تاريخ حديث اميرالمؤمنين علي عليه السلام (2)

فهرست كتب(موضوعات):
 

1-كتاب العقل و العلم و الجهل
2-توحيد
3-عدل و معاد
4-احتجاجات و مناظرات و جوامع علوم
5-قصص انبياء عليهم السلام
6-تاريخ نبينا و احواله صلي الله عليه و آله
7-امامه و فيه جوامع احوالهم عليهم السلام
8-فتن و فيه ماجري بعد النبي صلي الله عليه و آله من غصب الخلافه و غزوات اميرالمومنين عليه السلام
9-تاريخ اميرالمومنين صلوات الله عليه و فضائله و احواله.
10-تاريخ فاطمه و الحسن و الحسين صلوات الله عليه و فضائلهم و معجزاتهم.
11-تاريخ علي بن الحسين و محمدبن علي الباقر و جعفربن محمد الصادق و موسي بن جعفر الكاظم صلوات الله عليهم و فضائلهم و معجزاتهم.
12-تاريخ علي بن موسي الرضا و محمدبن علي الجواد و علي بن محمدالهادي و الحسن بن علي العسكري و احوالهم و معجزاتهم صلوات الله عليهم.
13-غيبه و احوال الحجه القائم صلوات الله عليه.
14-سماء و عالم و هو يشتمل علي احوال العرش و الكرسي و الافلاك و العناصر و المواليد و الملائكه و الجن و الانس و الوحوش و الطيور و سائر الحيوانات و فيه ابواب الصيد و الذباحه ابواب الطب.
15-ايمان و كفر و مكارم اخلاق.
16-آداب و سنن و اوامر و نواهي و كبائر و معاصي و فيه ابواب الحدود.
17-روضه و فيه المواعظ و الحكم و الخطب.
18-الطهاره و الصلوه
19-قرآن و دعا
20-زكوه و صوم و فيه اعمال السنه.
21-حج
22-المزار
23-عقود و ايقاعات
24-احكام
25-اجازات و يشتمل علي اسايندنا و طرقنا الي جميع الكتب و اجازات العلماء الاعلام رضوان الله عليهم اجمعين.(3)
از آنجا كه تحقيقات انجام شده، از روي بحار الانوار چاپ بيروت بوده است كه بر روي نرم افزار نور5/2 قرار داده شده، در ذيل كتب بيست و پنج موضوعي علامه مجلسي را با مجلدات چاپ بيروت تطبيق مي دهيم.

طبق تقسيم علامه مجلسي

چاپ بيروت

جلد اول جلد دوم جلد سوم جلد چهارم جلد پنجم جلد ششم جلد هفتم جلد هشتم جلد نهم جلد دهم جلد يازدهم جلد دوازدهم جلد سيزدهم جلد چهاردهم جلد پانزدهم جلد شانزدهم جلد هفدهم جلد هجدهم جلد نوزدهم جلد بيستم جلد بيست و يكم جلد بيست و دوم جلد بيست و سوم جلد بيست و چهارم جلد بيست و پنجم

جلد 0-1-2 جلد 3-4 جلد 5-6-7-8 جلد 9-10 جلد 11-12-13-14 جلد 15-16-17-18-19-20-21-22 جلد 23-24-25-26-27 جلد 28-29-30-31-32-33-34 جلد 35-36-37-38-39-40-41-42 جلد 43-44-45 جلد 46-47-48 جلد 49-50 جلد 51-52-53 جلد 54-55-56-57-58-59-60-61-62-63 جلد 64-65-66-67-68-69-70 جلد 71-72-73 جلد 74-75-76 جلد 77-78-79-80-81-82-83-84-85-86-87-88 جلد 89-90-91-92 جلد 93-94-95 جلد 96-97 الي ص 97 جلد 97-98-99 جلد 100-101 الي ص 247 جلد 101 جلد 102-103-104-105-106-107»(4)

در بررسي بعمل آمده و جستجو در كلمات زير، آمار ذيل به دست آمد.

قالي علي بن ابي طالب، 138 مورد عن علي، 6 مورد قال علي عليه السلام، 58 مورد قالي علي ع، 627 مورد يقول اميرالمومنين، 3 مورد

عن اميرالمؤمنين، 1071 مورد قال اميرالمومنين، 1566 مورد يقول علي ع، 5 مورد يقول علي عليه السلام، 2 مورد

