هشدارهاي کم خوني را جدي بگيريد
کاهش غيرطبيعي سلول هاي خوني از نظر تعداد و افت هموگلوبين کم خوني ناميده مي شود. با توجه به اينکه اکسيژن براي رسيدن به بافت هاي بدن نياز به گلبول هاي قرمز دارد در کم خوني ها اين موضوع دچار اختلال مي شود. علت اصلي کم خوني بايد از سوي پزشک معالج تشخيص و درمان به سرعت آغاز گردد.
2-رنگ پريدگي پوست، لثه ها و بستر ناخن ها.
3-خستگي و ضعف- کاهش بنيه- بي خوابي.
4-تنگي نفس غير معمول هنگام فعاليت بدني.
5-ضربان قلب تند.
6-دست ها و پاهاي سرد.
7-سردرد-سرگيجه-احساس سبک شدن سر.
8- ناخن هاي شکننده.
9-وزوز گوش و صداي زنگ در گوش.
10- تحريک پذيري-خواب آلودگي-کاهش توان
يادگيري-کاهش تمرکز.
11- التهاب و دردناک شدن زبان.
12- کاهش اشتها به ويژه در نوزادان و کودکان.
13- درد قفسه سينه.
14- عفونتهاي مکرر.
15- ويار نامتعارف به مواد غيرغذايي مانند يخ، نشاسته و يا خاک.
16- دشوار شدن بلع.
2- جهش رشد در کودکان زير3 سال و نوجوانان.
3- بارداري: زنان حامله و يا شيرده به آهن بيشتري نيز دارند.
4- از دست رفتن خون در قاعدگي ماهانه.
5 -از دست رفتن خون با اهداي خون.
6- از دست رفتن خون به علت خونريزي داخلي: زخم معده، سرطان و تومورهاي کليه و مثانه، مصرف زياد داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي مانند آسپرين و ايبوپروفن (باعث خونريزي از معده و روده ها مي شوند)،هموروئيد(بواسير)، پوليپ روده بزرگ، فيبروئيد رحم، فتق هياتال و سرطان روده بزرگ مي تواند باعث خونريزي داخلي و فقر آهن گردند. خونريزي داخلي خود را بصورت حضور خون در ادرار و مدفوع (مدفوع سياه رنگ) نشان مي دهد.
7- ناتواني در جذب آهن: آهن از طريق روده کوچک جذب مي گردد. در برخي اختلالات روده اي همچون بيماري کرون CROHN جذب مواد غذايي در روده ها دچار اختلال گشته و فقر آهن ايجاد مي شود. همچنين برداشتن بخشي از روده توسط عمل جراحي نيز جذب آهن را کاهش مي دهد.
8-تداخل در جذب آهن از روده ها: مصرف همزمان برخي مواد غذايي با منابع غذايي آهن، جذب آهن را کاهش مي دهند که در ادامه به آنها اشاره خواهيم کرد.
نکته:علت کم خوني در مردان سالم و زناني که دوره يائسگي را پشت سر نهاده اند به احتمال زياد خونريزي داخلي مي باشد.
2 -زنان باردار.
3-رژيم غذايي حاوي آهن ناکافي.
4- نوزادان و کودکان. نوزاداني که آهن کافي از طريق شير دريافت نمي کنند و کودکاني که در دوران جهش رشد قرار دارند.
5-گياه خواران: از آنجايي که اين افراد گوشت مصرف نمي کنند و آهن موجود در دانه ها و گياهان به خوبي آهن موجود در گوشت جذب بدن نمي گردد.
6- خانمها. چون بدنشان آهن کمتري ذخيره کرده و حين قاعدگي خون از دست مي دهند.
7-منشاء خونريزي داخلي:زخم معده، تومورها، فيبروئيد رحم، پوليپ قولون(روده بزرگ)، سرطان کولون، هموروئيد و خونريزي روده ها.
2-مشکلات زايمان: فقر آهن شديد مي تواند به تولد
نوزاد نارس و يا با وزن کم منجر گردد.
3-مشکلات رشد: در نوزادان و کودکان رشد را به
تعويق مي اندازد.
4- مشکلات عمومي: افزايش ابتلا به عفونتها، کاهش توان يادگيري و حافظه، خستگي و بي حالي و غيره.
2-آهن فريک Fe+3 (FERRIC)
*نکته:جذب آهن فروس بهتر از آهن فريک صورت مي گيرد.
