راهنماي تفسير نتايج آزمايش خون(4)
نويسنده: بهناز عباسي مقدم
آزمايش قند خون
گلوکز يکي از قندهاي ساده موجود در طبيعت است که به عنوان منبع اصلي انرژي بدن ما به کار مي رود. در واقع گلوکز همان «قند خون» است . کربوهيدرات يا همان نشاسته اي که ما در رژيم غذايي دريافت مي کنيم، در بدن به گلوکز و چند قند ساده ديگر( فروکتوز و...) شکسته شده و پس از جذب در روده کوچک، به جريان خون راه مي يابد. اغلب سلول هاي بدن براي کارکرد خود نيازمند گلوکز مي باشند، اما در بين همه اعضاي بدن، مغز و سيستم عصبي نه تنها به گلوکز به عنوان منبع انرژي وابسته هستند، بلکه فقط هنگامي قادر به عملکرد صحيح مي باشند که سطح گلوکز خون در محدوده طبيعي باشد.
دريافت و مصرف گلوکز از جريان خون توسط سلول ها، در حضور هورمون انسولين صورت مي گيرد. اين هورمون توسط پانکراس در بدن توليد مي شود و در واقع همانند راهنماي ترافيک عمل مي کند و مانع تجمع گلوکز در خون مي شود و آن را به محل هاي مورد نياز هدايت مي کند. انسولين مازاد گلوکز را به صورت گليکوژن در کبد ذخيره مي کند که البته ذخيره کوتاه مدت انرژي محسوب مي شود. انسولين همچنين قادر است گلوکز را به صورت تري گليسيريد در بافت چربي ذخيره نمايد که اندوخته طولاني مدت تري است. ما قادر به ادامه زندگي بدون گلوکز و يا انسولين نخواهيم بود. البته تعادل اين دو ماده از اهميت بالايي برخوردار است.
معمولاً بعد از هر وعده غذايي، سطح قند خون به آهستگي افزايش مي يابد.
در همين فاصله، انسولين ترشح مي شود تا سطح گلوکز را به ميزان طبيعي اوليه برگرداند. مقدار انسولين رها شده متناسب با مقدار و محتواي وعده غذايي است.
به طور متقابل، اگر گلوکز يا قند خون کاهش يابد(مثلاً بعد از ورزش شديد يا بين وعده هاي غذاي)، هورمون ديگر پانکراس يعني گلوکاگون که عملکردي متضاد با انسولين دارد، در خون ترشح مي شود و به کبد دستور آزادسازي ذخاير گليکوژن را براي تثبيت قند خون مي دهد.
در صورت عملکرد صحيح مکانيسم فيدبک انسولين/گلوکز ميزان قند خون هميشه در سطح نرمال حفظ مي شود.
هيپرگليسمي مزمن نيز موجب آسيب پيشرونده در ارگان هايي نظير کليه، چشم، قلب، رگ هاي خوني و سلول هاي عصبي مي شود. بعضي از خانم ها نيز در طول بارداري دچار هيپرگليسمي (افزايش قند خون) مي شوند که «ديابت دوران بارداري» ناميده مي شود. کنترل قند خون اين افراد از اهميت زيادي برخوردار است، زيرا در صورت عدم کنترل موجب تولد نوزاد سنگين وزن(که ممکن است سطح قند خون پاييني داشته باشد) مي گردد. البته درصد بسيار کمي از اين مادران خود نيز در سنين بالاتر مبتلا به ديابت مي شوند.
در صورت عدم کنترل قند خون در محدوده طبيعي، ميزان آن در خون افزايش مي يابد و باعث بروز بيماري «ديابت» مي شود. بيماري ديابت خود به دو دسته تقسيم مي شود. در نوع اول که «ديابت نوع I» ناميده مي شود، پانکراس قادر به توليد ميزان مناسب انسولين نبوده، بنابراين افراد مبتلا نيازمند تزريق مداوم انسولين هستند. ديابت نوع I بيشتر در سنين زير 30 سال رخ مي دهد، از اين رو به ديابت نوجواني نيز مشهور است(نقطه اوج آن در سنين 14-10 سالگي است). اين افراد در ابتدا لاغر هستند و با تشنگي بيش از حد و کاهش وزن شديد روبرو مي باشند، اما بيشتر مبتلايان به ديابت، در گروه دوم جاي مي گيرند(حدود 90 درصد). در اين نوع ديابت، مقاومت سلول ها نسبت به انسولين افزايش مي يابد و حتي در حضور انسولين نيز قند خون بالا مي ماند. عوامل خطر ابتلا به ديابت نوع II که در بعضي موارد، ديابت غيروابسته به انسولين هم ناميده مي شود، عبارتند از: چاقي، سن بالا، تاريخچه ديابت در خانواده و يا تاريخچه ديابت در دوران بارداري. قند خون اين افراد معمولاً با تنظيم رژيم غذايي، کاهش وزن و در بعضي موارد دريافت قرص هاي کاهنده قند خون تنظيم مي شود و در موارد بسيار کمي ممکن است به انسولين نياز پيدا کنند.