در نتيجه، مجموع بررسي بعمل آمده به شكل فوق، 3476 مورد است.البته احتمال اين كه برخي احاديث، تكرار يكديگر باشند و يا احتمالات ديگر وجود دارد تا اين آمار را در واقع دقيق نشان ندهد و يا ممكن است احاديث ديگري از آن بزرگوار نقل شده كه در عبارات جستجو شدة فوق الذكر، نباشد و ما از آن غفلت ورزيده ايم و با اين احتمال، ممكن است آمار واقعي بيش از آن چيزي باشد كه ما بدست آورده ايم.خلاصه آنكه ادعا نمي كنيم كه تمام موارد را يك به يك بررسي نموده و آمار 100% دقيقي را ارائه نموده ايم. تعداد احاديث به تفكيك موضوع
جلد اول قديم (العلم و العقل و الجهل): 141 مورد
جلد دوم قديم (توحيد): 30 مورد
جلد سوم قديم (عدل ومعاد): 140 مورد
جلد چهارم قديم(احتجاجات و مناظرات و جوامع علوم): 31 مورد
جلد پنجم قديم(قصص انبياء عليهم السلام): 64 مورد
جلد ششم قديم (تاريخ نبينا و احواله صلوات الله عليه و آله): 175 مورد
جلد هفتم قديم (امامه و فيه جوامع احوالهم عليهم السلام): 186 مورد
جلد هشتم قديم (فتن، ماجراي غصب خلافت و غزوات علي عليه السلام): 181 مورد
جلد نهم قديم (تاريخ علي عليه السلام و فضائل و حالات ايشان): 374 مورد
جلد دهم قديم (تاريخ حضرت زهرا، حسن و حسين عليهم السلام): 52 مورد
جلد يازدهم قديم (تاريخ امامان چهارم و پنجم و ششم و هفتم عليهم السلام): 6 مورد
جلد دوازدهم قديم (تاريخ امامان هشتم و نهم و دهم و يازدهم عليهم السلام): 6 مورد
جلد سيزدهم قديم (غيبت و احوال الحجه صلوات الله عليه): 57 مورد
جلد چهاردهم قديم (سماء و عالم مثل عرش و كرسي و افلاك): 322 مورد
جلد پانزدهم قديم (ايمان و كفر و مكارم اخلاق): 415 مورد
جلد شانزدهم قديم (آداب وسنن، اوامر و نواهي، كبائر و معاصي و حدود): 280 مورد
جلد هفدهم قديم (روضه و فيه مواعظ و حكم وخطب): 101 مورد
جلد هجدهم قديم (طهاره و صلاه): 425 مورد
جلد نوزدهم قديم (قرآن و دعاء): 178 مورد
جلد بيستم قديم (زكوه و صوم و فيه اعمال السنه): 92 مورد
جلد بيست و يكم و بيست و دوم قديم (حج و مزار): 102 مورد
جلد بيست و سوم و بيست وچهارم قديم (عقود و ايقاعات و احكام): 170 مورد
جلد بيست وپنجم قديم (اجازات و آنچه مشتمل بر اسناد و طرق علامه به تمام كتابها و اجازات اعلام): 4 مورد غرر الحكم و درر الكلم :ديگر كتاب حديثي كه در آن اختصاصاً احاديث علي عليه السلام درج شده است، (غرر الحكم و درر الكلم) است. علت انتخاب اين كتاب به اين جهت بود كه با استقراء ناقص، چند حديث اين كتاب را به طور اتفاقي، انتخاب نموده و در بحار الانوار، آن احاديث را از قول آن امام بزرگوار جستجو نمودم: ولي حديثي از ايشان، كه در (غرر الحكم و درر الكلم) آمده باشد و در بحارالانوار نيز موجود باشد، نيافتم.با اين كه علامه مجلسي، يكي از مصادر بحارالانوار، را همين كتاب معرفي نمودند، ولي بنده نتوانستم حديث مشتركي در اين دو كتاب از قول علي عليه السلام بيابم. لذا، بر آن شدم كه احاديث علوي را موضوع بندي شده و به همراه تعداد آنها، در اين مختصر، بگنجانم.قبل از آن، به صورت اجمالي، پيرامون غررالحكم و درر الكلم، مطالبي را عرضه مي نمايم.(جمع كثيري از علماء و بزرگان، بر جمع آوري كلمات قصار امام عليه السلام، مبادرت نمودند كه اولين آنها، جاحظ (متوفاي 255 هـ)است كه اسم كتابش به (مائه كلمه) مشهور گرديد.بارها اين كتاب، با ترجمه و بدون آن چاپ شده و شروحي بر آن نگاشته شده است.نيز كتابهاي ديگري در همين راستا نگاشته شده كه از نام بردن آنها خودداري مي نمائيم و تنها به كتاب شريف غرر الحكم و دررالكلم مي پردازيم.گردآورنده كتاب، قاضي سيدناصح الدين ابوالفتح عبدالواحد محمدبن المحفوظ عبدالواحد، التميمي الآمدي است. او را شخصي فاضل، عالم، محدث و امامي شيعي ناميده اند.زمان ولادت و وفات ايشان، در تاريخ مبهم است،ولي ابن شهرآشوب در كتابش (معالم العلماء) وفات او را در سال 588 تا 585 هـ . معرفي نموده است. اما سيدمرتضي، سال وفات او را 436 هـ . دانسته و هكذا قول بزرگان ديگر. اين اختلاف عميق، حاكي از ابهام موجود در تاريخ زندگاني ايشان است، كه از آن گذر مي كنيم.اعتبار علمي اين كتاب:احاديث منقول در اين كتاب، حاكي از سند روايت است كه به دليل رعايه حجم كتاب، اين حذف صورت گرفته، الا اينكه قرائن و دلائلي موجوداست كه به اهميت و اعتبار اين كتاب، اشاره دارد. كه يكي از آنها، مصدر قراردادن اين كتاب است براي بحارالانوار توسط علامه مجلسي كه قبلا به آن اشاره نموديم.ديگر اينكه مولف كتاب يكي از مشايخ ابن شهرآشوب بوده و يكي از علماء بزرگ و محدثين بشمار مي آيد.)(5)در رابطه با اين كتاب ارزشمند به همين ميزان بسنده مي نمائيم.فهرست احاديث اميرالمومنين عليه السلام در غرر الحكم و دررالكلم به ترتيب موضوع به همراه تعداد احاديث نقل شده.
 

