2/3 ميليون سال پيش؛ زني از ماقبل تاريخ

"لوسي"(1) كيست و چرا نقش او در تحول انسان وارگان، چنين مهم تلقي مي كنند؟
لوسي را انسان شناسي به نام پروفسور "دونالد يوهانسن"(2) و شاگردش، "تام گري"(3)، در سال 1974 در شبكه پيچيده اي از آبكندهاي منطقه هدر (4) در شمال اتيوپي كشف كردند. آنها در فضايي باز و بر روي زمين هاي تفديده مشغول جست و جوي استخوان هاي جانوران در ميان شن ها، خاكسترها و نهشته هاي گل و لاي بودند كه به قطعه كوچكي از يك استخوان بازو برخوردند.

كشفي براي تمام عمر
 

يوهانس بي درنگ دريافت كه اين استخوان متعلق به يك انسان واره است. هنگامي كه آنان به فراسوي دانه شيب دار نگريستند، قطعات استخواني بيشتري را مشاهده كردند. اينها عبارت بودند از خرده‌هاي استخوان دنده، مهره، ران و بخش هايي از آرواره. در نهايت 47 قطعه از استخوان هاي يك اسكلت كه نزديك به 40 درصد آن را تشكيل مي داد، از زير خاك بيرون آمد.
اين قطعات متعلق به انسان واره اي بودند که حدود 2/3 ميليون سال قبل مي زيست. يوهانس و گري بر اساس اندازه كوچك و شكل لگن خاصره اين موجود، نتيجه گرفتند كه او مونث بوده است.
زماني كه اعضاي گروه به محل اردوگاه خود بازگشتند تا اين موفقيت بزرگ را جشن بگيرند، راديو در حال پخش ترانه اي موسوم به "لوسي با الماس ها در آسمان"(5) بود و اين گونه شد كه دانشمندان موجود نويافته را لوسي ناميدند.

موجودي راست قامت
 

لوسي همانند يك شمپانزه، صاحب مغزي كوچك، بازواني دراز و آويخته، پاهايي كوتاه و شكمي بزرگ بوده است. با اين حال ساختمان زانوان و لگن خاصره او نشان مي دهد كه اين موجود به طور عادي بر روي پاهاي خود راه مي رفته است. اين نوع حركت كه آن را "بيپداليسم"(6) يا "راه رفتن دوپايي" مي نامند، مهم ترين و منحصر به فردترين فرق ميان آدميان و بوزينگان محسوب مي شود و بر اساس همين ويژگي است كه دانشمندان لوسي را به نحوي قاطع در خانواده انسان ها جاي مي دهند.
يوهانس كه اكنون مدير موسسه خاستگاه انساني در دانشگاه ايالي آريزوناست، مي گويد: "راه رفتن دوپايي، متمايزترين و آشكارا كهن ترين ويژگي معرّف انسان هاست."

تحسين شده آفاري
 

يوهانس نام گونه لوسي را استرالوپيته كوس افارنسيس(7) ناميد كه معناي آن "انسان نماي جنوبي آفار" است. آفار بخشي از كشور اتيوپي است كه منطقه هدر در آن قرار دارد. 5/3 ميليون سال پيش، استرالوپيته كوس آفارنسيس از ميوه هاي خشك و آبدار و دانه هاي موجود در ساوانا و بيشه زارها تغذيه مي كرد. احتمالا او از طريق خوردن موريانه يا تخم پرندگان مي توانسته است به پروتئين جانوري نيز دست يابد.
در سال 1975 يكي ديگر از دانشجويان يوهانس به نام "مايكل بوش"(8) توانست بقاياي بيش از 13 آفارنسيس ديگر را نيز كه به دنبال يك حادثه طبيعي همراه با هم مدفون شده بودند، بيابد. اين حادثه احتمالا يك سيل ناگهاني بوده است. كشف فوق، اطلاعات تعيين كننده اي را درباره سازمان اجتماعي آفارنسيس ها به دست داد.
يوهانس توضيح مي دهد كه "اين مجموعه مشخصا نمونه مختلطي از افراد جوان و پير، كوچك و بزرگ و از جمله چندين انسان واره مونث و مذكر است. اين مطلب تا حد زيادي مويد آن است كه تركيب گروهي آفارنسيس ها شبيه به آن چيزي بوده است كه در شمپانزه ها مي بينيم."

