر، شب بيست و يكم ماه رمضان است.
«خدري» از پيامبر آورده است كه: شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان و در شب هاي طاق بجوييد...
از ديدگاه «عبدالله عمر» شب قدر، شب بيست و سوم ماه خداست.
در روايت است كه مردي به حضور پيامبر رسيد و گفت: من در خواب ديدم كه شب قدر در ميان هفت شب آخر ماه رمضان است. آن حضرت فرمود: خواب شما با شب بيست و سوم هماهنگي دارد، از اين رو هر كس از شما ميخواهد شبي از شب هاي رمضان را شب زنده داري كند، شب بيست و سوم را برگزيند.
«معمر» آورده است كه: «ايوب» شب بيست و سوم غسل ميكرد و با پوشيدن لباس پاك و پاكيزه، و خوشبو ساختن خويش به عبادت و نيايش و نماز و سجده ميپرداخت.
«عمر» از ياران پيامبر پرسيد: شما ميدانيد كه پيامبر فرمود: شب قدر رادر دهه سوم ماه رمضان بجوييد، اينك شما آن را در كدامين شب طاق ميبينيد؟ آنان بيشتر از شب طاق سخن گفتند و بر اين بودند كه يكي از شب هاي طاقِ دهه آخر ماه خدا، شب قدر است.
«ابن عباس» ميگويد: «عمر» به من گفت: تو چرا چيزي نميگويي؟
من گفتم: در قرآن شريف شماره هفت بسيار به كار رفته است. براي نمونه: در قرآن از آسمان ها به صورت هفتگانه سخن رفته است. همين گونه از زمين، طواف برگرد خانه خدا، رمي جمرات، و نيز مراحل هفتگانه در آفرينش انسان، و بر شمردن رزق و روزي انسان در نعمت هاي هفتگانه و...
«عمر» گفت: آن چه در اين مورد بيان شد شناختم، اينك بگو منظور از مراحل هفتگانه در آفرينش انسان و قرارداده شدن رزق انسان در نعمت هاي هفتگانه چيست؟
گفتم: خدا در قرآن در مورد آفرينش انسان و مراحل هفتگانه آن ميفرمايد:
و لقد خلقنا الانسان من سلالة من طين ثم جعلناه نطفة في قرار مكين...(227) و به يقين انسان را از عصاره اي از گل آفريديم، سپس او را به صورت نطفه اي در جايگاهي استوار قرار داديم. آن گاه نطفه را به صورت علقه در آورديم، پس آن علقه را به صورت مضغه گردانيديم و آن گاه مضغه را استخوان هايي ساختيم، و بعد استخوان ها را با گوشتي پوشانيديم. آن گاه جنين را در آفرينشي ديگر پديد آورديم. آفرين بر خدا كه بهترين آفرينندگان است.
و در مورد نعمت هاي هفتگانه در رزق و روزي انسان ميفرمايد:
انّا صببنا الماء صبّاً ثم شققنا الارض شقاً فانبتنا...(228)
ما آب را به صورت بارشي فرو ريختيم؛ آن گاه زمين را آن گونه كه بايد شكافتيم؛ پس در آن، دانه رويانيديم. و انگور و سبزي، و زيتون و درخت خرما و باغ هاي انبوه، و ميوه و چراگاه پديدآورديم...
بنابر اين به باور من شب قدر، شب بيست و سوم و يا بيست هفتم است.
«عمر» رو به حاضران كرد و گفت: چگونه شما در برابر پرسش من ناتوان مانديد و اين جوان اين گونه زيبا پاسخ داد.
آن گاه افزود من نيز با ديدگاه اين جوان موافق هستم. سپس دست بر شانه من زد و گفت: تو از نظر سن و سال جوان هستي، امّا از نظر دانش و بينش، دانشمندي به نام ميباشي.
امام باقر در پاسخ كسي كه از شب قدر ميپرسيد، فرمود: يكي از دو شب بيست و يكم و بيست و سوم است.
راوي پرسيد، نميخواهيد تعيين فرماييد؟
فرمود: نميخواهيد هر دو شب را عبادت كنيد؟ از امام صادق نيز همين گونه روايت شده است.
در روايت ديگري فرمود: شب قدر را ميان شب نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان بجوييد.
از «ابو بصير» آورده اند كه به امام صادق گفتم! فدايت گردم، آن شبي كه اميد ميرود شب قدر باشد، كدام شب است؟
فرمود: يكي از دو شب بيست و يكم و بيست و سوّم.
گفتم: اگر نتوانستم هر دو شب را شب زنده داري كنم، چه كنم؟
فرمود: آنچه توانستي از اين دو شب را به نيايش و عبادت بپرداز.
گفتم: گاه ما، هلال ماه را در منطقه اي ميبينم، اما خبر ميرسد كه در شهر و منطقه ديگر اين گونه نيست و گاه يك روز تفاوت ميكند.
فرمود: تا آن جايي كه ممكن است در همه چهار شب خداي را عبادت نما و خواسته هايت را از بارگاه او بخواه...
گفتم: فدايت گردم، شب بيست و سوم به وسيله «جهني» از پيامبر نيز روايت شده است.
فرمود: آري، اين گونه آمده است.
گفتم: «سليمان بن خالد» آورده است كه: در شب نوزدهم ماه رمضان كساني كه بايد در سال آينده براي شركت در مراسم حج در مكه موفق شوند، مقدر ميگردد.
فرمود: نه تنها آنان، كه همه نيازها، خواسته ها، رزق ها، گرفتاري ها تا شب قدر آينده نوشته ميشود. همه اين ها را در شب بيست و يكم و بيست سوم طلب نما، و در هر يك از اين شب ها صد ركعت نماز بخوان و اگر توانستي تا سپيده دم دوبار غسل نما.
گفتم اگر نتوانستم چه كنم؟
فرمود به هر صورتي كه توانستي و هر عبادتي موفق شدي انجام بده... چراكه در ماه رمضان درهاي آسمان گشوده ميشود و شيطان ها به بند كشيده ميشوند و عملكرد مردم با ايمان پذيرفته ميشود و در زمان پيامبر ماه رمضان «روزي شده» خوانده ميشد.(229)
«زراره» آورده است كه: از امام باقر در مورد شب هايي از رمضان كه در آن ها غسل مستحب است جويا شدم. فرمود شب نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم.
آن گاه فرمود: شب بيست و سوم به وسيله «جهني» از پيامبر روايت شده است، چراكه او به پيامبر گفت: خانه من از مدينه دور است، از اين رو مرا به شبي كه بايد شب زنده داري نمايم، هدايت كن تا به مدينه بيايم. پيامبر شب بيست و سوم را به او نشان داد.
برخي از جمله «عايشه» آورده اند كه شب قدر، شب بيست و هفتم ماه رمضان است.
و برخي از جمله «ابن عباس» در روايت آورده اند كه پيامبر فرمود: شب بيست و هفتم را دريابيد. و در برخي از روايات نيز آورده اند كه: فرمود: شب قدر را در شب هاي بيست و يكم، بيست و سوم، بيست هفتم و بيست نهم دريابيد.
اين ظرافت در برنامه هاي ديگر نيز هست، براي نمونه: خداي فرزانه در ميان نمازها، «نماز ميانه» را نهان داشت تا از همه نمازها بيشتر مراقبت گردد. در ميان نام هاي خدا، اسم اعظم او را نهان داشت، و ساعت اجابت دعا را در ساعت ها، و خشم خود را در ميان همه گناهان، و نيز هنگامه فرارسيدن مرگ را از انسان ها، تا بندگانش به موفقيت بيشتري در تقرب به خدا نايل آيند و از گناهان دوري جويند.
برتري «شب قدر» در روايت در مورد فضيلت شب قدر روايت بسياري رسيده است كه به پاره اي مينگريم:
1 - از پيامبر گرامي آورده اند كه فرمود: هنگامي كه شب قدر فرامي رسد فرشتگان «سدرة المنتهي» كه جبرئيل هم از آنان است فرود ميآيند و فرشته وحي در حالي كه پرچم هايي با اوست، يكي از آن ها را بر تربت من، دومي را بر «بيت المقدس»، سومي را بر بام كعبه و ديگري را بر «طور سينا» نصب ميكند. آن گاه بر همه ايمان آوردگان درود ميفرستد، و آمرزش ميطلبد و از اين مهر و رحمت عناصر شراب خور و بدمست و حرام خوران و آلودگان و ظالمان محروم خواهند بود. آن گاه افزود:
من قام ليلة القدر ايماناً و احتساباً غفرله ما تقدم من ذينة(230)
كسي كه در شب قدر با ايمان و يقين به محاسبه رستاخيز، براي عبادت و نيايش برخيزد، گناهان او مورد بخشايش قرار ميگيرد.
و نيز آورده اند كه فرمود:
انّ الشيطان لايخرج هذه الليلة حتي يضيئ فجرها و لا يستطيع فيها علي احد...(231)
شيطان در شب قدر تا سپيده آن، از لانه خود خارج نميگردد، و نيز نميتواند كسي را بيمار يا ديوانه كند، و يا به يكي از تباهي ها و پليدي ها بكشد، و افسون هيچ افسونگري در شب قدر اثر نميگذارد.
و نيز آورده اند كه فرمود: شب قدر شبي است آرام و آرام بخش و معتدل، نه كرمايش آزار مي رساند و نه سرمايش. خورشيد در بامداد آن سر بر ميآورد، در حالي كه نور خيره كننده اي ندارد.
وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ و تو اي محمد(ص): چه ميداني كه شب قدر چيست و از شب قدر و بزرگي و شكوه و حرمت آن، چه چيزي آگاهت نمود؟
و اين بيان در جهت ترغيب و تشويق به شناخت آن شب پربركت و عبادت و نيايش در آن است.
آن گاه در تفسير و بيان حرمت و عظمت آن شب ميفرمايد:
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است.
«قتاده» و مقاتل» ميگويند: منظور آيه اين است كه: شب زنده داري و عبادت خالصانه و هدفدار شب قدر و انجام كارهاي شايسته و عادلانه و بشردوستانه در آن، از قيام هزار شب ديگر بهتر و بالاتر است؛ چرا كه پديد آورنده ماه و سال و شب و روز خواسته است كه برخي از روزها و شب ها را بركت و معنويتي ويژه ارزاني دارد كه از ديگر شب ها و روزهاي ماه ها و سال ها برتر باشند و شب قدر به خاطر خير و بركت بسيارش از همه شب ها برتر است.
«ابن عباس» آورده است كه: در حضور پيامبر گفته شد، مردي از بني اسرائيل لباس رزم بر تن و سلاح خود را به دوش كشيد و خدا به او عمري طولاني داد، و او هزار ماه در راه حق وعدالت و پيكار با ستم لباس رزم را از تن در نياورد و جهاد كرد! پيامبر از اين داستان، شگفت زده گرديد و آروز كرد كه كاش در امت من هم چنين انسان هاي پرتلاش و موفقي بودند! آن گاه رو به بارگاه خدا كرد كه:
يا ربّ! جعلت امتي اقصر الناس اعماراً، و اقلها اعمالاً، فاعطاه الله ليلة القدر و قال: ليلة القدر خير من الف شهر.(232)
پرودگارا، عمر امّت مرا كوتاه تر و كارهاي شايسته آنان را كمتر قرار دادي. آن گاه بود كه خداي مهربان شب قدر را به آن حضرت بخشيد و فرمود: شب قدر از هزار ماه جهاد آن مرد اسرائيلي بهتر است. و اين شب گرامي را تا روز رستاخيز، در ماه رمضان هر سال، براي تو و امّت تو قرار دادم تا با همه وجود آن را دريابيد و ارج گزاريد.
آن گاه در اشاره به وصف بيشتري از آن شب بزرگ و رويدادهاي آن ميفرمايد:
تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبهمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ در آن شب پرمعنويت فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براي هر كاري كه مقرر گرديده است فرود ميآيند.
در تفسير آيه ديدگاه ها متفاوت است:
1 - از ديدگاه پاره اي منظور اين است كه: فرشتگان به همراه جبرئيل در شب قدر به زمين فرود ميآيند تا زمزمه عبادت و نيايش و تلاوت قرآن و راز و نياز بندگان خالص و كمال طلب خدا را بشنوند و توبه و اصلاح پذيري و كارهاي شايسته آنان را بنگرند.
2 - امّا به باور پاره اي ديگر، تا بر بندگان با معنويت خدا به امر او سلام نثار كنند.
3 - از ديدگاه برخي، فرشتگان به همراه جبرئيل هر آنچه را تدبير و مقدّر و مقرر شده است به آسمان دنيا ميآورند تا ساكنان آسمان دنيا بدانند و از رويدادهاي سال آينده به لطف حق آگاهي يابند.
4 - امّا از ديدگاه «كعب» و «مقاتل» منظور از «روح» گروهي از فرشتگان گرانقدرند كه آنان را ديگر فرشتگان، جز شب قدر نميبينند، و آنان در اين شب مبارك از هنگامه غروب آفتاب تا طلوع سپيده فجر براي انجام فرمان خدا فرود ميآيند.
5 - و به باور پاره اي «روح» به معني وحي ميباشد و منطور اين است كه: در آن شب، فرشتگان با وحي خدا و پيام او كه در بردارنده مقدّرات و سرنوشت ها و بركت هاست فرود مي آيند.
گفتني است كه در آيه ديگري «روح» به معني وحي به كار رفته است كه:
و كذلك اوحينا اليك روحاً من امرنا(233)
همان گونه كه بر پيامبران پيشين وحي فرستاديم، برتو نيز اي محمّد(ص)! به فرمان خود وحي نموديم.
و بدين سان آخرين ديدگاه در تفسير آيه تأييد ميگردد.
در مورد «من كل امر» در آيه مورد بحث، دو نظر است:
1 - به باور پاره اي منظور هر خير و بركت براي مردم و مقدّرات و سرنوشت هاست كه فرشتگان و روح به همراه ميآورند. با اين بيان «من امر الله» در حقيقت «بامرالله» است؛ نظير اين آيه كه ميفرمايد: يحفظونه من امرالله كه در حقيقت «بامرالله» است.
2 - اما به باور پاره اي ديگر منظور اين است كه: فرشتگان هر فرمان و سرنوشت و تقديري، تا شب قدر آينده را با خود ميآورند.
و در آخرين آيه مورد بحث كه پايان بخش اين سوره است ميفرمايد:
سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ آن شب، شبي است سرشار از سلامت و رحمت، و تا سپيده دم مژده رسان و ارزاني دارنده صلح و سلام و خير و بركت براي خوبان و كمال جويان است.
به باور «قتاده» منظور اين است كه: آن شب تا پايانش از شرور و بلاها و وسوسه ها و آفت هاي شيطان به دور است.
امّا از ديدگاه «مجاهد» منظور اين است كه: در آن شب پربركت، نه رويداد بدي خواهد بود، و نه از شيطان وسوسه و شرارتي ساخته است.
