امام صادق و شكل گيري مذاهب اسلامي
همانگونه كه پيامبر رحمت حضرت ختمي مرتبت محمد بن عبد الله (ص) محور و نماد وحدت اسلامي است، سلاله پاك ايشان حضرت امام جعفر صادق (ع) نيز به حق مظهر و نماد تقريب مذاهب اسلامي است. ويژگي هاي زماني آن حضرت فرصتي فراهم آورد تا علوم اسلامي و تفقه در دين به نقطه اوج و شكوفايي خاص خود برسد. دقيقا در همين دوره بود كه مذاهب فقهي معروف به جهت گسترش حركت علمي و فقهي امام صادق (ع) به تدريج شكل گرفتند.
"شيخ القرشي" در اين باره مي گويد: امام جعفر صادق (ع) سرچشمه هاي دانش و خرد را در جهان به فوران در آورد و به گفته "جاحظ" دنيا را با دانش خود پر كرد و مردم از هر كوي و برزن، دانش هاي بسياري از وي آموختند و به گفته "ابن حجر عسقلاني "آوازه اش در همه سرزمين ها گسترش پيدا كرد.
استاد "عبد العزيز سيد الاهل" از گروه هاي علمي كه به مكتب امام جعفر صادق (ع) پيوستند، صحبت مي كند و مي گويد: كوفه، بصره، واسط و حجاز نور چشمان و جگر گوشه هاي خود را از هر قبيله از جمله؛ بني اسد، غني، مخارق، وطي، غطفان، غفار، الازد، خزاعه، خثم، مخزوم، بني ضبه و قريش و به ويژه از بني الحارث بن عبد المطلب و بني الحسن بن علي را نزد جعفربن محمد گسيل داشتند و گروه بسياري از آزادگان و فرزندان موالي و اعيان اين امت از اعراب و فارس و به ويژه قم به سوي او شتافتند.
"الحافظ ابوالعباس بن عقده الهمداني الكوفي " در كتاب خود در مورد کسانی كه از امام جعفر صادق (ع) حديث روايت كرده اند، شرح حال ۴هزار راوي حديث از اين گروه را ياد كرده است.
اين مدرسه گسترده و مكتب علمي بزرگ شامل مطالعات و پژوهش هايي در علوم گوناگوني چون: فلسفه، علم كلام، فقه، اصول فقه و تفسير بود و علوم طبيعي از جمله شيمي، فيزيك، جغرافيا و غيره را در برگرفت.
شاگردان آن حضرت صدها كتاب و رساله علمي تاليف كردند به گونه اي كه "مرحوم شيخ آقا بزرگ تهراني " شرح حال دويست تن از مصنفان و شاگردان آن حضرت را در كتاب خود آورده است.
امام صادق روزي در محضر پدر و استادش امام محمد باقر(ع) به اين قسمت از فيزيك ارسطو رسيد كه در جهان بيش از چهار عنصر وجود ندارد كه عبارت اند از: خاك، آب، باد، آتش. امام صادق (ع) ايراد گرفتند وفرمودند حيرت مي كنم كه مردي چون ارسطو چگونه متوجه نگرديده است كه خاك يك عنصر نيست بلكه در آن عناصر متعددي وجود دارد و هر يك از فلزاتي كه در خاك مي باشد يك عنصر جداگانه به شمار مي آيد و در مورد باد (هوا) نيز همين نكته را مي فرمود كه باد نيز يك عنصر نيست بلكه بيشتر است. بنابراين امام جعفر صادق (ع) متوجه شد كه هوا يك عنصر بسيط نيست.
آزادي در بحث
فرهنگي كه امام صادق (ع) در حوزه درسي خويش به وجود آورد نسبت به ساير فرهنگ هاي آن عصر مزيت داشت و آن آزادي در بحث بود و به همين جهت مكتب آن حضرت توسعه يافته و پيشرفت نمود.
امام صادق (ع) اگرچه مؤسس مذهب جعفري است ولي بايد دانست كه ائمه و محدثين اهل سنت نيز از درياي بي انتهاي علم ايشان بهره ها برده اند و هر كدام به نحوي تحت تاثير مقام علمي آن حضرت قرار گرفته اند.
طبق شواهد كتب علماي رجال، بسياري از علما و فقها از محضر امام صادق (ع) كسب فيض نموده اند كه عبارت اند از: امام ابوحنيفه و امام مالك بن انس.
امام ابوحنيفه نعمان بن ثابت از جمله شاگردان برجسته امام صادق (ع) است كه وقتي ازاو پرسيده شد فقيه ترين كسي كه مشاهده كرده اي كيست؟ در جواب گفت: هيچ كس را فقيه تر از جعفرابن محمد نديده ام.
منصور خليفه عباسي براي محكوم كردن امام صادق (ع) از ابوحنيفه خواست كه چهل سؤال مشكل علمي را مهيا كرده و در يك مجلس عمومي از امام صادق (ع) بپرسد تا شايد براثر ندانستن پاسخ برخي از آن سؤالات منزلت و موقعيت علمي امام در بين مردم و علما سقوط كند.
