اصلاح اصول رفتار درادارات و سازمان ها
نویسنده : قنبرعلي تيموري
درعرصه مديريت،اگرخدمت گزار باشيم، اگرصاحب مهارت باشيم،اهل دقت در مصرف بيت المال باشيم، روش هاي جديد و پيشرفته را دنبال کنيم و ... درمصرف اموال عمومي به نصاب صحيح دست يافته ايم.
امام صادق(ع) فرمود: تباه ساختن و استفاده نادرست امکانات،خيانت در اموال شمرده مي شود.(41)
پذيرفتن مسئوليت درجامعه اسلامي، رياست کردن و مقام پرستي کردن نيست، بلکه مديريت کردن و خدمت رسانيدن است،که اگراين مديريت با توانمندي(مهارت و تخصص) و دورانديشي(آينده نگري) همراه گرددو اگربا فضائل اخلاقي خصوصاً امانت داري آميخته شود عبادتي بزرگ است، که فرد را تا خدا پرواز مي دهد.
ولي اگر به ناتواني و خيانت و سهل انگاري دچارشود،گناهي است نابخشودني،که فرد را تا جهنم سقوط مي دهد.
حفاظت از بيت المال مسلمين و اموال عمومي و دقت در رشد و شکوفايي آن، با مصارف ناصحيح و ولخرجي هاي بيهوده نمي سازد. گاهي بي تدبيري يک مسئول و گاهي سهل انگاري و حاتم بخشي، و... ضربات سنگيني به بيت المال مي زند و هزينه هاي سنگيني را برآن تحميل مي کند. چه خراب کاري هايي که جز بي تدبيري و نداشتن آينده نگري دليلي نداشته است، ساختمان سازي ها و تجملات افزايي هاي بي جهت درادارات،مصرف هاي ناصحيح از امکانات و وسايل دولتي و ... گناهي است که مسئول آن،مديران و کارکنان آن سازمان و اداره هستند که در روزگاري نه چندان دوربايد پاسخگوي کوتاهي ها و سهل انگاري ها و بي تدبيري هاي خود باشند.
قال الصادق (ع) :من ولي شيئاً من امور المسلمين فضيعهم،ضيعه الله عزوجل.(42)
آن کس که سرپرستي کاري از کارهاي مسلمانان را بپذيرد و آن را ضايع و تباه کند خداوند او را تباه گرداند.
تصميم گيري هايي که با انگيزه هاي سياسي و غيرالهي گرفته مي شود و هزينه هاي هنگفتي که صرف پروژه هايي مي شود که پس ازمدتي يا متوقف مي شود يا بلا استفاده باقي مي ماند و يا کيفيت لازم را ندارد و آفتابه خرج لحيم است،معلول شتاب و بي برنامگي است.
استفاده ازفرصت ها به معني عجله کردن نيست،بلکه به معني کارمفيد کردن دراين لحظه هاست.با زمان بندي مناسب در چرخه توليد يا انجام خدمات و يا تکميل کارها و فعال کردن فرصت هايي که در اختيار
داريم،مي توانيم هم به موقع به کارها برسيم و هم کارخويش را درست انجام دهيم تا نه دچارمعطلي هاي جان فرسا و هدر دهنده امکانات شويم و نه دچار بي کيفيتي و سستي درکارها.
قال علي(ع):لا تطلب سرعه العمل، و اطلب تجويده؛فان الناس لا يسألون: في کم فرغ من العمل؟ انما يسالون عن جوده صنعته.(43)
درانجام کارها شتاب مکن، بلکه آن را نيک به جاي آور؛ زيرا مردم نمي پرسند: در چه مدت انجام داد، بلکه از کيفيت کار وي پرسش مي کنند.