اعتقادي(3339)
معرفت

معرفت (1267)	اهميت معرفت	14	فهم	10	قلب	40
	علم	190	وسائل معرفت	31	حق و باطل	121
	عالم	90	معرفت و عمل	20	شك و ظن و شبهه	46
	عقل	236	يقين، كمال معرفت	46	جهل	115
	فكر	70	آثار معرفت	57	سفاهت و حماقت	67
	حكمت	43	موانع معرفت	68

الله و معرفت (427)	معرفت الله تعالي	27	اسلام و تسليم	23	مؤمن، صفاته و علائمه	66
	صفاته تعالي	27	دين	70	شرك و كفر	13
	آثار توحيد	26	ايمان	70	نيت	43
	هدايه و ضلاله	62

عدل (240)	معني عدل و فضله	26	قضاء و قدر	67
	مصائب و فلسفتها	84	خير و شر	81

نبوه (59)	رسل	6	تاسي	13
	النبي الخاتم و صفاته	8	قرآن	32

الائمه (159)

ائمه (عليهم السلام)

62

علي عليه السلام

97

معاد (1187)	الدنيا	435	عمل	239	جزاء	39
	الآخره	112	عمر	65	سعادت و شقاوت	27
	آثار اعتقاد به معاد	75	موت	151	قيامت	44

سياسي (438)
 

شئون سياسي ونظامي (116)	رياست و سياست	18	جند	41	قضاء	4
	امر به معروف و نهي از منكر		27		حريه و وطن	10
	جهاد ومجاهدين		12		تقيه	4

حكومت (322)	حاكم و حكومت عادله	51	اخلاق حاكم	21	آفات حكومت	72
	شرائط حاكم	15	مواعظ للحكام	85	حاكم وحكومه جائره	47
	وظائف حكام	19	عمال الدوله	12

اخلاقي (4334)
 

قول و لسان و ماحولهما (588)	قول و لسان	201	صدق	89	غيبته و نميمه	37
	صحت و آثارها	51	كذب	63	مزاح و فحش و شماتت	59
					موعظه و نصحيت	88

نفس و ماحولها (1872)	نفس	346	موجبات ذلت نفس	175
	موجبات عزت نفس	609	اسباب زلل	78	زهد و شكر	182
	تقوي و ورع	218	صبر وحلم و استقامت	264

آفات نفس (833)	حيل	33	حقد و حسد	96
	بخل	75	غضب و شهوات	195	أماني	114
	حرص و طمع	177	خيلاء و غرور	143

جمله من اخلاقيات (1041)	مكارم و فضائل	26	سهر وبكور	14	ذم اذاعه السر	13
	عصمت	4	سرور	7	حزن و غم	18
	نزاهت و مدحها	8	جوع	14	كياسه	14
	عزت و تفرد	26	كتمان السّر	21	عادت	9
			كفران نعمت	28	رذائل و ذمها	6

متفرقات
(94)
عبادي (678)
 

جمله من الفرائض (42)

صلاه

17

صوم وحج

10

اهميت فرائض و بعض فلسفتها

15

ارتباط الناس مع الله (602)	طاعه الله	219	اعتصام بالله	6	وثوق بالله	6
	ذكر	66	اخلاص	30	عبادت الله	17
	خشيه الله	67	توكل	45	روابط متفرقه	35
	دعا و سوال	43	توبه	71

ارتباط الله مع الناس (34)

توفيق

24

رضي الله و سخطه

10

اجتماعي (1920)
 

اهل (131)	زوج و زوجه	17	والدوولد	20	اصل و نسب	12
	رحم	49	نساء	26	يتيم	7

الفت و اخوه (364)	اهميت و الفت و اخوت	61	حقوق الاخوه	72	تجانس في الالفت و الاخوه	13
	خير الاخوان	81	اخوه في الله اهميتها و آثارها	21	الصديق الصدوق و علائمه	16
	شر الاخوان	73			مواعظ	27

مصاحب و معاشرت (275)	مصاحبت ممدوح	48	آداب معاشرت	83	مواصله	9
	مصاحبت مذموم	102	جوار	13	مواعظ في المعاشره	20

مصالح اجتماعي (334)	مشاوره	69	حول الاعتذار	20	بر	19
	سعي و جد	23	امن (امنيت)	10	ترحم	12
	تجربه	28	همت	23	نصرت و تعاون	22
	مداراه الناس	36	حول الفطنه و اليقظه	35	ستر و تغافل	10
	عدالت اجتماعي	34	حول اجابه المحتاج	16