نعمان بن ثابت كه در آغاز ورود بشدت شيفته مقام عالي آن حضرت شده بود، سؤالات خود را شروع به پرسيدن كرد، امام درپاسخ هر سؤالي كه ابوحنيفه مطرح مي كرد مي فرمودند: شما در اين مسئله چنين مي گوييد، اهل مدينه چنين مي گويند، و نظر من هم چنين است و با برخي موافق بود و در برخي موارد با اهل مدينه و در برخي ديگر هم نظرش متفاوت بود تا اينكه هر چهل مسئله را بي كم و كاست پاسخ گفتند، سپس امام حنيفه گفت: مگر نه اين است كه داناترين مردم آن كس است كه به اختلاف علما در فتاوا و مسائل فقهي آگاه تر باشد.
امام ابوحنيفه ، فضل و دانش امام صادق (ع) برخود را قبول نمود و آن عبارت مشهور را گفت:" لولا السنتان لهلك النعمان" يعني اگر آن دو سال نبود نعمان هلاك مي شد و اين سخن امام ابوحنيفه اشاره دارد به آن دو سالي كه او به حجاز سفركرده و از محضر امام صادق (ع) كسب فيض نموده است.
يكي ديگر از فقهاي برجسته اي كه از محضر درسي امام صادق(ع) بهره علمي برده است امام مالك بن انس مي باشد كه خود رئيس مذهب مالكي است. امام مالك پيوسته در مجلس درس امام صادق (ع) حاضر مي شد و با ايشان روابط خاص و مستحكمي داشت. وي در اين باره مي گويد: مدتي نزد جعفربن محمد رفت و آمد مي كردم و هربار كه نزد امام مي رفتم ايشان را در اين سه حالت مشاهده مي كردم؛ يا درحال نماز بود يا در تلاوت قرآن و يا اينكه روزه داشت و نديدم كه بدون وضو حديثي را روايت كند. امام مالك بن انس ورايات متعددي را از امام صادق (ع) نقل كرده است.
مطالب فوق معلوم مي کند كه تعامل و ارتباط علمي ائمه مذاهب با يكديگرچقدر برادرانه و صميمي بوده است و اميد است كه با سرمشق قراردادن رفتار و عملكرد آن بزرگان برادري و همدلي روزبه روز ميان امت اسلامي بيشتر گردد.
منابع:
مغزمتفكر جهان شيعه امام صادق (ع)، مركز مطالعات اسلامي استراس بورگ، ذبح الله منصوري
مقاله زندگي امام صادق (ع)، آيت الله محمد علي تسخيري
ارسال توسط کاربر محترم سایت : hasantaleb
"شيخ القرشي" در اين باره مي گويد: امام جعفر صادق (ع) سرچشمه هاي دانش و خرد را در جهان به فوران در آورد و به گفته "جاحظ" دنيا را با دانش خود پر كرد و مردم از هر كوي و برزن، دانش هاي بسياري از وي آموختند و به گفته "ابن حجر عسقلاني "آوازه اش در همه سرزمين ها گسترش پيدا كرد.
استاد "عبد العزيز سيد الاهل" از گروه هاي علمي كه به مكتب امام جعفر صادق (ع) پيوستند، صحبت مي كند و مي گويد: كوفه، بصره، واسط و حجاز نور چشمان و جگر گوشه هاي خود را از هر قبيله از جمله؛ بني اسد، غني، مخارق، وطي، غطفان، غفار، الازد، خزاعه، خثم، مخزوم، بني ضبه و قريش و به ويژه از بني الحارث بن عبد المطلب و بني الحسن بن علي را نزد جعفربن محمد گسيل داشتند و گروه بسياري از آزادگان و فرزندان موالي و اعيان اين امت از اعراب و فارس و به ويژه قم به سوي او شتافتند.
"الحافظ ابوالعباس بن عقده الهمداني الكوفي " در كتاب خود در مورد کسانی كه از امام جعفر صادق (ع) حديث روايت كرده اند، شرح حال ۴هزار راوي حديث از اين گروه را ياد كرده است.
اين مدرسه گسترده و مكتب علمي بزرگ شامل مطالعات و پژوهش هايي در علوم گوناگوني چون: فلسفه، علم كلام، فقه، اصول فقه و تفسير بود و علوم طبيعي از جمله شيمي، فيزيك، جغرافيا و غيره را در برگرفت.
شاگردان آن حضرت صدها كتاب و رساله علمي تاليف كردند به گونه اي كه "مرحوم شيخ آقا بزرگ تهراني " شرح حال دويست تن از مصنفان و شاگردان آن حضرت را در كتاب خود آورده است.