اگر با توجه به نيازها، نيروي انساني کافي استخدام کنيم و کارها را با توجه به علاقه و استعداد و مهارت و توانايي آن ها تقسيم کنيم به نتايجي مثل کيفيت مناسب، به موقع انجام شدن کارها، و بهره وري بيشتر دست مي يابيم و در برابر مسئوليتي که پذيرفته ايم مي توانيم پاسخ گوباشيم. با اين حساب هم از عقب ماندن کارها درامان مانده ايم و به آساني به نقاط ضعف مجموعه خويش پي مي بريم و هم کارکنان از زيربار مسئوليت خود نمي توانند شانه خالي کنند و تقصير را به گردن اين و آن بيندازند.
فرمول تقسيم کار مخصوص سازمان ها و ادارات نيست، بلکه هر خانواده، گروه حتي مسجد و هيئتي نيز مي تواند با اين شيوه به سامان دهي کارها دست يابد و از فرصت هاي خود بهتر بهره ببرد.
من وصيته کتبها الي ابنه الحسن(ع) بحاضرين،منصرفاً من صفين:... اجعل لکل انسان من خدمک عملاً تاخذه به فانه احري ان لا يتواکلوا في خدمتک.(43)
ازجمله توصيه هاي اميرالمومنين (ع) که در حاضرين، هنگام بازگشت از نبرد صفين به امام حسن مجتبي(ع) نوشته است: ... براي هريک از کارکنانت،کاري تعيين کن، و از آن ها مسئوليت بخواه،اين تقسيم، کاري شايسته است تا همه وظيفه خود را انجام دهند و کارها را به عهده يکديگرنگذارند.
کارهايي که غيرمتخصصان انجام داده اند، سرمايه هاي کلاني را اتلاف نموده و ما را از هدف دور ساخته است. به تعبير امام صادق(ع) آن کس که بدون بصيرت و دانايي عمل مي کند همچون کسي است که در راه درست پيش نمي رود، هرچه تندتر برود از مقصود دورتر مي شود.
آن حضرت در روايتي ديگر فرموده است کسي که ناآگاهانه و بدون تخصص علمي به کاري اقدام کند خود را به زحمت و مشقت مي افکند و کاري از پيش نخواهد برد.
از همين رو ازعمل کردن بدون علم و آگاهي شديداً نهي شده ايم، و به کارگيري مهارت و تخصص، علاوه بر اينکه موجب مي شود به مطلوبيت و کيفيت دست يابيم، از اتلاف توان نيروي انساني،فرصت ها و سرمايه ها نيزجلوگيري مي کند.
قال الصادق(ع):کل ذي صناعه مضطرالي ثلاث خلال يجتلب بها المکسب و هو ان يکون حاذقاً بعمله و مودياً للامانه فيه و مستميلاً لمن استعمله.(45)
هرصاحب حرفه اي ناگزير بايد سه خصوصيت داشته باشد تا کار و کسب او رونق پيدا کند:يکي اينکه درکارخود ماهر و متخصص باشد. دوم اينکه درکارخود امامت به خرج دهد. سوم اينکه بتواند نظر مشتري را جلب کند.
بسياري از ناکارآمدي ها، کاهش کارآمدي ها و ... برآيند همين عضو نشدن روش هاست.درعصرعلم و فناوري،در فاصله کوتاهي روش ها و شيوه هاي نو و مدرني عرضه مي شود که علاوه برهزينه کمتر و زحمت محدودتربه نتيجه بهتر و مطلوب تري منجرمي شود. بنابران غيبت ما ازاين عصرو حضور دردهه هاي گذشته و اصرار بر روش هاي پيشين توجيهي ندارد و حتماً عقب ماندگي و اتلاف فرصت ها و امکانات را به دنبال دارد.
درهر رشته و کاري شيوه هاي جديد عرضه شده است؛مثلاً روش هاي جديد در عرضه تحقيق و پژوهش، تدريس و آموزش، مديريت و کار،دامداري ، کشاورزي، راه و ساختمان، حمل و نقل، تجارت و بازرگاني، توليد و صنعت و... .