مفاسد اجتماعي (367)	ظلم	97	فجور، ذمها و بعض آثارها	22	فتنه	11
	نفاق	40	راحه و كسل، ذمهما وبعض آثارهما	19	مذمه الاذي و تحريض عن الكف عنه	11
	خيانت و بعض صفات الخائن	23	مراء و لجاج و الحاح	37	عقوبه و تعجيل اليها	9
	لهو و لعب	27			احتياج الي اللئام	12
	خصومه و عدوان	27			خلاف و فرقه	11
					ذم مدح كثير	21

مواعظ اجتماعي (245)	اعتبار (عبره)	63	حزم و عزم	68	تاني	14
	اغتنام الفرض	38	ذم الفضول و مالايعن	19	ذم تكلف	10
	عاقبت	18	نقل خبر	7	عز	8

متفرقات اجتماعي
(158)
صحه و سلامت
(46)
اقتصادي (1222)
 

اقتصاد و معاملات (65)

قصد (اقتصاد)

25

تدبير

21

معاملات

19

انحرافات اقتصادي (101)	ذم اسراف و آثاره	19	بطنه (پرخوري) و آثارها	29
	ذم و تبذير و آثاره	10	تكدي و آثاره	20
	غش و ذمه	6	احتكار و ذمه	9
			ذم الدين و آثاره	8

فقر وغني (213)	ذم فقر و آثاره	15	مال	76	مواعظ للاغنياء	34
	مدح فقر	12	مدح غني	6	وظائف للاغنياء	19
	مواعظ للفقراء	37	آفت غني	14

اخلاق اقتصادي (827)	سخاوت و عطاء	240	صدقه	28	رضا بلكفاف	22
	احسان	303	ايثار	25	ياس عمافي ايدي الناس	21
	قناعت	120	رزق بيد الله	36
	انصاف	32

