مقدمه:
تجربه نشان داده که اگر مسائل تربیتى تحت انضباط و شرائط معین قرار نگیرد عده اى آن را فراموش مى کنند. بنابراین، این مسائل حتماً باید در اوقات معین و تحت انضباط دقیق باشد تا کسی بهانه اى براى ترک آن نداشته باشد.
و مهم تر این که انجام این عبادات در وقت معین و به صورت دسته جمعى داراى شکوه و عظمتی خاص و غیر قابل انکار است و در حقیقت یک کلاس بزرگ انسان سازى تشکیل مى دهد.
در این مقاله به سوال: چرا نماز را در زمان خاص و معین می خوانیم؟بخصوص که شیعیان معمولا در سه وقت خاص می خوانند و اهل سنت الزاما در 5 وقت خاص نماز را بجا می آورند.
سوال: هدف از نماز خوانددن چیست و چرا باید در زمان‌های خاصی آن را به جا آورد؟
تعیین اوقات نماز همانند همه اجزاء و فروع آن جزئی از دستور الهی و بر اساس حکمت خداوند است و همان گونه که از دیگر جزئیات نماز و کم و کیف آن نمی پرسیم و در برابر دستور الهی تسلیم هستیم، اوقات نماز نیز همین گونه است.
حکمت اوقات پنج گانه در منون دینی
انسان برای رسیدن به کمال و خوشبختی آفریده شده است و سرلوحه سعادت او توحید و یاد خدا است و در بین عبادات نماز بیش از همه انسان را به خدا متوجه می کند و وی را به یاد خدا می اندازد.
اصولاً از منظر قرآن کریم نماز را به خاطر ذکر و یاد خدا باید خواند: "أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری؛ نماز را برای یاد من به پا دار".(1) از سوی دیگر کارهای روزانه و مشغله های مداوم و وسوسه های شیطان و خواهش های نفسانی، آدمی را از یاد خدا غافل می کند.
برای زدودن غفلت های مداوم خداوند، نمازهای شبانه روز را در وقت های مختلف واجب گردانید. نماز در پنج نوبت هم گناهان را می شوید و هم حال غفلت را به حال ذکر و یاد خدا مبدّل می کند و انسانها را در زمان های مختلف به یاد خداوند می اندازد و دل را متوجّه او می کند
.
در حدیثی از رسول خدا (ص)نقل شده است که فرمود"لَوْ کَانَ عَلَى بَابِ دَارِ أَحَدِکُمْ نَهَرٌ فَاغْتَسَلَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْهُ خَمْسَ مَرَّاتٍ أَ کَانَ یَبْقَى فِی جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَیْءٌ قُلْنَا لَا قَالَ فَإِنَّ مَثَلَ الصَّلَاةِ کَمَثَلِ نَهَرِ الْجَارِی کُلَّمَا صَلَّى صَلَاةً کَفَّرَتْ مَا بَیْنَهُمَا مِنَ الذُّنُوبِ".
اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد, آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می ماند؟».
در پاسخ عرض کردند: نه, فرمود:نماز درست همانند این آب جاری است, هر زمان که انسان نمازی می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است از میان می رود."(2)
یا در حدیث دیگری نقل شده است که فردی یهودی خدمت رسول خدا(ص) رسیده و ضمن سؤالاتی پرسید:چرا نمازهای شبانه روز در پنج وقت واجب شده است.
حضرت جواب داد: "موقع ظهر همه چیز خدا را حمد و تسبیح می کنند و خدا به من درود می فرستد، و آن ساعتی است که خدا نماز را بر من و امّتم واجب فرموده نیز آن ساعتی است که در قیامت جهنم را می آورند .
و هر کس در آن ساعت (ظهر) در حال رکوع یا سجود و یا قیام باشد، خداوند بدنش را بر آتش حرام می کند.
وقت نماز عصر آن ساعتی است که حضرت آدم(ع) از درخت (درختی که از خوردنش نهی شده بود) خورد و بدین جهت از بهشت خارج شد.
از این رو خداوند بر ذریه او تا روز قیامت، نماز عصر را واجب فرمود. اما نماز مغرب آن وقتی است که خداوند توبه آدم را قبول کرد و آدم(ع) سه رکعت نماز خواند. یک رکعت برای خطای خود و یک رکعت برای خطای حوا و یک رکعت برای توبهاش، و خداوند این سه رکعت را در این وقت واجب کرد. دعا در این وقت مستجاب می شود.