به باور «عطاء» منظور اين است كه: در آن شب پربركت، سلام بر دوستان خدا و بندگان فرمانبردار حق، كه فرشتگان هرگاه آنان را ببينند از سوي خدا به آنان سلام ميكنند.
به باور پاره اي سخن در «باذن ربهم» تمام است و آيه بعد از «من كلّ امر» آغاز ميگردد و منظور اين است كه: براي هر كاري در آن شب تا سپيده دم سلامتي و خير و بركت است و تقديرها و سرنوشت ها در آن فرود ميآيند.
1 - در آيات پنج گانه اين سوره، فروفرستنده قرآن نخست به فرود اين كتاب پرشكوه در شب ارجدار «قدر» توجه ميدهد؛ درست همان شبي كه مقدّرات و سرنوشت ها نيز فرود ميآيند. اين فرودِ همزمان مقدّرات و سرنوشت ها با قرآن و برنامه آسمان به زمين، نشانگر آن است كه هر كس به قرآن و برنامه هاي قرآن و خداي قرآن به راستي ايماني خالص آورد و خود را به ارزش هاي آن آراسته سازد و مقررات خدا و حقوق مردم را پاس دارد، سرنوشتي سرشار از نيك بختي خواهد داشت و كساني كه جز اين كنند سرنوشتي تيره و تار.
2 - آن گاه به وصف و ويژگي هاي شب قدر ميپردازد و روشنگري ميكند كه شب قدر داراي اين ويژگي هاست.
الف - عظمت و معنويت آن بسيار است.
ب - شبي است بهتر از هزار ماه.
ج - شب فرود قرآن است.
د - شب فرود مقدرات جهان و انسان است.
ه - شب فرود فرشتگان بر زمين است.
و - شب سرشار از سلامت و سعادت براي مردم كمال جو و شايسته كردار است.
ز - شب توبه و جبران و فرصت اصلاح براي همگان است.
3 - و بدين سان به گرامي داشت شب قدر و بهره وري و عبادت آن شب و توبه و اصلاح خود و زدودن زنگارهاي مستي و پلشتي توجه ميدهد تا انسان بتواند براي هميشه خود را از اسارت نفس، اسارت ظالمان و اسارت شيطانها نجات بخشد و به بارگاه خدا بار يابد.
بار خدايا! به لطف خود ما را از توبه كاران و اصلاح پذيران شب قدر قرار ده، و ما را براي رسيدن به پاداش پر شكوه آن موفّق بدار.
در اينكه اين سوره در مكه نازل شده ، يا مدينه ؟ مشهور ميان مفسران مكى بودن آن است ، ولى بعضى احتمال داده اند كه در مدينه نازل شده است ، زيرا در روايتى آمده كه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) در خواب ديد كه بنى اميه از منبر او بالا رفته اند، اين امر بر پيامبر گران آمد و ناراحت شد، سوره قدر نازل گرديد و پيامبر را تسلى دارد (لذا بعضى ليلة القدر خير من الف شهر را ناظر به مدت حكومت بنى اميه كه حدود يك هزار ماه بود مى دانند) و مى دانيم مسجد و منبر در مدينه تشكيل شد نه در مكه .
ولى معروف چنانكه گفتيم مكى بودن است ، و اين روايت ممكن است از قبيل تطبيق باشد نه شاءن نزول :
در فضيلت تلاوت اين سوره همين بس كه از پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) نقل است كه فرمود: من قراءها اعطى من الاجر كمن صام رمضان و احيا ليلة القدر: هر كس آن را تلاوت كند مانند كسى است كه ماه رمضان را روزه گرفته ، و شب قدر را احيا داشته است .
در حديث ديگرى از امام باقر 7 مى خوانيم : من قراء انا انزلناه بجهر كان كشاهر سيفه فى سبيل الله ، و من قراءها سرا كان كالمتشحط بدمه فى سبيل الله كسى كه سوره انا انزلناه را بلند و آشكار بخواند مانند كسى است كه در
واضح است اين همه فضيلت از آن كسى نيست كه آن را مى خواند و حقيقتش را درك نمى كند، بلكه از آن كسى است كه مى خواند و مى فهمد و به محتوايش جامه عمل مى پوشاند، قرآن را بزرگ مى شمرد و آياتش را در زندگى پياده مى كند.
إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ(1) وَ مَا أَدْرَاك مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ(2) لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِّنْ أَلْفِ شهْرٍ(3) تَنزَّلُ الْمَلَئكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبهِم مِّن كلِّ أَمْرٍ(4) سلَمٌ هِىَ حَتى مَطلَع الْفَجْرِ(5)
1 - ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل كرديم .
2 - و تو چه مى دانى شب قدر چيست ؟!
3 - شب قدر بهتر از هزار ماه
5 - شبى است مملو از سلامت (و بركت و رحمت) تا طلوع صبح !
و در نخستين آيه سوره قدر مى افزايد: ما آن را در شب قدر نازل كرديم (انا انزلناه فى ليلة القدر).
گر چه در اين آيه صريحا نام قرآن ذكر نشده ولى مسلم است كه ضمير انا انزلناه به قرآن باز مى گردد و ابهام ظاهرى آن براى بيان عظمت و اهميت آن است .
تعبير به انا انزلناه (ما آن را نازل كرديم) نيز اشاره ديگرى به عظمت اين كتاب بزرگ آسمانى است كه خداوند نزول آن را به خودش نسبت داده مخصوصا با صيغه متكلم مع الغير كه مفهوم جمعى دارد و دليل بر عظمت است . نزول آن در شب قدر همان شبى كه مقدرات و سرنوشت انسانها تعيين مى شود دليل ديگرى بر سرنوشت ساز بودن اين كتاب بزرگ آسمانى است .
از ضميمه كردن اين آيه با آيه سوره بقره نتيجه گيرى مى شود كه شب قدر در ماه مبارك رمضان است ، اما كدام شب است ؟ از قرآن چيزى در اين مورد استفاده نمى شود، ولى روايات در اين باره بحث فراوان كرده اند كه در پايان تفسير اين سوره به خواست خدا در اين زمينه و مسائل ديگر سخن خواهيم گفت .
نزول دفعى كه در يك شب تمام آن بر قلب پاك پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) يا بيت المعمور يا از لوح محفوظ به آسمان دنيا نازل گرديد.
و نزول تدريجى كه در طول بيست و سه سال دوران نبوت انجام گرفت (شرح اين مطلب را ذيل آيه 3 سوره دخان جلد 21 تفسير نمونه صفحه 148 به بعد بيان كرده ايم).
بعضى نيز گفته اند آغاز نزول قرآن در ليلة القدر بوده نه تمام آن ولى اين بر خلاف ظاهر آيه است كه مى گويد ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم .
قابل توجه اينكه : درباره نازل شدن قرآن در بعضى از آيات تعبير به «انزال» و در بعضى تعبير به «تنزيل» شده است ، و از پاره اى از متون لغت استفاده مى شود كه تنزيل معمولا در جائى گفته مى شود كه چيزى تدريجا نازل گردد، ولى «انزال» مفهوم وسيع ترى دارد كه نزول دفعى را نيز شامل مى گردد اين تفاوت تعبير كه در آيات قرآن آمده مى تواند اشاره به دو نزول فوق باشد.
در آيه بعد براى بيان عظمت شب قدر مى فرمايد: تو چه مى دانى شب قدر
و بلافاصله مى گويد: شب قدر شبى است كه از هزار ماه بهتر است (ليلة القدر خير من الف شهر).
اين تعبير نشان مى دهد كه عظمت اين شب به قدرى است كه حتى پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) با آن علم وسيع و گسترده اش قبل از نزول اين آيات به آن واقف نبود.
مى دانيم هزار ماه بيش از هشتاد سال است ، به راستى چه شب با عظمتى است كه به اندازه يك عمر طولانى پر بركت ارزش دارد.
در بعضى از تفاسير آمده است كه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود: يكى از بنى اسرائيل لباس جنگ در تن كرده بود و هزار ماه از تن بيرون نياورد و پيوسته مشغول (يا آماده) جهاد فى سبيل الله بود، اصحاب و ياران تعجب كردند و آرزو داشتند چنان فضيلت و افتخارى براى آنها نيز ميسر مى شد، آيه فوق نازل گشت و بيان كرد كه «شب قدر از هزار ماه برتر است».
در حديث ديگرى نيز آمده است كه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) از چهار نفر از بنى اسرائيل كه هشتاد سال عبادت خدا را بدون عصيان انجام داده بودند سخن به ميان آورد، اصحاب آرزو كردند كه اى كاش آنها هم چنين توفيقى پيدا مى كردند آيه فوق در اين زمينه نازل شد.
در اينكه عدد هزار در اينجا براى تعداد است يا تكثير؟ بعضى گفته اند: براى تكثير است ، و ارزش شب قدر از هزاران ماه نيز برتر مى باشد، ولى رواياتى كه در بالا نقل كرديم نشان مى دهد كه عدد مزبور براى تعداد است ،
سپس به توصيف بيشترى از آن شب بزرگ پرداخته ، مى افزايد: فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان براى تقدير هر كار نازل مى شوند (تنزل الملائكة و الروح فيها باذن ربهم من كل امر).
با توجه به اينكه «تنزل» فعل مضارع است ، و دلالت بر استمرار دارد (در اصل «تتنزل» بوده) روشن مى شود كه شب قدر مخصوص به زمان پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) و نزول قرآن مجيد نبوده ، بلكه امرى است مستمر و شبى است مداوم كه در همه سال تكرار مى شود.
در اينكه منظور از روح كيست ؟ بعضى گفته اند: «جبرئيل امين» است كه «روح الامين» نيز ناميده مى شود، و بعضى «روح» را به معنى «وحى» تفسير كرده اند، به قرينه آيه 52 سوره شورى «و كذلك اوحينا اليك روحا من امرنا»: «همانگونه كه بر پيامبران پيش وحى فرستاديم بر تو نيز به فرمان خود وحى كرديم».
بنابراين مفهوم آيه چنين مى شود: «فرشتگان با وحى الهى در زمينه تعيين مقدرات در آن شب نازل مى شوند».
در اينجا تفسير سومى وجود دارد كه از همه نزديكتر به نظر مى رسد، و آن اينكه «روح» مخلوق عظيمى است ما فوق فرشتگان ، چنانكه در حديثى از امام صادق 7 نقل شده است كه شخصى از آن حضرت سؤ ال كرد: «آيا روح همان جبرئيل است ؟» امام 7 در پاسخ فرمود: «جبرئيل من الملائكة ، و الروح اعظم من الملائكة ، ا ليس ان الله عز و جل يقول : تنزل الملائكة و الروح ؟»
جبرئيل از ملائكه است ، و روح اعظم از ملائكه است ، مگر خداوند
يعنى به قرينه مقابله ، اين دو با هم متفاوتند، تفسيرهاى ديگرى نيز براى كلمه «روح» در اينجا ذكر شده چون دليلى براى آنها نبود از آن صرف نظر گرديد.
منظور از «من كل امر» اين است كه فرشتگان براى تقدير و تعيين سرنوشتها و آوردن هر خير و بركتى در آن شب نازل مى شوند، و هدف از نزول آنها انجام اين امور است .
يا اينكه هر امر خير و هر سرنوشت و تقديرى را با خود مى آورند. بعضى نيز گفته اند منظور اين است كه آنها به امر و فرمان خدا نازل مى شوند، ولى مناسب همان معنى اول است .
تعبير به «ربهم» كه در آن تكيه روى مساءله ربوبيت و تدبير جهان شده است . تناسب نزديكى با كار اين فرشتگان دارد كه آنها براى تدبير و تقدير امور نازل مى شوند و كار آنها نيز گوشه اى از ربوبيت پروردگار است .
و در آخرين آيه مى فرمايد: شبى است آكنده از سلامت و خير و رحمت تا طلوع صبح (سلام هى حتى مطلع الفجر).
هم قرآن در آن نازل شده ، هم عبادت و احياء آن معادل هزار ماه است ، هم خيرات و بركات الهى در آن شب نازل مى شود، هم رحمت خاصش شامل حال بندگان مى گردد، و هم فرشتگان و روح در آن شب نازل مى گردند.
بنابراين شبى است سرتاسر سلامت ، از آغاز تا پايان ، حتى طبق بعضى از
بنابراين اطلاق «سلام» كه به معنى سلامت است بر آن شب (به جاى اطلاق سالم) در حقيقت نوعى از تاءكيد است همانگونه كه گاه مى گوئيم فلانكس عين عدالت است .
بعضى نيز گفته اند كه اطلاق سلام بر آن شب به خاطر اين است كه فرشتگان پيوسته به يكديگر يا به مؤ منان سلام مى كنند، يا به حضور پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) و جانشين معصومش مى رسند و سلام عرضه مى دارند.
جمع ميان اين تفسيرها نيز امكانپذير است .
به هر حال شبى است سراسر نور و رحمت و خير و بركت و سلامت و سعادت و بى نظير از هر جهت .
در حديثى آمده است كه از امام باقر سؤ ال شد: آيا شما مى دانيد شب قدر كدام شب است ؟ فرمود: كيف لا نعرف و الملائكة تطوف بنا فيها: چگونه نمى دانيم ، در حالى فرشتگان در آن شب در گرد ما دور مى زنند!. در داستان ابراهيم 7 آمده است كه چند نفر از فرشتگان الهى نزد او آمدند و بشارت تولد فرزند براى او آوردند و بر او سلام كردند (هود - 69) مى گويند لذتى كه ابراهيم 7 از سلام اين فرشتگان برد با تمام دنيا برابرى نداشت ، اكنون بايد فكر كرد كه وقتى گروه گروه فرشتگان در شب قدر نازل مى شوند و بر مؤ منان سلام مى كنند چه لذت و لطف و بركتى دارد؟!
وقتى ابراهيم 7 را در آتش نمرودى افكندند فرشتگان آمدند و بر او سلام كردند، و آتش بر او گلستان شد، آيا آتش دوزخ به بركت سلام فرشتگان بر مؤ منان در شب قدر برد و سلام نمى شود؟
در پاسخ اين سؤ ال ، كه چرا اين شب ، شب قدر ناميده شده ؟ سخن بسيار گفته اند، از جمله اينكه :
1 - شب قدر به اين جهت «قدر» ناميده شده كه جميع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعيين مى شود، شاهد اين معنى سوره دخان است كه مى فرمايد: انا انزلناه فى ليلة مباركة انا كنا منذرين فيها يفرق كل امر حكيم : ما اين كتاب مبين را در شبى پر بركت نازل كرديم ، و ما همواره انذار كننده بوده ايم ، در آن شب كه هر امرى بر طبق حكمت خداوند تنظيم و تعيين مى گردد (دخان - 3 و 4).
