گفتمان عدالت در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران(5)

رفتارهاي سياست خارجي
 

حاكميت گفتمان عدالت بر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران ، تنها در سطح گفتماني و نظري باقي نمانده و محدود نشده است ، بلكه پيامدها و تأثيرات عملي و رفتاري بسيار مهمي داشته است . مهم ترين رفتارهاي عدالت طلبانه سياست خارجي جمهوري اسلاي عبارت اند از : صدور انقلاب اسلامي ، مقابله و مبارزه با آمريكا ، مبارزه با صهيونيزم و اسرائيل ، حمايت از مردم فلسطين ، مخالفت و مقابله با نظام تك قطبي و هژمونيك و تلاش براي اصلاح سازمان هاي بين المللي.

الف . صدور انقلاب اسلامي
 

يكي از پيامدهاي رفتاري سياست خارجي حاصل از گفتمان عدالت ، سياست صدور انقلاب اسلامي به ساير جوامع متجانس و حتي غير متجانس بوده است . صدور انقلاب ، به معناي تبيين و ترويج انقلاب اسلامي و معرفي آن به ملل ديگر ، يكي از اهداف و اصول سياست خارجي جمهوري اسلامي مي باشد . صدور انقلاب ، ساز و كار براي اشاعه و گسترش ارزش ها ، ناهنجارها و آرمان هاي انقلاب اسلامي و رساندن پيام رهايي بخش و آزادي بخش آن به ملت ها و مردمان ديگر است ؛ فرآيندي كه الهام بخش ملت هاي مسلمان و مستضعف است ، تا به همان غايتي رهنمون شوند كه ملت ايران آن را تجربه كرده است ؛ يعني رهايي از قيد و بندهاي استبداد و استكبار و برقراري عدالت و قسط در قالب يك نظام عادل اسلامي. چون ـ همان گونه كه توضيح داده شد ـ عدالت و
سعادت انساني ، تنها در چارچوب حكومت عدل اسلامي تحقق مي يابد ؛ از اين رو ، بايد تلاش كرد تا براي استقرار عدالت اسلامي ، گفتمان انقلاب اسلامي در ساير جوامع گسترش يابد . تأمل و تفكر در گفتمان انقلاب اسلامي و رهبران آن ، آشكار مي سازد كه منظور از صدور انقلاب اسلامي ، ايجاد تحول خشونت آميز انقلابي در كشورهاي ديگر نيست ، بلكه مقصود از صدور انقلاب ، تبيين و ترويج ارزش ها و آرمان هاي آن به صورت مسالمت آميز مي باشد ؛ از اين رو ، امام خميني (قدس سره) از يك سو ، بر اساس گفتمان عدالت و رسالت عدالت خواهي ، و عدالت گستري ، بر ضرورت صدور انقلاب تأكيد مي كند. ايشان اظهار مي دارد:«ما بايد در صدور انقلابمان به جهان كوشش كنيم و تفكر اينكه انقلابمان را صادر نمي كنيم كنار بگذاريم . زيرا اسلام بين كشورهاي مسلمان ، فرقي قايل نمي باشد و پشتيبان تمام مستضعفين جهان است ».(1)
اما از سوي ديگر ، امام خميني (قدس سره) تصريح مي كند:«صدور انقلاب ،لشكر كشي نيست.»(2) به عبارت ديگر ، صدور انقلاب به معناي بيداري ملل مستضعف و رهايي از سلطه سلطه گران است . ايشان در جاي ديگر مي گويند :«ما مي خواهيم اين چيزي كه در ايران واقع شد و اين بيداري كه در ايران واقع شد... اين درهمه ي ملت ها و در همه دولت ها بشود . آرزوي ما اين است و معني صدور انقلاب ما اين است كه همه ملت ها بيدار بشوند و همه دولت ها بيدار بشوند و خودشان را از اين گرفتاري كه دارند و از اين تحت سلطه بودني كه هستند ... نجات بدهد.»(3)

ب . مبارزه با آمريكا
 

دومين الگوي رفتار مبتني بر گفتمان عدالت و عدالت خواهي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران ، مقابله و مبارزه با سلطه طلبي و فزون خواهي امريكا به عنوان مظهر استكبار است كه در صدد نهادينه كردن روابط ناعادلانه و سلطه آميز در نظام بين الملل مي باشد . از اين رو ، امام خميني (قدس سره) تصريح مي كند:«آمريكا دشمن
شماره يك ملت هاي محروم و مستضعف جهان است ... كراراً گفته ام رابطه ما با امثال آمريكا ، رابطه مظلوم با جهانخواران است.»(4) آيت الله خامنه اي نيز بر همين مبنا ، خطاب به رئيس جمهور آمريكا اظهار مي دارد: «شما افزون طلب هستيد و در خارج از مرزهاي خود آن را مي جوييد ...؛ به همين علت است كه ملت ايران در دل خود احساس آشتي با قدرت استعمارگر و سلطه گر آمريكا نمي كند ، بلكه معتقد است اين كشور در صدد دست اندازي و تجاوز است.» (5)