متفرقات(6)
(16)حال اگر بخواهيم به ترتيب زيادي احاديث در موضوعات مطرح شده، موضوعات را بنويسيم، به شكل زير مي نويسيم.
اول: اخلاقي، دوم: اقتصادي، سوم: اجتماعي ، چهارم: اقتصادي ، پنجم: عبادي ، ششم: سياسي . اكنون به كتابهائي كه در آنها، گفتارها، نامه ها، خطابه ها و خلاصه سخنان حكيمانه اميرالمومنين عليه السلام در آنها آورده شده است مي پردازيم.
نهج البلاغه(7)
نهج البلاغه، پس از قرآن و احاديث نبوي، مهم ترين منبع شناخت اسلام و ارزشهاي ديني است.سيد رضي، گردآورندة اين كتاب، از دانشمندان بزرگ شيعي است كه در نثر و نظم، يكه تاز ميدان ادبيات عرب به شمار مي آيد و تاليفات او از جنبه هاي علمي و ادبي اهميت فراوان دارد.انتساب نهج البلاغه به سيد رضي انكار ناپذير است. او در ديگر آثار خود به گردآوري نهج البلاغه اشاره كرده و تا زمان ابن ابي الحديد، نسخه اي از آن به خط او موجود بوده است.انگيزه سيدرضي در جمع آوري سخنان علي (عليه السلام)، باز نماياندن اوج فصاحت و بلاغت در كلام امام است. نه تن از دانشوران، نهج البلاغه را بدون واسطه از شريف رضي روايت كرده اند.علماي شيعه نيز به شاگردان خود اجازه داده اند كه اين كتاب را روايت كنند.البته پيش از به سامان رسيدن نهج البلاغه، عالمان بسياري سخنان علي (عليه السلام) را گرد مي آوردند كه برخي شمار آنان را هفتاد تن دانسته اند. متاسفانه اكنون اين آثار ارجمند در دست نيست. بسياري از دانشمندان كوشيده اند با پژوهشهايي دراز دامن، اسناد و مدارك نهج البلاغه را آشكار كنند. شمار تاليفات مستقل در اين موضوع به چهارده اثر مي رسد. علاوه بر اين نه كتاب نيز با عنوان مستدرك نهج البلاغه تاليف شده است.نهج البلاغه ويژگيها و امتيازات فراوان دارد. مقام و شخصيت علي عليه السلام، فصاحت و بلاغت بي نظير سخنان علوي، تنوع مفاهيم و جامعيت كلمات، ابعاد سياسي، ديني، اخلاقي و حكومتي و انسان شناسي علوي، همه از عواملي به شمار مي آيند كه اين كتاب را ستوده اند و عظمت آن را تذكار داده اند.برخي درباره موضوعات نهج البلاغه و انتساب آنها به علي عليه السلام ترديد كرده اند و شبهات و انتقاداتي در اين زمينه مطرح ساخته اند.عمده اين شبهات در چهارده بخش خلاصه مي شود كه دانشمندان اسلام نيز به يكايك اين شبهه ها و انتقادها پاسخ در خور داده اند.در هر حال، تاكنون حدود هزار عنوان كتاب و صدها مقاله درباره نهج البلاغه نگاشته شده است. اين اثر ارجمند، شروح گوناگون عربي و فارسي دارد و تاكنون 35 بار به فارسي ترجمه شده است.
اسناد نهج البلاغه(8)
حفظ و تدوين سخنان علي (عليه السلام) در دوران آن حضرت آغاز شده است.حارث اعور و زيدبن وهب از جمله گردآورندگان خطبه هاي علي عليه السلام بوده اند.جز نامه ها، قريب پانصد خطبه از علي عليه السلام در قرن سوم هجري در دست بوده است. در كتب رجال و تراجم از كساني كه كتابهايي با عنوان (خطب اميرالمومنين عليه السلام) نگاشته اند ياد شده است. به علاوه مورخان مجموعه اي از منابع را گزارش كرده اند كه در آنها به وقايع دوران خلافت علي عليه السلام پرداخته شده است.در كتب حديثي شيعه نيز بسياري از خطبه ها و نامه هاي علي عليه السلام نقل شده است. سيد رضي (406-359 ق) از منظر فصاحت و بلاغت به سخنان علي (عليه السلام) نگريسته و كمتر از ثلث خطبه هاي حضرت را در كتابي با عنوان نهج البلاغه گردآورده است.بسياري اثبات كرده اند كه مورخان و محدثان سالياني پيش تر از سيدرضي، متن نهج البلاغه، را به گونه اي پراكنده در كتابهاي خويش آورده اند. ما هو نهج البلاغه، اثر سيد هبه الدين شهرستاني، و مدارك نهج البلاغه، اثر هادي آل كاشف الغطاء، آغازين كوشش ها در اين زمينه اند و اين سلسله، در نهايت به كتاب مصادر نهج البلاغه، اثر سيد عبدالزهراء ختم گشته است.اكنون بيش از ده پژوهش تاريخي و روايي وجود دارد كه به بررسي و نقل مصادر و اسناد نهج البلاغه، پرداخته است.
شرح هاي نهج البلاغه(9)
از هنگامي كه سيد رضي گردآوري كتاب جاودان نهج البلاغه را به سامان رساند، دانشوران و پژوهندگان شروح بسياري بر آن نگاشته اند.برخي از محققان، شرح موجز سيد فضل الله راوندي، عالم بزرگ سدة ششم هجري را نخستين شرح نهج البلاغه دانسته اند. نخستين شرح جامع نهج البلاغه، كتاب ابن فندق بيهقي، دانشمند قرن ششم هجري است. مشهورترين شرح نهج البلاغه در سده هفتم قمري، مصباح السالكين،نوشتة ابن ميثم بحراني است.شرح شيخ محمد عبده و ترجمه و تفسير نهج البلاغه، اثر محمدتقي جعفري، شروح عالمان معاصر بر نهج البلاغه هستند.
دسته بندي گفتارهاي نهج البلاغه(10)
اين كلام معروف، اعتراف جرح جرداق مسيحي- استاد ادبيات عرب در لبنان - است كه در يكي از نوشته هايش، بيان داشته: «جاذبه هاي كلام امام علي(عليه السلام) شوري در من ايجاد كرد كه 200 بار نهج البلاغه را مطالعه كردم.»اين جمله، تعصب و غرور اعتقادي هر شيعه منصفي را بر مي انگيزاند كه چرا يك مسيحي 200 بار نهج البلاغه را مي خواند، اما من كه خود را از شيعيان امام علي عليه السلام مي شمارم و ادعاي محبت و ولايت او را دارم به راستي چند بار نهج البلاغه را خوانده ام؟بگذاريم و بگذريم كه اگر به شكايت كردن باشد، اولين متهمين شاكي، خود ما هستيم.در نهج البلاغه اي كه با ترجمه مرحوم دشتي همراه است و با ترجمه نهج البلاغة دكتر شهيدي، شريعت و شرح و ترجمه آيه الله محمدتقي جعفري (رحمه الله عليه) و ميرزا حبيب الله خوئي، از نظر شماره هاي خطبه ها و نامه ها و حكمتها هماهنگي دارد، 241 خطبه، 79 نامه و 489 حكمت و غريب كلام امام علي عليه السلام وجود دارد كه مرحوم دشتي با توجه به متن و محتواي گفتارها و نوشتارهاي امام علي عليه السلام، در سر سلسلة هر خطبه، نامه و كلمات قصار آن حضرت، موضوعاتي كه در آن مطرح شده است را بيان داشتند كه با بررسي اين موضوعات به نتايج آماري زير نائل مي شويم - با كمي تغيير-

خطبه ها (241)
 

اخلاقي نظامي اعتقادي عبادي تاريخ سياسي

102 11 130 2 2

سياسي تاريخي اجتماعي حقوقي معنوي

142 38 13 1 3

اقتصادي علمي قضائي تربيتي عقيدتي

6 22 2 1 8

نامه ها (79):
 

سياسي تاريخي علمي عبادي

55 5 2 2

اخلاقي اقتصادي مديريتي اجتماعي

37 9 1 1

اعتقادي تربيتي معنوي نظامي

6 1 1 12

حكمت ها (480):
 

سياسي تاريخي علمي عبادي اخلاق اجتماعي فقهي تجمل و زيبائي انسان شناسي تجربي بهداشت رواني

76 9 67 9 48 1 3 1 1 1

اخلاقي اقتصادي مديريتي اجتماعي بهداشتي خانوادگي حقوقي نيايشي فيزيولوژي انسان عقيدتي

291 50 2 107 7 1 2 1 1 1

اعتقادي تربيتي معنوي نظامي قضائي اخلاق خانواده هنري تفسيري درماني اخلاق سياسي

85 40 39 4 2 1 2 2 2 1

غرائب كلامه (عليه السلام) (9):
 