اما نماز عشا چون برای قبر و روز قیامت تاریکی هست، نماز عشا در این وقت واجب شد تا موجب نورانیّت قبر و پل صراط گردد.
اما نماز صبح در این وقت واجب شد تا امتم سجده بر خدا کنند، قبل از آن که کافر (آفتاب پرست) بر آن (آفتاب) سجده کند. نماز صبح نمازی است که ملائکههای مأمور شب و فرشتگان مأمور روز گواه بر آنند".(3)
چه لزومى دارد که اقامه نماز در اوقات معینى انجام شود؟
بعضى مى گویند ما منکر فلسفه و اهمیت «نماز» و اثرات تربیتى آن نیستیم اما چه لزومى دارد که در اوقات معینى انجام شود؟ آیا بهتر نیست که مردم آزاد گذارده شوند و هر کس به هنگام فرصت و آمادگى روحى این وظیفه را انجام دهد؟
تجربه نشان داده که اگر مسائل تربیتى تحت انضباط و شرائط معین قرار نگیرد عده اى آن را به دست فراموشى مى سپارند و اساس آن به کلى متزلزل مى گردد،.
این گونه مسائل حتماً باید در اوقات معین و تحت انضباط دقیق قرار گیرد تا هیچ کس عذر و بهانه اى براى ترک کردن آن نداشته باشد.
به خصوص اینکه انجام این عبادات در وقت معین مخصوصاً به صورت دسته جمعى داراى شکوه و تأثیر و عظمت خاصى است که قابل انکار نمى باشد و در حقیقت یک کلاس بزرگ انسان سازى تشکیل مى دهد.(4)(5).
راز و رمزها در زمان معین خاص
در نماز راز و رمزها ی زیادی نهفته است و بدون آنکه در قالب و زمان خاصی انجام شود آن اهداف تأمین نمی‌گردد.
الف: یاد و ذکر خدا: انسان اساساً موجودی فراموش کار است و لذا لازم است هر چند ساعت یکبار با خواندن نماز خدای سبحان را یاد کرد. و متذکر وجود لایتناهی او شود.
ب: وقتی انسان متذکر یاد خدا بود و خدا را مراقب خویش دید فوراً از انجام گناه و معصیت شرم و حیا میکند. و لذا یکی از اهداف نماز جلوگیری از بروز فساد و فحشاء می‌باشد.
ج: عبودیت و خشوع و خضوع در پیشگاه خداوند متعال : بطور مؤدب ایستادن و رکوع کردن و سجده کردن و صورت بر خاک نهادن و نشستن به حالت تشهد همه نشانه خضوع است.
این حقی است که هر انسانی از سوی خداوند موظب به ادای آن است. به یاد داشته باشید که همین اعمال است که به تدریج در ما اثر می‌گذارد و در برابر سایر افراد متواضع می‌نماید.
از این روست که مولا علی (ع) در نهج البلاغه می‌فرماید:(خدای سبحان نماز را مقرر داشت تا پیشانی از روی تواضع به خاک مالیده شود.)و حضرت زهرا (ص) فرمودند: خداوند نماز را مقرر داشت تا دامن انسان را از کبر و منیت پاک گرداند. (بحار ج 9)
د: شادابی روح انسان: کسی که طالب جسم و جان سالم است باید ورزش انجام دهد و حداقل هر روز دقایقی را به این امر اختصاص دهد.
نماز همان نقش ورزش را در سلامتی روح و روان انجام میدهد و کسی که خواهان روح و روان سالم است باید به نماز بپردازد تا در سایه رحمت لایزال حق تعالی به تدریج به آرامش و آسایش روح وروان برسد.
شیعان چگونه 5 نماز را در سه وقت خاص و معین می خوانند؟
۱- سه وقت بودن برای نماز لازم ندارد معین شود بلکه سازش دارد با ۵ نماز به طرزی که شیعه می‌خواند و شاهد بر این مطلب آن است که به اجماع همه مسلمین و به اتفاق شیعه و سنی در عرفات و در مشعر به طرز شیعه نماز خوانده می‌شود .
و بین ظهر و عصر و مغرب و عشاء جمع می‌کنند و نیز در روایات بسیاری از اهل سنت است که در موقع سفر و هنگام باران و در حال مرض و بعضی عذرهای دیگر جایز است جمع کردن بین دو نماز و پیامبر اکرم (ص) جمع بین دو نماز را فرموده‌اند.