کافي است با دانش روز همراه شويم و از فناوري هاي مناسب بهره ببريم و ظرفيت و استعداد امکانات خويش را بشناسيم. آن گاه هم به بهره وري بهتر از گذشته دست يافته ايم و هم در فرصت و امکانات خود صرفه جويي کرده ايم.
قال علي(ع): قدم رسول الله(ص) المدينه، فقال:يا معشرقريش،انکم تحبون الماشيه فاقلوا منها؛فانکم باقل الارض مطراً و احترثوا فان الحرث مبارک و اکثروا فيه من الجماجم.(46)
پيامبرخدا(ص) به مدينه وارد شد و فرمود: اي گروه قريش! شما دامداري را دوست داريد،اما از تعداد دام هاي خود بکاهيد؛ زيرا درسرزمين کم باراني هستيد؛(و علوفه اندک داريد)، به کشاورزي مشغول شويد که کاري مبارک است،و(براي حفاظت از محصولات) درکشتزارهاي خود مترسک بگذاريد.
تبعيض هاي بي دليل روحيه تلاش را مي ميراند،و ملاحظاتي مثل نسبت ها، رفاقت ها، رودربايستي ها، توصيه ها و سفارش ها... اخلاق را تباه مي کند و جاهلان بي خرد را برصدر مي نشاند و تلاشگران آگاه را به زمين مي زند،و کارها ضايع مي شوند و فرصت ها و منابع تباه مي گردند.
اگرشايستگي، ملاک برتري باشد و تشويق و توبيخ ها و صدرنشيني و عقب ماندگي ها با آن سنجيده شود؛تلاش گل مي کند،انصاف و وجدان کارجوانه مي زند و کيفيت و استفاده درست سربرمي آورد و کشور و ملت رشد مي کند.
قال علي (ع): ثم اعرف لکل امري منهم ما ابلي،ولا تضمن بلاء امريٍ الي غيره، و لا تقصرن به دون غايه بلائه، ولا
يدعونک شرف امريٍ الي ان تعظم من بلائه ما کان صغيراً و لا ضعه امري الي ان تستصغر من بلائه ما کان عظيماً... .(47)
آگاه شو هرکس چه اندازه تلاش کرده و رنج ديده است و تلاش ها و سختي هاي هيچ کس را به حساب ديگري مگذار و ارزش سختي هايي که هرکس به هنگام انجام دادن وظيفه،ديده است مکاه،و شرف و بزرگواري هيچ کس تو را برآن ندارد که رنج هاي کوچک او را بزرگ شماري،و نيزحقارت هيچ کس تو را برآن ندارد که تلاش ها و محنت هاي بزرگي را که او ديده است کوچک به حساب آوري.
همچنين بهره گرفتن از همه توان و ظرفيت و مهارت خود براي سامان يابي امور، وظيفه کارکنان است.
از آنجا که گاهي وجدان ها دچار غفلت و بيماري مي شود و بعضي ها آن گونه که بايسته است وظيفه خويش را انجام نمي دهند،درآموزه هاي ديني، اهرمي به نام نظارت پيش بيني شده است تا اين آسيب را درمان نمايد وازاتلاف فرصت و منابع جلوگيري کند.
نظارت و بازرسي پنهان، اهرمي براي تقويت مديريت است تا هرجا که عضوي از مجموعه کاري دچار اشتباه يا غفلت و حتي خيانت گرديد آن را چاره سازد و با مداوا يا دفع آن،از بيمارشدن ديگراعضاء جلوگيري کند.
همچنانکه شبکه بزرگ امربه معروف و نهي از منکرعاملي براي فراگير نشدن نابساماني هاي فرهنگي و اخلاقي در جامعه است.