ايستادن مستقيم
 

با آن كه لوسي بي ترديد به حالت قائم راه مي رفته است، ولي برخي از دانشمندان نظير "رندال ساسمن"(9) از دانشگاه استوني بروك(10) در نيويورك در اين باره كه آيا اين موجود همانند انسان هاي نوين با پاهاي مستقيم و كشيده راه مي رفته است يا نه، شك دارند. آنان در اين باره كه او همانند شمپانزه ها، به هنگام راه رفتن قائم، سرين و زانوان خود را به حالت خميده نگه مي داشته است، بحث مي كنند. شمپانزه ها معمولا بر روي چهار دست و پا راه مي روند، ولي هزار چندگاه براي مدت هايي كوتاه به حالت قائم قدم برمي دارند. پروفسور "رابين كرامپتون"(11) از دانشگاه ليورپول براي باز سازي نحوه راه رفتن لوسي، با مبنا قرار دادن نسبت هاي اسكلتي او، از مدل سازي رايانه اي استفاده كرده است. فرض مقدماتي او اين بود كه راه رفتن قائم لوسي، يا همانند شمپانزه ها با باسن و زانوان خميده انجام مي شده است يا نظير آدمي با پاهاي قائم و كشيده.

منشا جنگل
 

كرامپتون دريافت كه لوسي از نظر مكانيكي اين قابليت را داشته است كه همانند آدمي راه برود. ولي با اين حال ميان نسبت هاي اسكلتي بدن لوسي با نوعي از راه رفتن دو پايي كه در اورانگوتان ها ديده مي شود، هماهنگي نزديك تري وجود داشته است. اين يافته منفرد آشكار مي كند كه نياكان آدميان چگونه براي نخستين بار شروع به راه رفتن مستقيم كردند.
اورانگوتان ها در جنگل هاي اندونزي در ارتفاع 40-20 متري بالاي سطح زمين و بر روي درختان زندگي مي كنند. آنان بخش بزرگي از اوقات خود را در وضعيت قائم مي گذرانند، ولي اغلب با بازوان درازشان، خود را از درختان مي آويزند. با اين حال گاهي اورانگوتان در حالتي كه دستانشان را براي كسب تعادل بالا برده اند، بدون كمك بر روي شاخه ها قدم مي زنند. اين موجودات به اندازه شمپانزه ها با بشر قرابت ندارند، ولي اين رفتار اخير در شمپانزه هاي وحشي اي كه در جنگل هاي انبوه به سر مي برند نيز ديده شده است؛ و نشان مي دهد كه ممكن است از خصلت هاي ابايي و مشترك در ميان تمامي بوزينگان بوده باشد.
عقيده بر اين است كه وقتي بروز دگرگوني هاي اقليمي به نابودي جنگل ها انجاميد و قطعات بزرگي از زمين هاي باز عاري از درخت شدند، انسان اوليه راه رفتن روي پا را به عنوان رهيافتي براي زندگي بر روي سطح برگزيده و توسعه داد.

به اعتقاد كرامپتون، راه رفتن دو پايي در زير چتر جنگل، آن گونه كه در اورانگوتان ها ديده مي شود، در آن هنگام كه نياكان ما از درختان پايين آمدند و زندگي بر روي زمين را آغاز كردند، نقطه آغازي براي راه رفتن دو پايي هميشگي بوده است.

راه رفتن بر روي زمين
 

كرامپتون توضيح مي دهد كه "اين رفتار موضوع خوبي براي شروع اين مبحث است كه پيكر انسان براي رسيدن به مرحله راه رفتن دو پايي عادي، چه سازگاري هاي مقدماتي اي را به ويژه در ناحيه مفصل سرين و زانو كسب كرده است."
زماني كه نياكان ما مجبور شدند خود را با زندگي بر روي زمين سازگار كنند، برخي از آنان اين رفتار را از ميان رفتارهاي گوناگوني كه در اندوخته حركتي خود داشتند، به عنوان روش جابه جايي بر روي سطح صاف برگزيدند. چالش "گذراندن اوقات زيادتر بر روي زمين" باعث شد كه آن دسته از انسان وارگاني كه كالبدشناسي و رفتارشان مزيت توليد مثلي هر چند اندكي را در برابر همتايان ايشان فراهم مي آورد، برگزيده شوند. آنان كه به خوبي بر روي دو پا راه مي رفتند، در محيط زميني مشخصا از مزيت و برتري برخوردار بودند. دليل آن هم اين است كه انسان هنوز بعد از ميليون ها سال به جاي چهار دست و پا روي دو پا راه مي رود.
************

پي‌نوشت‌ها:
 

1- Lucy/ 2- Donald Johanson/ 3- Tom Gray/ 4- Hadar/ 5- Lucy in the Sky With Diamonds/ 6- Bipedalism/ 7- Australopithecus afarensis/ 8- Michael Bush/ 9- Randall Susman/ 10- Stony Brook/ 11- Robin Crompton
 

منبع: نشريه دانشمند- ش563