اين بيان هماهنگ با روايات متعددى است كه مى گويد: در آن شب ، مقدرات يكسال انسانها تعيين مى گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور ديگر، در آن ليله مباركه تفريق و تبيين مى شود.
البته اين امر هيچگونه تضادى با آزادى اراده انسان و مساءله اختيار ندارد، چرا كه تقدير الهى به وسيله فرشتگان بر طبق شايستگيها و لياقتهاى افراد، و ميزان ايمان و تقوى و پاكى نيت و اعمال آنها است .
يعنى براى هر كس آن مقدر مى كنند كه لايق آن است ، يا به تعبير ديگر زمينه هايش از ناحيه خود او فراهم شده ، و اين نه تنها منافاتى با اختيار ندارد
2 - بعضى نيز گفته اند آن شب را از اين جهت شب قدر ناميده اند كه داراى قدر و شرافت عظيمى است (نظير آنچه در آيه 74 سوره حج آمده است ما قدروا الله حق قدره آنها قدر خداوند را نشناختند).
3 - گاه نيز گفته اند به خاطر آن است كه قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والا قدر، و به وسيله فرشته صاحب قدر نازل گرديد.
4 - يا اينكه شبى است كه مقدر شده قرآن در آن نازل گردد.
5 - يا اينكه كسى كه آن شب را احياء بدارد صاحب قدر و مقام و منزلت مى شود.
6 - يا اينكه در آن شب ، آنقدر فرشتگان نازل مى شوند كه عرصه زمين بر آنها تنگ مى شود، چون تقدير به معنى - تنگ گرفتن نيز آمده است مانند و من قدر عليه رزقه (طلاق - 7).
جمع ميان تمام اين تفسيرها در مفهوم گسترده «ليلة القدر» كام لا ممكن است هر چند تفسير اول از همه مناسب تر و معروف تر است .
2 - شب قدر كدام شب است ؟
در اينكه ليلة القدر در ماه رمضان است ترديدى نيست ، چرا كه جمع ميان آيات قرآن همين معنى را اقتضاء مى كند، از يكسو مى گويد: قرآن در ماه رمضان نازل شده (بقره - 185) و از سوى ديگر مى فرمايد: در شب قدر نازل گرديده (آيات مورد بحث).
ولى در اينكه كدام شب از شبهاى ماه رمضان است ؟ گفتگو بسيار است ، و در اين زمينه تفسيرهاى زيادى شده ، از جمله شب اول ، شب هفدهم ، شب نوزدهم ، شب بيست و يكم ، شب بيست و سوم ، شب بيست و هفتم ، و شب بيست و نهم . ولى مشهور و معروف در روايات اين است كه در دهه آخر ماه رمضان و شب
و در روايتى از امام صادق 7 آمده است كه شب قدر شب بيست و يكم يا بيست و سوم است ، حتى هنگامى كه راوى اصرار كرد كدام يك از اين دو شب است و گفت : اگر من نتوانم هر دو شب را عبادت كنم كدام يك را انتخاب نمايم ؟! امام 7 تعيين نفرمود، و افزود، ما ايسر ليلتين فيما تطلب : چه آسان است دو شب براى آنچه مى خواهى !.
ولى در روايات متعددى كه از طرق اهل بيت (عليهمالسلام) رسيده است بيشتر روى شب بيست و سوم تكيه شده ، در حالى كه روايات اهل سنت بيشتر روى شب بيست و هفتم دور مى زند.
در روايتى از امام صادق 7 نيز نقل شده كه فرمود:
التقدير فى ليلة القدر تسعة عشر، و الابرام فى ليلة احدى و عشرين و الامضاء فى ليلة ثلاث و عشرين .
تقدير مقدرات در شب نوزدهم ، و تحكيم آن در شب بيست و يكم ، و امضاء در شب بيست و سوم است و به اين ترتيب بين روايات جمع مى شود.
ولى به هر حال حالهاى از ابهام شب قدر را به خاطر جهتى كه بعدا به آن اشاره مى شود، فرا گرفته است .
3 - چرا شب قدر مخفى است ؟
بسيارى معتقدند مخفى بودن شب قدر در ميان شبهاى سال ، يا در ميان شبهاى
و اين فلسفه مناسبى به نظر مى رسد.
4 - آيا شب قدر در امتهاى پيشين نيز بوده است ؟
ظاهر آيات اين سوره نشان مى دهد كه شب قدر مخصوص زمان نزول قرآن و عصر پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) نبوده ، بلكه همه سال تا پايان جهان تكرار مى شود. تعبير به فعل مضارع (تنزل) كه دلالت بر استمرار دارد، و همچنين تعبير به جمله اسميه «سلام هى حتى مطلع الفجر» كه نشانه دوام است نيز گواه بر اين معنى است .
بعلاوه روايات بسيارى كه شايد در حد تواتر باشد نيز اين معنى را تاءييد مى كند.
ولى آيا در امتهاى پيشين نيز بوده است يا نه .
صريح روايات متعددى اين است كه اين از مواهب الهى بر اين امت مى باشد، چنانكه در حديثى از پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) آمده است كه فرمود: ان الله وهب لامتى ليلة القدر لم يعطها من كان قبلهم : خداوند به امت من شب قدر را بخشيده و احدى از امتهاى پيشين از اين موهبت برخوردار نبودند.
5 - چگونه شب قدر برتر از هزار ماه است ؟
ظاهر اين است كه بهتر بودن اين شب از هزار ماه ، به خاطر ارزش عبادت و احياى آن شب است ، و روايات فضيلت ليلة القدر و فضيلت عبادت آن كه در كتب شيعه و اهل سنت فراوان است اين معنى را كاملا تاءييد مى كند.
علاوه بر اين ، نزول قرآن در اين شب ، و نزول بركات و رحمت الهى در آن ، سبب مى شود كه از هزار ماه برتر و بالاتر باشد.
در حديثى از امام صادق 7 آمده است كه به على بن ابى حمزه ثمالى فرمود: فضيلت شب قدر را در شب بيست و يكم و بيست و سوم بطلب ، و در هر كدام از اين دو يكصد ركعت نماز بجاى آور، و اگر بتوانى هر دو شب را تا طلوع صبح احيا بدار و در آن شب غسل كن .
«ابوحمزه» مى گويد: عرض كردم : اگر نتوانم ايستاده اين همه نماز بخوانم ؟
فرمود: نشسته بخوان ، عرض كردم : اگر نتوانم ؟ فرمود: در بستر بخوان ، و مانعى ندارد در آغاز شب خواب مختصرى بكنى و بعد مشغول عبادت شوى ، درهاى آسمان در ماه رمضان گشوده است ، و شياطين در غل و زنجيرند، و اعمال مؤ منين مقبول است و چه ماه خوبى است ماه رمضان ؟!.
6 - چرا قرآن در شب قدر نازل شد؟
از آنجا كه در شب قدر سرنوشت انسانها براى يكسال ، بر طبق لياقتها و
آرى در لحظاتى كه سرنوشت ما تعيين مى شود نبايد انسان در خواب باشد، و از همه چيز غافل و بى خبر كه در اين صورت سرنوشت غمانگيزى خواهد داشت ! قرآن چون يك كتاب سرنوشت ساز است ، و خط سعادت و خوشبختى و هدايت انسانها در آن مشخص شده است بايد در شب قدر،! شب تعيين سرنوشتها، نازل گردد، و چه زيبا است رابطه ميان قرآن و شب قدر؟ و چه پر معنى است پيوند اين دو با يكديگر؟
7 - آيا شب قدر در مناطق مختلف ، يكى است ؟
مى دانيم آغاز ماه هاى قمرى در همه بلاد يكسان نيست ، و ممكن است در منطقهاى امروز اول ماه باشد و در منطقه ديگرى دوم ماه ، بنابراين شب قدر نمى تواند يكشب معين در سال بوده باشد، چرا كه فى المثل شب بيست و سوم در مكه ممكن است شب بيست و دوم در ايران و عراق باشد، و به اين ترتيب قاعدتا هر كدام بايد براى خود شب قدرى داشته باشند، آيا اين با آنچه از آيات و روايات استفاده مى شود كه شب قدر يك شب معين است سازگار است ؟!
پاسخ اين سؤ ال با توجه به يك نكته روشن مى شود و آن اينكه :
شب همان سايه نيم كره زمين است كه بر، نيم كره ديگر مى افتد، و مى دانيم اين سايه همراه گردش زمين در حركت است ، و يك دوره كامل آن در بيست و چهار ساعت انجام مى شود، بنابراين ممكن است شب قدر يك دوره كامل شب به دور زمين باشد، يعنى مدت بيست و چهار ساعت تاريكى كه تمام نقاط زمين
خداوندا! به ما آنچنان بيدارى و آگاهى عطا كن كه از فضيلت ليلة القدر بهره كافى گيريم .
پروردگارا! چشم اميد ما به لطفت دوخته است مقدرات ما را بر وفق آن تعيين فرما.
بارالها! ما را از محرومان اين ماه قرار مده كه محروميتى از آن بالاتر نيست .
آمين يا رب العالمين
$ الجزء الرابع < 369 > سُورَةُ الْقَدْرِ [ فِيهَا ثَلَاثُ آيَاتٍ ] الْآيَةُ الْأُولَى قَوْله تَعَالَى : { إنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ } : فِيهَا أَرْبَعُ مَسَائِلَ : الْمَسْأَلَةُ الْأُولَى قَدْ بَيَّنَّا فِي كِتَابِ الْمُشْكِلَيْنِ وَقِسْمِ الْأَفْعَالِ مِنْ الْأَمَدِ الْأَقْصَى مَعْنَى النُّزُولِ فِي الْقُرْآنِ ، وَأَنَّ الْمَلِكَ عَلِمَهُ فِي الْعُلُوِّ وَأَنْهَاهُ فِي السُّفْلِ ، فَعَبَّرَ عَنْهُ بِالنُّزُولِ مَجَازًا فِي الْمَعْنَى عَنْ الْحِسِّ إلَى الْعَقْلِ ; إذْ الْمَحْسُوسُ هُوَ الْأَوَّلُ ، وَالْمَعْقُولُ هُوَ الرُّتَبُ عَلَيْهِ . الْمَسْأَلَةُ الثَّانِيَةُ فِي تَمْيِيزِ الْمُنَزَّلِ ، وَهُوَ الْقُرْآنُ ، وَإِنْ لَمْ يَتَقَدَّمْ لَهُ ذِكْرٌ ، وَلَكِنَّهُ وَقَعَ لِلْمُخَاطَبِينَ بِهِ الْعِلْمُ ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى : { حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ } وَمِنْهُ كَثِيرٌ فِي الْكِتَابِ ، كَمَا قَالَ تَعَالَى فِيهِ : { حم وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ إنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ } .
$ مستوى4 مَسْأَلَة نُزُول الْقُرْآن فِي لَيْلَة
$ الجزء الرابع الْمَسْأَلَةُ الثَّالِثَةُ قَوْلُهُ { فِي لَيْلَةِ } قَدْ بَيَّنَّا أَنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ لَيْلًا إلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا مِنْ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ فِي رَمَضَانَ ، كَمَا أَخْبَرَ عَنْهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِي قَوْلِهِ : { شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ } ، وَأَنْزَلَهُ مِنْ الشَّهْرِ فِي اللَّيْلَةِ الْمُبَارَكَةِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ
$ مستوى4 مَسْأَلَة قَوْلُهُ تَعَالَى لَيْلَةِ الْقَدْرِ
$ الجزء الرابع الْمَسْأَلَةُ الرَّابِعَةُ قَوْلُهُ : { لَيْلَةِ الْقَدْرِ } قِيلَ : لَيْلَةُ الشَّرَفِ وَالْفَضْلِ . وَقِيلَ : لَيْلَةُ التَّدْبِيرِ وَالتَّقْدِيرِ . وَهُوَ أَقْرَبُ لِقَوْلِهِ : { فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ } وَيَدْخُلُ فِيهِ الشَّرَفُ وَالرِّفْعَةُ . وَمِنْ شَرَفِهَا نُزُولُ الْقُرْآنِ فِيهَا إلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا جُمْلَةً ، وَمِنْ شَرَفِهَا بَرَكَتُهَا وَسَلَامَتُهَا الَّتِي يَأْتِي إنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى بَيَانُهَا . وَمَعْنَى التَّقْدِيرِ وَالتَّدْبِيرِ فِيهَا أَنَّ اللَّهَ قَدْ دَبَّرَ الْحَوَادِثَ وَالْكَوَائِنَ قَبْلَ خَلْقِهَا بِغَيْرِ مُدَّةٍ ، وَقَدَّرَ الْمَقَادِيرَ قَبْلَ خَلْقِ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ مِنْ غَيْرِ تَحْدِيدٍ ، وَعَلِمَ الْأَشْيَاءَ قَبْلَ حُدُوثِهَا بِغَيْرِ أَمَدٍ ; وَمِنْ جَهَالَةِ الْمُفَسِّرِينَ أَنَّهُمْ قَالُوا : إنَّ السَّفَرَةَ أَلْقَتْهُ إلَى جِبْرِيلَ فِي عِشْرِينَ لَيْلَةً < 370 > وَأَلْقَاهُ جِبْرِيلُ إلَى مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ فِي عِشْرِينَ سَنَةً . وَهَذَا بَاطِلٌ لَيْسَ بَيْنَ جِبْرِيلَ وَبَيْنَ [ اللَّهِ وَاسِطَةٌ . وَلَا بَيْنَ جِبْرِيلَ وَمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِمَا وَاسِطَةٌ ] . قَالَ عُلَمَاؤُنَا : فَيُحْدِثُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فِي رَمَضَانَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ كُلَّ شَيْءٍ يَكُونُ فِي السَّنَةِ مِنْ الْأَرْزَاقِ وَالْمَصَائِبِ ، وَمَا يُقَسَّمُ مِنْ السَّعَادَةِ وَالشَّقَاوَةِ ، وَالْحَيَاةِ وَالْمَوْتِ ، وَالْمَطَرِ وَالرِّزْقِ ، حَتَّى يَكْتُبَ فُلَانٌ يَحُجُّ فِي الْعَامِ ، وَيَكْتُبَ ذَلِكَ فِي أُمِّ الْكِتَابِ . وَقَالَ آخَرُونَ : يَكْتُبُ كُلَّ شَيْءٍ إلَّا السَّعَادَةَ وَالشَّقَاوَةَ ، وَالْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ ، فَقَدْ فَرَغَ مِنْ ذَلِكَ ، وَنَسَخَ
لِمَلَكِ الْمَوْتِ مَنْ يَمُوتُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إلَى مِثْلِهَا ، فَتَجِدُ الرَّجُلَ يَنْكِحُ النِّسَاءَ ، وَيَغْرِسُ الْغُرُوسَ ، وَاسْمُهُ فِي الْأَمْوَاتِ مَكْتُوبٌ
همانا كه نازل نموديم ما *** كتابى شب قدر بر مصطفى1
چه آگاه سازد تو را زآن مقام *** كه اندر شب قدر باشد تمام2
شب قدر در پيش پروردگار *** مقامش فراتر ز ماهى هزار3
ملائك و جبريل بر امر رب *** به پيغمبر و بر امامان به شب
نمايند از هر امورى بيان *** كه تقدير خلق است در آن نهان4
بود تا سحر ذكر حق و سجود *** كه اينشب، شبرحمتاست و درود5
2-And what shall teach thee what is the Night of Power?
