مهندس سيف الدين کامراني و فعاليت هايش

مهندس سيف الدين کامراني يکي از پيش گامان سينماي ايران است که کم تر درباره او فعاليت هايش مطلبي منتشر شده است . او که متولد (1305) در تهران است ، در رشته شيمي تحصيل کرده بود ، اما به امور تجاري اشتغال داشت . مهم ترين زمينه فعاليتش واردات کالاها و ابزار و تجهيزات فني بود . او از حدود سال (1323) به بعد ، يک دفتر بازرگاني را در خيابان نادري (جمهوري ) ، نبش قوام السلطنه (سي تير ) با نام «کالاي سوئد » راه اندازي کرده بود و به کار واردات مشغول بود . شايد کم تر کسي بداند که مهندس کامراني بخش مهمي از دستگاه هاي مدرن را وارد ايران و به گسترش تکنولوژي در کشور کمک کرد ، از جمله آب سرد کن ، کولر آبي ، راديو و تلکس از طريق تجارت خانه او وارد ايران شده اند . حتي نخستين تجهيزات اداره پست و تلگراف و تلفن را نيز او وارد کرد .
در سال (1326) ، هنگامي که فيلم برداري نخستين فيلم دوران پس از رکود سينماي ايران ، يعني طوفان زندگي آغاز شد ، مشکلي در جريان صدا برداري فيلم پيش آمد که دگتر اسماعيل کوشان در اين باره اشاره کرده است :«...فيلم برداري خوب پيش مي رفت تا اين که دستگاه هاي ضبط صدا دچار مشکل شد ... پس از اين که کوشش هاي مهندس کامراني و مهندس بديع در رفع اشکال صدا به نتيجه نرسيد ، پس از مشورت با شرکا، به قاهره سفر کرده و متخصص صدا را با خود به تهران آوردند ...» (تاريخ سينماي ايران ، جمال اميد ، صفحه 196). اميد در کتابش به استناد گفت و گويي با کامراني در سال (1371) ، اشاره مي کند که کامراني اين ملاقات را به ياد نمي آورد . چه گفته دکتر کوشان درست باشد و چه نه ، نکته اين است که افرادي که کامراني را از نزديک مي شناختند بر آن تأکيد مي کنند که او انسان فروتن و بسيار همراهي بود و همواره تلاش مي کرد تا جايي که امکان دارد ، در رفع مشکلات فني ديگران بکوشد . شايد همين روحيه بوده باشد که وي را ، در عين حال که يک تاجر موفق و با افق ديد وسيع بوده ، به سوي تجهيزات فني سينما سوق داد .کما اين که در فيلم سوم دکتر کوشان يعني واريت بهار نام او را در کنار مهندس محسن بديع زير عنوان «صدا» مي بينيم . به نظر مي رسد وارد کردن راديو و تجهيزات فني مخابراتي دليل مراجعه کوشان به کامراني بوده باشد ، والبته فراموش نکنيم که مهندس بديع نيز در آن سال ها يک مغازه راديو سازي را اداره مي کرد و صدابرداري فيلم دوم کوشان يعني زنداني امير را انجام داده بود .

اين تجربه ها زمينه گرايش جدي سف الدين کامراني (که در بسياري از متون ،نامش به اشتباه سيف الله آمده )به سوي تجهيزات فني سينما فراهم کرد . از اوايل دهه (1330) مهندس کامراني به طور جدي به سمت واردات کالاهاي سينمايي جذب شد . چنان چه حسين مدني کارگردان فيلم جدال با شيطان (که از 26 اسفند 1331 به عنوان اکران نوروزي به نمايش در آمد ) در مورد روند ساخت نخستين فيلمش مي گويد : «...پيش از اين نيز از کالاي سوئد و مهندس کامراني ، يک دوربين مارک اوريکون و يک دستگاه ضبط صوت ، از اولين سري ضبط صوت ها نواري به مبلغ (1100) دلار خريداري کرده بودم .سناريويي را نيز آماده داشتم ...» (همان ، صفحه 228- گفت گويي مدني با جمال اميد ، تابستان 1348) به اين ترتيب روشن است که کالاي سوئد در دومين سال از دهه سي ، به وضوح در امر واردات کالاهاي سينمايي فعاليت داشته است . پرس و جو از بسياري دست اندر کاران قديمي سينمايي ايران نشان مي دهد که وي در ابتدا کالاهايي مانند ضبط صوت ، ميکروفن ، انواع لنز و نظاير اين را وارد مي کرد که به تدريج و بعدها تجهيزات بزرگ تري هم چون ميزهاي تدوين ، آپارت هاي نمايش سينماها و از همه مهم تر ، دوربين هاي فيلم برداري – به خصوص مارک آري فلکس – را نيز شامل شد .
علاقه کامراني به صدا و صدابرداري ، و گسترش فعاليت در اين زمينه در آن سال ها ، موجب شد تا او در(1332) نخستين سنگ بناي تأسيس استوديوي صدا و دوبلاژ سانترال را بگذارد . به همين منظور در جنوب ميدان انقلاب ، زميني را خريد و دست به کار ساخت استوديوي سانترال سد . تا زمان کامل شدن استوديو و نصب تجهيزات ، که در زمان خود شايد مجهزترين استوديوي دوبلاژ بود ، نوعي سکوت خبري را در پيش گرفت ، کامراني به طور کلي چنين روحيه اي داشت و از ايجاد هياهو پيرامون فعاليتش پرهيز مي کرد . نخستين محصول استوديوي سانترال با نام رؤياي شيرين (رنه کلر ) از شانزدهم مهر (1334) در سينماهاي رويال متروپل به نمايش در آمد . استقبال خوب تماشاگران و منتقدان ، موقعيت استوديو سانترال را محکم کرد .