پرهيز از دشمني كردن سخنوري تاثير ايمان در روح اخلاق نظامي شجاعه رسول خدا(ص)

1 1 1 1 1

اشاره به ظهور امام زمان(عج) سرپرستي زنان ضرورت پرداخت زكات اميد به پيروزي

1 1 1 1

برگرفته از ترجمه نهج البلاغه: از محمددشتي، قم: مشرقين (1379 ش)البته اين نكته را عرض نمايم كه ممكن است در خطبه، نامه و حتي كلمات قصار آن حضرت، موضوعات مختلفي وجود داشته باشد كه ما را بر آن داشت كه بر اساس موضوع آمارگيري نمائيم و نه بر اساس تعداد گفتارهاي ايشان؛ پس ممكن و بلكه حتماً تعداد موضوعات آورده شده، از جمع گفتارهاي آن حضرت بيشتر مي گردد.
مصحف امام علي عليه السلام(11)
يكي از موضوعات تاريخ قرآن، مصحف علي عليه السلام است. سليم بن قيس، ابن عباس و برخي ديگر، به صراحت از وجود مصحف علي عليه السلام سخن گفته اند، اما برخي از اهل سنت، اين اخبار را منكر شده اند يا توجيه كرده اند.بنابر گزارش هاي تاريخي، اين مصحف كامل بوده، به خط خود حضرت مكتوب شده ميان دو لوح قرار داشته و بديع بوده است. محتواي مصحف آن حضرت نيز قرآن بوده است؛ اما بحث از تفسير و تاويل قرآن. اين مصحف هرگز به عموم عرضه نشد و به امر امام عليه السلام پنهان ماند.
ديوان امام علي عليه السلام(12)
در ميان مجموعه هاي گردآوري شده از سخنان آن حضرت، ديوان شعري نيز به آن حضرت منسوب است. دربارة كميت اين سروده ها ديدگاههاي گوناگوني وجود دارد. برخي از محققان در صحت انتساب بيش از دو بيت به علي عليه السلام ترديد كرده اند. برخي نيز آن حضرت را شاعر دانسته اند.نخستين گردآورندة شعرهاي منسوب به علي عليه السلام، عبدالعزيز جلودي (متوفاي 322 ق) است كه نسخه اي از كتاب او در دست نيست.فنجگردي نيشابوري، ابن الشجري، كيدري نيشابوري از گذشته تا امروز، تدوينهاي گوناگوني از اشعار منسوب به علي عليه السلام به دست داده اند. آنچه اكنون اساس تدوين هاي متداول است، همان انوار العقول كيدري است. ديوان موجود، اسناد ومداركي ندارد.استادان، حسن زادة آملي و سيدجلال الدين آشتياني در صحت انتساب اين اشعار به علي عليه السلام ترديد جدي روا داشته اند.در هر حال، دست كم انتساب همه اين اشعار به علي عليه السلام، نادرست است.
صحيفة علويه(13)
عالمان بسياري كوشيده اند تا ادعية علي عليه السلام را گردآوري نمايند.در سدة دوازدهم هجري، شيخ عبدالله سما هيجي مجموعه اي از دعاهاي علي عليه السلام را فراهم ساخت و آن را الصحيفه العلويه نام نهاد. اين عالم بزرگ در سال 1086 ق در بحرين به دنيا آمد و سرانجام به سال 1135 در بهبهان درگذشت.شمار تاليفات او به 58 اثر مي رسد. مشايخ اجازة او در روايت بسيارند.الصحيفه العلويه كتابي است فراهم آمده از ادعية علي عليه السلام كه سماهيجي براي پرهيز از تطويل، اسناد دعاها و نيز مآخذ كتاب خود را نياورده است. در اين كتاب، 156 دعا از ادعية علي عليه السلام نقل شده كه در موضوعاتي چهل گانه ترتيب يافته اند. سماهيجي در خطبه كتاب خود به براعت استهلال، نام مآخذ خويش را آورده است.ميرزاي نوري به سال 1303 ق تكمله اي بر اين كتاب نوشته و آن را الصحيفه العلويه الثانيه نام نهاده است. او دعاهاي ديگري از علي عليه السلام به اين كتاب ضميمه كرده است.الصحيفه العلويه الثالثه، اثر سيدمهدي غريفي بحراني، از عالمان سدة چهاردهم هجري، صحيفه امام علي عليه السلام، الصحيفه العلويه الجامعه و مسندالامام علي (عليه السلام) تكمله هاي ديگر اين كتاب به شمار مي آيد.
مسند الامام علي عليه السلام:
اين كتاب شريف، كه تاليف علامه سيدحسن قبانجي مي باشد. سخنان اميرالمومنين را در 10 جلد جمع آوري نموده و جلد يازدهم آن را به فهرست احاديث آن حضرت، اختصاص داده است.در اين كتاب شريف، 11451 حديث از آن حضرت نقل شده است كه با اسلوبي زيبا به همراه مدارك و اسناد احاديث، نقل گرديده است.اين كتاب كه انتشارات دارالاسوه آن را به چاپ رسانده به صورت موضوعي دسته بندي شده است.
موسوعه الكلمه
نام كتابي است 25 جلدي از آيه الله شهيد سيدحسن حسيني شيرازي (قدس سره) كه روايات و اقوال از كلمه الله، گرفته تا كلمه الاصحاب را در اين كتاب جمع آوري نموده كه مجموعا 25 جلد از اين كتاب را شامل مي شود و جلد 26 اختصاص به شرح حال اين مولف گرانقدر و كتابهايي كه بدست ايشان تاليف گرديده و نيز مراثي شهيد و مصادر و منابع اين كتاب شريف و نيز دو فهرست از موسوعه را آورده است؛ يكي فهرست اجمالي هر كتاب همراه خصوصيات كمي آن و يكي فهرست موضوعي براي كساني كه در موضوع خاصي، طالب احاديث اهل بيت عليهم السلام و يا احاديث قدسي و يا سخن اصحاب و بزرگان هستند، مفيد و قابل بررسي مي باشد. مصادر اين كتاب به 307 كتاب مي رسد.دو جلد از 25 جلد كتاب، اختصاص به كلمات اميرالمومنين عليه السلام دارد كه جلد چهارم و پنجم كتاب را تشكيل مي دهد كلمات گهربار آن حضرت به صورت موضوعي ارائه شده و در وصيت و يا خطبه اي كه شامل چند موضوع بوده، براي هر قطعه اي، موضوعي قرار داده و آن قطعه را تحت آن عنوان آورده است؛ لذا در آماري كه در ذيل ارائه مي دهيم صرفا تعداد عناوين، مطرح بوده است و اين كه ممكن است چند عنوان، در يك حديث، وصيت و يا خطبه وجود داشته باشد. دور از ذهن نيست؛ لذا تعداد و شمارگان ارائه شده به منزله تعداد احاديث و گفتار حكيمانة آن حضرت نمي باشد، بلكه ممكن است گفتاري از ايشان داراي چند موضوع باشد.
 