3-The Night of power is better than a thousand months
4-in it the angels and the Spirit descend,by the leave of their Lord, upon every command.
5-peace it is, till the rising of dawn.
2. Et qui te dira ce qu'est la nuit d'Al-Qadr?
3. La nuit d'Al-Qadr est meilleure que mille mois.
4. Durant celle-ci descendent les Anges ainsi que l'Esprit, par permission de leur Seigneur pour tout ordre.
5. Elle est paix et salut jusqu'à l'apparition de l'aube.
2. Und was lehrt dich wissen, was die Nacht Al-Qadr ist?
3. Die Nacht Al-Qadr ist besser als tausend Monde.
4. In ihr steigen die Engel herab und der Geist nach dem Gebot ihres Herrn - mit jeder Sache.
5. Friede wنhrt bis zum Anbruch der Morgenrِte.
2- Ve ne bildirdi sana, nedir Kadir gecesi?
3- Bin aydan daha da hayrldr Kadir gecesi.
4- O gece melekler ve Rûh, takdîr edilen her i için, Rablerinin izniyle inerler.
5- Esenliktir, o gece, gün ًncaya dek sürer.
ارسال مقاله توسط کاربر محترم سايت : ali20reza
بِّسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ(1)وَ مَا أَدْرَاك مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ(2)لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِّنْ أَلْفِ شهْرٍ(3)تَنزَّلُ الْمَلَئكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبهِم مِّن كلِّ أَمْرٍ(4)سلَمٌ هِىَ حَتى مَطلَع الْفَجْرِ(5)
ترجمه آيات
كرديم (1).و تو چه مى دانى شب قدر چيست ؟ (2).شب قدر (در مقام و مرتبه) از هزار ماه بهتر و بالاتر است (3).در اين شب فرشتگان و روح (يعنى جبرئيل) به اذن خدا از هر فرمان (و دستور الهى و سرنوشت خلق) نازل مى شوند (4).اين شب رحمت و سلامت و تهنيت است تا صبحگاه (5).
بيان آيات
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 560
مفاد آيه : «انّا انزلنا فى ليلة القدر» اينست كه همه قرآن در شب قدرنازل شده است
إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ
ضمير در «انزلناه» به قرآن برمى گردد، و ظاهرش اين است كه : مى خواهد بفرمايد همه قرآن را در شب قدر نازل كرده ، نه بعضى از آيات آن را، مويدش هم اين است كه تعبير به انزال كرده ، كه ظاهر در اعتبار يكپارچگى است ، نه تنزيل كه ظاهر در نازل كردن تدريجى است .
و در معناى آيه مورد بحث آيه زير است كه مى فرمايد: «و الكتاب المبين انا انزلناه فى ليله مباركه»، كه صريحا فرموده همه كتاب را در آن شب نازل كرده ، چون ظاهرش اين است كه نخست سوگند به همه كتاب خورده ، بعد فرموده اين كتاب را كه به حرمتش سوگند خورديم ، در يك شب و يكپارچه نازل كرديم .
پس مدلول آيات اين مى شود كه قرآن كريم دو جور نازل شده ، يكى يك پارچه در يك شب معين ، و يكى هم به تدريج در طول بيست و سه سال نبوت كه آيه شريفه «و قرآنا فرقناه لتقراه على الناس على مكث و نزلناه تنزيلا»، نزول تدريجى آن بيان مى كند، و همچنين آيه زير كه مى فرمايد: «و قال الذين كفروا لو لا نزل عليه القرآن جمله واحده كذلك لنثبت به فوادك و رتلناه ترتيلا».
و بنابر اين ، ديگر نبايد به گفته بعضى اعتنا كرد كه گفته اند: معناى آيه «انزلناه» اين است كه شروع به انزال آن كرديم ، و منظور از انزال هم انزال چند آيه از قرآن است ، كه در آن شب يكباره نازل شد نه همه آن .
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 561
وجه تسميه شب قدر، تقدير و احكام يك سال در شب قدر، يكى از شب هاى رمضان است و هرسال تكرار مى شود
در اين سوره آن شبى كه قرآن نازل شده را شب قدر ناميده ، و ظاهرا مراد از قدر تقدير و اندازه گيرى است ، پس شب قدر شب اندازه گيرى است ، خداى تعالى در آن شب حوادث يك سال را يعنى از آن شب تا شب قدر سال آينده را تقدير مى كند، زندگى ، مرگ ، رزق ، سعادت ، شقاوت و چيرهايى ديگر از اين قبيل را مقدر مى سازد، آيه سوره دخان هم كه در وصف شب قدر است بر اين معنا دلالت دارد: «فيها يفرق كل امر حكيم امرا من عندنا انا كنا مرسلين رحمه من ربك» چون «فرق»، به معناى جدا سازى و مشخص كردن دو چيز از يكديگر است ، و فرق هر امر حكيم جز اين معنا ندارد كه آن امر و آن واقعه اى كه بايد رخ دهد را با تقدير و اندازه گيرى مشخص سازند.
و از اين استفاده مى شود كه شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و آن سالى كه قرآن در آن شبش نازل شد نيست ، بلكه با تكرر سنوات ، آن شب هم مكرر مى شود، پس در هر ماه رمضان از هر سال قمرى شب قدرى هست ، كه در آن شب امور سال آينده تا شب قدر سال بعد اندازه گيرى و مقدر مى شود.
براى اينكه اين فرض امكان دارد كه در يكى از شبهاى قدر چهارده قرن گذشته قرآن يكپارچه نازل شده باشد، ولى اين فرض معنا ندارد كه در آن شب حوادث تمامى قرون گذشته و آينده تعيين گر دد. علاوه بر اين ، كلمه «يفرق» به خاطر اينكه فعل مضارع است استمرار را مى رساند، در سوره مورد بحث هم كه فرموده : «شب قدر از هزار ماه بهتر است» و نيز فرموده : «ملائكه در آن شب نازل مى شوند» مؤ يد اين معنا است .
پس وجهى براى تفسير زير نيست كه بعضى كرده و گفته اند: شب قدر در تمام دهر فقط يك شب بود، و آن شبى بود كه قرآن در آن نازل گرديد،
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 562
بعضى ديگر گفته اند: كلمه «قدر» به معناى منزلت است ، و اگر شب نزول قرآن را شب قدر خوانده به خاطر اهتمامى بوده كه به مقام و منزلت آن شب داشته ، و يا عنايتى كه به عبادت متعبدين در آن شب داشته .
بعضى ديگر گفته اند: كلمه «قدر» به معناى ضيق و تنگى است ، و شب قدر را بدان جهت قدر خوانده اند كه زمين با نزول ملائكه تنگ مى گردد. و اين دو وجه به طورى كه ملاحظه مى كنيد چنگى به دل نمى زند.
پس حاصل آيات مورد بحث به طورى كه ملاحظه كرديد اين شد كه شب قدر بعينه يكى از شبهاى ماه مبارك رمضان از هر سال است ، و در هر سال در آن شب همه امور احكام مى شود، البته منظورمان «احكام» از جهت اندازه گيرى است ، خواهيد گفت پس هيچ امرى از آن صورت كه در شب قدر تقدير شده باشد در جاى خودش با هيچ عاملى دگرگون نمى شود؟ در پاسخ مى گوييم : نه ، هيچ منافاتى ندارد كه در شب قدر مقدر بشود ولى در ظرف تحققش طورى ديگر محقق شود، چون كيفيت موجود شدن مقدر، امرى است ، و دگرگونى در تقدير، امرى ديگر است همچنان كه هيچ منافاتى ندارد كه حوادث در لوح محفوظ معين شده باشد، ولى مشيت الهى آن را تغيير دهد، همچنان كه در قرآن كريم آمده : «يمحوا اللّه ما يشاء و يثبت و عنده ام الكتاب».
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 563
وَ مَا أَدْرَاك مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ
اين جمله كنايه است از جلالت قدر آن شب و عظمت منزلتش ، چون با اينكه ممكن بود در نوبت دوم ضمير ليله القدر را بياورد، خود آن را تكرار كرد. واضح تر بگويم ، با اينكه مى توانست بفرمايد: «و ما ادريك ما هى ، هى خير من الف شهر» براى بار دوم و بار سوم خود كلمه را آورد و فرمود: «و ما ادريك ما ليله القدر ليله القدر خير من الف شهر».
مراد از بهتر بودن شب قدر از هزار شب ، و منظور ازتنزّل ملائكه و روح به اذن پروردگارشان «من كلّ امر»
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِّنْ أَلْفِ شهْرٍ
اين جمله به طور اجمال آنچه را كه در جمله «و ما ادريك ما ليله القدر» بدان اشاره شده بود، يعنى عظمت آن شب را بيان مى كند، و مى فرمايد: بدين جهت گفتيم آن شب مقامى ارجمند دارد كه از هزار شب بهتر است .
و منظور از بهتر بودنش از هزار شب به طورى كه مفسرين تفسير كرده اند بهتر بودنش از حيث فضيلت عبادت است ، و مناسب با غرض قرآن هم همين معنا است ، چون همه عنايت قرآن در اين است كه مردم را به سوى خدا نزديك ، و به وسيله عبادت زنده كند، و زنده دارى آن شب با عبادت بهتر است از عبادت هزار شب . و ممكن است همين معنا را از آيه سوره دخان نيز استفاده كرد، چون در آنجا شب قدر را پر بركت خوانده ، و فرموده : «انا انزلناه فى ليله مباركه». البته در اين ميان معناى ديگرى نيز هست ، كه ان شاء اللّه در بحث روايتى آينده خواهد آمد.
تَنزَّلُ الْمَلَئكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبهِم مِّن كلِّ أَمْرٍ
كلمه «تنزل» در اصل تتنزل بوده ، و ظاهرا مراد از روح آن روحى است كه از عالم امر است و خداى تعالى در باره اش فرموده : «قل الروح من امر ربى»، و اذن در هر چيز به معناى رخصت دادن در آن است ، و يا به عبارت ديگر اعلام اين معنا است كه مانعى از اين كار نيست .
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 564
بعضى ديگر گفته اند: باء براى تعليل به غايت است ، و معنايش اين است «ملائكه و روح در آن شب به اذن پروردگارشان نازل مى شوند، براى خاطر اينكه هر امرى را تدبير كنند».
ليكن حق مطلب اين است كه : مراد از امر، اگر آن امر الهى باشد كه آيه «انما امره اذا اراد شيئا ان يقول له كن فيكون» تفسيرش كرده ، حرف «من» براى ابتدا خواهد بود، و در عين حال سببيت را هم مى رساند، و به آيه چنين معنا مى دهد: «ملائكه و روح در شب قدر به اذن پروردگارشان نازل مى شوند، در حالى كه نزولشان را ابتدا مى كنند و هر امر الهى را صادر مى نمايند».
و اگر منظور از امر مذكور هر امر كونى و حادثه اى باشد كه بايد واقع گردد، در اين صورت حرف «من» به معناى لام تعليل خواهد بود، و آيه را چنين معنا مى دهد: ملائكه و روح در آن شب به اذن پروردگارشان نازل مى شوند براى خاطر تدبير امرى از امور عالم .
سلَمٌ هِىَ حَتى مَطلَع الْفَجْرِ
در مفردات گفته : كلمه «سلام» و «سلامت» به معناى عارى بودن از آفات ظاهرى و باطنى است .
پس جمله «سلام هى» اشاره است به اينكه عنايت الهى تعلق گرفته است به اينكه رحمتش شامل همه آن بندگانى بشود كه به سوى او روى مى آورند، و نيز به اينكه در خصوص شب قدر باب نقمتش و عذابش بسته باشد، به اين معنا كه عذابى جديد نفرستد. و لازمه اين معنا آن است كه طبعا در آن شب كيد شيطان ها هم موثر واقع نشود، همچنان كه در بعضى از روايات هم به اين معنا اشاره رفته است .
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 565
بحث روائى
مؤ لف : در اين معنا روايات زيادى از طرق اهل سنت نيز آمده .
و در مجمع البيان است كه از حماد بن عثمان از حسان ابن ابى على نقل شده كه گفت : از امام صادق 7 از شب قدر پرسيدم ، فرمود در نوزدهم رمضان و بيست و يكم و بيست و سوم جستجويش كن .
مؤ لف : در معناى اين روايات رواياتى ديگر نيز هست ، و در بعضى از اخبار ترديد بين دو شب شده ، يكى بيست و يكم و ديگرى بيست و سوم ، مانند روايتى كه عياشى از عبد الواحد از امام باقر 7 روايت كرده . و از رواياتى ديگر استفاده مى شود كه شب قدر خصوص بيست و سوم است ، و اگر معينش نكرده اند به منظور تعظيم امر آن بوده ، تا بندگان خدا باگناهان خود به امر آن اهانت نكنند.
و نيز در تفسير عياشى در روايت عبد اللّه بن بكير از زراره از يكى از دو امام باقر و صادق (عليهماالسلام) آمده كه فرمود: شب بيست و سوم همان شب جهنى است ، و حديث جهنى اين است كه گفت : به رسول خدا(صلى اللّه عليه و آله و سلم) عرضه داشتم : منزل من از مدينه دور است دستورم بده در شب معينى داخل مدينه شوم فرمود: شب بيست و سوم داخل شو.
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 566
و در كافى به سند خود از زراره روايت كرده كه گفت : امام صادق 7 فرمود: تقدير در نوزدهم و ابرام در شب بيست و يكم و امضا در شب بيست و سوم است .
مؤ لف : در اين معنا هم روايات ديگرى هست .
پس معلوم شد آنچه همه روايات مختلفى كه از ائمه اهل بيت (عليهم السلام) وارد شده در آن اتفاق دارند اين است كه : شب قدر تا روز قيامت باقى است ، و همه ساله تكرار مى شود، و نيز ليله القدر شبى از شبهاى رمضان ، و نيز يكى از سه شب نوزده و بيست و يك و بيست و سه است .
و اما از طرق اهل سنت روايات به طور عجيبى اختلاف دارند كه به هيچ وجه نمى شود بين آنها را جمع كرد، ولى معروف بين اهل سنت اين است كه شب بيست و هفتم است ، و در آن شب بوده كه قرآن نازل شده . از خوانندگان محترم هر كه بخواهد آن روايات را ببيند بايد به تفسير الدر المنثور و ساير جوامع حديث مراجعه كند.
