براي آنهايي که نمي توانند شير بنوشند

عدم تحمل لاکتوز شايع ترين نوع عدم تحمل کربوهيدرات است که در تمام گروه هاي سني ديده مي شود. در نتيجه کمبود لاکتاز ( آنزيم هضم کننده قند شير)، سوء هضم و عدم تحمل لاکتوز ايجاد مي شود. چون در اين افراد لاکتوز به گالاکتوز و گلوکز هيدروليزه نمي شود، از قسمت فوقاني روده کوچک عبور مي کند و وارد کولون مي شود و در آنجا در اثر تخمير باکتريايي به اسيدهاي چرب کوتاه زنجيره و گازهاي دي اکسيد کربن و هيدروژن تبديل مي شود.مصرف مقادير کم لاکتوز پيامدهاي کمي به دنبال دارد ،زيرا اسيد هاي چرب کوتاه زنجيره حاصله به سهولت جذب مي شوند و ضمناً مقدار کم گاز توليدي نيز مي تواند جذب يا دفع شود. مصرف مقادير زياد در يک وعده غذايي، يعني بيشتر از 12 گرم لاکتوز ( مقداري که در 240 ميلي ليتر شير يعني 1 ليوان شير يافت مي شود)، موجب مي شود که سوبسترا ( غذاي مورد نياز باکتري ها) بيش از مقداري که بتواند به طور عادي توسط آنها مصرف شود، وارد کولون گردد. در سوء جذب هر نوع از قندها و از جمله در سوء جذب لاکتوز، ممکن است قند مزبور به طور اسموتيک عمل نمايد و آب مدفوع را افزايش دهد. همچنين تخمير سريع آن به وسيله باکتري هاي روده ممکن است منجر به نفخ، تجمع گاز و گرفتگي شکم گردد. در بعضي از موارد مدفوع شل مي شود يا اسهال ممکن است رخ دهد.
زماني که عدم تحمل لاکتوز اولين بار در سال 1963 توصيف شد، به نظر مي رسيد شيوع آن ( که فقط در جمعيت سفيد پوست و آن هم به ندرت بروز مي کرد) کم باشد. لبنيات در آمريکاي شمالي تا زمان ورود اروپايي ها ناشناخته بود. بنابراين، آمريکايي هاي اصيل و همه مهاجرين غير اروپايي جزء جمعيتي در دنيا هستند که شير را به ميزان کم تحمل مي کنند. به زودي آشکار شد که از بين رفتن آنزيم لاکتاز مدت کوتاهي بعد از شير گيري يا در اوايل کودکي، در واقع شرايط عادي در بيشتر افراد در جوامع مختلف دنيا است. جز در موارد استثنايي، سيستم روده پستانداران بزرگسال مقدار کمي لاکتاز بعد از دوره از شيرگيري توليد مي کند.
حدود 70 درصد جمعيت بزرگسالان جهان، به ويژه سياهان، آسيايي ها و افراد آمريکاي جنوبي، کمبود لاکتاز دارند که نشان مي دهد تعداد مبتلايان به کمبود آنزيم لاکتاز بعد از دوره کودکي بيش از کساني است که لاکتاز کافي به طور طبيعي در آنها توليد مي شود. گر چه عقيده بر اين است که در نتيجه ادامه مصرف شير در رژيم بعد از شيرخوارگي ترشح لاکتاز ادامه مي يابد، ولي مدرکي براي تاييد اين تئوري وجود ندارد.
فعاليت لاکتاز بعد از شير گيري به حدود 10 درصد ميزان آن در نوزادي کاهش مي يابد. حتي در بزرگسالان داراي ميزان بالاي لاکتاز، مقدار لاکتاز در روده نصف ميزان دي ساکاريدازهاي ديگر مثل سوکراز، دکستريناز يا گلوکوآميلاز است. کمبود لاکتاز معمولاً به عنوان هيپولاکتازيا شناخته مي شود. نوع بزرگسالي، شايع ترين نوع کمبود لاکتاز است.
عدم تحمل لاکتوز ثانويه مي تواند در نتيجه عفونت روده کوچک، اختلالات التهابي، ايدز و يا سوء تغذيه بروز نمايد. عفونت هاي ويروسي يا باکتريايي در کودکان، معمولاً جزء علل ثانويه عدم تحمل لاکتوز هستند. همچنين ممکن است بعد از تغذيه وريدي طولاني مدت، فعاليت لاکتاز کاهش يافته باشد و با شروع تغذيه، به آهستگي به حالت عادي برگردد. حتي در مواردي با وجود فعاليت طبيعي لاکتاز، سوء هضم لاکتوز با کليه علايم آن مي تواند در بزرگسالان مبتلا به سندرم روده تحريک پذير يا در کودکان داراي درد شکمي عود کننده ديده شود.