*نکته:اکثر آهن فروس در آهن هم و اکثر آهن فريک
در آهن غير هم يافت مي شود.
1- آهن هم (HAEM): در گوشت قرمز، مرغ، ماهي و جگر يافت مي شود.(از هموگلوبين و ميوگلوبين گوشت تأمين مي شود)
2- آهن غير هم(NON HAEM): در سبزيجات، گياهان، لبنيات، ميوه ها، غلات، مغزها (آجيل) و تخم مرغ يافت مي شود.
*نکته:هر چه گوشت قرمزتر باشد محتواي آهن آن نيز بيشتر است.
*نکته: مصرف مواد غذايي گوناگون همراه با منابع آهن هم در جذب آهن تداخل ايجاد نمي کند. (بر خلاف آهن غير هم)
*نکته:تنها 20-10 درصد آهن هم مصرفي و تنها 10-2 درصد آهن غيرهم مصرفي جذب بدن مي شوند.
*نکته: آهن هم 25-10 درصد آهن دريافتي و آهن غير هم 90-75 درصد آهن دريافتي روزانه را تشکيل مي دهند.
*نکته:آهن شير گاو و بز منابع خوبي از آهن نمي باشند. چرا که حاوي آهن بسيار اندکي بوده و تنها 5درصد آن جذب بدن مي گردد.
*نکته: آهن موجود در شير مادر از اين قاعده مستثني است. با اينکه سطح آهن در شير مادر نيز اندک است، اما آهن آن مانند آهن هم عمل کرده و تا 50 درصد آن نيز جذب بدن مي گردد.
*نکته:رژيم غذايي غني از آهن بايستي ترکيبي از
غذاهاي غني از آهن هم و غيرهم بطور توأم باشد.
*ذخيره کم آهن در بدن.
*اسيد هيدروکلريک معده. ( آهن غير هم را به هم تبديل مي کند )
* ويتامين C.
*مصرف همزمان با منابع آهن هم (گوشت قرمز، مرغ و ماهي)
*آمينو اسيدها.
*اسيد سيتريک.
2- فاکتورماي کاهش دهنده جذب آهن غير هم:
مصرف چاي، قهوه و کاکائو. (به علت وجود تانن و فنوليک)
*مصرف شير و پنير.
*کاهش اسيد معده(مصرف آنتي اسيدها)
*اسيد اکساليک (OXALIC) موجود در اسفناج.
*نکته: جذب آهن موجود در اسفناج به علت دارا بودن اسيداکساليک و نيز مصرف همزمان آنها با ماست خيلي کم مي باشد.
*اسيد فيتيک(PHYTIC) موجود در سبوس غلات(پس سبوس بيش از حد با اختلال در جذب آهن وروي مي تواند مضر هم باشد )
*کلسيم، مس، منيزيوم، منگنز و روي در جذب شدن با آهن رقابت مي کنند. بنابراين مصرف زياد هر کدام از آنها به فقر آهن منجرمي گردد.
*افزايش ذخاير آهن در بدن.
*زرده تخم مرغ.
*مصرف آسپرين.
*مصرف فيبر.
*نکته:مصرف گوشت و يا ويتامين C همراه با سبزيجات و ساير منابع آهن غير هم، جذب آهن غير هم را 4 برابر مي کند.
*نکته:چاي و قهوه را حداقل دو ساعت پس از غذا بنوشيد.
*نکته:مصرف همزمان مواد غذايي حاوي کلسيم مانند لبنيات) همراه غذا مي تواند در جذب آهن و حتي در جذب خود کلسيم تداخل ايجاد کند.
2-گوشت قرمز، ماهي و مرغ.
3- غذاهاي دريايي.
4- ميوه هاي خشک مثل زردآلو؛ آلو و کشمش.
5- سبزيجات (اسفناج و کلم بروکلي)
6- حبوبات و دانه هاي کامل(سبوس دار)
7- نان و غلات غني شده با آهن.
8- مغزها.
*نکته:به علت وجود مقادير زياد ويتامين A در جگر (باعث آسيب به جنين مي شود ) زنان باردار نبايستي از جگر به عنوان منبع آهن استفاده کنند.
2-يبوست و يا اسهال.
3-دل درد.
4-تحريک مجاري گوارش.
5-احساس تهوع.