پس آیا جا دارد که گفته شود در عرفات و مشعر و مواقع دیگر در شبانه‌روز می‌بایستی سه نماز معین شود چون در سه وقت خوانده می‌شود؟
۲- شیعه با هم خواندن دو نماز را واجب نمی‌داند بلکه می‌گوید وقت، مُوَسّع و مشترک است پس جایز است انسان دو نماز را با هم بخواند و یا از هم جدا کند و فاصله دهد و شیعه می‌گوید در قرآن مجید برای نماز سه وقت قرار داده شده.
یکی موقع تمایل آفتاب از نصف‌النهار، دوم موقع تاریکی شب، سوم موقع صبح که می‌فرمایند «أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ» و نیز ائمه هدی (ع) از پیامبر اکرم (ص) روایت کرده‌اند.
درباره این سه وقت مُوسّع و مشترک بودن آنها پس شیعه از قرآن و پیغمبر و از اهل بیت (ع) تبعیت میکند .
و بعضی علمای اهل سنت مانند فخر رازی در کتاب تفسیر کبیر خود در تفسیر این آیه مبارکه از سوره «اسراء» اعتراف نموده به اینکه قرآن مجید از برای نماز سه وقت قرار داده است ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشاء اشتراک در وقت دارند.
۳- اهل سنت در کتاب حدیث مانند صحیح مسلم و ... روایت‌های متعدد به سندهایی که آنها را صحیح و معتبر می‌دانند روایت کرده‌اند .
که پیامبر اکرم (ص) در حال عادی که نه خوف بود و نه باران و نه سفر بلکه در مدینه بودند جمع کردند بین نماز ظهر و عصر و همچنین نماز مغرب و عشاء و فرمودند می‌خواهم به امت خود بفهمانم که در وسعت هستند.
اینک از علمای اهل سنت بسیار جای تعجب است که به این روایت‌ها عمل نکرده و آنها را بر خلاف آنچه ظاهر بلکه صریح آنها است تأویل نمودند.
آری هیچ گونه دلیلی وجود ندارد بر اینکه واجب باشد با فاصله نماز خواندن و حق مطلب این است که مستحب است و ترک مستحب جایز است و مورد اعتراض نیست.
همچنان که قالب مردم نماز شب و نافله‌های نمازها را نمی‌خوانند و کسی به آنها اعتراض نمی‌کند بلکه می‌توان گفت نسبت بسیاری از مردم که مشغله و کار زیاد دارند.
و مشکل است فراغت در وقت پیدا کنند افضل آن است که در یک وقت دو نماز را بخوانند تا کاملاً محافظت بر نماز کرده و مطابق احتیاط رفتار کرده باشند.
علت خواندن نماز در در موقع خاص در روایات
الف. امام رضا علیه السلام در بیان علت اوقات خاص نماز می فرماید: چون این اوقات نزد مردم شناخته شده بود خداوند جهت راحتی عمل، آنها را انتخاب کرد و برای نماز عصر، وقت مشهوری نبود لذا پس از ظهر قرار داده شد. (6)
ب. دیگر اینکه خداوند میل داشت پیش از هر کاری، ذکر و عبادت او انجام گیرد لذا این اوقات را قرار داد. (7) نماز صبح در ابتدای روز و آغاز کار روزانه؛ نماز ظهر در آغاز استراحت پس از اشتغالات.
نماز عصر آغاز مرحله دوم کار پس از خواب و استراحت؛ نماز مغرب در آغاز برگشت به خانه و نهادن زینت های دنیوی لحاظ شده؛ نماز عشاء سرآغاز تمام شدن امورات روزانه و شروع خواب و استراحت شبانه است؛ از این رو نماز در سرآغاز مرحله های مهم زندگی انسان، و برای زنده نگه داشتن یاد خدا و عبادت او قرار گرفته است. (8).
ج. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) در باره لزوم بر پایی نماز در اوقات پنچگانه چنین آمده است « وقتى آفتاب بزوال رسد حلقهاى دارد که در آن درآید و زوال خورشید باشد.
و هر چیزى زیر عرش است تسبیح گوید براى ذات پروردگارم و آن ساعتى است که رحمت بر من فرستد در آن پروردگارم خداى عز و جل بر من بر امتم در آن نماز را فرض کرده و فرموده «نماز را بپا دار از زوال آفتاب تا سرخى اول شب»(9).
و آن ساعتى است که در آن روز قیامت دوزخ را آورند مؤمنى نباشد که در این ساعت توفیق یابد ساجد یا راکع یا در نماز باشد جز آنکه خدا تنش را بر آتش حرام کند.