روايتى دالّ بر اينكه سوره قدر براى تسليت بهرسول اللّه (صلى الله عليه و آله) كه در رؤ يا بنى اميه را بر منبر خود ديده بودنازل شده
و در الدر المنثور است كه خطيب از ابن مسيب روايت كرده كه گفت رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) فرمود: در خواب به من نشان دادند كه بنى اميه بر منبرم بالا مى روند، و اين معنا بر من سخت گران آمد و خداى تعالى در اين مناسبت سوره «انا انزلناه فى ليله القدر» را نازل كرد.
مؤ لف : نظير اين روايت را خطيب هم در تاريخ خود از ابن عباس آورده . و ترمذى و ابن جرير، طبرانى ، ابن مردويه و بيهقى هم روايتى در معناى آن از حسن بن على نقل كرده اند. و در اين ميان روايات بسيارى در اين معنا از طرق شيعه از ائمه اهل بيت (عليهم السلام) نقل شده ، و در آنها آمده كه خداى تعالى ليله القدر را كه بهتر از هزار ماه سلطنت بنى اميه است به عنوان تسليت به رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) عطا فرمود.
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 567
و در كافى به سند خود از ابن ابى عمير از عده اى راويان از امام صادق 7 روايت آورده كه گفت : بعضى از اصحاب ما اماميه كه به نظرم مى آيد سعيد بن سمان بود از آن جناب پرسيد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است ؟ (با اينكه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش يك شب قدر است)، فرمود عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت در هزار ماهى كه در آن شب قدر نباشد.
و در همان كت اب به سند خود از فضيل ، زراره و محمد بن مسلم از حمران روايت كرده كه از امام باقر 7 از معناى آيه «انا انزلناه فى ليله مباركه» سؤ ال كرد، فرمود بله شب قدر كه همه ساله در ماه رمضان در دهه آخرش تجديد مى شود شبى است كه قرآن جز در آن شب نازل نشده ، و آن شبى است كه خداى تعالى در باره اش فرموده : «فيها يفرق كل امر حكيم».
آنگاه فرمود: در آن شب هر حادثه اى كه بايد در طول آن سال واقع گردد تقدير مى شود، چه خير و چه شر، چه طاعت و چه معصيت ، و چه فرزندى كه قرار است متولد شود، و يا اجلى كه بنا است فرا رسد، و يا رزقى كه قرار است (تنگ و يا وسيع) برسد، پس آنچه در اين شب مقدر شود، و قضايش رانده شود قضايى است حتمى ، ولى در عين حال مشيت خداى تعالى در آنها محفوظ است (و خدا با حتمى كردن مقدرات ، العياذ باللّه به دست خود دست بند نمى زند).
حمران مى گويد: پرسيدم منظور خداى تعالى از اينكه فرمود «شب قدر بهتر است از هزار شب» چيست ؟ فرمود عمل صالح از نماز و زكات و انواع خيرات در آن شب بهتر است از همان اعمال در هزار ماهى كه در آن شب قدر نباشد، و اگر خداى تعالى جزاى اعمال خير مؤ منين را مضاعف نمى كرد، مؤ منين بجايى نمى رسيدند، ولى خدا پاداش حسنات ايشان را مضاعف مى كند.
مؤ لف : منظور امام از اينكه فرمود: «ولى در عين حال مشيت خداى تعالى در آنها محفوظ است»، اين است كه قدرت خداى تعالى هميشه مطلق است ، او هر زمان هر كارى را بخواهد مى كند، هر چند قبلا خلاف آن را حتمى كرده باشد، و خلاصه حتمى كردن يك مقدر قدرت مطلقه او را مقيد نمى كند، او مى تواند قضاى حتمى خود را هم نقض نمايد هر چند كه هيچ وقت چنين كارى را نمى كند.
ترجمه تفسير الميزان جلد 20 صفحه 568
و در تفسير برهان از سعد بن عبد اللّه روايت كرده كه به سند خود از ابى بصير روايت كرده كه گفت : با امام صادق 7 بودم كه سخن از پاره اى خصائص امام در هنگام ولادت به ميان آمد، فرمود: وقتى شب قدر مى شود امام مستوجب روح بيشترى مى گردد. عرضه داشتم فدايت شوم مگر روح همان جبرئيل نيست ؟ فرمود: روح از جبرئيل بزرگتر است ، و جبرئيل از سنخ ملائكه است ، و روح از آن سنخ نيست ، مگر نمى بينى خداى تعالى فرموده : «تنزل الملئكه و الروح» پس معلوم مى شود روح غير از ملائكه است .
مولف : روايات در معنا و خصائص و فضائل شب قدر بسيار زياد است ، (كه ما در اينجا مختصرى از آن را آورديم)، و در بعضى از آن روايات علامتهايى براى شب قدر ذكر شده ، از قبيل اين كه : صبح شب قدر آفتاب بدون شعاع طلوع مى كند، هوا در صبح آن شب معتدل است ، و ليكن چون اين علامتها نه دائمى است و نه اغلب چنين است ، لذا از ذكر آن روايات خوددارى نموديم
سوره قدر در مجمع البیان
1. إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ.
2. وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ.
3. لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.
4. تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبهمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ.
5. سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ.
ترجمه
1 - ما اين [قرآن ] را در شب قدر فروفرستاديم.
2 - و تو چه ميداني شب قدر چيست؟!
3 - شب قدر از هزار ماه بهتر است.
4 - در آن شب، فرشتگان، با روح، به فرمان پروردگارشان، براي [تدبير ]هر كاري فرود مي آيند.
5 - آن [شب ] تا بر آمدن سپيده صبح، تنها سلامت [و بركت ] است.
نگرشي بر واژه ها
قدر: اين واژه به معني ارزش، بها، اندازه، سنجش و برابري چيزي با پديده اي ديگر بدون هيچ فزوني و كاستي آمده است.
شهر: ماه.
تفسير
شب پرمعنويت «قدر»
نخست ميفرمايد:
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ بي گمان ما قرآن را در شب قدر فرو فرستاديم.
ضمير در واژه «انزلناه» به قرآن شريف اشاره دارد و با اين كه نامي از كتاب پرشكوه خدا نيامده، موضوع روشن است.
در تفسير آيه ديدگاه متفاوت است:
«ابن عباس» ميگويد: خدا قرآن را يك بار در شب قدر از «لوح محفوظ» به آسمان دنيا فرود آورد، آن گاه آن را به تدريج در مدت 23 سال بر پيامبر فروفرستاد.
امّا «شعبي» ميگويد: منظور اين است كه: ما فرود تدريجي آيات قرآن را از شب قدر آغاز كرديم.
و به باور «مقاتل» قرآن يكبار از لوح محفوظ به فرشتگان نويسنده وحي در آسمان دنيا فرود ميآيد، آن گاه در شب قدر هر سال، آن آياتي كه بايد تا پايان سال فرود آيد، به وسيله فرشته وحي بر قلب پيامبر خوانده ميشود.
چرا شب قدر؟
به باور پاره اي از جمله «مجاهد» بدان دليل شب قدر را با اين عنوان نام نهاده اند، كه در آن خداي فرزانه همه امور سال و همه رويدادهاي آن را تقدير و تنظيم ميكند. آن شب، شب بسيار پربركتي است كه قرآن ميفرمايد: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ مُبارَكةٍ... ما آن كتاب پر معنويت را در شبي فرخنده نازل كرديم.(222)
و بركت آن، به خاطر اين واقعيت است كه خدا در آن شب، خير و بركت و آمرزش خود را بر بندگان فرو ميفرستد.
از «ابن عباس» آورده اند كه: همه رويدادها در شب پانزدهم شعبان تقدير و تنظيم شده، و در شب قدر بر صاحبان آن ها سپرده ميشود.
زهري ميگويد: منظور از شب قدر، عبارت است از شب بزرگ و با عظمت، چرا كه وقتي گفته مي شود: او در چشم مردم قدر و منزلت دارد، منظور اين است كه: او داراي عظمت و مقام در نظر مردم است. در اين آيه نيز واژه «قدر» به معني عظمت و بزرگي آمده است، كه ميفرمايد:
و ما قدرواالله حق قدرة...(223)
بزرگي و عظمت خدا را آن گونه كه بايد نشناخته و بزرگ نداشتند...
«ابوبكر وراق» ميگويد: بدان دليل شب قدر را به اين نام خوانده است كه هر كس حق آن شب را پاس دارد و شب زنده داري كند، صاحب مقام و منزلت ميگردد.
و به باور پاره اي ديگر، اين نامگذاري به خاطر پاداش بزرگ عبادت ها و برنامه هاي آن شب است.
به باور برخي دليل اين نامگذاري آن است كه در چنين شبي كتاب پرشكوهي چون قرآن، بر انسان والايي چون محمد(ص)، براي مردمي چون امت پيامبر و به وسيله فرشته گرانقدري چون جبرئيل فرود آمده است.
اما به باور برخي ديگر، بدان دليل شب قدر را به اين نام خوانده اند كه شب تقدير است، و خدا فرود قرآن را در آن مقرر فرموده است.
و پاره اي نيز واژه «قدر» را به معني تنگ گرفته اند و ميگويند: دليل اين نامگذاري آن است كه در شب قدر، زمين بر فرشتگان تنگ ميشود. در اين آيه نيز واژه «قدر» به معني «تنگ» به كار رفته است كه ميفرمايد:
... و من قدر عليه رزقة...(224) بر انسان ثروتمند و توانگر است كه از دارايي خود هزينه كند، و هر كس روزي او تنگ باشد، بايد از آنچه خدا به او داده است هزينه نمايد...
در كدامين ماه است؟
گروهي بر اين عقيده اند كه منظور شب قدر زمان پيامبر خدا بود، آن گاه بر داشته شد.
امّا «ابوذر» آورده است كه: به پيامبر گفتم: اي پيامبر خدا، شب قدر در روزگار پيامبران پيشين بود و در آن مقدرات انسان ها نازل ميشد، آيا پس از آنان برداشته شد؟ فرمود: نه، بلكه اين شب پربركت تا روز رستاخيز خواهد بود.
برخي برآنند كه شب قدر، در ميان همه شب هاي سال است، به همين دليل به باور پاره اي اگر كسي طلاق همسر خود را بر شب قدر معلق سازد تا پايان سال طلاق او مؤثر نيست.
«ابن مسعود» بر اساس همين ديدگاه آورده است كه: اگر كسي در همه شب هاي سال به عبادت و شب زنده داري برخيزد، به پاداش شب قدر ميرسد. اين سخن به گوش «عبد الله بن عمر» رسيد و گفت: خداي او را بيامرزد كه ميدانست شب قدر در ماه رمضان است، امّا او خواست مردم به يك شب بسنده نكنند و شب هاي بيشتري به عبادت و نيايش برخيزند. به همين دليل هم دانشمندان بر آنند كه شب قدر در ماه رمضان است.
كدامين شب است؟
از ديدگاه «ابن زيد» شب قدر، شب اول ماه رمضان است.
امّا از ديدگاه «حسن» شب هفدهم ماه خداست.
در روايت آمده است كه اين شب، شب «فرقان» است و روز آن، روز برخورد دو گروه حق طلب و حق ستيز. ديدگاه درست اين است كه شب قدر در ده شب سوم ماه رمضان است. اين ديدگاه را «شافعي» نيز برگزيده است.
در روايت از پيامبر آورده اند كه: شب قدر را در شب هاي دهه سوم ماه رمضان بجوييد. التمسوها في العشر الاواخر.(225)
از اميرمؤمنان آورده اند كه: پيامبر گرامي شب هاي دهه سوم ماه رمضان را به عبادت و نيايش به سحر ميآورد، و خاندانش را نيز به اين سبك شايسته راه نموده بود.
و از امام صادق آورده اند كه پيامبر در دهه سوم رمضان كمر همت را سخت ميبست و از همسران خود خداحافظي ميكرد و شب ها را تا سپيده دم به عبادت ميگذارند. كان رسول الله اذا دخل العشر الاواخر ... و احيا الليل و تفرغ للعبادة...(226)
پس از روشن شدن اين موضوع كه شب قدر در ميان شب هاي دهه سوم ماه خداست، اينك در اين مورد، كه اين شب مبارك، كدام يك از اين شب هاست؟ ميان دانشمندان بحث و گفت گو است:
به باور گروهي از جمله «شافعي»، شب قدر، شب بيست و يكم ماه رمضان است.
«خدري» از پيامبر آورده است كه: شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان و در شب هاي طاق بجوييد...
از ديدگاه «عبدالله عمر» شب قدر، شب بيست و سوم ماه خداست.
در روايت است كه مردي به حضور پيامبر رسيد و گفت: من در خواب ديدم كه شب قدر در ميان هفت شب آخر ماه رمضان است. آن حضرت فرمود: خواب شما با شب بيست و سوم هماهنگي دارد، از اين رو هر كس از شما ميخواهد شبي از شب هاي رمضان را شب زنده داري كند، شب بيست و سوم را برگزيند.
«معمر» آورده است كه: «ايوب» شب بيست و سوم غسل ميكرد و با پوشيدن لباس پاك و پاكيزه، و خوشبو ساختن خويش به عبادت و نيايش و نماز و سجده ميپرداخت.
«عمر» از ياران پيامبر پرسيد: شما ميدانيد كه پيامبر فرمود: شب قدر رادر دهه سوم ماه رمضان بجوييد، اينك شما آن را در كدامين شب طاق ميبينيد؟ آنان بيشتر از شب طاق سخن گفتند و بر اين بودند كه يكي از شب هاي طاقِ دهه آخر ماه خدا، شب قدر است.
«ابن عباس» ميگويد: «عمر» به من گفت: تو چرا چيزي نميگويي؟
من گفتم: در قرآن شريف شماره هفت بسيار به كار رفته است. براي نمونه: در قرآن از آسمان ها به صورت هفتگانه سخن رفته است. همين گونه از زمين، طواف برگرد خانه خدا، رمي جمرات، و نيز مراحل هفتگانه در آفرينش انسان، و بر شمردن رزق و روزي انسان در نعمت هاي هفتگانه و...
«عمر» گفت: آن چه در اين مورد بيان شد شناختم، اينك بگو منظور از مراحل هفتگانه در آفرينش انسان و قرارداده شدن رزق انسان در نعمت هاي هفتگانه چيست؟
گفتم: خدا در قرآن در مورد آفرينش انسان و مراحل هفتگانه آن ميفرمايد:
و لقد خلقنا الانسان من سلالة من طين ثم جعلناه نطفة في قرار مكين...(227) و به يقين انسان را از عصاره اي از گل آفريديم، سپس او را به صورت نطفه اي در جايگاهي استوار قرار داديم. آن گاه نطفه را به صورت علقه در آورديم، پس آن علقه را به صورت مضغه گردانيديم و آن گاه مضغه را استخوان هايي ساختيم، و بعد استخوان ها را با گوشتي پوشانيديم. آن گاه جنين را در آفرينشي ديگر پديد آورديم. آفرين بر خدا كه بهترين آفرينندگان است.