*نکته:مصرف مکمل هاي آهن را از دوز پايين آغاز کنيد و به تدريج به ميزان توصيه شده توسط پزشکتان دست يابيد.
*نکته:بهتراست مکملهاي آهن را همراه با منابع ويتامين C مصرف کنيد.
*نکته:چنانچه مکملهاي آهن براي درمان کم خوني تجويز مي گردند، بايستي حداقل به مدت 6-3 هفته بطور پيوسته مصرف گردند.
*نکته: تنها 20 درصد آهن موجود در مکملهاي آهن جذب بدن مي گردد.
1-اسيد سيتريک و اسيد اسکوربيک يا ويتامين ث که در آلو، خربزه، ريواس، انبه، گلابي، طالبي، گل کلم، سبزي ها، آب پرتقال، ليمو شيرين، ليمو ترش، سيب، آناناس، کلم بروکلي، کيوي، گوجه فرنگي، فلفل سبز و توت فرنگي وجود دارند مي توانند عوامل افزايش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
2-اسيد ماليک و اسيد تارتاريک که در هويج، سيب
زميني،چغندر، کدوتنبل، گوجه فرنگي، کلم پيچ و
شلغم موجود است نيز سبب افزايش جذب آهن مي شوند.
3- محصولات تخميري مثل سس سويا نيز در اين دسته از عوامل گنجانده مي شود.
2- استفاده از منابع غذايي حاوي ويتامين ث هر وعده غذايي جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال،
گريپ فروت، گوجه فرنگي، کلم، توت فرنگي، فلفل
سبز، ليمو ترش)
3- گنجاندن گوشت قرمز، ماهي يا مرغ در برنامه
غذايي.
4- پرهيز از مصرف چاي يا قهوه همراه يا بلافاصله بعد از غذا.
5- برطرف کردن مشکلات گوارشي و يبوست.
6- تصحيح عادات غذايي غلط (مثل مصرف مواد غير خوراکي ماند خاک، يخ) که خود از علايم کم خوني فقر آهن مي باشند.
7- مشاوره با پزشک و متخصص تغذيه جهت پيشگيري به موقع و يا بهبود کم خوني.
8-استفاده از نانهايي که از خمير ور آمده تهيه شده اند.
9-استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجير خشک و کشمش که منابع خوبي از آهن هستند.
10- استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
11- شست و شو و ضد عفوني کردن سبزي هايي که استفاده مي کنيد.
12- شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهيه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج
13- مصرف روزانه يک قرص آهن از پايان ماه چهارم بارداري تا سه ماه پس از زايمان در زنان باردار.
14- مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذيه تکميلي تا پايان 2سالگي در کودکان.
ولي بخاطر داشته باشيم که اگر کم خوني فقر آهن داريد با غذاي تنها قابل درمان نبوده و لازم است زير نظر پزشک و متخصص تغذيه به مدت نسبتاً طولاني (گاهي3 تا 6 ماه) ازقرصهاي آهن همراه با تغذيه مناسب استفاده نماييد. و وقتي که ميزان آهن خون به حد طبيعي رسيده با غذاي حاوي آهن، آن را نگهداري کنيد.
منبع:نشريه پيام پزشک، شماره 47.
علايم کم خوني:
2-رنگ پريدگي پوست، لثه ها و بستر ناخن ها.
3-خستگي و ضعف- کاهش بنيه- بي خوابي.
4-تنگي نفس غير معمول هنگام فعاليت بدني.
5-ضربان قلب تند.
6-دست ها و پاهاي سرد.
7-سردرد-سرگيجه-احساس سبک شدن سر.
8- ناخن هاي شکننده.
9-وزوز گوش و صداي زنگ در گوش.
10- تحريک پذيري-خواب آلودگي-کاهش توان
يادگيري-کاهش تمرکز.
11- التهاب و دردناک شدن زبان.
12- کاهش اشتها به ويژه در نوزادان و کودکان.
13- درد قفسه سينه.
14- عفونتهاي مکرر.
15- ويار نامتعارف به مواد غيرغذايي مانند يخ، نشاسته و يا خاک.
16- دشوار شدن بلع.
علل کاهش سطح خون
2- جهش رشد در کودکان زير3 سال و نوجوانان.
3- بارداري: زنان حامله و يا شيرده به آهن بيشتري نيز دارند.