قال علي(ع): ثم انظر في امورعمالک و ابعث العيون من اهل الصدق و الوفاء عليهم فان تعاهدک في السرلامورهم حدوه لهم علي استعمال الامانه والرفق بالرعيه.(48)
اي مالک! براي کارآمدي کادراداري، دامنه کنترل و بازرسي را وسيع ساز و نيروهاي اطلاعات مخفي را سامان ده و دراين زمينه از نيروهاي وفادار و مخلص استفاده کن! زيرا تشکيل بازرسي مخفي خود نوعي فراخواني نيروها براي درست کاري و انجام وظيفه و مدارا با مردم است.
آن چه درمصرف دارايي و امکانات عمومي اصل است مصرف اندک و بهره وري افزون است، يعني بايد نهايت تلاش خويش را مبذول داريم تا بالا بردن بهره نصيب بيت المال شود. از همين رو توسعه امکانات، نوکردن وسايل و استفاده از تکنولوژي روز حتي اگر هزينه بر هم باشد، با رويکرد فوق اسراف نيست، ولي اگر در استفاده از وسايل بيت المال، اندازه نگه نداريم، متناسب با نياز هزينه نکنيم، تجملاتي و تشريفاتي هزينه کنيم،اسراف کرده ايم و بر خلاف اصل مصرف کم و بازدهي فراوان،با مصرف زياد خويش، بهره کافي را نيزنصيب بيت المال نکرده ايم.
قال علي (ع): ادقو اقلامکم و قاربوا بين سنطورکم،و احذفوا من فضولکم و اقصدوا قصد المعاني؛و اياکم و الاکثار،فان اموال المسلمين لا تحتمل الاضرار.(49)
قلم هاي خود را ريزسرکنيد،سطرها را نزديک به هم بنويسيد، هيچ چيز زياد ننويسيد، مقصود را هر چه فشرده تر بنگاريد، مبادا زياده روي و اسراف کنيد؛ زيرا اموال مسلمانان نمي تواند کمترين زياني را تحمل کند.
1.خدمت نه خيانت
امام صادق(ع) فرمود: تباه ساختن و استفاده نادرست امکانات،خيانت در اموال شمرده مي شود.(41)
پذيرفتن مسئوليت درجامعه اسلامي، رياست کردن و مقام پرستي کردن نيست، بلکه مديريت کردن و خدمت رسانيدن است،که اگراين مديريت با توانمندي(مهارت و تخصص) و دورانديشي(آينده نگري) همراه گرددو اگربا فضائل اخلاقي خصوصاً امانت داري آميخته شود عبادتي بزرگ است، که فرد را تا خدا پرواز مي دهد.
ولي اگر به ناتواني و خيانت و سهل انگاري دچارشود،گناهي است نابخشودني،که فرد را تا جهنم سقوط مي دهد.
حفاظت از بيت المال مسلمين و اموال عمومي و دقت در رشد و شکوفايي آن، با مصارف ناصحيح و ولخرجي هاي بيهوده نمي سازد. گاهي بي تدبيري يک مسئول و گاهي سهل انگاري و حاتم بخشي، و... ضربات سنگيني به بيت المال مي زند و هزينه هاي سنگيني را برآن تحميل مي کند. چه خراب کاري هايي که جز بي تدبيري و نداشتن آينده نگري دليلي نداشته است، ساختمان سازي ها و تجملات افزايي هاي بي جهت درادارات،مصرف هاي ناصحيح از امکانات و وسايل دولتي و ... گناهي است که مسئول آن،مديران و کارکنان آن سازمان و اداره هستند که در روزگاري نه چندان دوربايد پاسخگوي کوتاهي ها و سهل انگاري ها و بي تدبيري هاي خود باشند.
قال الصادق (ع) :من ولي شيئاً من امور المسلمين فضيعهم،ضيعه الله عزوجل.(42)
آن کس که سرپرستي کاري از کارهاي مسلمانان را بپذيرد و آن را ضايع و تباه کند خداوند او را تباه گرداند.
