نفت ، بنزين و مسائل مربوط به آن

براي آنهايي که براين باورند که در حال ورود به عصر تيرگي و اتمام نفت هستيم بايد بگوييم فقط 150 سال ديگر از به پايان رسيدن ذخاير نفتي کره زمين باقي مانده که البته در مقايسه با عمر متوسط بشر، بسيار اندک است. براي گروهي از افراد که پيش بيني مي کنند آينده حمل ونقل براساس استفاده از الکتريسيته ، هيدروژن و محصولاتي شبيه بنزين خواهد بود بايد توضيحات زيادي دراين خصوص ارائه شود. جهت کالبد شکافي موضوع بر آن شديم که با متخصصان انستيتوي امريکايي نفت و مواد نفتي و همينطور شرکت نفتي «شل» به بحث و مذاکره بپردازيم. اطلاعات زيادي که از API يا همان انستيتوي نفت ، شرکت شل،SAE اينترنشنال به دست آمده بود مورد بررسي کامل قرار گرفتند و آنچه که به دست آمد به شرح ذيل هستند:
ميزان درخواست براي نفت خام
طبق اطلاعات به دست آمده از سازمان انرژي ايالات متحده، ميزان مصرف نفت خام دراين کشور روزانه در حدود 19/5 ميليون بشکه است. تبديل اين رقم به گالن آن را به مراتب شوک آورتر مي کند چون فراتر از يک ميليارد گالن در هر 30 ساعت مي شود که نحوه محاسبه آن اين گونه است:
گالن 42*19/5*1/000/000= 819 ميليون گالن در روز
در حدود 43 درصد اين رقم به صورت بنزين براي مصرف 210 ميليون وسيله نقليه موتوري در ايالات متحده بوده که ميزان سفر روزانه اي که انجام مي دهند بيش از 6/5 ميليارد مايل يا 10/45 ميليارد کيلومتر است که با تبديل آن مي توان به اين نتيجه رسيد که ميانگين مصرف بنزين در کشور ايالات متحده در هر 100 کيلومتر 12/7 ليتر است. ناگفته نماند که ميزان مصرف فعلي در ايالات متحده که برپايه محاسبات انجام شده در سال 2009 به دست آمده، به دليل وجود بحران اقتصادي کمتر از سال 2008 بوده چون در آن سال ميزان مصرف نفت خام در هر روز بالغ بر 21 ميليون بشکه در روز بوده است.
با نگاهي به جدول مشخص مي شود چه محصولاتي ازيک بشکه نفت خام قابل حصول است :
بنزين : 19/15 (گالن)
گازهاي نفتي مايع شده: 1/72
ديزل(گازوئيل): 9/21
سوخت جت: 3/82
روغن حرارتي: 1/75
ساير محصولات: 7/27
روغن سنگين سوختي: 1/76
البته اين محصولات از نفتي که در خود ايالات متحده توليد مي شود به دست مي آيد .پالايشگاه هاي آن کشور براساس چنين نمونه تقاضايي طراحي و ساخته شده اند. در مقايسه پالايشگاه هاي اروپا به گونه اي طراحي، ساخته و تنظيم شده اند که بيشتر به تقطير ديزل و گازوئيل متوسط بپردازند و کمتر عمل شکستن شيميايي که مورد نياز براي توليد بنزين بوده را انجام دهند.
موضوع ديگر اينکه محصولاتي مانند گازوئيل، سوخت جت و روغن حرارتي همگي محصولات تقطير مياني هستند و ارتباط اقتصادي قدرتمندي بين اين سه محصول وجود دارد. به طور مثال در وصرت بروز زمستان سخت در شمال شرقي جايي که استفاده از روغن حرارتي براي منازل بسيار رايج است باعث مي شود که قيمت گازوئيل نيز افزايش پيدا کند.