نماز عصر در ساعتى است که آدم از درخت خورد و او را از بهشت بیرون کرد و بذریهاش دستور داد تا روز قیامت این نماز را بخوانند و آن را براى امتم اختیار کرد و آن محبوبترین نماز است نزد خداى عز و جل و بمن سفارش کرد آن را از میان نمازها حفظ کنم .
و نماز مغرب در ساعتى است که خدا توبه آدم را قبول کرد ...آدم سه رکعت نماز خواند یک رکعت براى گناه خود و یک رکعت براى گناه حواء و رکعتى هم براى توبهاش و خدا این سه رکعت را بر امتم فرض کرد،
و این ساعتى است که دعا در آن مستجابست و پروردگارم بمن وعده داده که هر که در آن دعا کند اجابت نماید، این از همان نمازهائى است که پروردگارم بمن فرمان داده و فرموده (10).
منزه است خدا هنگامى که بامداد کنید و هنگام پسین شما، نماز عشاء براى آنست که گور تاریک است و قیامت تاریکى دارد و خدا مرا و امتم را به این نماز فرمان داده در این وقت تا گورشان روشن گردد.
و بر صراط نورى به آنها عطا شود و هر گامى که براى نماز عشاء بر دارند خدا تن آنها را بر آتش حرام کند و این نمازیست که خدا براى رسولان پیش از من مقرر کرده بود،
نماز فجر براى انست که آفتاب بر دو شاخ شیطان برآید (ظاهرا کنایه از این است که همگام با طلوع آفتاب که زمان از خواب بر خواستن مردم است شیطان نیز فعالیت خود را آغاز می کند) .
و خدا بمن دستور داده آن را بخوانم پیش از آفتاب زدن و پیش از آنکه کافران براى آن سجده کنند امتم براى خدا سجده کنند و شتاب در آن پیش خدا محبوبتر است و آن نمازیست که فرشتگان شب و روز بر آن گواهند (11).
علاوه این که به پا داشتن پنج وعده نماز مخصوصا در اول وقت و وجوب آن بطور مکرر در شبانه روز، ضمن اینکه همیشه انسان را شکرگذار بار می آورد؛ باعث نظم بسیار بالای فردی و اجتماعی وحدت و یکپارچگی مسلمانان و شکوه جامعه اسلامی و حفظ شعائر الهی از آستانه فراموشی و تحریف می گردد.(12)
نتیجه:
با توجه به عنوان مطلب: چرا نماز را در زمان خاص و معین می خوانیم؟ چند تکته را خلاصه بیان می کنیم.
1. احکام خداوند بر اساس مصالح و مفاسد است؛ یعنی اگر انجام عملی دارای منفعت مهم و حیاتی است، آن عمل واجب خواهد بود یا اگر منفعت آن حیاتی نباشد آن عمل مستحب است.
و اگر انجام عملی، دارای ضرر خطرناک و مهلک باشد، انجام آن حرام؛ و اگر ضرر آن خطرناک و مهلک نبوده، مکروه است؛ و در صورتی که منفعت یا ضرر آن غالب نباشد و مساوی الطرفین باشد آن عمل مباح است.
البته منظور از منفعت و ضرر صرف منفعت و ضرر مادی نیست بلکه به معنای عام و گسترده است که به جامعیت و گستردگی ابعاد وجودی انسان می باشد.
2. کشف مصالح و مفاسد در جزئیات و مصادیق، بسیار مشکل است.چون نیازمند داشتن امکانات وسیع، در ابعاد مختلف علمی است.
3-، هدف از دین و شریعت، آراستگی انسان ها به خوبی های علمی و عملی، و اجتناب از زشتی های فکری و عملی است، و این هدف با عمل به شریعت به دست می آید، ولو اینکه افراد فلسفه و علت احکام را ندانند،
پی نوشت:
پی نوشت ها:
1. طه(20)آیه 14.
2. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، چ موسسه آل البیت، قم 1409 هـ.ق، ج4، ص12.
3. شیخ صدوق، علل الشرائع ، انتشارات داورى، قم، بی تا، ج 2، ص 338 .
4. تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 شمسی، چاپ: اول، ج 4، ص 105.
5. گردآوری از کتاب: یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: حسینى، سید حسین، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1386 شمسی، چاپ: چهارم، ص 415.
6. وسائلالشیعة ج : 4 ص : 161 و ،15وسائل الشیعه،کتاب صلاة،ابواب اعداد فرائض، باب وجوب صلاة،ح 7و8.
7.وسائل الشیعه ، باب 10 اعداد فرائض،ح 1-5و7-9
8.همان ، باب 6 از اعداد فرائض ،ح 3-8 همان،باب 10 ابواب مواقیت ح 11.