2. سرعت نه شتاب
تصميم گيري هايي که با انگيزه هاي سياسي و غيرالهي گرفته مي شود و هزينه هاي هنگفتي که صرف پروژه هايي مي شود که پس ازمدتي يا متوقف مي شود يا بلا استفاده باقي مي ماند و يا کيفيت لازم را ندارد و آفتابه خرج لحيم است،معلول شتاب و بي برنامگي است.
استفاده ازفرصت ها به معني عجله کردن نيست،بلکه به معني کارمفيد کردن دراين لحظه هاست.با زمان بندي مناسب در چرخه توليد يا انجام خدمات و يا تکميل کارها و فعال کردن فرصت هايي که در اختيار
داريم،مي توانيم هم به موقع به کارها برسيم و هم کارخويش را درست انجام دهيم تا نه دچارمعطلي هاي جان فرسا و هدر دهنده امکانات شويم و نه دچار بي کيفيتي و سستي درکارها.
قال علي(ع):لا تطلب سرعه العمل، و اطلب تجويده؛فان الناس لا يسألون: في کم فرغ من العمل؟ انما يسالون عن جوده صنعته.(43)
درانجام کارها شتاب مکن، بلکه آن را نيک به جاي آور؛ زيرا مردم نمي پرسند: در چه مدت انجام داد، بلکه از کيفيت کار وي پرسش مي کنند.
3.تقسيم کارها
اگر با توجه به نيازها، نيروي انساني کافي استخدام کنيم و کارها را با توجه به علاقه و استعداد و مهارت و توانايي آن ها تقسيم کنيم به نتايجي مثل کيفيت مناسب، به موقع انجام شدن کارها، و بهره وري بيشتر دست مي يابيم و در برابر مسئوليتي که پذيرفته ايم مي توانيم پاسخ گوباشيم. با اين حساب هم از عقب ماندن کارها درامان مانده ايم و به آساني به نقاط ضعف مجموعه خويش پي مي بريم و هم کارکنان از زيربار مسئوليت خود نمي توانند شانه خالي کنند و تقصير را به گردن اين و آن بيندازند.
فرمول تقسيم کار مخصوص سازمان ها و ادارات نيست، بلکه هر خانواده، گروه حتي مسجد و هيئتي نيز مي تواند با اين شيوه به سامان دهي کارها دست يابد و از فرصت هاي خود بهتر بهره ببرد.
من وصيته کتبها الي ابنه الحسن(ع) بحاضرين،منصرفاً من صفين:... اجعل لکل انسان من خدمک عملاً تاخذه به فانه احري ان لا يتواکلوا في خدمتک.(43)
ازجمله توصيه هاي اميرالمومنين (ع) که در حاضرين، هنگام بازگشت از نبرد صفين به امام حسن مجتبي(ع) نوشته است: ... براي هريک از کارکنانت،کاري تعيين کن، و از آن ها مسئوليت بخواه،اين تقسيم، کاري شايسته است تا همه وظيفه خود را انجام دهند و کارها را به عهده يکديگرنگذارند.
4.مهارت و تخصص
کارهايي که غيرمتخصصان انجام داده اند، سرمايه هاي کلاني را اتلاف نموده و ما را از هدف دور ساخته است. به تعبير امام صادق(ع) آن کس که بدون بصيرت و دانايي عمل مي کند همچون کسي است که در راه درست پيش نمي رود، هرچه تندتر برود از مقصود دورتر مي شود.
آن حضرت در روايتي ديگر فرموده است کسي که ناآگاهانه و بدون تخصص علمي به کاري اقدام کند خود را به زحمت و مشقت مي افکند و کاري از پيش نخواهد برد.
از همين رو ازعمل کردن بدون علم و آگاهي شديداً نهي شده ايم، و به کارگيري مهارت و تخصص، علاوه بر اينکه موجب مي شود به مطلوبيت و کيفيت دست يابيم، از اتلاف توان نيروي انساني،فرصت ها و سرمايه ها نيزجلوگيري مي کند.