و در مورد نعمت هاي هفتگانه در رزق و روزي انسان ميفرمايد:
انّا صببنا الماء صبّاً ثم شققنا الارض شقاً فانبتنا...(228)
ما آب را به صورت بارشي فرو ريختيم؛ آن گاه زمين را آن گونه كه بايد شكافتيم؛ پس در آن، دانه رويانيديم. و انگور و سبزي، و زيتون و درخت خرما و باغ هاي انبوه، و ميوه و چراگاه پديدآورديم...
بنابر اين به باور من شب قدر، شب بيست و سوم و يا بيست هفتم است.
«عمر» رو به حاضران كرد و گفت: چگونه شما در برابر پرسش من ناتوان مانديد و اين جوان اين گونه زيبا پاسخ داد.
آن گاه افزود من نيز با ديدگاه اين جوان موافق هستم. سپس دست بر شانه من زد و گفت: تو از نظر سن و سال جوان هستي، امّا از نظر دانش و بينش، دانشمندي به نام ميباشي.
امام باقر در پاسخ كسي كه از شب قدر ميپرسيد، فرمود: يكي از دو شب بيست و يكم و بيست و سوم است.
راوي پرسيد، نميخواهيد تعيين فرماييد؟
فرمود: نميخواهيد هر دو شب را عبادت كنيد؟ از امام صادق نيز همين گونه روايت شده است.
در روايت ديگري فرمود: شب قدر را ميان شب نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان بجوييد.
از «ابو بصير» آورده اند كه به امام صادق گفتم! فدايت گردم، آن شبي كه اميد ميرود شب قدر باشد، كدام شب است؟
فرمود: يكي از دو شب بيست و يكم و بيست و سوّم.
گفتم: اگر نتوانستم هر دو شب را شب زنده داري كنم، چه كنم؟
فرمود: آنچه توانستي از اين دو شب را به نيايش و عبادت بپرداز.
گفتم: گاه ما، هلال ماه را در منطقه اي ميبينم، اما خبر ميرسد كه در شهر و منطقه ديگر اين گونه نيست و گاه يك روز تفاوت ميكند.
فرمود: تا آن جايي كه ممكن است در همه چهار شب خداي را عبادت نما و خواسته هايت را از بارگاه او بخواه...
گفتم: فدايت گردم، شب بيست و سوم به وسيله «جهني» از پيامبر نيز روايت شده است.
فرمود: آري، اين گونه آمده است.
گفتم: «سليمان بن خالد» آورده است كه: در شب نوزدهم ماه رمضان كساني كه بايد در سال آينده براي شركت در مراسم حج در مكه موفق شوند، مقدر ميگردد.
فرمود: نه تنها آنان، كه همه نيازها، خواسته ها، رزق ها، گرفتاري ها تا شب قدر آينده نوشته ميشود. همه اين ها را در شب بيست و يكم و بيست سوم طلب نما، و در هر يك از اين شب ها صد ركعت نماز بخوان و اگر توانستي تا سپيده دم دوبار غسل نما.
گفتم اگر نتوانستم چه كنم؟
فرمود به هر صورتي كه توانستي و هر عبادتي موفق شدي انجام بده... چراكه در ماه رمضان درهاي آسمان گشوده ميشود و شيطان ها به بند كشيده ميشوند و عملكرد مردم با ايمان پذيرفته ميشود و در زمان پيامبر ماه رمضان «روزي شده» خوانده ميشد.(229)
«زراره» آورده است كه: از امام باقر در مورد شب هايي از رمضان كه در آن ها غسل مستحب است جويا شدم. فرمود شب نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم.
آن گاه فرمود: شب بيست و سوم به وسيله «جهني» از پيامبر روايت شده است، چراكه او به پيامبر گفت: خانه من از مدينه دور است، از اين رو مرا به شبي كه بايد شب زنده داري نمايم، هدايت كن تا به مدينه بيايم. پيامبر شب بيست و سوم را به او نشان داد.
برخي از جمله «عايشه» آورده اند كه شب قدر، شب بيست و هفتم ماه رمضان است.
و برخي از جمله «ابن عباس» در روايت آورده اند كه پيامبر فرمود: شب بيست و هفتم را دريابيد. و در برخي از روايات نيز آورده اند كه: فرمود: شب قدر را در شب هاي بيست و يكم، بيست و سوم، بيست هفتم و بيست نهم دريابيد.
فلسفه نهان بودن شب قدر
اين ظرافت در برنامه هاي ديگر نيز هست، براي نمونه: خداي فرزانه در ميان نمازها، «نماز ميانه» را نهان داشت تا از همه نمازها بيشتر مراقبت گردد. در ميان نام هاي خدا، اسم اعظم او را نهان داشت، و ساعت اجابت دعا را در ساعت ها، و خشم خود را در ميان همه گناهان، و نيز هنگامه فرارسيدن مرگ را از انسان ها، تا بندگانش به موفقيت بيشتري در تقرب به خدا نايل آيند و از گناهان دوري جويند.
برتري «شب قدر» در روايت در مورد فضيلت شب قدر روايت بسياري رسيده است كه به پاره اي مينگريم:
1 - از پيامبر گرامي آورده اند كه فرمود: هنگامي كه شب قدر فرامي رسد فرشتگان «سدرة المنتهي» كه جبرئيل هم از آنان است فرود ميآيند و فرشته وحي در حالي كه پرچم هايي با اوست، يكي از آن ها را بر تربت من، دومي را بر «بيت المقدس»، سومي را بر بام كعبه و ديگري را بر «طور سينا» نصب ميكند. آن گاه بر همه ايمان آوردگان درود ميفرستد، و آمرزش ميطلبد و از اين مهر و رحمت عناصر شراب خور و بدمست و حرام خوران و آلودگان و ظالمان محروم خواهند بود. آن گاه افزود:
من قام ليلة القدر ايماناً و احتساباً غفرله ما تقدم من ذينة(230)
كسي كه در شب قدر با ايمان و يقين به محاسبه رستاخيز، براي عبادت و نيايش برخيزد، گناهان او مورد بخشايش قرار ميگيرد.
و نيز آورده اند كه فرمود:
انّ الشيطان لايخرج هذه الليلة حتي يضيئ فجرها و لا يستطيع فيها علي احد...(231)
شيطان در شب قدر تا سپيده آن، از لانه خود خارج نميگردد، و نيز نميتواند كسي را بيمار يا ديوانه كند، و يا به يكي از تباهي ها و پليدي ها بكشد، و افسون هيچ افسونگري در شب قدر اثر نميگذارد.
و نيز آورده اند كه فرمود: شب قدر شبي است آرام و آرام بخش و معتدل، نه كرمايش آزار مي رساند و نه سرمايش. خورشيد در بامداد آن سر بر ميآورد، در حالي كه نور خيره كننده اي ندارد.
وصف و ويژگي شب قدر
وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ و تو اي محمد(ص): چه ميداني كه شب قدر چيست و از شب قدر و بزرگي و شكوه و حرمت آن، چه چيزي آگاهت نمود؟
و اين بيان در جهت ترغيب و تشويق به شناخت آن شب پربركت و عبادت و نيايش در آن است.
آن گاه در تفسير و بيان حرمت و عظمت آن شب ميفرمايد:
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است.
«قتاده» و مقاتل» ميگويند: منظور آيه اين است كه: شب زنده داري و عبادت خالصانه و هدفدار شب قدر و انجام كارهاي شايسته و عادلانه و بشردوستانه در آن، از قيام هزار شب ديگر بهتر و بالاتر است؛ چرا كه پديد آورنده ماه و سال و شب و روز خواسته است كه برخي از روزها و شب ها را بركت و معنويتي ويژه ارزاني دارد كه از ديگر شب ها و روزهاي ماه ها و سال ها برتر باشند و شب قدر به خاطر خير و بركت بسيارش از همه شب ها برتر است.
«ابن عباس» آورده است كه: در حضور پيامبر گفته شد، مردي از بني اسرائيل لباس رزم بر تن و سلاح خود را به دوش كشيد و خدا به او عمري طولاني داد، و او هزار ماه در راه حق وعدالت و پيكار با ستم لباس رزم را از تن در نياورد و جهاد كرد! پيامبر از اين داستان، شگفت زده گرديد و آروز كرد كه كاش در امت من هم چنين انسان هاي پرتلاش و موفقي بودند! آن گاه رو به بارگاه خدا كرد كه:
يا ربّ! جعلت امتي اقصر الناس اعماراً، و اقلها اعمالاً، فاعطاه الله ليلة القدر و قال: ليلة القدر خير من الف شهر.(232)
پرودگارا، عمر امّت مرا كوتاه تر و كارهاي شايسته آنان را كمتر قرار دادي. آن گاه بود كه خداي مهربان شب قدر را به آن حضرت بخشيد و فرمود: شب قدر از هزار ماه جهاد آن مرد اسرائيلي بهتر است. و اين شب گرامي را تا روز رستاخيز، در ماه رمضان هر سال، براي تو و امّت تو قرار دادم تا با همه وجود آن را دريابيد و ارج گزاريد.
آن گاه در اشاره به وصف بيشتري از آن شب بزرگ و رويدادهاي آن ميفرمايد:
تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبهمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ در آن شب پرمعنويت فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براي هر كاري كه مقرر گرديده است فرود ميآيند.
در تفسير آيه ديدگاه ها متفاوت است:
1 - از ديدگاه پاره اي منظور اين است كه: فرشتگان به همراه جبرئيل در شب قدر به زمين فرود ميآيند تا زمزمه عبادت و نيايش و تلاوت قرآن و راز و نياز بندگان خالص و كمال طلب خدا را بشنوند و توبه و اصلاح پذيري و كارهاي شايسته آنان را بنگرند.
2 - امّا به باور پاره اي ديگر، تا بر بندگان با معنويت خدا به امر او سلام نثار كنند.
3 - از ديدگاه برخي، فرشتگان به همراه جبرئيل هر آنچه را تدبير و مقدّر و مقرر شده است به آسمان دنيا ميآورند تا ساكنان آسمان دنيا بدانند و از رويدادهاي سال آينده به لطف حق آگاهي يابند.
4 - امّا از ديدگاه «كعب» و «مقاتل» منظور از «روح» گروهي از فرشتگان گرانقدرند كه آنان را ديگر فرشتگان، جز شب قدر نميبينند، و آنان در اين شب مبارك از هنگامه غروب آفتاب تا طلوع سپيده فجر براي انجام فرمان خدا فرود ميآيند.
5 - و به باور پاره اي «روح» به معني وحي ميباشد و منطور اين است كه: در آن شب، فرشتگان با وحي خدا و پيام او كه در بردارنده مقدّرات و سرنوشت ها و بركت هاست فرود مي آيند.
گفتني است كه در آيه ديگري «روح» به معني وحي به كار رفته است كه:
و كذلك اوحينا اليك روحاً من امرنا(233)
همان گونه كه بر پيامبران پيشين وحي فرستاديم، برتو نيز اي محمّد(ص)! به فرمان خود وحي نموديم.
و بدين سان آخرين ديدگاه در تفسير آيه تأييد ميگردد.
در مورد «من كل امر» در آيه مورد بحث، دو نظر است:
1 - به باور پاره اي منظور هر خير و بركت براي مردم و مقدّرات و سرنوشت هاست كه فرشتگان و روح به همراه ميآورند. با اين بيان «من امر الله» در حقيقت «بامرالله» است؛ نظير اين آيه كه ميفرمايد: يحفظونه من امرالله كه در حقيقت «بامرالله» است.
2 - اما به باور پاره اي ديگر منظور اين است كه: فرشتگان هر فرمان و سرنوشت و تقديري، تا شب قدر آينده را با خود ميآورند.
و در آخرين آيه مورد بحث كه پايان بخش اين سوره است ميفرمايد:
سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ آن شب، شبي است سرشار از سلامت و رحمت، و تا سپيده دم مژده رسان و ارزاني دارنده صلح و سلام و خير و بركت براي خوبان و كمال جويان است.
به باور «قتاده» منظور اين است كه: آن شب تا پايانش از شرور و بلاها و وسوسه ها و آفت هاي شيطان به دور است.
امّا از ديدگاه «مجاهد» منظور اين است كه: در آن شب پربركت، نه رويداد بدي خواهد بود، و نه از شيطان وسوسه و شرارتي ساخته است.
به باور «عطاء» منظور اين است كه: در آن شب پربركت، سلام بر دوستان خدا و بندگان فرمانبردار حق، كه فرشتگان هرگاه آنان را ببينند از سوي خدا به آنان سلام ميكنند.
به باور پاره اي سخن در «باذن ربهم» تمام است و آيه بعد از «من كلّ امر» آغاز ميگردد و منظور اين است كه: براي هر كاري در آن شب تا سپيده دم سلامتي و خير و بركت است و تقديرها و سرنوشت ها در آن فرود ميآيند.
پرتوي از سوره مباركه
1 - در آيات پنج گانه اين سوره، فروفرستنده قرآن نخست به فرود اين كتاب پرشكوه در شب ارجدار «قدر» توجه ميدهد؛ درست همان شبي كه مقدّرات و سرنوشت ها نيز فرود ميآيند. اين فرودِ همزمان مقدّرات و سرنوشت ها با قرآن و برنامه آسمان به زمين، نشانگر آن است كه هر كس به قرآن و برنامه هاي قرآن و خداي قرآن به راستي ايماني خالص آورد و خود را به ارزش هاي آن آراسته سازد و مقررات خدا و حقوق مردم را پاس دارد، سرنوشتي سرشار از نيك بختي خواهد داشت و كساني كه جز اين كنند سرنوشتي تيره و تار.
2 - آن گاه به وصف و ويژگي هاي شب قدر ميپردازد و روشنگري ميكند كه شب قدر داراي اين ويژگي هاست.
الف - عظمت و معنويت آن بسيار است.
ب - شبي است بهتر از هزار ماه.
ج - شب فرود قرآن است.
د - شب فرود مقدرات جهان و انسان است.
ه - شب فرود فرشتگان بر زمين است.
و - شب سرشار از سلامت و سعادت براي مردم كمال جو و شايسته كردار است.
ز - شب توبه و جبران و فرصت اصلاح براي همگان است.
3 - و بدين سان به گرامي داشت شب قدر و بهره وري و عبادت آن شب و توبه و اصلاح خود و زدودن زنگارهاي مستي و پلشتي توجه ميدهد تا انسان بتواند براي هميشه خود را از اسارت نفس، اسارت ظالمان و اسارت شيطانها نجات بخشد و به بارگاه خدا بار يابد.