ج. مبارزه با صهيونيزم و اسرائيل
 

مبارزه و مقابله با صهيونيزم بين الملل و رژيم اسرائيل ، يكي ديگر از الگوهاي رفتاري مبتني بر عدالت خواهي در سياست خارجي جمهوري اسلامي مي باشد ؛ چون اسرائيل ،نماد بي عدالتي و تبعيض نژادي در نظام بين الملل معاصر و موجود به شمار مي آيد و رژيمي است كه براساس اشغال و غصب سرزمين ملت مظلوم فلسطين توسط قدرت استعماري ، در قلب جهان اسلام ، برپا شده است . بنابراين ، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران بر پايه نفي و قطع رابطه با اسرائيل استوار مي باشد . امام خميني (قدس سره) در اين باره چنين بيان مي دارد: «ما اسرائيل را رد خواهيم كرد و هيچ رابطه اي با او نخواهيم داشت . او دولت غاصب است و با ما دشمن.»(6) آيت الله خامنه اي ، رهبر انقلاب اسلامي، نيز در اين رابطه تصريح مي كند:«مبارزه با صهيونيسم و حاميانش ، از اركان اصلي سياست هاي راهبردي جمهوري اسلامي ايران است.»(7)

د. حمايت از مردم فلسطين
 

يكي از بارزترين و مهم ترين رفتارهاي عدالت خواهانه سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران ، حمايت بي دريغ از مردم و آرمان فلسطين است . اين سياست از ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي تاكنون استمرار داشته و جمهوري اسلامي همواره
از حقوق حقه ي ملت مظلوم فلسطين ، حمايت و پشتيباني كرده است؛ زيرا غصب و اشغال سرزمين فلسطين را نمونه بارز بي عدالتي در نظام بين الملل تلقي مي كند كه براي رفع آن بايد به ملت فلسطين كمك كرد. قضيه فلسطين ، جايگاه منحصر به فردي در سياست خارجي ايران دارد ، به گونه اي كه حتي يكي از دلايل و انگيزه هاي انقلاب اسلامي ، اعتراض به سياست رژيم شاه ، مبني بر داشتن رابطه با اسرائيل و حمايت از آن در برابر مردم فلسطين بود.
بنابراين ، بلافاصله پس از پيروزي انقلاب اسلامي ، جمهوري اسلامي رابطه با اسرائيل را قطع و به جاي آن سفارت فلسطين را در تهران گشود . در طول سه دهه گذشته ، جمهوري اسلامي ايران ، با وجود اعمال فشارها و محدوديت هاي قدرت هاي بزرگ و در رأس آن آمريكا ، به حمايت خود از مردم و آرمان فلسطين ادامه داده است . امام خميني (قدس سره) در اين باره تصريح مي كنند: «ملت ايران هميشه از مبارزه آزادي خواهان ، به خصوص برادران فسطيني عليه اسرائيل متجاوز ، حمايت كرده است ».(8) آيت الله خامنه اي نيز در همين راستا بيان مي دارد:«ما... حمايت از مردم فلسطين و لبنان را از وظايف مهم اسلامي خويش مي دانيم.»(9) و «مردم مسلمان ايران يكپارچه از آرمان هاي انقلاب و اسلام حمايت مي كنند و حمايت از فلسطين و انتفاضه ...‌، از اركان اصلي سياست هاي راهبردي جمهوري اسلامي ايران است.»(10)