بسياري براين اعتقادند که ايالات متحده به دليل برخورداي از منابع طبيعي عظيم، يک سرزمين ويژه است وبنا به دلايل زيادي که ناشي از ايجاد مسائل اقتصادي و ژئوپوليتکي بوده بسياري از اين منابع طبيعي دست نخورده باقي مانده اند . کشور ايالات متحده سالانه 57 درصد از نفت خام مورد نياز خود را از خارج وارد مي کند که به معناي 11 ميليون بشکه در روز است . براي اينکه عظمت اين ميزان را بهتر درک کنيد کافي است اشاره شود که در هر شبانه روز،نيم دوجين سوپر تانکر نفت کش به اين کشور وارد شده و تخليه مي گردند . با عنايت به چنين واقعيتي بايد گفت که کشور ايالات متحده بزرگترين مصرف کننده انرژي در جهان و همينطور بزرگترين وارد کننده نفت خام است . کشور ژاپن فاقد تقريباً هر گونه منابع زيرزميني بوده و تمامي نفت خام مورد نياز خود را از خارج از کشور وارد مي کند که ميزان آن 5/4 ميليون بشکه در روز است. در مقام مقايسه کشور چين 46 درصد نياز خود به نفت خام را از خارج از کشور وارد مي کند و بد نيست بدانيد که اين کشور اخيراً مقام ژاپن را در واردات نفت خام به خوداختصاص داده و تبديل به دومين وارد کننده بزرگ نفت در جهان شده است. البته کشورهاي اتحاديه اروپا جمعاً بيش از ايالات متحده نفت خام وارد مي کنند که ميزان آن روزانه بالغ بر 18 ميليون بشکه در روز بوده واز نظر خوداتکايي نسبت به نفت خام به مراتب عقب تر از ايالات متحده هستند و بسياري از آنها نفت خامي بيش از ميزان مورد نياز خود وارد مي کنند، به طور مثال کشور آلمان با وارد کردن روزانه در حدود 3 ميليون بشکه نفت خام 13 درصد از نياز مصرفي خود وارد مي کند وايتاليا با واردات روزانه 2/2 ميليون بشکه نفت 26 درصد بيش از نياز خود اقدام به واردات مي کند.
نفت خام از کجا مي آيد؟
هر زمان بحث سرزنش به ميان مي آيد، انگشت اشاره به سوي اوپک يا سازمان کشورهاي صادر کننده نفت نشانه مي رود و الحق اين دوازده کشور عضو اوپک که عبارتند از الجزاير، آنگولا، آکوادور، جمهوري اسلامي ايران ، عراق، کويت ، ليبي، نيجريه ، قطر، عربستان سعودي، امارات متحده عربي و ونزوئلا کارتلي را تشکيل داده اند که با کنترل ميزان صادرات کالايي که در انحصار آنها بوده ، حداکثر منفعت را عايد خود نمايند.
سازمان اوپک که درسال 1960 تأسيس شد در حال حاضر عرضه کننده در حدود يک سوم نفت توليدي جهانو برخوردار از دوسوم ذخاير شناخت شده نفت در جهان است. البته هيچ يک از اين اعداد وارقام و رکوردها ثابت نيستند چون ذخاير نفتي موجود در شن هاي چسبنده کانادا و خليج مکزيک که به تازگي کشف شده اند و ظهور روسيه به عنوان يک توليد کننده اصلي نفت خام ممکن است اين تصوير و شرايط فعلي را به کلي تغيير دهد.
البته وضعيت کشور ايالات متحده از نقطه نظر ميزان واردات نفت خام با اروپا و آسيا کاملاً متفاوت است وهمانگونه که در جدول ملاحظه مي کنيد بزرگترين تأمين کننده نفت خام براي اين کشور، همسايه شمالي آن يعني کشور کانادا است که ميزان آن روزانه بالغ بر يک ميليون و 883 هزار بشکه بوده واين مقداري است که ساليان متمادي در حال انجام است. کشور مکزيک که همسايه جنوبي ايالات متحده است به عنوان دومين تأمين کننده بزرگ نفت براي ايالات متحده با ميزان يک ميليون و 161 هزار بشکه در روز دراين فهرست قرار دارد.