قال الصادق(ع):کل ذي صناعه مضطرالي ثلاث خلال يجتلب بها المکسب و هو ان يکون حاذقاً بعمله و مودياً للامانه فيه و مستميلاً لمن استعمله.(45)
هرصاحب حرفه اي ناگزير بايد سه خصوصيت داشته باشد تا کار و کسب او رونق پيدا کند:يکي اينکه درکارخود ماهر و متخصص باشد. دوم اينکه درکارخود امامت به خرج دهد. سوم اينکه بتواند نظر مشتري را جلب کند.
5.اصلاح شيوه ها
بسياري از ناکارآمدي ها، کاهش کارآمدي ها و ... برآيند همين عضو نشدن روش هاست.درعصرعلم و فناوري،در فاصله کوتاهي روش ها و شيوه هاي نو و مدرني عرضه مي شود که علاوه برهزينه کمتر و زحمت محدودتربه نتيجه بهتر و مطلوب تري منجرمي شود. بنابران غيبت ما ازاين عصرو حضور دردهه هاي گذشته و اصرار بر روش هاي پيشين توجيهي ندارد و حتماً عقب ماندگي و اتلاف فرصت ها و امکانات را به دنبال دارد.
درهر رشته و کاري شيوه هاي جديد عرضه شده است؛مثلاً روش هاي جديد در عرضه تحقيق و پژوهش، تدريس و آموزش، مديريت و کار،دامداري ، کشاورزي، راه و ساختمان، حمل و نقل، تجارت و بازرگاني، توليد و صنعت و... .
کافي است با دانش روز همراه شويم و از فناوري هاي مناسب بهره ببريم و ظرفيت و استعداد امکانات خويش را بشناسيم. آن گاه هم به بهره وري بهتر از گذشته دست يافته ايم و هم در فرصت و امکانات خود صرفه جويي کرده ايم.
قال علي(ع): قدم رسول الله(ص) المدينه، فقال:يا معشرقريش،انکم تحبون الماشيه فاقلوا منها؛فانکم باقل الارض مطراً و احترثوا فان الحرث مبارک و اکثروا فيه من الجماجم.(46)
پيامبرخدا(ص) به مدينه وارد شد و فرمود: اي گروه قريش! شما دامداري را دوست داريد،اما از تعداد دام هاي خود بکاهيد؛ زيرا درسرزمين کم باراني هستيد؛(و علوفه اندک داريد)، به کشاورزي مشغول شويد که کاري مبارک است،و(براي حفاظت از محصولات) درکشتزارهاي خود مترسک بگذاريد.
6.توجه به شايستگي ها
تبعيض هاي بي دليل روحيه تلاش را مي ميراند،و ملاحظاتي مثل نسبت ها، رفاقت ها، رودربايستي ها، توصيه ها و سفارش ها... اخلاق را تباه مي کند و جاهلان بي خرد را برصدر مي نشاند و تلاشگران آگاه را به زمين مي زند،و کارها ضايع مي شوند و فرصت ها و منابع تباه مي گردند.
اگرشايستگي، ملاک برتري باشد و تشويق و توبيخ ها و صدرنشيني و عقب ماندگي ها با آن سنجيده شود؛تلاش گل مي کند،انصاف و وجدان کارجوانه مي زند و کيفيت و استفاده درست سربرمي آورد و کشور و ملت رشد مي کند.
قال علي (ع): ثم اعرف لکل امري منهم ما ابلي،ولا تضمن بلاء امريٍ الي غيره، و لا تقصرن به دون غايه بلائه، ولا
يدعونک شرف امريٍ الي ان تعظم من بلائه ما کان صغيراً و لا ضعه امري الي ان تستصغر من بلائه ما کان عظيماً... .(47)
آگاه شو هرکس چه اندازه تلاش کرده و رنج ديده است و تلاش ها و سختي هاي هيچ کس را به حساب ديگري مگذار و ارزش سختي هايي که هرکس به هنگام انجام دادن وظيفه،ديده است مکاه،و شرف و بزرگواري هيچ کس تو را برآن ندارد که رنج هاي کوچک او را بزرگ شماري،و نيزحقارت هيچ کس تو را برآن ندارد که تلاش ها و محنت هاي بزرگي را که او ديده است کوچک به حساب آوري.