هـ . مخالفت و مقابله با نظام تك قطبي
 

يكي از رفتارهاي سياست خارجي ، كه از اصل استكبارستيزي و سلطه ستيزي نشئت مي گيرد ، مقابله ي نمايان و نمادين با نظام تك قطبي و هژمونيك است . اولين گام در راه مقابله با نظام هژمونيك نيز آشكار ساختن ماهيت ناعادلانه ، غير طبيعي و نامشروع آن است . مبارزه با نظام تك قطبي و هژموني آمريكا ، به دو صورت
پيگيري مي شود؛ اول ، مقابله همه جانبه درون گرا از طريق اقدامات يك جانبه در سطح منطقه اي و بين المللي ؛ افزايش قدرت و توانايي ملي جمهوري اسلامي ايران در كليه ابعاد ، در چارچوب اين راهبرد صورت مي گيرد؛ دوم ، مبارزه با هژموني آمريكا و نظام تك قطبي در قالب چند جانبه گرايي و موازنه برون گرا؛ بر اين اساس ، جمهوري اسلامي ايران در بستر گفتمان عدالت ، درصدد ائتلاف سازي منطقه اي ، فرامنطقه اي و بين المللي براي مقابله با هر نظام تك قطبي و هژموني آمريكا برآمده است ، براي نمونه ، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در دولت نهم ، «تقويت استراتژي چند جانبه گرايي در سطح بين المللي و مقابله با يك جانبه گرايي در عرصه بين الملل» بوده است.(11)

ي. اصلاح سازمان هاي بين المللي
 

يكي ديگر از رفتارهاي عدالت طلبانه جمهوري اسلامي ايران ، تلاش براي اصلاح و تغيير سازمان ها و نهادهاي بين المللي مي باشد ؛ زيرا از نظر جمهوري اسلامي ايران ، اين نهادها و سازمان ها ، كارگزاران نظام سلطه و مشروعيت بخش به روابط و مناسبات ناعادلانه در سطح بين المللي هستند. اين نهادها و سازمان ها معلول توزيع نابرابر قدرت در نظام بين الملل بوده و اين مناسبات ناعادلانه را نهادينه مي كنند. نمونه بارز اين بي عدالتي و نابرابري در سطح بين المللي ، حق وتوي قدرت هاي بزرگ در سازمان ملل متحد است ، موضوعي كه جمهوري اسلامي ايران از بدو پيروزي انقلاب اسلامي تاكنون ، به مخالفت با آن پرداخته و خواهان اصلاح و الغاي آن مي باشد . گر چه انتقاد از سازمان هاي بين المللي به علت نهادينه سازي بي عدالتي و تبعيض ، همواره در سياست خارجي ايران وجود داشته است ،‌اما در سياست خارجي دولت نهم ، همانند سال هاي اوليه انقلاب ، انتقاد از اين سازمان ها افزايش يافته است؛ براي مثال ، دكتر احمدي نژاد در اجلاس مجمع
عمومي سازمان ملل ، به شدت از ساختار و ساز و كاراين سازمان و شوراي امنيت انتقاد مي كند و خواستار اصلاح و تغيير آن مي شود:
ساختار و آيين كار موجود شوراي امنيت ، پاسخگوي انتظارات نسل حاضر و نيازهاي امروز بشر نيست . اين ساختار و آيين كار ، ميراث جنگ جهاني دوم است ... تا وقتي كه اين نهاد نتواند به نمايندگي از كل جامعه بين المللي و به طور شفاف ، عادلانه و دمكراتيك اقدام كند ، نه مشروع خواهد بود و نه كارآمد... تا زماني كه اين ساختار و آيين كار اصلاح نشود ، نمي توان انتظار داشت كه بي عدالتي ، ظلم و زورگويي در جهان ريشه كن شود و يا گسترش نيابد ... امروز اصلاحات جدي در ساختار و آيين كار شوراي امنيت ، بيش از هر زمان ديگري ضروري است.(12)