پنج کشور اول صادر کنندگان اصلي نفت به ايالات متحده هستند و ميزان آن در جدول به همراه ساير کشورها به نمايش درآمده است:
کانادا: بشکه در روز 1883000
مکزيک: 1161000
عربستان سعودي:1050000
ونزوئلا:1041000
نيجريه:635000
آنگولا:535000
عراق:468000
برزيل:336000
روسيه:272000
کلمبيا:256000
الجزاير:246000
اکوادور: 216000
کويت:17000
انگلستان:13000
نروژ: 79000
با عنايت به اين آمار مي توان نتيجه گرفت که 37 درصد نفت خام مورد نياز وارداتي ايالات متحده از کشورهاي صادر کننده نفت اوپک خريداري و وارد مي شود که به معناي 21 درصد کل نفت خام موردنياز مصرفي دراين کشور است.حال با کنار گذاشتن واردات نفت خام از ونزوئلا،اکوادور،نيجريه ،آنگولا،ليبي و الجزاير به اين نتيجه مي رسيم که ميزان نفت وارداتي به ايالات متحده از خليج فارس روزانه 1/5 ميليون بشکه يعني 14 درصد واردات و 8 درصد کل نفت موردنياز در ايالات متحده است.
در مقايسه 45 درصد نفت وارداتي به کشورهاي اتحاديه اروپا از خاورميانه بوده ژاپن بيشترين ميزان وابستگي به نفت خام خاورميانه را دارد که ميزان آن 90 درصد نفت خام موردنياز خود بوده وبالاخره کشور چين عليرغم برخوردار بودن از منابع نفتي عظيم متعلق به خود، وابستگي قابل ملاحظه اي به نفت خاورميانه و آفريقا دارد.
طبق اطلاعات موجود کشور جمهوري اسلامي ايران که هيچگونه مراوده نفتي با ايالات متحده ندارد، بعد از کشورهاي عربستان سعودي و روسيه سومين صادرکننده بزرگ نفت خام در جهان بوده که ميزان صادرات آن درسال 2007 روزانه 2/4 ميليون بشکه بوده که عمدتاً به کشورهاي اروپايي و آسيا صادر شده است .ايتاليا، فرانسه ،يونان هلند و اسپانيا بيش از 25 درصد نفت صادراتي ايران را به خود اختصاص داده و ژاپن 21 درصد و چين 17 درصد نفت خام ايران را خريداري مي کنند. ميزان ذخاير نفتي ايران که تاکنون شناسايي شده بالغ بر 36/2 ميليارد بشکه بوده که فقط ذخاير نفتي کانادا به ميزان 178/1 و عربستان سعودي به ميزان 264/2 ميليارد بشکه از آن بيشتر هستند.
هزينه خريداري
دربعضي از کشورها ميزان مالياتي که از مصرف سوخت دريافت مي شود بسيار سنگين است ودر برخي از کشورها دولت براي سوخت ، سوبسيد يا يارانه در نظر مي گيرد. قيمت فرآورده هاي سوختي از جمله بنزين در کشور ايالات متحده رقم نسبتاً پاييني است.
گران ترين نرخ هاي فروش بنزين در کشورهاي اروپايي وجود داردکه در رأس آن ها کشورهلند بوده ، قيمت هر گالن بنزين در اين کشور که معادل 3/785 ليتر بوده، معادل 6/25 دلار است يعني هر ليتر تقريباً دو دلار ايالات متحده. در مقايسه به دليل معافيت ماليتاي قيمت سوخت گازوئيل در هلند براي هر گالن معادل 5/71 دلار است. رانندگان بريتانيايي براي هر گالن بنزين 5/94،ژاپني هاي 4/54 و استراليايي ها 3/32 دلار پرداخت مي کنند. از دولت هايي که براي سوخت سوبسيد پرداخت مي کنند مي توان از دولت مالزي نام برد که با اختصاص سالانه 14 ميليارد دلار سوبسيد براي بنزين ، آن را به قيمتي معادل 1/93 دلار براي هر گالن به رانندگان مي فروشد ودر کشور چين که ضمن پرداخت سوبسيد، کنترل بسيار جدي روي مصرف آن دارد، قيمت هر گالن بنزين 1/93 دلار است. پايين ترين قيمت بنزين در جهان متعلق به کشورمان به ميزان هر گالن 0/33 دلار و در ونزوئلا به ميزان 0/12 دلار براي هر گالن بوده که به آن قيمت هوگوچاوزي مي گويند. قيمت بنزين در زمان تهيه اين مقاله براي هر گالن معادل 2/23 دلار است که البته اين قيمت عملاً روزبه روز تغيير مي کند و تغيير آن به دليل رويدادهاي اقتصادي در سراسر جهان و خود ايالات متحده است.