کنترل منظم قند خون يکي از مهم ترين اصول درمان بيماران ديابتي محسوب مي شود. همچنين ملاقات مرتب با بيمار به ويژه در سال اول پس از تشخيص اهميت زيادي دارد.
در اوايل افراد ديابتي نوع I بايد قند خون خود را چندين بار در روز اندازه گيري کنند تا از ميزان مناسب انسولين دريافتي مطمئن شوند، ولي به تدريج ميزان کنترل ها کاهش مي يابد. البته در افراد ديابتي نوع II هم آزمايشات منظم خون براي اطمينان از کنترل شدن گلوکز خون بنا به توصيه پزشک الزامي است.
محدوده طبيعي قند خون بين 110-70 ميلي گرم در دسي ليتر است که اين ميزان در افراد ديابتي 120-80 در نظر گرفته مي شود.
حفظ گلوکز خون در محدوده طبيعي با تنظيم زمان مصرف وعده ها و ميان وعده ها و همچنين انسولين دريافتي(در نوع I) براي پيشگيري و درمان عواقب مزمن ديابت از قبيل گرفتگي عروق کليوي، پاي ديابتي، گرفتگي عروق قلبي و گرفتگي مويرگ هاي چشم، از اهميت بسزايي برخوردار است.
در پايان ذکر اين نکته الزامي مي باشد که حفظ و نگهداري وزن بدن در محدوده طبيعي، اولين درمان ارائه شده در بيماران ديابتي است. انجام ورزش منظم علاوه بر کمک به کاهش وزن، در جلوگيري از ابتلا به بيماري هاي قلبي که ناشي از رسوب قند در رگ هاي خوني اين افراد مي باشد، بسيار مهم است.
منبع:نشريه ي دنياي تغذيه، شماره 99
/ع
گلوکز يکي از قندهاي ساده موجود در طبيعت است که به عنوان منبع اصلي انرژي بدن ما به کار مي رود. در واقع گلوکز همان «قند خون» است . کربوهيدرات يا همان نشاسته اي که ما در رژيم غذايي دريافت مي کنيم، در بدن به گلوکز و چند قند ساده ديگر( فروکتوز و...) شکسته شده و پس از جذب در روده کوچک، به جريان خون راه مي يابد. اغلب سلول هاي بدن براي کارکرد خود نيازمند گلوکز مي باشند، اما در بين همه اعضاي بدن، مغز و سيستم عصبي نه تنها به گلوکز به عنوان منبع انرژي وابسته هستند، بلکه فقط هنگامي قادر به عملکرد صحيح مي باشند که سطح گلوکز خون در محدوده طبيعي باشد.
دريافت و مصرف گلوکز از جريان خون توسط سلول ها، در حضور هورمون انسولين صورت مي گيرد. اين هورمون توسط پانکراس در بدن توليد مي شود و در واقع همانند راهنماي ترافيک عمل مي کند و مانع تجمع گلوکز در خون مي شود و آن را به محل هاي مورد نياز هدايت مي کند. انسولين مازاد گلوکز را به صورت گليکوژن در کبد ذخيره مي کند که البته ذخيره کوتاه مدت انرژي محسوب مي شود. انسولين همچنين قادر است گلوکز را به صورت تري گليسيريد در بافت چربي ذخيره نمايد که اندوخته طولاني مدت تري است. ما قادر به ادامه زندگي بدون گلوکز و يا انسولين نخواهيم بود. البته تعادل اين دو ماده از اهميت بالايي برخوردار است.
معمولاً بعد از هر وعده غذايي، سطح قند خون به آهستگي افزايش مي يابد.
در همين فاصله، انسولين ترشح مي شود تا سطح گلوکز را به ميزان طبيعي اوليه برگرداند. مقدار انسولين رها شده متناسب با مقدار و محتواي وعده غذايي است.