9. اسراء، 78.
10. روم ، 17.
11. امالى شیخ صدوق-ترجمه کمرهاى، متن، ص190.
12. نمایه مرتبط: معنا و آثار نماز، سوال 2997 (سایت: 3242).
منبع :
تعیین اوقات نماز همانند همه اجزاء و فروع آن جزئی از دستور الهی و بر اساس حکمت خداوند است و همان گونه که از دیگر جزئیات نماز و کم و کیف آن نمی پرسیم و در برابر دستور الهی تسلیم هستیم، اوقات نماز نیز همین گونه است.
حکمت اوقات پنج گانه در منون دینی
انسان برای رسیدن به کمال و خوشبختی آفریده شده است و سرلوحه سعادت او توحید و یاد خدا است و در بین عبادات نماز بیش از همه انسان را به خدا متوجه می کند و وی را به یاد خدا می اندازد.
اصولاً از منظر قرآن کریم نماز را به خاطر ذکر و یاد خدا باید خواند: "أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری؛ نماز را برای یاد من به پا دار".(1) از سوی دیگر کارهای روزانه و مشغله های مداوم و وسوسه های شیطان و خواهش های نفسانی، آدمی را از یاد خدا غافل می کند.
برای زدودن غفلت های مداوم خداوند، نمازهای شبانه روز را در وقت های مختلف واجب گردانید. نماز در پنج نوبت هم گناهان را می شوید و هم حال غفلت را به حال ذکر و یاد خدا مبدّل می کند و انسانها را در زمان های مختلف به یاد خداوند می اندازد و دل را متوجّه او می کند
.
در حدیثی از رسول خدا (ص)نقل شده است که فرمود"لَوْ کَانَ عَلَى بَابِ دَارِ أَحَدِکُمْ نَهَرٌ فَاغْتَسَلَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْهُ خَمْسَ مَرَّاتٍ أَ کَانَ یَبْقَى فِی جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَیْءٌ قُلْنَا لَا قَالَ فَإِنَّ مَثَلَ الصَّلَاةِ کَمَثَلِ نَهَرِ الْجَارِی کُلَّمَا صَلَّى صَلَاةً کَفَّرَتْ مَا بَیْنَهُمَا مِنَ الذُّنُوبِ".
اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد, آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می ماند؟».
در پاسخ عرض کردند: نه, فرمود:نماز درست همانند این آب جاری است, هر زمان که انسان نمازی می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است از میان می رود."(2)
یا در حدیث دیگری نقل شده است که فردی یهودی خدمت رسول خدا(ص) رسیده و ضمن سؤالاتی پرسید:چرا نمازهای شبانه روز در پنج وقت واجب شده است.
حضرت جواب داد: "موقع ظهر همه چیز خدا را حمد و تسبیح می کنند و خدا به من درود می فرستد، و آن ساعتی است که خدا نماز را بر من و امّتم واجب فرموده نیز آن ساعتی است که در قیامت جهنم را می آورند .
و هر کس در آن ساعت (ظهر) در حال رکوع یا سجود و یا قیام باشد، خداوند بدنش را بر آتش حرام می کند.
وقت نماز عصر آن ساعتی است که حضرت آدم(ع) از درخت (درختی که از خوردنش نهی شده بود) خورد و بدین جهت از بهشت خارج شد.
از این رو خداوند بر ذریه او تا روز قیامت، نماز عصر را واجب فرمود. اما نماز مغرب آن وقتی است که خداوند توبه آدم را قبول کرد و آدم(ع) سه رکعت نماز خواند. یک رکعت برای خطای خود و یک رکعت برای خطای حوا و یک رکعت برای توبهاش، و خداوند این سه رکعت را در این وقت واجب کرد. دعا در این وقت مستجاب می شود.
اما نماز عشا چون برای قبر و روز قیامت تاریکی هست، نماز عشا در این وقت واجب شد تا موجب نورانیّت قبر و پل صراط گردد.
اما نماز صبح در این وقت واجب شد تا امتم سجده بر خدا کنند، قبل از آن که کافر (آفتاب پرست) بر آن (آفتاب) سجده کند. نماز صبح نمازی است که ملائکههای مأمور شب و فرشتگان مأمور روز گواه بر آنند".(3)
چه لزومى دارد که اقامه نماز در اوقات معینى انجام شود؟
بعضى مى گویند ما منکر فلسفه و اهمیت «نماز» و اثرات تربیتى آن نیستیم اما چه لزومى دارد که در اوقات معینى انجام شود؟ آیا بهتر نیست که مردم آزاد گذارده شوند و هر کس به هنگام فرصت و آمادگى روحى این وظیفه را انجام دهد؟
تجربه نشان داده که اگر مسائل تربیتى تحت انضباط و شرائط معین قرار نگیرد عده اى آن را به دست فراموشى مى سپارند و اساس آن به کلى متزلزل مى گردد،.