بيشترين منافع فروش فرآورده هاي نفتي نصيب چه کسي مي شود؟
ازديگر محاسباتي که سازمان انرژي ايالات متحده انجام داده، محاسبه هزينه بنزين در پمپ بنزين هاي آن کشور است. بيشترين هزينه متعلق به خود نفت خام بوده که قيمت هر گالن آن تشکيل دهنده 60 درصد قيمت تمام شده آن است. اما از آنجايي که نفت ، کالايي است که در جهان مورد تجارت قرار مي گيرد به همين دليل تأثير اوپک روي همگان بسيار قابل ملاحظه است بدون در نظر گرفتن اينکه چه کشوري چه ميزان نفت خام از چه کشوري وارد مي کند.
هزينه پالايش ، تصفيه و تبديل نفت خام به محصول نهايي تشکيل دهنده 10 درصد هزينه اي است که براي خريداري آن پرداخت مي شود. چنين رقمي ممکن است به نحو غيرقابل باوري پايين به نظر برسد اما فراموش نشود که صنعت تصفيه و پالايش، يک صنعت کاملاً رشد يافته بودکه از ميزان راندمان بسيار بالايي برخوردار است .
هزينه هاي بازاريابي و توزيع نيز تشکيل دهنده 14 درصد قيمت در پمپ بنزين است . آخرين رقم هزينه اي که ممکن است بسيار ناچيز به نظر برسد ولي در محاسبات مي بايست مد نظر قرار گيرد، ماليات هايي است که توسط دولت هاي فدرال و ايالتي به سوخت تعلق مي گيرد که رقم آن 16 درصد قيمت را تشکيل مي دهد. از اين جهت به ناچيز بودن رقم ماليات بنزين در ايالات متحده اشاره کرديم که ميزان آن 16 درصد بوده چون اين درصد در کشور آلمان 69 درصد قيمت است. در ايالات متحده برخلاف بسياري از کشورهاي ديگر جهان قيمت ها از منطقه به منطقه تفاوت مي کند که دلايل آن بسيار زياد است واز جمله آنها رقم مالياتي بوده که در ايالت هاي مختلف آمريکا متفاوت است . ميانگين هزينه ماليات بر سوخت براي هر گالن در ايالات متحده معادل 47سنت بوده که سهم دولت فدرال 18/4 سنت است و بيشترين ميزان ماليات در کاليفرنيا از مردم براي سوخت دريافت مي شود که مبلغ آن 65/4 سنت براي هر گالن است و کمترين ماليات در آلاسکا است که ميزان آن 18/4 سنت و بعد از آن جورجيا با رقم 31/4 سنت پايين ترين است . ساير پارامترهاي تأثيرگذار روي قيمت بنزين در ايالات متحده عبارتند از فاصله پالايشگاه هاي اصلي با مراکز توزيع، شرايط آب و هوايي و همينطور جنبه هايي که مربوط به قوانين است و تعيين کننده فرمول هاي خاص براي بنزين در ايالت هاي مختلف آمريکا است ، به طور مثال در کاليفرنيا به دليل فرمول خاصي که مورد درخواست دولت ايالتي است ، هزينه بنزين بين 5 تا 15 سنت افزايش پيدا مي کند.
مبحث گوگرد
يکي ديگر از مباحث هزينه اي، مربوط به سولفور يا گوگرد بوده که پيچيدگي آن بر مي گردد به اينکه نفت خام از چه محل و کشوري به ايالات متحده ارسال شده است . نفت خام در کل جهان داراي گوگرد است ولي هرچه ميزان گوگرد نفت خام کمتر و پايين تر باشد، به آن شيرين تر مي گويند.