نتيجه گيري
 

گفتمان عدالت به معناي نظام معنايي و دلالت ، ازبدو پيروزي انقلاب اسلامي بر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران حاكم بوده است . اين گفتمان ، بعضي از رفتارها و منافع را براي سياست خارجي ايران ممكن و مشروع ساخته و برخي ديگر را ناممكن و نامشروع مي سازد . گفتمان عدالت در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران ، داراي عناصر و دقايق گفتماني خاصي است كه حول دال متعالي و مركزي «عدالت» مفصل بندي شده و معنا مي يابند . اين عناصر و دقايق گفتماني عبارت اند از : عدالت خواهي ، استقلال طلبي ، صلح طلبي مثبت ، حمايت از مسلمانان و مستضعفان ، ظلم ستيزي ، سلطه ستيزي و استكبار زدايي و تجديد نظر طلبي و شالوده شكني نظم و نظام بين الملل. گفتمان عدالت و دقايق و عناصر آن ، خود حاصل مباني و مبادي گفتماني ديگري است كه عدالت طلبي در سياست خارجي ايران را بر مي انگيزد. اين مباني و بنيادهاي گفتماني را مي توان در چهار گفتمان اسلام شيعي ، جهان سوم گرايي ، انقلاب اسلامي و ايرانيت يا
ملت گرايي ايراني خلاصه كرد. هر يك از اين گفتمان ها به نوعي به گفتمان عدالت و عدالت طلبي در سياست خارجي ايران قوام مي بخشند . گفتني است ، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در چارچوب گفتمان عدالت ، رفتارهاي عدالت طلبانه اي را در پيش گرفته است . اين رفتارها عبارت اند از صدور انقلاب اسلامي ، مقابله و مبارزه با آمريكا ، مبارزه با صهيونيسم و رژيم اسرائيل ، حمايت از مردم و آرمان فلسطين ، مخالفت و مقابله با نظام تك قطبي و تلاش براي اصلاح و تغيير سازمان ها و نهادهاي بين المللي .
اگر چه گفتمان عدالت همواره در سياست خارجي ايران وجود داشته است ، اما اين گفتمان در طول 30 سال گذشته ، شاهد فراز و فرود بوده است ، به گونه اي كه رفتارهاي عدالت طلبانه در سياست خارجي ايران در سال هاي اوليه انقلاب و سپس در دوران اصول گرايي ، اولويت و اهميت بيشتري داشته است . همچنين ، ابزارها و سازو كارهاي تعقيب و تأمين اهداف عدالت خواهانه در سياست خارجي ، در دوره هاي گوناگون سياسي خارجي جمهوري اسلامي متفاوت بوده است . در حالي كه در دوره هاي سازندگي و اصلاحات تلاش مي شد ، به صورت ديپلماتيك در چارچوب نهادها و سازمان هاي بين المللي اهداف عدالت طلبانه پيگيري شود ، در دوره اصول گرايي ، راه كارهاي يك جانبه اهميت بيشتري يافته است . با وجود اين ، بايد اذعان داشت ، علي رغم اين فراز و فرودها ، جوهر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران عدالت خواهانه است.

پي نوشت ها :
 

1.امام خميني ، صحيفه نور ، ج12 ، ص 19.
2.همان ، ج19 ، ص241.
3. همان ، ج 12 ، ص 123.
4. روزنامه جمهوري اسلامي11: 30/1/1359
5. اطلاعات ، 2: 16/3/1374
6. امام خميني ، صحيفه نور ، ج3 ، ص273.
7. آيت الله خامنه اي (مقام معظم رهبري) ، 1380 ، ص 5.
8. امام خميني ، صحيفه نور ، ج12 ، ص 19.
9. آيت الله خامنه اي ، سخنراني مقام معظم رهبري ، در مواضع جمهوري اسلامي ايران نسبت به انقلاب و انتفاضه فلسطين ، 1380.
10. آيت اله خامنه اي ، سخنراني مقام معظم رهبري ، در مواضع جمهوري اسلامي ايران نسبت به انقلاب و انتفاضه فلسطين ، 84.
11. منوچهر متكي ، سياست خارجي دولت نهم : يك سال بعد ، ص 5.
12.Ahmadinejad, Mahmood 1385. http: //www. president. Ir / Farsi /
ahmadinejad cronicnews / 1385 / 06 / 29 /index - F. htm
 

