خواص دارويي آنغوزه

نام فارسي:(گياه توليدکننده) آنغوزه
نام علمي:Ferula assa-foetida
نام انگليسي:Stinking assa
نام عربي:انجدان (Angudan)
نام فرانسوي:Ase-fetide
نام آلماني:Stinkender assand
نام هاي مترادف:Ferula scorodesma و Scorodesma foetidum
نام خانواده:Umbelliferae(چتريان)

گياه شناسي:
 

گياه توليد کننده آنغوزه به نام هاي فارسي خوراکما، آنگوزاکما و کورن کما، بوته اي بزرگ، علفي و چند ساله است که ارتفاع آن گاهي به 2/5 متر مي رسد. ساقه آن نسبتاً محکم و ضخيم با سطحي خشن است. برگ هاي قاعده بزرگ و ضخيم هستند؛ به طوري که طول آنها تا 60 سانتي متر مي رسد. اين برگ ها تقسيمات زيادي دارند به طوري که به قطعاتي (لوب دار) دندانه دار تبديل مي شوند. گل هاي اين گياه زردرنگند و به صورت گل آذين چتري در انتهاي ساقه قرار مي گيرند. ميوه ها دوفندقه اي، بيضي شکل و تقريباً مسطح مي باشند که روي هر کدام پنج خط وجود دارد و کناره ها بال مانند هستند. رنگ ميوه ها قهوه اي تيره است. از ريشه يا قاعده ساقه اين گياه بر اثر تيغ زدن ماده اي به نام اولئوگم رزين به دست مي آيد که به آنغوزه مشهور است. آنغوزه ابتدا شيري رنگ است و مزه اي تند و تلخ و نيز بوي بد و متعفني دارد که تهوع آور است؛ به همين دليل از قديم به نام مدفوع شيطان معروف شده است.
اين گياه در ايران (استان خراسان، بلوچستان، کرمان و نواحي جنوبي) وجود دارد.

تاريخچه:
 

رزين آنغوزه به عنوان خلط آور، ضدنفخ، ضد اسپاسم روده اي و به صورت شياف براي بهبود قولنج و همچنين سوسپانسيون آن براي فراري دادن سگ، گربه و ديگر حيوانات وحشي مورد توجه بوده است. مصرف آنغوزه خصوصا در ميان آمريکايي هاي آفريقايي ادامه دارد. آنغوزه براي درمان سرطان شکم، ميخچه، پينه، ادرارآور، مسکن و محرک به کار مي رفته است. در درمان هاي عاميانه براي قطع قاعدگي، آسم، تشنج، خروسک، جنون و سرطان استفاده مي شود. با اين حال، اصلي ترين کاربرد آن به صورت رايحه در عطريات مي باشد.
اين گياه با طعمي قوي تر از پياز يا سير به شکل گم رزين يا محلول همچنان در دسترس است. در داروخانه ها و فروشگاه هاي مواد غذايي سالم و محلي نيز به عنوان نگهدارنده يا ادويه به فروش مي رسد. گاهي به ميزان کم در برخي از شکلات ها، نوشابه ها، چاشني ها و سس ها به کار مي رود.

ترکيبات مهم:
 

آنغوزه حاوي تعدادي ترپن و مواد محلول در چربي است که هنوز به طور کامل شناسايي نشده اند. همچنين حاوي 20 درصد اسانس، 65 درصد رزين و حدود 25 درصد صمغ مي باشد.
مهمترين ترکيبات اسانس آنغوزه، ايزوبوتيل پروپانيل دي سولفايد، آلفاپي نن، کادي نن و وانيلين هستند. در واقع، آنغوزه يکي از مهم ترين اولئوگم رزين هاي گياهي است که در خانواده چتريان وجود دارد. از ترکيبات کوماريني موجود در اين اولئوگم رزين، مي توان اومبلي فرون و از ترکيبات رزيني آن اسيد فروليک و آزارزينوتانول را نام برد.

داروشناختي و اثرات مهم:
 

تاکنون مطالعات کلينيکي براي مشخص شدن اثرات درماني آن صورت نگرفته است؛ اما در مطالعه اي که بر روي موش هاي آزمايشگاهي انجام شده کلسترول سرم را پايين نياورده است.

استفاده از عصاره الکلي(تنتور) باريجه سميت سلولي عليه لنفوماي سلول هاي سرطاني و لنفوسيت هاي انساني را نشان داده است.