نفت خام نيجريه که به Nigerian Bonliy Light معروف است به عنوان يک نفت خام استاندارد که محتويات گوگرد پاييني دارد در جهان مشهور است چون ميزان محتويات گوگرد آن 10 درصد محتويات گوگرد در نفت خام عربستان است که آن هم استاندارد ديگري در جهان در اين زمينه است .در ايالات متحده نفت خام وست تگزاس اينترمديت که نام ديگر آن Texas Sweet بوده از نظر ميزان گوگرد تقريباً معادل نفت عربستان است . در مقام مقايسه نفت خامي که از خليج مکزيک به دست مي آيد به نفت ترش معروف است و داراي درصد گوگرد بالاتر بوده و فرآيند پالايش آن براي به دست آوردن بنزين با مشخصات قابل مصرف پيچيده تر است. واژه گوگرد پايين يا Low Suifur در ايالات متحده واروپا داراي معاني مختلفي است . با وجود اينکه مردمان ايالات متحده در توليد سوخت ULSD يا گازوئيلي که داراي حداقل ميزان گوگرد باشد، نسبت به اروپاييان تأخير داشتند ولي بنزين توليدي آنها از نظر ميزان محتويات گوگرد قابل استفاده در پيشرفته ترين اتومبيل هاي اروپايي است.
پالايشگاه ها نيز داراي انتخاب هاي پيچيده اي هستند که از ميان آنها يا مي توانند با نفت شيرين يا کم گوگرد که گران تر نيز بوده به کار بپردازند يا با انتخاب نفت خام ترش که هزينه خريداري آن پايين تر ولي هزينه پالايش بيشتري دارد به توليد ادامه دهند.
دوران خوش گذشته
قيمت بنزين در ايالات متحده نسبت به دهه هاي گذشته بسيار افزايش پيدا کرده به طوري که زماني نه چندان دور قيمت هر گالن بنزين دراين کشور معادل 30/9 سنت بود. اين مربوط به سال 1959 است. اگر بخواهيم ميزان تورم را در محاسبات منظور کنيم به رقم 2/29 دلار براي هر گالن به عنوان قيمت امروزي مي رسيم و با نگاهي به گذشته متوجه مي شويم که قيمت بنزين در آن دوران يک قيمت متوسط بوده و نه پايين . قيمت بنزين در اوايل قرن بيستم که دوران فورد مدل T از آن نام مي برند، معادل 22 سنت براي هر گالن بوده که به قيمت هاي امروز معادل 4/69 دلار براي هر گالن مي شود.
جالب ترين سال در ايالات متحده از نقطه نظر قيمت بنزين مربوط به سال 1915 بود که قيمت اين فرآورده سوختي به ناگهان ترقي کرده و با 47 درصد افزايش در طي فقط 6 ماه از 13/2 سنت براي هر گالن به حدود 19/4 سنت افزايش پيدا کرد که منجر به تعيين يک کميته حقيقت ياب توسط دولت براي افزايش ناگهاني قيمت بنزين شد که در پي آن گزارشي 291صفحه اي تهيه گرديد که سه عامل اصلي را دليل اين افزايش مي دانستند که عبارت بودند از:
کاهش عرضه نفت خام سبک و همزماني آن با افزايش تقاضاي داخلي و بين المللي براي نفت خام، مورد بعدي بنا به گزارش هيئت حقيقت ياب! فقدان رقابت مهم و قابل ملاحظه ميان کمپاني هاي صاحب نام و شناخته شده دراين زمينه بود و به همين دليل دادگاه عالي ايالات متحده با عنايت به قانون ضد تر است ، شرکت استاندارد اوايل را به 34 کمپاني مختلف تقسيم کرد. آخرين مورد که کاملاً تشديد گرديد : فقدان آمار صحيح از توليد، ميزان انبار شده و ميزان فروش نفت خام و همينطور اطلاعات مربوط به محصولات اصلي حاصل از پالايش بود که کاررقابت را ناسالم مي نمود چون دقيقاً مشخص نبود که ميزان عرضه و تقاضا چگونه است و لذا نمي توان برنامه ريزي کرد.
امروزه تمامي امور مربوط به نفت و فرآورده هاي نفتي در ايالات متحده توسط سازمان هاي SAE که يک سازمان بين المللي است و همينطور شرکت شل ، رقيب اصلي آن BP(British petroleum) شورون، اکسون موبيل و 1300 عرضه کننده سوخت در ايالات متحده و ساير نقاط جهان به دست مي آيد که احتمالاً درست و قابل اعتماد هستند.
منبع: ماهنامه ي نوآور، شماره ي 67.