به طور متقابل، اگر گلوکز يا قند خون کاهش يابد(مثلاً بعد از ورزش شديد يا بين وعده هاي غذاي)، هورمون ديگر پانکراس يعني گلوکاگون که عملکردي متضاد با انسولين دارد، در خون ترشح مي شود و به کبد دستور آزادسازي ذخاير گليکوژن را براي تثبيت قند خون مي دهد.
در صورت عملکرد صحيح مکانيسم فيدبک انسولين/گلوکز ميزان قند خون هميشه در سطح نرمال حفظ مي شود.
هيپرگليسمي مزمن نيز موجب آسيب پيشرونده در ارگان هايي نظير کليه، چشم، قلب، رگ هاي خوني و سلول هاي عصبي مي شود. بعضي از خانم ها نيز در طول بارداري دچار هيپرگليسمي (افزايش قند خون) مي شوند که «ديابت دوران بارداري» ناميده مي شود. کنترل قند خون اين افراد از اهميت زيادي برخوردار است، زيرا در صورت عدم کنترل موجب تولد نوزاد سنگين وزن(که ممکن است سطح قند خون پاييني داشته باشد) مي گردد. البته درصد بسيار کمي از اين مادران خود نيز در سنين بالاتر مبتلا به ديابت مي شوند.
در صورت عدم کنترل قند خون در محدوده طبيعي، ميزان آن در خون افزايش مي يابد و باعث بروز بيماري «ديابت» مي شود. بيماري ديابت خود به دو دسته تقسيم مي شود. در نوع اول که «ديابت نوع I» ناميده مي شود، پانکراس قادر به توليد ميزان مناسب انسولين نبوده، بنابراين افراد مبتلا نيازمند تزريق مداوم انسولين هستند. ديابت نوع I بيشتر در سنين زير 30 سال رخ مي دهد، از اين رو به ديابت نوجواني نيز مشهور است(نقطه اوج آن در سنين 14-10 سالگي است). اين افراد در ابتدا لاغر هستند و با تشنگي بيش از حد و کاهش وزن شديد روبرو مي باشند، اما بيشتر مبتلايان به ديابت، در گروه دوم جاي مي گيرند(حدود 90 درصد). در اين نوع ديابت، مقاومت سلول ها نسبت به انسولين افزايش مي يابد و حتي در حضور انسولين نيز قند خون بالا مي ماند. عوامل خطر ابتلا به ديابت نوع II که در بعضي موارد، ديابت غيروابسته به انسولين هم ناميده مي شود، عبارتند از: چاقي، سن بالا، تاريخچه ديابت در خانواده و يا تاريخچه ديابت در دوران بارداري. قند خون اين افراد معمولاً با تنظيم رژيم غذايي، کاهش وزن و در بعضي موارد دريافت قرص هاي کاهنده قند خون تنظيم مي شود و در موارد بسيار کمي ممکن است به انسولين نياز پيدا کنند.
کنترل منظم قند خون يکي از مهم ترين اصول درمان بيماران ديابتي محسوب مي شود. همچنين ملاقات مرتب با بيمار به ويژه در سال اول پس از تشخيص اهميت زيادي دارد.
تست قند خون:
در اوايل افراد ديابتي نوع I بايد قند خون خود را چندين بار در روز اندازه گيري کنند تا از ميزان مناسب انسولين دريافتي مطمئن شوند، ولي به تدريج ميزان کنترل ها کاهش مي يابد. البته در افراد ديابتي نوع II هم آزمايشات منظم خون براي اطمينان از کنترل شدن گلوکز خون بنا به توصيه پزشک الزامي است.
محدوده طبيعي قند خون بين 110-70 ميلي گرم در دسي ليتر است که اين ميزان در افراد ديابتي 120-80 در نظر گرفته مي شود.
حفظ گلوکز خون در محدوده طبيعي با تنظيم زمان مصرف وعده ها و ميان وعده ها و همچنين انسولين دريافتي(در نوع I) براي پيشگيري و درمان عواقب مزمن ديابت از قبيل گرفتگي عروق کليوي، پاي ديابتي، گرفتگي عروق قلبي و گرفتگي مويرگ هاي چشم، از اهميت بسزايي برخوردار است.
در پايان ذکر اين نکته الزامي مي باشد که حفظ و نگهداري وزن بدن در محدوده طبيعي، اولين درمان ارائه شده در بيماران ديابتي است. انجام ورزش منظم علاوه بر کمک به کاهش وزن، در جلوگيري از ابتلا به بيماري هاي قلبي که ناشي از رسوب قند در رگ هاي خوني اين افراد مي باشد، بسيار مهم است.
منبع:نشريه ي دنياي تغذيه، شماره 99
/ع