بار خدايا! به لطف خود ما را از توبه كاران و اصلاح پذيران شب قدر قرار ده، و ما را براي رسيدن به پاداش پر شكوه آن موفّق بدار.
سوره قدر در تفسیر نمونه
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 178
محتوى و فضيلت سوره قدر
در اينكه اين سوره در مكه نازل شده ، يا مدينه ؟ مشهور ميان مفسران مكى بودن آن است ، ولى بعضى احتمال داده اند كه در مدينه نازل شده است ، زيرا در روايتى آمده كه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) در خواب ديد كه بنى اميه از منبر او بالا رفته اند، اين امر بر پيامبر گران آمد و ناراحت شد، سوره قدر نازل گرديد و پيامبر را تسلى دارد (لذا بعضى ليلة القدر خير من الف شهر را ناظر به مدت حكومت بنى اميه كه حدود يك هزار ماه بود مى دانند) و مى دانيم مسجد و منبر در مدينه تشكيل شد نه در مكه .
ولى معروف چنانكه گفتيم مكى بودن است ، و اين روايت ممكن است از قبيل تطبيق باشد نه شاءن نزول :
در فضيلت تلاوت اين سوره همين بس كه از پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) نقل است كه فرمود: من قراءها اعطى من الاجر كمن صام رمضان و احيا ليلة القدر: هر كس آن را تلاوت كند مانند كسى است كه ماه رمضان را روزه گرفته ، و شب قدر را احيا داشته است .
در حديث ديگرى از امام باقر 7 مى خوانيم : من قراء انا انزلناه بجهر كان كشاهر سيفه فى سبيل الله ، و من قراءها سرا كان كالمتشحط بدمه فى سبيل الله كسى كه سوره انا انزلناه را بلند و آشكار بخواند مانند كسى است كه در
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 179
واضح است اين همه فضيلت از آن كسى نيست كه آن را مى خواند و حقيقتش را درك نمى كند، بلكه از آن كسى است كه مى خواند و مى فهمد و به محتوايش جامه عمل مى پوشاند، قرآن را بزرگ مى شمرد و آياتش را در زندگى پياده مى كند.
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 180
آيه و ترجمه
إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ(1) وَ مَا أَدْرَاك مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ(2) لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيرٌ مِّنْ أَلْفِ شهْرٍ(3) تَنزَّلُ الْمَلَئكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبهِم مِّن كلِّ أَمْرٍ(4) سلَمٌ هِىَ حَتى مَطلَع الْفَجْرِ(5)
ترجمه :
1 - ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل كرديم .
2 - و تو چه مى دانى شب قدر چيست ؟!
3 - شب قدر بهتر از هزار ماه
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 181
5 - شبى است مملو از سلامت (و بركت و رحمت) تا طلوع صبح !
تفسير :
شب قدر شب نزول قرآن !
و در نخستين آيه سوره قدر مى افزايد: ما آن را در شب قدر نازل كرديم (انا انزلناه فى ليلة القدر).
گر چه در اين آيه صريحا نام قرآن ذكر نشده ولى مسلم است كه ضمير انا انزلناه به قرآن باز مى گردد و ابهام ظاهرى آن براى بيان عظمت و اهميت آن است .
تعبير به انا انزلناه (ما آن را نازل كرديم) نيز اشاره ديگرى به عظمت اين كتاب بزرگ آسمانى است كه خداوند نزول آن را به خودش نسبت داده مخصوصا با صيغه متكلم مع الغير كه مفهوم جمعى دارد و دليل بر عظمت است . نزول آن در شب قدر همان شبى كه مقدرات و سرنوشت انسانها تعيين مى شود دليل ديگرى بر سرنوشت ساز بودن اين كتاب بزرگ آسمانى است .
از ضميمه كردن اين آيه با آيه سوره بقره نتيجه گيرى مى شود كه شب قدر در ماه مبارك رمضان است ، اما كدام شب است ؟ از قرآن چيزى در اين مورد استفاده نمى شود، ولى روايات در اين باره بحث فراوان كرده اند كه در پايان تفسير اين سوره به خواست خدا در اين زمينه و مسائل ديگر سخن خواهيم گفت .
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 182
نزول دفعى كه در يك شب تمام آن بر قلب پاك پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) يا بيت المعمور يا از لوح محفوظ به آسمان دنيا نازل گرديد.
و نزول تدريجى كه در طول بيست و سه سال دوران نبوت انجام گرفت (شرح اين مطلب را ذيل آيه 3 سوره دخان جلد 21 تفسير نمونه صفحه 148 به بعد بيان كرده ايم).
بعضى نيز گفته اند آغاز نزول قرآن در ليلة القدر بوده نه تمام آن ولى اين بر خلاف ظاهر آيه است كه مى گويد ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم .
قابل توجه اينكه : درباره نازل شدن قرآن در بعضى از آيات تعبير به «انزال» و در بعضى تعبير به «تنزيل» شده است ، و از پاره اى از متون لغت استفاده مى شود كه تنزيل معمولا در جائى گفته مى شود كه چيزى تدريجا نازل گردد، ولى «انزال» مفهوم وسيع ترى دارد كه نزول دفعى را نيز شامل مى گردد اين تفاوت تعبير كه در آيات قرآن آمده مى تواند اشاره به دو نزول فوق باشد.
در آيه بعد براى بيان عظمت شب قدر مى فرمايد: تو چه مى دانى شب قدر
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 183
و بلافاصله مى گويد: شب قدر شبى است كه از هزار ماه بهتر است (ليلة القدر خير من الف شهر).
اين تعبير نشان مى دهد كه عظمت اين شب به قدرى است كه حتى پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) با آن علم وسيع و گسترده اش قبل از نزول اين آيات به آن واقف نبود.
مى دانيم هزار ماه بيش از هشتاد سال است ، به راستى چه شب با عظمتى است كه به اندازه يك عمر طولانى پر بركت ارزش دارد.
در بعضى از تفاسير آمده است كه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود: يكى از بنى اسرائيل لباس جنگ در تن كرده بود و هزار ماه از تن بيرون نياورد و پيوسته مشغول (يا آماده) جهاد فى سبيل الله بود، اصحاب و ياران تعجب كردند و آرزو داشتند چنان فضيلت و افتخارى براى آنها نيز ميسر مى شد، آيه فوق نازل گشت و بيان كرد كه «شب قدر از هزار ماه برتر است».
در حديث ديگرى نيز آمده است كه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) از چهار نفر از بنى اسرائيل كه هشتاد سال عبادت خدا را بدون عصيان انجام داده بودند سخن به ميان آورد، اصحاب آرزو كردند كه اى كاش آنها هم چنين توفيقى پيدا مى كردند آيه فوق در اين زمينه نازل شد.
در اينكه عدد هزار در اينجا براى تعداد است يا تكثير؟ بعضى گفته اند: براى تكثير است ، و ارزش شب قدر از هزاران ماه نيز برتر مى باشد، ولى رواياتى كه در بالا نقل كرديم نشان مى دهد كه عدد مزبور براى تعداد است ،
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 184
سپس به توصيف بيشترى از آن شب بزرگ پرداخته ، مى افزايد: فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان براى تقدير هر كار نازل مى شوند (تنزل الملائكة و الروح فيها باذن ربهم من كل امر).
با توجه به اينكه «تنزل» فعل مضارع است ، و دلالت بر استمرار دارد (در اصل «تتنزل» بوده) روشن مى شود كه شب قدر مخصوص به زمان پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) و نزول قرآن مجيد نبوده ، بلكه امرى است مستمر و شبى است مداوم كه در همه سال تكرار مى شود.
در اينكه منظور از روح كيست ؟ بعضى گفته اند: «جبرئيل امين» است كه «روح الامين» نيز ناميده مى شود، و بعضى «روح» را به معنى «وحى» تفسير كرده اند، به قرينه آيه 52 سوره شورى «و كذلك اوحينا اليك روحا من امرنا»: «همانگونه كه بر پيامبران پيش وحى فرستاديم بر تو نيز به فرمان خود وحى كرديم».
بنابراين مفهوم آيه چنين مى شود: «فرشتگان با وحى الهى در زمينه تعيين مقدرات در آن شب نازل مى شوند».
در اينجا تفسير سومى وجود دارد كه از همه نزديكتر به نظر مى رسد، و آن اينكه «روح» مخلوق عظيمى است ما فوق فرشتگان ، چنانكه در حديثى از امام صادق 7 نقل شده است كه شخصى از آن حضرت سؤ ال كرد: «آيا روح همان جبرئيل است ؟» امام 7 در پاسخ فرمود: «جبرئيل من الملائكة ، و الروح اعظم من الملائكة ، ا ليس ان الله عز و جل يقول : تنزل الملائكة و الروح ؟»
جبرئيل از ملائكه است ، و روح اعظم از ملائكه است ، مگر خداوند
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 185
يعنى به قرينه مقابله ، اين دو با هم متفاوتند، تفسيرهاى ديگرى نيز براى كلمه «روح» در اينجا ذكر شده چون دليلى براى آنها نبود از آن صرف نظر گرديد.
منظور از «من كل امر» اين است كه فرشتگان براى تقدير و تعيين سرنوشتها و آوردن هر خير و بركتى در آن شب نازل مى شوند، و هدف از نزول آنها انجام اين امور است .
يا اينكه هر امر خير و هر سرنوشت و تقديرى را با خود مى آورند. بعضى نيز گفته اند منظور اين است كه آنها به امر و فرمان خدا نازل مى شوند، ولى مناسب همان معنى اول است .
تعبير به «ربهم» كه در آن تكيه روى مساءله ربوبيت و تدبير جهان شده است . تناسب نزديكى با كار اين فرشتگان دارد كه آنها براى تدبير و تقدير امور نازل مى شوند و كار آنها نيز گوشه اى از ربوبيت پروردگار است .
و در آخرين آيه مى فرمايد: شبى است آكنده از سلامت و خير و رحمت تا طلوع صبح (سلام هى حتى مطلع الفجر).
هم قرآن در آن نازل شده ، هم عبادت و احياء آن معادل هزار ماه است ، هم خيرات و بركات الهى در آن شب نازل مى شود، هم رحمت خاصش شامل حال بندگان مى گردد، و هم فرشتگان و روح در آن شب نازل مى گردند.
بنابراين شبى است سرتاسر سلامت ، از آغاز تا پايان ، حتى طبق بعضى از
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 186
بنابراين اطلاق «سلام» كه به معنى سلامت است بر آن شب (به جاى اطلاق سالم) در حقيقت نوعى از تاءكيد است همانگونه كه گاه مى گوئيم فلانكس عين عدالت است .
بعضى نيز گفته اند كه اطلاق سلام بر آن شب به خاطر اين است كه فرشتگان پيوسته به يكديگر يا به مؤ منان سلام مى كنند، يا به حضور پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) و جانشين معصومش مى رسند و سلام عرضه مى دارند.
جمع ميان اين تفسيرها نيز امكانپذير است .
به هر حال شبى است سراسر نور و رحمت و خير و بركت و سلامت و سعادت و بى نظير از هر جهت .
در حديثى آمده است كه از امام باقر سؤ ال شد: آيا شما مى دانيد شب قدر كدام شب است ؟ فرمود: كيف لا نعرف و الملائكة تطوف بنا فيها: چگونه نمى دانيم ، در حالى فرشتگان در آن شب در گرد ما دور مى زنند!. در داستان ابراهيم 7 آمده است كه چند نفر از فرشتگان الهى نزد او آمدند و بشارت تولد فرزند براى او آوردند و بر او سلام كردند (هود - 69) مى گويند لذتى كه ابراهيم 7 از سلام اين فرشتگان برد با تمام دنيا برابرى نداشت ، اكنون بايد فكر كرد كه وقتى گروه گروه فرشتگان در شب قدر نازل مى شوند و بر مؤ منان سلام مى كنند چه لذت و لطف و بركتى دارد؟!
وقتى ابراهيم 7 را در آتش نمرودى افكندند فرشتگان آمدند و بر او سلام كردند، و آتش بر او گلستان شد، آيا آتش دوزخ به بركت سلام فرشتگان بر مؤ منان در شب قدر برد و سلام نمى شود؟
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 187
نكته ها :
در پاسخ اين سؤ ال ، كه چرا اين شب ، شب قدر ناميده شده ؟ سخن بسيار گفته اند، از جمله اينكه :
1 - شب قدر به اين جهت «قدر» ناميده شده كه جميع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعيين مى شود، شاهد اين معنى سوره دخان است كه مى فرمايد: انا انزلناه فى ليلة مباركة انا كنا منذرين فيها يفرق كل امر حكيم : ما اين كتاب مبين را در شبى پر بركت نازل كرديم ، و ما همواره انذار كننده بوده ايم ، در آن شب كه هر امرى بر طبق حكمت خداوند تنظيم و تعيين مى گردد (دخان - 3 و 4).
اين بيان هماهنگ با روايات متعددى است كه مى گويد: در آن شب ، مقدرات يكسال انسانها تعيين مى گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور ديگر، در آن ليله مباركه تفريق و تبيين مى شود.
البته اين امر هيچگونه تضادى با آزادى اراده انسان و مساءله اختيار ندارد، چرا كه تقدير الهى به وسيله فرشتگان بر طبق شايستگيها و لياقتهاى افراد، و ميزان ايمان و تقوى و پاكى نيت و اعمال آنها است .
يعنى براى هر كس آن مقدر مى كنند كه لايق آن است ، يا به تعبير ديگر زمينه هايش از ناحيه خود او فراهم شده ، و اين نه تنها منافاتى با اختيار ندارد
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 188
2 - بعضى نيز گفته اند آن شب را از اين جهت شب قدر ناميده اند كه داراى قدر و شرافت عظيمى است (نظير آنچه در آيه 74 سوره حج آمده است ما قدروا الله حق قدره آنها قدر خداوند را نشناختند).
3 - گاه نيز گفته اند به خاطر آن است كه قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والا قدر، و به وسيله فرشته صاحب قدر نازل گرديد.
4 - يا اينكه شبى است كه مقدر شده قرآن در آن نازل گردد.
5 - يا اينكه كسى كه آن شب را احياء بدارد صاحب قدر و مقام و منزلت مى شود.
6 - يا اينكه در آن شب ، آنقدر فرشتگان نازل مى شوند كه عرصه زمين بر آنها تنگ مى شود، چون تقدير به معنى - تنگ گرفتن نيز آمده است مانند و من قدر عليه رزقه (طلاق - 7).
جمع ميان تمام اين تفسيرها در مفهوم گسترده «ليلة القدر» كام لا ممكن است هر چند تفسير اول از همه مناسب تر و معروف تر است .
2 - شب قدر كدام شب است ؟
در اينكه ليلة القدر در ماه رمضان است ترديدى نيست ، چرا كه جمع ميان آيات قرآن همين معنى را اقتضاء مى كند، از يكسو مى گويد: قرآن در ماه رمضان نازل شده (بقره - 185) و از سوى ديگر مى فرمايد: در شب قدر نازل گرديده (آيات مورد بحث).