موضوع	موارد	موضوع	موارد	موضوع	موارد
الهيات	70	اجتماعيات	58	حكم	479
نبويات	54	ادعيه	89	بعض كلامه المحتاج	9
ولائيات	66	مناقضات	145	الي التفسير
اخلاقيات	131	پايان جلد چهارم		وصايا	106
عبادات	31	سياسيات	289	متفرقات	113
مواعظ	159			پايان جلد پنجم

البته آن چنان كه در جلد 26 از كتاب موسوعه، بيان شده است – يعني در فهرست بيست و پنج جلد موسوعه – تعداد زيادي از روايات اميرالمومنين عليه السلام، آورده شده است و نه تمام روايات.(14)چند كلمه اي نيز پيرامون مولف كتاب موسوعه، گفتاري را به عرض مي رسانم.«آيه الله شهيد سيدحسن حسيني شيرازي، در سال 1354 هجري قمري در نجف اشرف ديده به جهان گشود و در خانه اي بدنيا آمد كه بيش از يك قرن، به مرجعيت، فقاهت، فضيلت، علم، تقوي، جهاد، اجتهاد، خدمت به دين و اهل بيت عليهم السلام و سياست اشتهار داشت.پدر ايشان، مرجع ديني، حضرت آيه الله العظمي، سيدميرزا مهدي شيرازي (قدس سره) بود. پسر عموي ايشان، مرجع شيعه آيه الله العظمي سيدعبدالهادي شيرازي بود و دائي ايشان، مرجع شيعه، آيه الله العظمي ميرزامحمدتقي شيرازي بود و خود از نوادگان مجدد شيرازي – آيه الله العظمي سيدميرزا محمدحسن شيرازي – بود.ايشان خدمات ارزنده اي در زمينه هاي مختلف، اعم از سياسي، فرهنگي نمودند و تاليفات زيادي نمودند كه نمونه بارز آن كه در راس تاليفات ايشان قرار دارد، همين موسوعه الكلمه است.»(15) روح ايشان و اجداد طاهرينشان شاد.
روايات علي عليه السلام در كتب اهل سنت
متاسفانه با رجوع به برخي از كتب حديثي معروف اهل سنت، احاديث و روايات بسيار اندكي را يافتم كه مظلوميت علي عليه السلام را در ذهنم، زنده كرد.در صحيح مسلم كه از معتبرترين كتب حديثي عامه است، در فهرستي كه در آخرين جلد اين كتاب پنج جلدي آورده بودند، تنها 68 حديث از وجود مبارك آن حضرت نقل نموده است كه به ترتيب موضوع به شرح ذيل است.
 