جنجال در فروشگاه با بازي نورمن ويزدام ، فيلم بعدي استوديو و نخستين فيلم از اين بازيگر انگليسي بود که دوبله شد .علي کسمايي در اين باره به ياد مي آورد:«در سال (1334) براي دوبله فيلم به استوديو سانترال دعوت شدم ... آقاي مهندس کامراني دستگاه هاي مجهزي مانند لابراتوار ، وسايل صدا برداري ، موويلا و غيره را از کلانگ فيلم آلمان وارد و نصب و استوديوي مجهزي براي کار آماده کرده بود . من دو پرده از فيلم جنجال درفروشگاه ... را که يک فيلم کمدي است ، روي موييلا سينک زدم و نوشتم ، اما خيلي زود دريافتم که دوبله آن فيلم کار من نيست موضوع را با آقاي مهندس کامراني ف مدير استوديو در ميان گذاشتم و دوست و همکار عزيزم آقاي محمد علي زرندي را براي انجام آن کار پيشنهاد کردم که پذيرفت و با موفقيت به انجام رساند . » (ماهنامه فيلم ،شماره 145 ) اين گونه بود که تيپ گويندگي خاص وموفق زرندي به جاي نورمن براي نخستين بار شکل گرفت و دوبله آثارش در همين استوديو ادامه يافت . هم چنين زرندي نيز با اين تجربه همکاري در سانترال ماندگار شد و مدت ها مسئوليت امور دوبلاژ استوديو را بر عهده داشت . علي کسمايي در همان شماره مجله اشاره مي کند :«اتاق صدا برداري استوديو خيلي بزرگ و به اندازه يک تالار سينما بود ». هم چنين اضافه مي کند :«آقايان ارجمند و قريب که در آلمان غربي در بخش هاي فني صدا ، لابراتوار و فيلم برداري تحصيل کرده بودند در سال (1334) پس از بازگشت به ايران در استوديو سانترال به کار مشغول بودند ». اين نکته نيز نشان از دقت و توجه مهندس کامراني در انتخاب افراد و پايين نيامدن از يک سليقه حرفه اي براي ارائه محصولي با کيفيت بالا دارد. موسي افشار فيلم بردار و تدوين گر سال هاي بعد در سال هاي (34) و (35) در اين استوديو امور فني لابراتوار هم چون سينکرون و تروکاژ انجام مي داد .در اين دوران ، لابراتوار استوديو علاوه بر چاپ فيلم هاي خبري اداره کل هنرهاي زيباي کشور ، به راديو تلويزيون کشور عراق نيز خدمات مي داد و فيلمهاي آن ها را ظاهر و چاپ مي کرد . دوبلاژ فيلم هاي يک تحول مناسب ، علي بابا و چهل دزد ، دروغ ، گناه کاران ، آخرين پل و... برخي از محصولات دوبله سال هاي (35) و (36) اين استوديو هستند .
مهندس کامراني که متوجه شده بود تنها دوبله خوب نيست که اهميت دارد ، بلکه نمايش خوب يک اثر دوبله نيز به همان اندازه اهميت دارد ، بر آن شد تا با ساخت يک سالن نمايش ، سينمايي اختصاصي در اختيار داشته باشد که بتواند محصولات استوديوي خود را به بهترين شکل در آنجا عرضه کند . اين فکر به تأسيس سينما سانترال در سال (1341) ، در کنار ساختمان استوديو ، منجر شد . سينمايي که هم چنان پا برجاست و اکنون نام مرکزي را بر خود دارد . يکي از مهم ترين کارهاي فني مهندس کامراني دوبله فيلم بزرگ لورنس عربستان (ديويد لين ) است . نکته مهم ، (70) ميلي متري بودن اين اثر است که تا آن زمان امکان نمايش چنين فرمتي در سالن هاي ايران وجود نداشت . بنابراين ، جدا از موضوع د.بله فيلم ( با مديريت علي کسمايي ) ، او بايد شرايط و امکان نمايش اين فيلم در سينما ها فراهم بياورد ، که اين امر را با وارد کردن تجهيزات آپارات (70) ميلي متري و لنز مخصوص آپارات به خوبي انجام داد و تحول تازه اي در زمينه نمايش در ايران به وجود آورد . نکته جذاب در مورد مهندس کامراني و سال هاي فعاليت استوديو سانترال اين است که شهرت واعتباري که به واسطه دوبله ممتاز آثار خارجي به دست آورده بود او را چندان وسوسه نکرد تا وارد توليد فيلم فارسي شود . البته پسرش مهندس فريبرز کامراني در اين باره خاطره محوي را از شنيده هاي پدرش به ياد مي آورد : « پدرم تعريف مي کرد ظاهراً يک بار ساخت فيلمي را هم شروع کردند . يعني براي فيلم برداري فيلمي که چيزي درباره اش به ياد ندارم ، به شمال هم رفتند اما مثل اين که سر صحنه بين عوامل دعوا مي شود و علت دعوا هم غذا بوده است . پدرم بلافاصله گروه را به تهران برگرداند و دور توليد فيلم را براي هميشه خط کشيد . » اين نکته مي تواند درست باشد زيرا مجله «ستاره سينما » در گزارشي از استوديو سانترال ، از زبان محمد علي زرندي چنين نقل مي کند : « اتفاقاً اين مسئله اي است که از چندي پيش مورد توجه اولياي اين مؤسسه واقع گشته و تصميم دارند در آينده فيلم فارسي تهيه و عرضه نمايند . البته سعي ما در اين است که فيلمهاي فارسي ما نيز از حيث مرغوبيت نظير محصولات دوبله اين استوديو باشد .» (شماره 135 ، 19 آبان 1336) وعده اي که شايد به دليل اتفاقي که فريبرز کامراني نقل مي کند ، هرگز عملي نشد . دراوايل دهه (40) کامراني استوديو سانترال راتعطيل کرد و روبرت گريگوريانس براي افتتاح استوديو دماوند ، بخشي از وسايل و دستگاه هاي استوديوي کامراني را از او تحويل گرفت و ظاهراً بهاي آن دستگاه هاي گران قيمت را در اقساط بلند مدت به مهندس کامراني باز گرداند . با پيروزي انقلاب اسلامي و انحصار واردات تجهيزات و ابزار فني ، کامراني تنها به اداره دو سينماي مرکزي و شهر تماشا (که سال (1352) آن را در کنار سينماي اول تأسيس کرده بود ) مشغول شود .