4- از دست رفتن خون در قاعدگي ماهانه.
5 -از دست رفتن خون با اهداي خون.
6- از دست رفتن خون به علت خونريزي داخلي: زخم معده، سرطان و تومورهاي کليه و مثانه، مصرف زياد داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي مانند آسپرين و ايبوپروفن (باعث خونريزي از معده و روده ها مي شوند)،هموروئيد(بواسير)، پوليپ روده بزرگ، فيبروئيد رحم، فتق هياتال و سرطان روده بزرگ مي تواند باعث خونريزي داخلي و فقر آهن گردند. خونريزي داخلي خود را بصورت حضور خون در ادرار و مدفوع (مدفوع سياه رنگ) نشان مي دهد.
7- ناتواني در جذب آهن: آهن از طريق روده کوچک جذب مي گردد. در برخي اختلالات روده اي همچون بيماري کرون CROHN جذب مواد غذايي در روده ها دچار اختلال گشته و فقر آهن ايجاد مي شود. همچنين برداشتن بخشي از روده توسط عمل جراحي نيز جذب آهن را کاهش مي دهد.
8-تداخل در جذب آهن از روده ها: مصرف همزمان برخي مواد غذايي با منابع غذايي آهن، جذب آهن را کاهش مي دهند که در ادامه به آنها اشاره خواهيم کرد.
نکته:علت کم خوني در مردان سالم و زناني که دوره يائسگي را پشت سر نهاده اند به احتمال زياد خونريزي داخلي مي باشد.
چه کساني مستعد کم خوني هستند؟
2 -زنان باردار.
3-رژيم غذايي حاوي آهن ناکافي.
4- نوزادان و کودکان. نوزاداني که آهن کافي از طريق شير دريافت نمي کنند و کودکاني که در دوران جهش رشد قرار دارند.
5-گياه خواران: از آنجايي که اين افراد گوشت مصرف نمي کنند و آهن موجود در دانه ها و گياهان به خوبي آهن موجود در گوشت جذب بدن نمي گردد.
6- خانمها. چون بدنشان آهن کمتري ذخيره کرده و حين قاعدگي خون از دست مي دهند.
7-منشاء خونريزي داخلي:زخم معده، تومورها، فيبروئيد رحم، پوليپ قولون(روده بزرگ)، سرطان کولون، هموروئيد و خونريزي روده ها.
عوارض کم خوني درمان نشده:
2-مشکلات زايمان: فقر آهن شديد مي تواند به تولد
نوزاد نارس و يا با وزن کم منجر گردد.
3-مشکلات رشد: در نوزادان و کودکان رشد را به
تعويق مي اندازد.
4- مشکلات عمومي: افزايش ابتلا به عفونتها، کاهش توان يادگيري و حافظه، خستگي و بي حالي و غيره.
اَشکال آهن:
2-آهن فريک Fe+3 (FERRIC)
*نکته:جذب آهن فروس بهتر از آهن فريک صورت مي گيرد.
*نکته:اکثر آهن فروس در آهن هم و اکثر آهن فريک
در آهن غير هم يافت مي شود.
1- آهن هم (HAEM): در گوشت قرمز، مرغ، ماهي و جگر يافت مي شود.(از هموگلوبين و ميوگلوبين گوشت تأمين مي شود)
2- آهن غير هم(NON HAEM): در سبزيجات، گياهان، لبنيات، ميوه ها، غلات، مغزها (آجيل) و تخم مرغ يافت مي شود.
*نکته:هر چه گوشت قرمزتر باشد محتواي آهن آن نيز بيشتر است.
*نکته: مصرف مواد غذايي گوناگون همراه با منابع آهن هم در جذب آهن تداخل ايجاد نمي کند. (بر خلاف آهن غير هم)
*نکته:تنها 20-10 درصد آهن هم مصرفي و تنها 10-2 درصد آهن غيرهم مصرفي جذب بدن مي شوند.
*نکته: آهن هم 25-10 درصد آهن دريافتي و آهن غير هم 90-75 درصد آهن دريافتي روزانه را تشکيل مي دهند.
*نکته:آهن شير گاو و بز منابع خوبي از آهن نمي باشند. چرا که حاوي آهن بسيار اندکي بوده و تنها 5درصد آن جذب بدن مي گردد.