موضوع	تعداد	موضوع	تعداد	موضوع	تعداد
مقدمه	1	زكات	4	صيد و ذبائح و مايوكل من الحيوان	1
ايمان	1	حج	6	أشربه	3
طهارت	1	عتق	1	لباس و زينت	8
حيض	3	نكاح	4	فضائل الصحابه	4
صلاه	5	رضاع	1	قدر	2
مساجد و مواضع صلاه	4	حدود	3	ذكر و دعا و توبه و استغفار	2
صلاه المسافرين و قصرها	3	اماره	2
جنائز	4	اضاحي	5

منبع: صحيح مسلم (تحقيق: محمدفؤاد عبدالباقي) ج5 نشر: داراحياء التراث العربي (بيروت)در صحيح بخاري نيز با جستجو در دو عبارت (قال علي) و (عن علي) در نرم افزار معجم فقهي، تنها 41 حديث به دست آمد.در معجم كبير طبراني نيز با جستجو در عبارات (عن علي رضي) (عن علي بن ابي طالب) (قال علي رضي) (قال علي بن ابي طالب) تنها، 33 حديث از وجود مبارك ايشان بدست آمد كه اين جستجو نيز در نرم افزار معجم فقهي صورت گرفت.در كنزالعمال كه تاليف متقي هندي است و او اين كتاب را از جمع الجوامع سيوطي (متوفاي) گردآوري نموده با اين تفاوت كه آن را به ترتيب حروف مرتب نموده است و تمامي احاديث صحاح ست و مسانيد عشره و غيره كه جمعا حدود 50 كتاب است را مشتمل مي شود.(16)در اين كتاب 16 جلدي با آن همه فراواني حديث، تنها 125 حديث ازاميرالمومنين علي عليه السلام، نقل نموده است كه براي عامه، جاي بسي تأسف است كه خود را از وجود نازنيني همچون علي عليه السلام، به اينگونه محروم نموده و مي نمايند.بنده با جستجو در عبارات (قال علي بن ابي طالب) (عن علي بن ابي طالب) (عن علي رضي) (قال علي رضي) در نرم افزار معجم فقهي، به اين تعداد روايت دست يافتم.البته همانگونه كه قبلا اشاره كرده ام، ممكن است با جستجو در عبارت ديگري كه به ذهن بنده نيامده است، به احاديث ديگري دست يابيم كه البته با جستجو در فهارس بعضي كتب اهل سنت كه قبلا به آن اشاره شد و نيز در ذيل مي آيد، احاديث زيادي به نقل از آن حضرت نمي توان يافت. به عنوان نمونه در كتاب فهارس فتح الباري شرح صحيح البخاري، نشر: رياض، مكتبه دارالسلام، در باب (فهرس الصحابه الرواه في صحيح البخاري) شماره احاديث منقول از صحابه را كه روايت نموده اند را به ترتيب حروف الفباي اسامي صحابه، آورده است كه در اين ميان تعداد احاديث منقول از اميرالمومنين علي عليه السلام را، 67 عدد بيان داشته است. اين در حالي است كه تعداد احاديث روايت شده از ابوهريره به 267 حديث مي رسد كه خود گوياي بعضي مسائلي است كه گفتنش، جز غم و درد بر دل انسان نمي افزايد و تاسف انسان را بر آنها بر مي انگيزد.اميد كه اين حقير، توانسته باشد، حق مطلب را با قلت علم و قصور عملي كه دارد، اداء كرده باشد و اين فتح بابي شود تا در احاديث اين بزرگوار وديگر امامان معصوم و مادر تمام خوبيها، فاطمه زهرا سلام الله عليها دقت بيشتري نموده و سعي در بكار بستن فرامين و مواعظ و حكمتهاي آن بزرگواران بنمائيم.

پي نوشت ها :
 

3.بحارالانوار ج1 ص80 و 81
4.آشنائي با بحار الانوار ص 285 و 286
5.ر.ك: تصنيف غررالحكم و دررالكلم(1378 ش)(مقدمه)
6.ر.ك: همان
7.دانشنامه امام علي عليه اسلام (درآمد) (1380 ش)، ص 274 و 275
8.همان ص 276 و 277
9.همان ص 277 و 278
10. ر.ك: نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي (1378 ش)، قم: مشرقين.
11.ر.ك: دانشنامه امام علي عليه السلام، در آمد، زير نظر علي اكبر رشاد (1382)، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي ص280 و 281
12. ر.ك: همان ص281 و 282
13. ر.ك: همان ص 283 و 284
14. ر.ك: موسوعه الكلمه ج 26 ص 27
15 ر.ك: همان ص 24 تا 9
16 ر.ك: علم الحديث مدير شانه چي، كاظم

فهرست منابع:
1. نهج البلاغه، ترجمه محمددشتي، قم، مشرقين، 1378 ش
2. لجنه التاليف اعلام الهدايه، مركز طباعه و النشر للمجمع العالمي لاهل البيت عليهم السلام، 1425 ق.
3 . علامه مجلسي، بحارالانوار
4. عابدي، احمد ، آشنايي با بحارالانوار، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي،1378 ش.
5. تصنيف غررالحكم و دررالكلم ، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، تحقيق: مصطفي درايتي. حسين درايتي، 1378 ش.
7. دانشنامة امام علي عليه السلام، زير نظر علي اكبر رشاد، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي،1382 ش.
8. موسوعه الكلمه ، آيه الله شهيد سيدحسن حسيني شيرازي (قدس سره)
9. صحيح مسلم، تحقيق: محمد فؤاد عبدالباقي، بيروت، دار احياء التراث العربي
10. نرم افزار معجم فقهي
11. علم الحديث، مديرشانه چي، كاظم.
12. نرم افزار نور 5/2 (جامع الاحاديث)
/ع