این گونه مسائل حتماً باید در اوقات معین و تحت انضباط دقیق قرار گیرد تا هیچ کس عذر و بهانه اى براى ترک کردن آن نداشته باشد.
به خصوص اینکه انجام این عبادات در وقت معین مخصوصاً به صورت دسته جمعى داراى شکوه و تأثیر و عظمت خاصى است که قابل انکار نمى باشد و در حقیقت یک کلاس بزرگ انسان سازى تشکیل مى دهد.(4)(5).
راز و رمزها در زمان معین خاص
در نماز راز و رمزها ی زیادی نهفته است و بدون آنکه در قالب و زمان خاصی انجام شود آن اهداف تأمین نمی‌گردد.
الف: یاد و ذکر خدا: انسان اساساً موجودی فراموش کار است و لذا لازم است هر چند ساعت یکبار با خواندن نماز خدای سبحان را یاد کرد. و متذکر وجود لایتناهی او شود.
ب: وقتی انسان متذکر یاد خدا بود و خدا را مراقب خویش دید فوراً از انجام گناه و معصیت شرم و حیا میکند. و لذا یکی از اهداف نماز جلوگیری از بروز فساد و فحشاء می‌باشد.
ج: عبودیت و خشوع و خضوع در پیشگاه خداوند متعال : بطور مؤدب ایستادن و رکوع کردن و سجده کردن و صورت بر خاک نهادن و نشستن به حالت تشهد همه نشانه خضوع است.
این حقی است که هر انسانی از سوی خداوند موظب به ادای آن است. به یاد داشته باشید که همین اعمال است که به تدریج در ما اثر می‌گذارد و در برابر سایر افراد متواضع می‌نماید.
از این روست که مولا علی (ع) در نهج البلاغه می‌فرماید:(خدای سبحان نماز را مقرر داشت تا پیشانی از روی تواضع به خاک مالیده شود.)و حضرت زهرا (ص) فرمودند: خداوند نماز را مقرر داشت تا دامن انسان را از کبر و منیت پاک گرداند. (بحار ج 9)
د: شادابی روح انسان: کسی که طالب جسم و جان سالم است باید ورزش انجام دهد و حداقل هر روز دقایقی را به این امر اختصاص دهد.
نماز همان نقش ورزش را در سلامتی روح و روان انجام میدهد و کسی که خواهان روح و روان سالم است باید به نماز بپردازد تا در سایه رحمت لایزال حق تعالی به تدریج به آرامش و آسایش روح وروان برسد.
شیعان چگونه 5 نماز را در سه وقت خاص و معین می خوانند؟
۱- سه وقت بودن برای نماز لازم ندارد معین شود بلکه سازش دارد با ۵ نماز به طرزی که شیعه می‌خواند و شاهد بر این مطلب آن است که به اجماع همه مسلمین و به اتفاق شیعه و سنی در عرفات و در مشعر به طرز شیعه نماز خوانده می‌شود .
و بین ظهر و عصر و مغرب و عشاء جمع می‌کنند و نیز در روایات بسیاری از اهل سنت است که در موقع سفر و هنگام باران و در حال مرض و بعضی عذرهای دیگر جایز است جمع کردن بین دو نماز و پیامبر اکرم (ص) جمع بین دو نماز را فرموده‌اند.
پس آیا جا دارد که گفته شود در عرفات و مشعر و مواقع دیگر در شبانه‌روز می‌بایستی سه نماز معین شود چون در سه وقت خوانده می‌شود؟
۲- شیعه با هم خواندن دو نماز را واجب نمی‌داند بلکه می‌گوید وقت، مُوَسّع و مشترک است پس جایز است انسان دو نماز را با هم بخواند و یا از هم جدا کند و فاصله دهد و شیعه می‌گوید در قرآن مجید برای نماز سه وقت قرار داده شده.
یکی موقع تمایل آفتاب از نصف‌النهار، دوم موقع تاریکی شب، سوم موقع صبح که می‌فرمایند «أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ» و نیز ائمه هدی (ع) از پیامبر اکرم (ص) روایت کرده‌اند.
