لطفاً به کم خوني لطف نفرماييد!

کم خوني (آنمي)، يک بيماري شايع است که تقريباً سي درصد جمعيت جهان را شامل مي شود. اين وضعيت خصوصاً در خانم هاي جوان شيوع دارد (بيشتر به علت از دست دادن خون در زمان عادات ماهيانه.) به علاوه اين حالت در جمعيت هايي که دچار فقر غذايي هستند، در جاهايي که بيماري هاي مزمني مانند ايدز شايع است يا نواحي که آب آنها با سرب يا مس آلوده شده. بيشتر از ديگر مناطق ديده مي شود. بنابراين چون کم خوني خيلي شايع است، اغلب به شما توصيه مي شود که آهن مصرف کنيد تا کم خون نشويد. ولي بايد بدانيد که کمبود آهن يکي از چندين علت کم خوني است. ادامه ي مطلب را بخوانيد تا به حقايق مختلف در مورد کم خوني پي ببريد.

با کم خوني بيشتر آشنا شويم
 

لغت «کم خوني» به اين معني است که تعداد گلبول هاي قرمزخون کاهش يافته است. اين تعريف در نگاه اول ساده به نظر مي رسد، اما لازم است که «کاهش» نيز معني شود.
حداقل دو راه براي تعريف کاهش در گلبول هاي قرمز وجود دارد:

1- کمتر از تعداد لازم براي پيشبرد طبيعي بدن
 

2- کمتر از بيشتر مردم سالم.
البته اغلب گزارش ها براساس تعريف دوم شکل مي گيرند. يعني مقادير طبيعي آزمايشگاهي با اندازه گيري تعداد گلبول هاي قرمز درصدها و حتي هزاران فرد سالم و محدوده ي طبيعي شمارش گلبول هاي قرمز بر اساس 95 درصد اين جمعيت معين مي شود. پنج درصد باقيمانده که مقادير بالاتر و پايين تر از اين محدوده را تشکيل مي دهند، غيرطبيعي فرض مي شوند. اهميت گلبول هاي قرمز در آن است که اکسيژن را در خون حمل مي کنند. چندين روش براي ارزيابي و گزارش کم خوني وجود دارد که معمول ترين آن حجم و غلظت هموگلوبين (مولکول حمل کننده اکسيژن در گلبول قرمز) است.
در يک خانم بزرگسال، حجم طبيعي گلبول هاي قرمز خون که در اصطلاح هماتوکريت ناميده مي شود تقريباً بين 36 تا 48 درصد متغير است. اين مقدار در مردها کمي بيشتر است (40 تا 52 درصد) به خاطر داشته باشيد که اگر هموگلوبين يا هماتوکريت شما اندکي پايين است، مي تواند به اين دليل باشد که شما جزو آن دسته از افراد سالمي هستيد که زير محدوده ي طبيعي قرار گرفته ايد. همان طور که قبلاً هم گفتيم محدوده ي طبيعي از روي نتايج آزمايش هاي 95 درصد از افراد سالم تعيين مي شود (که مقادير مرجع نيز ناميده مي شوند) و پنج درصد در اين محدوده محاسبه نمي شوند، با اينکه آنها هم مي توانند سالم باشند.