منابع
ـ تاجيك ، محمد رضا ، «متن ، وانموده و تحليل گفتمان» ، گفتمان ، ش صفر ، 1377.
ـ سخنراني مقام معظم رهبري در جمع مسئولان وزارت امور خارجه ، 30 مرداد 1386 ، روزنامه ايران ، 31 خرداد 1386.
ـ‌آيت الله خامنه اي (مقام معظم رهبري) ، سخنراني مقام معظم رهبري ، در مواضع جمهوري اسلامي ايران نسبت به انقلاب و انتفاضه فلسطين ، تهران ، دبيرخانه كنفرانس بين المللي حمايت از انتفاضه فلسطين ، 1380.
ـ‌امام خميني ، صحيفه نور ، مجموعه رهنمودهاي امام خميني ، تهران ، مركز مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي ،وزارت ارشاد اسلامي ، چ دوم ، 1370.
ـ امام خميني ، ولايت فقيه يا حكومت اسلامي ، تهران ، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني ، 1375.
ـ خواجه سروي ، غلامرضا ، «فراز و فرود گفتمان عدالت در جمهوري اسلامي ايران» ، دو فصلنامه دانش سياسي ، ش 2 ، پاييز و زمستان 1386.
ـ‌دهقاني فيروز آبادي ، سيد جلال ، «الزامات ائتلاف براي صلح» ، سياست خارجي ، ش 3 ، پاييز 1383.
ـ دهقاني فيروزآبادي ، سيد جلال ، تحول گفتماني در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران ، تهران ، مؤسسه ايران ، 1384.
ـ دهقاني فيروز آبادي ، سيد جلال ، «سياست خارجي رهايي بخش : نظريه انتقادي و سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران » ، سياست خارجي ، ش 2 ، تابستان 1387.
ـ دهقاني فيروز آبادي ، سيد جلال ، «سياست خارجي دولت نهم » ، فصلنامه رهيافتهاي سياسي و بين المللي ، ش 13 ، بهار1387.
ـ دهقاني فيروز آبادي ، سيد جلال ، «گفتمان اصول گرايي عدالت محور در دولت احمدي نژاد » ، دو فصلنامه دانش سياسي ، ش 5 ، بهار وتابستان 1386.
ـ دهقاني فيروز آبادي ، سيد جلال ، «هويت و منفعت در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران» ، در: منافع ملي جمهوري اسلامي ايران، تهران ،پژوهشكده مطالعات راهبردي ، 1386.
ـ رمضاني ، روح الله ، صدور انقلاب ايران : سياست ، اهداف و وسايل ، در جان اسپوزيتو ، انقلاب ايران و بازتاب جهاني آن ، ترجمه محسن مديرشانه چي ، تهران ،مركز بازشناسي اسلامي و ايران ، 1382.
ـ سلطاني ، سيد علي اصغر ، قدرت ، گفتمان و زبان ، ساز كارهاي جريان قدرت در جمهوري اسلامي ايران، تهران ، ني ، 1384.
ـ لاكلاو ، ارنستو ، «گفتمان» ، ترجمه حسينعلي نوذري ، گفتمان ، ش صفر ، بهار 1377 ، ص 53-39
ـ متكي ، منوچهر ، سياست خارجي دولت نهم ؛ يك سال بعد ، تهران ، مركز تحقيقات استراتژيك خاورميانه ، 1385.
ـ مجتهد زاده ، پيروز ، «جايگاه روحيه عدالت خواهي در هويت ملي ايرانيان» ، در : (گردآورنده) ، گفتارهايي درباره هويت ملي در ايران ، تهران ، تمدن ايراني ، 1383.
ـ مطهري ، مرتضي ، عدل الهي ، تهران ، صدرا ، بي تا .
ـ مك دانل ، دايان ، مقدمه اي بر نظريه هاي تحليل گفتمان ، ترجمه حسينعلي نوذري ، تهران ، فرهنگ گفتمان ، 1380.
ـ هالستي ، كي . جي ، مباني تحليل سياست بين الملل ، ترجمه بهرام مستقيمي و مسعود طارم سري ، تهران ، دفتر مطالعات سياسي و بين المللي ، 1373.
ـ هوارت ، ديويد ، «نظريه گفتمان» در : روش و نظريه در علوم سياسي ، ترجمه امير محمد حاجي يوسفي ، تهران ، پژوهشكده مطالعات راهبردي، 1378.
ahmadinejad,mahmood ,1385 http://www.persident. Ir/ Farsi/
ahmadinejad cronicnews / 1385 / 06 / 29 /index - F. htm.
Bull, Hedley, The Revolt Against the West, in Hedley Bull and Adam
Watson, eds., The Expansion of International Society, Oxford, Clarendon
Press, 1988.
Fairclough, Norman, Discourse and Social Change, Cambridge, polity press,
1992
. Fairclough, Norman, Critical Discourse Analysis, London and New York,
Longman, 1995.
Galtung, Johan, Editorial, Journal of peace Research (1) 1, 1964. Galtung, Johan, "Violence, Peace and Peace Research", Journal of peace
Research, 1964,3: 167-192.
Howarth, David, Discourse, Buckingham, Open University Press, 2000. Laclau, Ernesto and Chantal Mouffe, Hegemony and Socialist Strategy.
London, verso, 1985.
Laclau, Ernesto, ed., The Making of Political Identities, London, verso,
1994.
Jorgenson, Marriane and Philips Louise, Discourse Analysis As Theory and
Method, London, Sage publication, 2002.
Milliken, Jennifer, The Study of Discoourse in Intenational Relations: A
Critique of Research and Methods, European Journal of International
Relations,5(2), 1999, P.225-254.
Mills, Sara, Discourse. London, and New york, Routledge, 1997.
Schmid, Herman, "Politics and Peace Research", Journal of peace Research,
1968,3 :232-217.
منبع:نشريه معرفت سياسي،شماره1