درباره این سه وقت مُوسّع و مشترک بودن آنها پس شیعه از قرآن و پیغمبر و از اهل بیت (ع) تبعیت میکند .
و بعضی علمای اهل سنت مانند فخر رازی در کتاب تفسیر کبیر خود در تفسیر این آیه مبارکه از سوره «اسراء» اعتراف نموده به اینکه قرآن مجید از برای نماز سه وقت قرار داده است ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشاء اشتراک در وقت دارند.
۳- اهل سنت در کتاب حدیث مانند صحیح مسلم و ... روایت‌های متعدد به سندهایی که آنها را صحیح و معتبر می‌دانند روایت کرده‌اند .
که پیامبر اکرم (ص) در حال عادی که نه خوف بود و نه باران و نه سفر بلکه در مدینه بودند جمع کردند بین نماز ظهر و عصر و همچنین نماز مغرب و عشاء و فرمودند می‌خواهم به امت خود بفهمانم که در وسعت هستند.
اینک از علمای اهل سنت بسیار جای تعجب است که به این روایت‌ها عمل نکرده و آنها را بر خلاف آنچه ظاهر بلکه صریح آنها است تأویل نمودند.
آری هیچ گونه دلیلی وجود ندارد بر اینکه واجب باشد با فاصله نماز خواندن و حق مطلب این است که مستحب است و ترک مستحب جایز است و مورد اعتراض نیست.
همچنان که قالب مردم نماز شب و نافله‌های نمازها را نمی‌خوانند و کسی به آنها اعتراض نمی‌کند بلکه می‌توان گفت نسبت بسیاری از مردم که مشغله و کار زیاد دارند.
و مشکل است فراغت در وقت پیدا کنند افضل آن است که در یک وقت دو نماز را بخوانند تا کاملاً محافظت بر نماز کرده و مطابق احتیاط رفتار کرده باشند.
علت خواندن نماز در در موقع خاص در روایات
الف. امام رضا علیه السلام در بیان علت اوقات خاص نماز می فرماید: چون این اوقات نزد مردم شناخته شده بود خداوند جهت راحتی عمل، آنها را انتخاب کرد و برای نماز عصر، وقت مشهوری نبود لذا پس از ظهر قرار داده شد. (6)
ب. دیگر اینکه خداوند میل داشت پیش از هر کاری، ذکر و عبادت او انجام گیرد لذا این اوقات را قرار داد. (7) نماز صبح در ابتدای روز و آغاز کار روزانه؛ نماز ظهر در آغاز استراحت پس از اشتغالات.
نماز عصر آغاز مرحله دوم کار پس از خواب و استراحت؛ نماز مغرب در آغاز برگشت به خانه و نهادن زینت های دنیوی لحاظ شده؛ نماز عشاء سرآغاز تمام شدن امورات روزانه و شروع خواب و استراحت شبانه است؛ از این رو نماز در سرآغاز مرحله های مهم زندگی انسان، و برای زنده نگه داشتن یاد خدا و عبادت او قرار گرفته است. (8).
ج. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) در باره لزوم بر پایی نماز در اوقات پنچگانه چنین آمده است « وقتى آفتاب بزوال رسد حلقهاى دارد که در آن درآید و زوال خورشید باشد.
و هر چیزى زیر عرش است تسبیح گوید براى ذات پروردگارم و آن ساعتى است که رحمت بر من فرستد در آن پروردگارم خداى عز و جل بر من بر امتم در آن نماز را فرض کرده و فرموده «نماز را بپا دار از زوال آفتاب تا سرخى اول شب»(9).
و آن ساعتى است که در آن روز قیامت دوزخ را آورند مؤمنى نباشد که در این ساعت توفیق یابد ساجد یا راکع یا در نماز باشد جز آنکه خدا تنش را بر آتش حرام کند.
نماز عصر در ساعتى است که آدم از درخت خورد و او را از بهشت بیرون کرد و بذریهاش دستور داد تا روز قیامت این نماز را بخوانند و آن را براى امتم اختیار کرد و آن محبوبترین نماز است نزد خداى عز و جل و بمن سفارش کرد آن را از میان نمازها حفظ کنم .
و نماز مغرب در ساعتى است که خدا توبه آدم را قبول کرد ...آدم سه رکعت نماز خواند یک رکعت براى گناه خود و یک رکعت براى گناه حواء و رکعتى هم براى توبهاش و خدا این سه رکعت را بر امتم فرض کرد،
و این ساعتى است که دعا در آن مستجابست و پروردگارم بمن وعده داده که هر که در آن دعا کند اجابت نماید، این از همان نمازهائى است که پروردگارم بمن فرمان داده و فرموده (10).