روش هاي تشخيص کمبود لاکتاز
 

کمبود لاکتاز به روش هاي زير تشخيص داده مي شود:
تاريخچه علايم معدي-روده اي که بعد از مصرف شير اتفاق مي افتد.
وجود مقدار غيرطبيعي هيدروژن در هواي تنفسي

تست غير طبيعي تحمل لاکتوز
 

تست تحمل لاکتوز بر اين اساس است که بعد از مصرف خوراکي معادل 50 گرم لاکتوز ( موجود در يک ليتر شير) در شرايط عدم تحمل لاکتوز، به دليل تجزيه ضعيف لاکتوز، گلوکز خون در حدود کمتر از 25 ميلي گرم در 100 ميلي ليتر سرم بيش از سطح ناشتا افزايش مي يابد و علايم معدي- روده اي نيز ممکن است ظاهر شوند. از آنجا که توليد هيدروژن در کولون در صورت عدم هضم لاکتوز در روده کوچک به طور معني داري افزايش مي يابد، مقادير هيدروژن جذب شده در خون که از طريق ريه ها دفع مي شود، مي تواند به عنوان تست ديگر سوء جذب استفاده شود. تست هيدروژن تنفسي، افزايش ميزان 60 تا 90 دقيقه اي را بعد از خوردن لاکتوز نشان مي دهد.

درمان تغذيه اي پزشکي
 

لازمه مقابله با عدم کفايت لاکتاز ايجاد تغييراتي در رژيم غذايي است. علايم عدم تحمل لاکتوز در نتيجه کاهش مصرف غذاهاي حاوي لاکتوز تخفيف مي يابد. اشخاصي که از مصرف محصولات لبني پرهيز مي کنند، بايد مکمل کلسيم دريافت نمايند؛ همچنين بايد بر چسب ترکيبات را به دقت بخوانند. البته در اشخاص داراي کمبود لاکتاز، يک رژيم کاملاً عاري از لاکتوز ضروري نيست.
بيشتر افراد داراي سوء هضم لاکتوز مي توانند مقدار 12-6 گرم لاکتوز را بدون بروز علايم عمده مصرف کنند؛ به ويژه بهتر است لبنيات همراه وعده هاي غذايي و يا به فرم پنير و يا محصولات لبني تخميري ( از جمله ماست) خورده شود. تعداد زيادي از بزرگسالان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، اگر در طي هفته هاي متعدد به تدريج شير را وارد رژيم غذايي خود کنند، در نهايت مي توانند به مقادير متوسط شير عادت نمايند و ميزان 12 گرم لاکتوز ( يک ليوان شير) و يا حتي بيشتر از آن را تحمل کنند.
ظاهراً مصرف مداوم مقادير زياد قند قابل تخمير مي تواند منجر به بهبود تحمل شود؛ اين امر نتيجه افزايش توليد آنزيم لاکتاز نيست، بلکه ممکن است به دليل تغيير فلورميکروبي کولون باشد. اين مطلب با لاکتولوز ( يک کربو هيدرات غير قابل جذب که از نظر شيميايي مشابه لاکتوز است)، نشان داده شده است. تفاوت هاي فردي در تحمل، ممکن است مربوط به وضعيت سازش کولون باشد. مصرف منظم شير توسط اشخاص داراي کمبود لاکتاز، ممکن است تا حد آستانه اي که در آن اسهال رخ مي دهد را افزايش دهد ( يعني مصرف مقدار کمتر شير آنها را دچار عارضه اسهال نکند). خوشبختانه، بيشتر مبتلايان به عدم تحمل لاکتاز، قادر به هضم شير در مقادير کم تا متوسط هستند.
اغلب محصولات شيري نيمه جامد يا جامد مانند پنيرهاي کهنه، به خوبي تحمل مي شوند؛ چون تخليه معدي اين مواد غذايي نسبت به نوشيدني هاي شيري مايع کندتر و مقدار لاکتوز آنها نيز کمتر است. تحمل ماست ممکن است ناشي از بتاگلوکوزيداز ميکروبي موجود در کشت ميکروبي باشد که هضم لاکتوز را در روده تسهيل مي کند. وجود گالاکتوزيداز بستگي به نوع و روش فرايند دارد؛ چون اين آنزيم ميکروبي، به فريز کردن حساس است و بنابراين محصولات فريز شده به خوبي تحمل نمي شوند. براي نمونه ماست فريز شده به خوبي ماست تازه تحمل نمي شود؛ اما افزودن پروبيوتيک ها مي تواند اين ويژگي را تغيير دهد.
آنزيم لاکتاز و فرآورده هاي شيري عمل آورده شده با آنزيم لاکتاز ( مثل شير کم لاکتوز)، براي افرادي که سوء هضم لاکتوز دارند و با مصرف آن دچار ناراحتي مي شوند، در دسترس است. داروهاي تجاري لاکتاز از نظر تأثير بر روي دفع هيدروژن تنفسي و کاهش علايم ناراحتي و اثر بخشي آنها ممکن است تا حدي متفاوت باشند.

پي‌نوشت‌ها:
 

* متخصص تغذيه و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي
 

منبع:دنياي تغذيه ش 93