امام صادق روزي در محضر پدر و استادش امام محمد باقر(ع) به اين قسمت از فيزيك ارسطو رسيد كه در جهان بيش از چهار عنصر وجود ندارد كه عبارت اند از: خاك، آب، باد، آتش. امام صادق (ع) ايراد گرفتند وفرمودند حيرت مي كنم كه مردي چون ارسطو چگونه متوجه نگرديده است كه خاك يك عنصر نيست بلكه در آن عناصر متعددي وجود دارد و هر يك از فلزاتي كه در خاك مي باشد يك عنصر جداگانه به شمار مي آيد و در مورد باد (هوا) نيز همين نكته را مي فرمود كه باد نيز يك عنصر نيست بلكه بيشتر است. بنابراين امام جعفر صادق (ع) متوجه شد كه هوا يك عنصر بسيط نيست.
آزادي در بحث
فرهنگي كه امام صادق (ع) در حوزه درسي خويش به وجود آورد نسبت به ساير فرهنگ هاي آن عصر مزيت داشت و آن آزادي در بحث بود و به همين جهت مكتب آن حضرت توسعه يافته و پيشرفت نمود.
امام صادق (ع) اگرچه مؤسس مذهب جعفري است ولي بايد دانست كه ائمه و محدثين اهل سنت نيز از درياي بي انتهاي علم ايشان بهره ها برده اند و هر كدام به نحوي تحت تاثير مقام علمي آن حضرت قرار گرفته اند.
طبق شواهد كتب علماي رجال، بسياري از علما و فقها از محضر امام صادق (ع) كسب فيض نموده اند كه عبارت اند از: امام ابوحنيفه و امام مالك بن انس.
امام ابوحنيفه نعمان بن ثابت از جمله شاگردان برجسته امام صادق (ع) است كه وقتي ازاو پرسيده شد فقيه ترين كسي كه مشاهده كرده اي كيست؟ در جواب گفت: هيچ كس را فقيه تر از جعفرابن محمد نديده ام.
منصور خليفه عباسي براي محكوم كردن امام صادق (ع) از ابوحنيفه خواست كه چهل سؤال مشكل علمي را مهيا كرده و در يك مجلس عمومي از امام صادق (ع) بپرسد تا شايد براثر ندانستن پاسخ برخي از آن سؤالات منزلت و موقعيت علمي امام در بين مردم و علما سقوط كند.
نعمان بن ثابت كه در آغاز ورود بشدت شيفته مقام عالي آن حضرت شده بود، سؤالات خود را شروع به پرسيدن كرد، امام درپاسخ هر سؤالي كه ابوحنيفه مطرح مي كرد مي فرمودند: شما در اين مسئله چنين مي گوييد، اهل مدينه چنين مي گويند، و نظر من هم چنين است و با برخي موافق بود و در برخي موارد با اهل مدينه و در برخي ديگر هم نظرش متفاوت بود تا اينكه هر چهل مسئله را بي كم و كاست پاسخ گفتند، سپس امام حنيفه گفت: مگر نه اين است كه داناترين مردم آن كس است كه به اختلاف علما در فتاوا و مسائل فقهي آگاه تر باشد.
امام ابوحنيفه ، فضل و دانش امام صادق (ع) برخود را قبول نمود و آن عبارت مشهور را گفت:" لولا السنتان لهلك النعمان" يعني اگر آن دو سال نبود نعمان هلاك مي شد و اين سخن امام ابوحنيفه اشاره دارد به آن دو سالي كه او به حجاز سفركرده و از محضر امام صادق (ع) كسب فيض نموده است.
يكي ديگر از فقهاي برجسته اي كه از محضر درسي امام صادق(ع) بهره علمي برده است امام مالك بن انس مي باشد كه خود رئيس مذهب مالكي است. امام مالك پيوسته در مجلس درس امام صادق (ع) حاضر مي شد و با ايشان روابط خاص و مستحكمي داشت. وي در اين باره مي گويد: مدتي نزد جعفربن محمد رفت و آمد مي كردم و هربار كه نزد امام مي رفتم ايشان را در اين سه حالت مشاهده مي كردم؛ يا درحال نماز بود يا در تلاوت قرآن و يا اينكه روزه داشت و نديدم كه بدون وضو حديثي را روايت كند. امام مالك بن انس ورايات متعددي را از امام صادق (ع) نقل كرده است.
مطالب فوق معلوم مي کند كه تعامل و ارتباط علمي ائمه مذاهب با يكديگرچقدر برادرانه و صميمي بوده است و اميد است كه با سرمشق قراردادن رفتار و عملكرد آن بزرگان برادري و همدلي روزبه روز ميان امت اسلامي بيشتر گردد.
منابع:
مغزمتفكر جهان شيعه امام صادق (ع)، مركز مطالعات اسلامي استراس بورگ، ذبح الله منصوري
مقاله زندگي امام صادق (ع)، آيت الله محمد علي تسخيري
ارسال توسط کاربر محترم سایت : hasantaleb
/ج