منزه است خدا هنگامى که بامداد کنید و هنگام پسین شما، نماز عشاء براى آنست که گور تاریک است و قیامت تاریکى دارد و خدا مرا و امتم را به این نماز فرمان داده در این وقت تا گورشان روشن گردد.
و بر صراط نورى به آنها عطا شود و هر گامى که براى نماز عشاء بر دارند خدا تن آنها را بر آتش حرام کند و این نمازیست که خدا براى رسولان پیش از من مقرر کرده بود،
نماز فجر براى انست که آفتاب بر دو شاخ شیطان برآید (ظاهرا کنایه از این است که همگام با طلوع آفتاب که زمان از خواب بر خواستن مردم است شیطان نیز فعالیت خود را آغاز می کند) .
و خدا بمن دستور داده آن را بخوانم پیش از آفتاب زدن و پیش از آنکه کافران براى آن سجده کنند امتم براى خدا سجده کنند و شتاب در آن پیش خدا محبوبتر است و آن نمازیست که فرشتگان شب و روز بر آن گواهند (11).
علاوه این که به پا داشتن پنج وعده نماز مخصوصا در اول وقت و وجوب آن بطور مکرر در شبانه روز، ضمن اینکه همیشه انسان را شکرگذار بار می آورد؛ باعث نظم بسیار بالای فردی و اجتماعی وحدت و یکپارچگی مسلمانان و شکوه جامعه اسلامی و حفظ شعائر الهی از آستانه فراموشی و تحریف می گردد.(12)
نتیجه:
با توجه به عنوان مطلب: چرا نماز را در زمان خاص و معین می خوانیم؟ چند تکته را خلاصه بیان می کنیم.
1. احکام خداوند بر اساس مصالح و مفاسد است؛ یعنی اگر انجام عملی دارای منفعت مهم و حیاتی است، آن عمل واجب خواهد بود یا اگر منفعت آن حیاتی نباشد آن عمل مستحب است.
و اگر انجام عملی، دارای ضرر خطرناک و مهلک باشد، انجام آن حرام؛ و اگر ضرر آن خطرناک و مهلک نبوده، مکروه است؛ و در صورتی که منفعت یا ضرر آن غالب نباشد و مساوی الطرفین باشد آن عمل مباح است.
البته منظور از منفعت و ضرر صرف منفعت و ضرر مادی نیست بلکه به معنای عام و گسترده است که به جامعیت و گستردگی ابعاد وجودی انسان می باشد.
2. کشف مصالح و مفاسد در جزئیات و مصادیق، بسیار مشکل است.چون نیازمند داشتن امکانات وسیع، در ابعاد مختلف علمی است.
3-، هدف از دین و شریعت، آراستگی انسان ها به خوبی های علمی و عملی، و اجتناب از زشتی های فکری و عملی است، و این هدف با عمل به شریعت به دست می آید، ولو اینکه افراد فلسفه و علت احکام را ندانند،
پی نوشت:
پی نوشت ها:
1. طه(20)آیه 14.
2. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، چ موسسه آل البیت، قم 1409 هـ.ق، ج4، ص12.
3. شیخ صدوق، علل الشرائع ، انتشارات داورى، قم، بی تا، ج 2، ص 338 .
4. تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 شمسی، چاپ: اول، ج 4، ص 105.
5. گردآوری از کتاب: یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: حسینى، سید حسین، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1386 شمسی، چاپ: چهارم، ص 415.
6. وسائلالشیعة ج : 4 ص : 161 و ،15وسائل الشیعه،کتاب صلاة،ابواب اعداد فرائض، باب وجوب صلاة،ح 7و8.
7.وسائل الشیعه ، باب 10 اعداد فرائض،ح 1-5و7-9
8.همان ، باب 6 از اعداد فرائض ،ح 3-8 همان،باب 10 ابواب مواقیت ح 11.
9. اسراء، 78.
10. روم ، 17.
11. امالى شیخ صدوق-ترجمه کمرهاى، متن، ص190.
12. نمایه مرتبط: معنا و آثار نماز، سوال 2997 (سایت: 3242).
منبع :
https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&catid=27585&mid=407920
https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa4101
https://iqna.ir/fa/news/3569665
https://pasokhgoo.ir/node/76952
ماهنامه قُرآن لیلةُالقَدر ش 50.
*این مقاله در تاریخ 1401/10/26 بروز رسانی شده است.