وقتي هيچ علامتي وجود ندارد
 

بيشتر افرادي که کم خوني خفيف دارند، ممکن است خبر نداشته باشند، چون آنها هيچ علامتي ندارند، گفته مي شود که خستگي اغلب از کم خوني ناشي مي شود. ولي تا کم خوني واضح نباشد، علايم آشکار نمي شوند. بعلاوه خستگي، علامت شايعي است که مي توان آن را در افراد سالم نيز مشاهده کرد. حتي وقتي خستگي با کم خوني خفيف ديده مي شود، بعد از برطرف شدن کم خوني، علايم به ندرت بهبود مي يابند. البته استثناهايي هم وجود دارند. براي مثال حتي در کم خوني متوسط تا شديد ممکن است علايم آن قدر آهسته بروز کنند که اصلاً احساس نشوند. در مطالعه يي که روي کم خوني انجام شده است، معلوم شده که افراد مبتلا به سرطان، سکته ي قلبي و آنهايي که به دياليز نيازمندند، در صورتي که کم خوني خود را درمان کنند، احساس بهتري پيدا خواهند کرد. حتي وقتي کم خوني آنها خفيف باشد و علايم واضحي در آنها وجود نداشته باشد. اگر خستگي مفرط داريد، خصوصاً وقتي علت ديگري (مانند کمبود خواب) وجود ندارد، با پزشک خود مشورت کنيد و بدانيد که کم خوني علت هاي مختلفي دارد که درمان بايد پس از يافتن علت آن آغاز شود.

علايم کم خوني
 

وقتي کم خوني واضح باشد، مي تواند با خستگي، سردرد، تپش قلب، تنگي نفس و درد قفسه ي سينه همراه باشد و در افرادي که زمينه بيماري قلبي دارند موجب سکته قلبي شود.
علايم در طي فعاليت تشديد مي شوند، زيرا بدن نياز به اکسيژن رساني بيشتري پيدا مي کند. اگر کم خوني شديد باشد علايم در هنگام استراحت نيز ايجاد مي شوند و شامل سختي تنفس، گيجي و بي حالي است. اگر کم خوني به علت خونريزي ناگهاني ايجاد شده باشد، فقط کمبود گلبول قرمز نداريم، بلکه پلاسما (بخش مايع خون) نيز کاهش يافته است که باعث کاهش فشارخون و سرگيجه يا حتي شوک و مرگ مي شود. هرچند هيچ کدام از اين علايم و وضعيت ها وقتي که کم خوني خفيف است ديده نمي شوند. اينکه چگونه آنمي را «واضح» يا «خفيف» دسته بندي کنيم به نحوي قراردادي است، اما بيشتر متخصصان موافقند که سطح هماتوکريت 32 تا 35 معمولاً باعث بروز علايم نمي شود، کمتر از 28 مي تواند باعث بروز علايم شود و بين 28 تا 32 بروز علايم متغير است، يعني بعضي ها دچار علايم مي شوند و بعضي ديگر نه.
اگر کم خوني شما متوسط يا شديد باشد، نه تنها علايم کم خوني مانند خستگي ديده مي شوند، بلکه علايم وابسته به بيماري کم خوني شده نيز قابل مشاهده است. براي مثال کم خوني در بين افرادي که به بيماري هاي مزمن التهابي مانند التهاب مفاصل (همراه با درد و سفتي مفاصل) يا بيماري کرون (همراه با اسهال و درد شکم) مبتلا هستند، شايع است.

کم خوني يک بيماري نيست
 

کم خوني در واقع يک بيماري نيست، بلکه يک نتيجه ي آزمايش است. در شرايط طبيعي، مغز استخوان بيش از مقدار لازم گلبول قرمز مي سازد تا اکسيژن را به اعضاي حياتي بدن حمل کنند. اين گلبول ها حدوداً چهار ماه در گردش خون دوام مي آورند و پس از آن از بين مي روند و از گردش خون حذف مي شوند.
کم خوني علل مختلفي دارد، ولي دو علت عمده ي آن عبارتند از:
1-اختلال در توليد گلبول قرمز، يعني وقتي مغز استخوان تعداد کمي گلبول مي سازد. مثال هاي اين دسته عبارتند از کمبود آهن، ويتامين B12 و فولات (زيرا هر يک از مواد براي ساخت گلبول قرمز ضروري است.)
2- اختلال در تخريب گلبول هاي قرمز، يعني وقتي گلبول هاي قرمز سريع تر از آنکه ساخته شوند از بين مي روند، انواع مختلف کم خوني هاي که باعث ليز گلبول هاي قرمز مي شوند از اين دسته اند.
منبع:نشريه 7 روز زندگي، شماره 95.