طريقه و ميزان مصرف:
 

*روزانه 0/3 تا 1 گرم در سه نوبت (جمعاً 0/9 تا 3 گرم در روز).
*تنتور:2 تا 4 ميلي ليتر در روز اين مقدار را مي توان در دو يا سه نوبت مصرف نمود.

سميت و عوارض جانبي:
 

مصرف خوراکي آن در بزرگسالان سميتي نشان نداده است، ولي در کودکان مي توان ايجاد مسموميت کند. همچنين در حد مصرف درماني تاکنون عارضه خاصي از آن گزارش نشده، ولي ممکن است در بعضي افراد و يا با مصرف زياد آن اسهال، نفخ، سوزش هنگام ادرار، سوزش معده، سردرد، گيجي و تشنج ايجاد شود. همچنين، صمغ آن ممکن است درماتيت هاي پوستي ايجاد کند. با توجه به اينکه آنغوزه داراي خاصيت قاعده آور است، مصرف زياد آن مي تواند موجب سقط شود؛ لذا توصيه مي گردد در دوران بارداري و شيردهي مصرف نشود.
همچنين، کومارين هاي موجود در اولئوگم رزين آنغوزه ممکن است با داروهاي ضد انعقاد تداخل کند.
در گزارشي آمده است، مصرف 50 تا100 ميلي گرم آنغوزه در افرادي که مشکل عصبي دارند، باعث تشنج مي شود.

موارد منع مصرف:
 

زنان باردار، زنان شيرده و کودکان

مهم ترين اثرات گزارش شده:
 

حساسيت زا، ضد درد، ضد چسبندگي پلاکت ها، ضدعفوني کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، تقويت کننده قواي جنسي، ضد نفخ، محرک CNS، هضم کننده، ادرارآور، شيرافزا، خلط آور، قارچ کش، کاهش دهنده پرفشاري خون، مسهل، موتاژنيک، محرک تنفسي، مسکن، تقويت کننده معده، محرک، تقويت کننده رحم و کرم کش.

نکات قابل توجه:
 

1-آنغوزه از گونه هاي ديگري به دست مي آيد که مهم ترين آنها فرولافوئتيدا و فرولا آلياسئا هستند.
2-بوي بسيار تند آنغوزه که شبيه سير مي باشد، مربوط به ترکيبات گوگرددار آن است.
3-براي به دست آوردن آنغوزه گياه از فصل بهار به بعد قسمت پايين ساقه (نزديک به سطح زمين) و يا اصطلاحاً يقه گياه را برش هاي عمودي يا افقي مي دهند تا اولئوگم رزين(آنغوزه) به صورت شيرابه به بيرون تراوش کند. اين ماده در مجاورت هوا سفت مي شود که پس از سفت شدن آن را جمع آوري مي کنند و دوباره گياه را تيغ مي زنند يا محل قبلي را برش ديگري مي دهند تا دوباره اولئوگم رزين ترشح کند. اين عمل چندين بار و گاهي تا دو ماه از فصل بهار صورت مي گيرد. آنغوزه خارج شده به دو صورت اشکي (گرد و کروي با اندازه هاي مختلف) و توده اي و به رنگ هاي زرد تا قهوه اي تيره است که هرچه روشن تر باشد مرغوب تر و گران تر است.همچنين، نوع اشکي آنغوزه مرغوب تر و گران تر مي باشد. آنغوزه مزه اي گس و تقريباً تند و سوزاننده دارد و داراي بوي نامطبوع شبيه ترکيبات گوگرددار است.

4-گرچه آنغوزه استفاده محدودي(آن هم در طب سنتي ايران) داشته، ولي يکي از اقلام مهم صادراتي فرآورده هاي گياهي ايران است که خريداران آن را با روش هاي پيچيده تجزيه مي کنند و ده ها ماده ارزشمند از قبيل اسانس، رزين و صمغ قابل مصرف در صنايع دارويي، بهداشتي، آرايشي و صنعتي از آن به دست مي آورند. با توجه به اينکه تهيه آنغوزه پر زحمت و طولاني مدت است، قيمت نسبتاً گراني دارد.
5-نام عمومي آنغوزه در جهان و در تجارت آزافتيداگم است که در کتب قديمي منشأ جغرافيايي آن ايران ذکر شده و در گذشته بزرگ ترين تأمين کننده آن در جهان بوده است. گياه توليد کننده آنغوزه در بعضي قسمت هاي افغانستان نيز وجود دارد؛ ولي وسعت آن در ايران از کشورهاي ديگر به مراتب بيشتر است.

منبع: نشريه ي دنياي تغذيه، شماره ي 90