بيژن جباري از لابراتوريست هاي قديمي که اشاره مي کند در سفرهاي متعددي به آلمان براي نمايش گاه فتوکينو با مهندس سيف الدين کامراني همسفر بوده است ، درباره کامراني مي گويد :«زماني تعدادي از دوربين هاي آري فلکس خراب شده بود و داده بودند که تعمير کنند . اما اين دوربين ها توسط نمايندگي ايشان به آلمان نرفته بود . در حقيقت به جاي اينکه به مرکز تعميرات آري ارسال شود ، به دست کسي در شهر کلن آلمان سپرده شده بود که جزو پرسنل سابق کارخانه آري بود و شخصاً تشکيلاتي مستقل ايجاد کرده بود . اما اين دوربين هاي تعمير شده پس از بازگشت يکي يکي دچار ايراد و مشکلات مجدد شده بودند. براي مهندس کامراني فرقي نمي کرد که نوع و حجم نياز شما چه بوده باشد . مثلاً اگر من در زمينه لابراتوار نياز به يک وسيله کوچک داشتم ، برايش همان اندازه اهميت داشت که اگر مي خواستم يک استوديوي کامل راه اندازي کنم . براي او فقط خدمات صحيح و درست اهميت داشت . هميشه هم دوست داشت در پشت و بي جارو جنجال کارها را انجام دهد . از ساعت شش صبح به دفترش مي آمد وتا دير وقت هم کار مي کرد . بارها حتي به خانه نمي رفت و فقط کار مي کرد . آدم بسيار خيري هم بود . »فعاليت در امور خيريه توسط مهندس کامراني ، با تأسيس خيريه کامراني در کنار ساختمان دو سينمايش در سال(1345) آغاز شد . فعاليتي بخشي که با وجود مرگش در (1386) نام او را هم چنان ماندگار مي کند .

پي‌نوشت‌ها:
 

1.درکتاب تاريخ سينماي ايران ، محل استقرار کالاي سوئد طبقه دوم سينما مترو پل ذکر شده ،اما نگارنده فاکتورهايي را که بر بالاي آن نشاني مورد اشاره چاپ شده بود ، شخصاً ديده است ضمن اين که مهندس فريبرز کامراني ،محل کالاي سوئد در طبقات بالاي سينما متروپل را نادرست دانست .
2.کتاب تاريخ سينماي ايران ، سال تأسيس استوديو سانترال را اواسط (1333) ذکر کرده اما مجله «ستاره سينما » در گزارشي از اين استوديو مي نويسد : «استوديو سانترال درست سه سال پيش به همت آقاي مهندس کامراني تأسيس يافت » (شماره 61، يک شنبه 9 ارديبهشت 1335 ) البته به نظر مي رسد اين تفاوت يکي دو ساله به فاصله ساخت و تجهيز تا عرضه عملي نخستين محصول استوديو مربوط باشد .
 

منبع:ماهنامه سينمايي فيلم شماره 415