7.نظارت پنهان
همچنين بهره گرفتن از همه توان و ظرفيت و مهارت خود براي سامان يابي امور، وظيفه کارکنان است.
از آنجا که گاهي وجدان ها دچار غفلت و بيماري مي شود و بعضي ها آن گونه که بايسته است وظيفه خويش را انجام نمي دهند،درآموزه هاي ديني، اهرمي به نام نظارت پيش بيني شده است تا اين آسيب را درمان نمايد وازاتلاف فرصت و منابع جلوگيري کند.
نظارت و بازرسي پنهان، اهرمي براي تقويت مديريت است تا هرجا که عضوي از مجموعه کاري دچار اشتباه يا غفلت و حتي خيانت گرديد آن را چاره سازد و با مداوا يا دفع آن،از بيمارشدن ديگراعضاء جلوگيري کند.
همچنانکه شبکه بزرگ امربه معروف و نهي از منکرعاملي براي فراگير نشدن نابساماني هاي فرهنگي و اخلاقي در جامعه است.
قال علي(ع): ثم انظر في امورعمالک و ابعث العيون من اهل الصدق و الوفاء عليهم فان تعاهدک في السرلامورهم حدوه لهم علي استعمال الامانه والرفق بالرعيه.(48)
اي مالک! براي کارآمدي کادراداري، دامنه کنترل و بازرسي را وسيع ساز و نيروهاي اطلاعات مخفي را سامان ده و دراين زمينه از نيروهاي وفادار و مخلص استفاده کن! زيرا تشکيل بازرسي مخفي خود نوعي فراخواني نيروها براي درست کاري و انجام وظيفه و مدارا با مردم است.
8.رعايت بيت المال
آن چه درمصرف دارايي و امکانات عمومي اصل است مصرف اندک و بهره وري افزون است، يعني بايد نهايت تلاش خويش را مبذول داريم تا بالا بردن بهره نصيب بيت المال شود. از همين رو توسعه امکانات، نوکردن وسايل و استفاده از تکنولوژي روز حتي اگر هزينه بر هم باشد، با رويکرد فوق اسراف نيست، ولي اگر در استفاده از وسايل بيت المال، اندازه نگه نداريم، متناسب با نياز هزينه نکنيم، تجملاتي و تشريفاتي هزينه کنيم،اسراف کرده ايم و بر خلاف اصل مصرف کم و بازدهي فراوان،با مصرف زياد خويش، بهره کافي را نيزنصيب بيت المال نکرده ايم.
قال علي (ع): ادقو اقلامکم و قاربوا بين سنطورکم،و احذفوا من فضولکم و اقصدوا قصد المعاني؛و اياکم و الاکثار،فان اموال المسلمين لا تحتمل الاضرار.(49)
قلم هاي خود را ريزسرکنيد،سطرها را نزديک به هم بنويسيد، هيچ چيز زياد ننويسيد، مقصود را هر چه فشرده تر بنگاريد، مبادا زياده روي و اسراف کنيد؛ زيرا اموال مسلمانان نمي تواند کمترين زياني را تحمل کند.
پي نوشت ها :
41.الحياه، ج4، ص351.
42.الحياه، ج6، ص352.
43.شرح نهج البلاغه، ج20،ص267.
44.تحف العقول، ص62؛ الحياه، ج5، ص 460.
45.الحياه، ج5، ص480.
46.کنزالعمال، ج4، ص33.
47.الحياه، ج 2، ص716.
48.الحياه، ج2، ص468..
49.الحياه، ج4،ص342؛ مستدرک نهج البلاغه،ص111.