ولى در اينكه كدام شب از شبهاى ماه رمضان است ؟ گفتگو بسيار است ، و در اين زمينه تفسيرهاى زيادى شده ، از جمله شب اول ، شب هفدهم ، شب نوزدهم ، شب بيست و يكم ، شب بيست و سوم ، شب بيست و هفتم ، و شب بيست و نهم . ولى مشهور و معروف در روايات اين است كه در دهه آخر ماه رمضان و شب
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 189
و در روايتى از امام صادق 7 آمده است كه شب قدر شب بيست و يكم يا بيست و سوم است ، حتى هنگامى كه راوى اصرار كرد كدام يك از اين دو شب است و گفت : اگر من نتوانم هر دو شب را عبادت كنم كدام يك را انتخاب نمايم ؟! امام 7 تعيين نفرمود، و افزود، ما ايسر ليلتين فيما تطلب : چه آسان است دو شب براى آنچه مى خواهى !.
ولى در روايات متعددى كه از طرق اهل بيت (عليهمالسلام) رسيده است بيشتر روى شب بيست و سوم تكيه شده ، در حالى كه روايات اهل سنت بيشتر روى شب بيست و هفتم دور مى زند.
در روايتى از امام صادق 7 نيز نقل شده كه فرمود:
التقدير فى ليلة القدر تسعة عشر، و الابرام فى ليلة احدى و عشرين و الامضاء فى ليلة ثلاث و عشرين .
تقدير مقدرات در شب نوزدهم ، و تحكيم آن در شب بيست و يكم ، و امضاء در شب بيست و سوم است و به اين ترتيب بين روايات جمع مى شود.
ولى به هر حال حالهاى از ابهام شب قدر را به خاطر جهتى كه بعدا به آن اشاره مى شود، فرا گرفته است .
3 - چرا شب قدر مخفى است ؟
بسيارى معتقدند مخفى بودن شب قدر در ميان شبهاى سال ، يا در ميان شبهاى
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 190
و اين فلسفه مناسبى به نظر مى رسد.
4 - آيا شب قدر در امتهاى پيشين نيز بوده است ؟
ظاهر آيات اين سوره نشان مى دهد كه شب قدر مخصوص زمان نزول قرآن و عصر پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) نبوده ، بلكه همه سال تا پايان جهان تكرار مى شود. تعبير به فعل مضارع (تنزل) كه دلالت بر استمرار دارد، و همچنين تعبير به جمله اسميه «سلام هى حتى مطلع الفجر» كه نشانه دوام است نيز گواه بر اين معنى است .
بعلاوه روايات بسيارى كه شايد در حد تواتر باشد نيز اين معنى را تاءييد مى كند.
ولى آيا در امتهاى پيشين نيز بوده است يا نه .
صريح روايات متعددى اين است كه اين از مواهب الهى بر اين امت مى باشد، چنانكه در حديثى از پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم) آمده است كه فرمود: ان الله وهب لامتى ليلة القدر لم يعطها من كان قبلهم : خداوند به امت من شب قدر را بخشيده و احدى از امتهاى پيشين از اين موهبت برخوردار نبودند.
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 191
5 - چگونه شب قدر برتر از هزار ماه است ؟
ظاهر اين است كه بهتر بودن اين شب از هزار ماه ، به خاطر ارزش عبادت و احياى آن شب است ، و روايات فضيلت ليلة القدر و فضيلت عبادت آن كه در كتب شيعه و اهل سنت فراوان است اين معنى را كاملا تاءييد مى كند.
علاوه بر اين ، نزول قرآن در اين شب ، و نزول بركات و رحمت الهى در آن ، سبب مى شود كه از هزار ماه برتر و بالاتر باشد.
در حديثى از امام صادق 7 آمده است كه به على بن ابى حمزه ثمالى فرمود: فضيلت شب قدر را در شب بيست و يكم و بيست و سوم بطلب ، و در هر كدام از اين دو يكصد ركعت نماز بجاى آور، و اگر بتوانى هر دو شب را تا طلوع صبح احيا بدار و در آن شب غسل كن .
«ابوحمزه» مى گويد: عرض كردم : اگر نتوانم ايستاده اين همه نماز بخوانم ؟
فرمود: نشسته بخوان ، عرض كردم : اگر نتوانم ؟ فرمود: در بستر بخوان ، و مانعى ندارد در آغاز شب خواب مختصرى بكنى و بعد مشغول عبادت شوى ، درهاى آسمان در ماه رمضان گشوده است ، و شياطين در غل و زنجيرند، و اعمال مؤ منين مقبول است و چه ماه خوبى است ماه رمضان ؟!.
6 - چرا قرآن در شب قدر نازل شد؟
از آنجا كه در شب قدر سرنوشت انسانها براى يكسال ، بر طبق لياقتها و
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 192
آرى در لحظاتى كه سرنوشت ما تعيين مى شود نبايد انسان در خواب باشد، و از همه چيز غافل و بى خبر كه در اين صورت سرنوشت غمانگيزى خواهد داشت ! قرآن چون يك كتاب سرنوشت ساز است ، و خط سعادت و خوشبختى و هدايت انسانها در آن مشخص شده است بايد در شب قدر،! شب تعيين سرنوشتها، نازل گردد، و چه زيبا است رابطه ميان قرآن و شب قدر؟ و چه پر معنى است پيوند اين دو با يكديگر؟
7 - آيا شب قدر در مناطق مختلف ، يكى است ؟
مى دانيم آغاز ماه هاى قمرى در همه بلاد يكسان نيست ، و ممكن است در منطقهاى امروز اول ماه باشد و در منطقه ديگرى دوم ماه ، بنابراين شب قدر نمى تواند يكشب معين در سال بوده باشد، چرا كه فى المثل شب بيست و سوم در مكه ممكن است شب بيست و دوم در ايران و عراق باشد، و به اين ترتيب قاعدتا هر كدام بايد براى خود شب قدرى داشته باشند، آيا اين با آنچه از آيات و روايات استفاده مى شود كه شب قدر يك شب معين است سازگار است ؟!
پاسخ اين سؤ ال با توجه به يك نكته روشن مى شود و آن اينكه :
شب همان سايه نيم كره زمين است كه بر، نيم كره ديگر مى افتد، و مى دانيم اين سايه همراه گردش زمين در حركت است ، و يك دوره كامل آن در بيست و چهار ساعت انجام مى شود، بنابراين ممكن است شب قدر يك دوره كامل شب به دور زمين باشد، يعنى مدت بيست و چهار ساعت تاريكى كه تمام نقاط زمين
تفسير نمونه جلد 27 صفحه 193
خداوندا! به ما آنچنان بيدارى و آگاهى عطا كن كه از فضيلت ليلة القدر بهره كافى گيريم .
پروردگارا! چشم اميد ما به لطفت دوخته است مقدرات ما را بر وفق آن تعيين فرما.
بارالها! ما را از محرومان اين ماه قرار مده كه محروميتى از آن بالاتر نيست .
آمين يا رب العالمين
آیات الاحکام
$ الجزء الرابع < 369 > سُورَةُ الْقَدْرِ [ فِيهَا ثَلَاثُ آيَاتٍ ] الْآيَةُ الْأُولَى قَوْله تَعَالَى : { إنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ } : فِيهَا أَرْبَعُ مَسَائِلَ : الْمَسْأَلَةُ الْأُولَى قَدْ بَيَّنَّا فِي كِتَابِ الْمُشْكِلَيْنِ وَقِسْمِ الْأَفْعَالِ مِنْ الْأَمَدِ الْأَقْصَى مَعْنَى النُّزُولِ فِي الْقُرْآنِ ، وَأَنَّ الْمَلِكَ عَلِمَهُ فِي الْعُلُوِّ وَأَنْهَاهُ فِي السُّفْلِ ، فَعَبَّرَ عَنْهُ بِالنُّزُولِ مَجَازًا فِي الْمَعْنَى عَنْ الْحِسِّ إلَى الْعَقْلِ ; إذْ الْمَحْسُوسُ هُوَ الْأَوَّلُ ، وَالْمَعْقُولُ هُوَ الرُّتَبُ عَلَيْهِ . الْمَسْأَلَةُ الثَّانِيَةُ فِي تَمْيِيزِ الْمُنَزَّلِ ، وَهُوَ الْقُرْآنُ ، وَإِنْ لَمْ يَتَقَدَّمْ لَهُ ذِكْرٌ ، وَلَكِنَّهُ وَقَعَ لِلْمُخَاطَبِينَ بِهِ الْعِلْمُ ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى : { حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ } وَمِنْهُ كَثِيرٌ فِي الْكِتَابِ ، كَمَا قَالَ تَعَالَى فِيهِ : { حم وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ إنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ } .
$ مستوى4 مَسْأَلَة نُزُول الْقُرْآن فِي لَيْلَة
$ الجزء الرابع الْمَسْأَلَةُ الثَّالِثَةُ قَوْلُهُ { فِي لَيْلَةِ } قَدْ بَيَّنَّا أَنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ لَيْلًا إلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا مِنْ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ فِي رَمَضَانَ ، كَمَا أَخْبَرَ عَنْهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِي قَوْلِهِ : { شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ } ، وَأَنْزَلَهُ مِنْ الشَّهْرِ فِي اللَّيْلَةِ الْمُبَارَكَةِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ
$ مستوى4 مَسْأَلَة قَوْلُهُ تَعَالَى لَيْلَةِ الْقَدْرِ
$ الجزء الرابع الْمَسْأَلَةُ الرَّابِعَةُ قَوْلُهُ : { لَيْلَةِ الْقَدْرِ } قِيلَ : لَيْلَةُ الشَّرَفِ وَالْفَضْلِ . وَقِيلَ : لَيْلَةُ التَّدْبِيرِ وَالتَّقْدِيرِ . وَهُوَ أَقْرَبُ لِقَوْلِهِ : { فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ } وَيَدْخُلُ فِيهِ الشَّرَفُ وَالرِّفْعَةُ . وَمِنْ شَرَفِهَا نُزُولُ الْقُرْآنِ فِيهَا إلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا جُمْلَةً ، وَمِنْ شَرَفِهَا بَرَكَتُهَا وَسَلَامَتُهَا الَّتِي يَأْتِي إنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى بَيَانُهَا . وَمَعْنَى التَّقْدِيرِ وَالتَّدْبِيرِ فِيهَا أَنَّ اللَّهَ قَدْ دَبَّرَ الْحَوَادِثَ وَالْكَوَائِنَ قَبْلَ خَلْقِهَا بِغَيْرِ مُدَّةٍ ، وَقَدَّرَ الْمَقَادِيرَ قَبْلَ خَلْقِ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ مِنْ غَيْرِ تَحْدِيدٍ ، وَعَلِمَ الْأَشْيَاءَ قَبْلَ حُدُوثِهَا بِغَيْرِ أَمَدٍ ; وَمِنْ جَهَالَةِ الْمُفَسِّرِينَ أَنَّهُمْ قَالُوا : إنَّ السَّفَرَةَ أَلْقَتْهُ إلَى جِبْرِيلَ فِي عِشْرِينَ لَيْلَةً < 370 > وَأَلْقَاهُ جِبْرِيلُ إلَى مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ فِي عِشْرِينَ سَنَةً . وَهَذَا بَاطِلٌ لَيْسَ بَيْنَ جِبْرِيلَ وَبَيْنَ [ اللَّهِ وَاسِطَةٌ . وَلَا بَيْنَ جِبْرِيلَ وَمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِمَا وَاسِطَةٌ ] . قَالَ عُلَمَاؤُنَا : فَيُحْدِثُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فِي رَمَضَانَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ كُلَّ شَيْءٍ يَكُونُ فِي السَّنَةِ مِنْ الْأَرْزَاقِ وَالْمَصَائِبِ ، وَمَا يُقَسَّمُ مِنْ السَّعَادَةِ وَالشَّقَاوَةِ ، وَالْحَيَاةِ وَالْمَوْتِ ، وَالْمَطَرِ وَالرِّزْقِ ، حَتَّى يَكْتُبَ فُلَانٌ يَحُجُّ فِي الْعَامِ ، وَيَكْتُبَ ذَلِكَ فِي أُمِّ الْكِتَابِ . وَقَالَ آخَرُونَ : يَكْتُبُ كُلَّ شَيْءٍ إلَّا السَّعَادَةَ وَالشَّقَاوَةَ ، وَالْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ ، فَقَدْ فَرَغَ مِنْ ذَلِكَ ، وَنَسَخَ
لِمَلَكِ الْمَوْتِ مَنْ يَمُوتُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إلَى مِثْلِهَا ، فَتَجِدُ الرَّجُلَ يَنْكِحُ النِّسَاءَ ، وَيَغْرِسُ الْغُرُوسَ ، وَاسْمُهُ فِي الْأَمْوَاتِ مَكْتُوبٌ
تر جمه منظوم
همانا كه نازل نموديم ما *** كتابى شب قدر بر مصطفى1
چه آگاه سازد تو را زآن مقام *** كه اندر شب قدر باشد تمام2
شب قدر در پيش پروردگار *** مقامش فراتر ز ماهى هزار3
ملائك و جبريل بر امر رب *** به پيغمبر و بر امامان به شب
نمايند از هر امورى بيان *** كه تقدير خلق است در آن نهان4
بود تا سحر ذكر حق و سجود *** كه اينشب، شبرحمتاست و درود5
ترجمه انگلیسی
2-And what shall teach thee what is the Night of Power?
3-The Night of power is better than a thousand months
4-in it the angels and the Spirit descend,by the leave of their Lord, upon every command.
5-peace it is, till the rising of dawn.
ترجمه فرانسوی
2. Et qui te dira ce qu'est la nuit d'Al-Qadr?
3. La nuit d'Al-Qadr est meilleure que mille mois.
4. Durant celle-ci descendent les Anges ainsi que l'Esprit, par permission de leur Seigneur pour tout ordre.
5. Elle est paix et salut jusqu'à l'apparition de l'aube.
ترجمه آلمانی
2. Und was lehrt dich wissen, was die Nacht Al-Qadr ist?
3. Die Nacht Al-Qadr ist besser als tausend Monde.
4. In ihr steigen die Engel herab und der Geist nach dem Gebot ihres Herrn - mit jeder Sache.
5. Friede wنhrt bis zum Anbruch der Morgenrِte.
ترجمه ترکیه ای
2- Ve ne bildirdi sana, nedir Kadir gecesi?
3- Bin aydan daha da hayrldr Kadir gecesi.
4- O gece melekler ve Rûh, takdîr edilen her i için, Rablerinin izniyle inerler.
5- Esenliktir, o gece, gün ًncaya dek sürer.
ارسال مقاله توسط کاربر محترم سايت : ali20reza