*نکته: آهن موجود در شير مادر از اين قاعده مستثني است. با اينکه سطح آهن در شير مادر نيز اندک است، اما آهن آن مانند آهن هم عمل کرده و تا 50 درصد آن نيز جذب بدن مي گردد.
*نکته:رژيم غذايي غني از آهن بايستي ترکيبي از
غذاهاي غني از آهن هم و غيرهم بطور توأم باشد.
عوامل مؤثر در جذب آهن غير هم:
*ذخيره کم آهن در بدن.
*اسيد هيدروکلريک معده. ( آهن غير هم را به هم تبديل مي کند )
* ويتامين C.
*مصرف همزمان با منابع آهن هم (گوشت قرمز، مرغ و ماهي)
*آمينو اسيدها.
*اسيد سيتريک.
2- فاکتورماي کاهش دهنده جذب آهن غير هم:
مصرف چاي، قهوه و کاکائو. (به علت وجود تانن و فنوليک)
*مصرف شير و پنير.
*کاهش اسيد معده(مصرف آنتي اسيدها)
*اسيد اکساليک (OXALIC) موجود در اسفناج.
*نکته: جذب آهن موجود در اسفناج به علت دارا بودن اسيداکساليک و نيز مصرف همزمان آنها با ماست خيلي کم مي باشد.
*اسيد فيتيک(PHYTIC) موجود در سبوس غلات(پس سبوس بيش از حد با اختلال در جذب آهن وروي مي تواند مضر هم باشد )
*کلسيم، مس، منيزيوم، منگنز و روي در جذب شدن با آهن رقابت مي کنند. بنابراين مصرف زياد هر کدام از آنها به فقر آهن منجرمي گردد.
*افزايش ذخاير آهن در بدن.
*زرده تخم مرغ.
*مصرف آسپرين.
*مصرف فيبر.
*نکته:مصرف گوشت و يا ويتامين C همراه با سبزيجات و ساير منابع آهن غير هم، جذب آهن غير هم را 4 برابر مي کند.
*نکته:چاي و قهوه را حداقل دو ساعت پس از غذا بنوشيد.
*نکته:مصرف همزمان مواد غذايي حاوي کلسيم مانند لبنيات) همراه غذا مي تواند در جذب آهن و حتي در جذب خود کلسيم تداخل ايجاد کند.
منابع ويتامين C:
غذاهاي غني از آهن:
2-گوشت قرمز، ماهي و مرغ.
3- غذاهاي دريايي.
4- ميوه هاي خشک مثل زردآلو؛ آلو و کشمش.
5- سبزيجات (اسفناج و کلم بروکلي)
6- حبوبات و دانه هاي کامل(سبوس دار)
7- نان و غلات غني شده با آهن.
8- مغزها.
*نکته:به علت وجود مقادير زياد ويتامين A در جگر (باعث آسيب به جنين مي شود ) زنان باردار نبايستي از جگر به عنوان منبع آهن استفاده کنند.
عوارض جانبي مکمل هاي آهن:
2-يبوست و يا اسهال.
3-دل درد.
4-تحريک مجاري گوارش.
5-احساس تهوع.
نحوه مصرف:
*نکته:مصرف مکمل هاي آهن را از دوز پايين آغاز کنيد و به تدريج به ميزان توصيه شده توسط پزشکتان دست يابيد.
*نکته:بهتراست مکملهاي آهن را همراه با منابع ويتامين C مصرف کنيد.
*نکته:چنانچه مکملهاي آهن براي درمان کم خوني تجويز مي گردند، بايستي حداقل به مدت 6-3 هفته بطور پيوسته مصرف گردند.
*نکته: تنها 20 درصد آهن موجود در مکملهاي آهن جذب بدن مي گردد.
پس نکات زير را بخاطر داشته باشيم:
1-اسيد سيتريک و اسيد اسکوربيک يا ويتامين ث که در آلو، خربزه، ريواس، انبه، گلابي، طالبي، گل کلم، سبزي ها، آب پرتقال، ليمو شيرين، ليمو ترش، سيب، آناناس، کلم بروکلي، کيوي، گوجه فرنگي، فلفل سبز و توت فرنگي وجود دارند مي توانند عوامل افزايش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
2-اسيد ماليک و اسيد تارتاريک که در هويج، سيب
زميني،چغندر، کدوتنبل، گوجه فرنگي، کلم پيچ و
شلغم موجود است نيز سبب افزايش جذب آهن مي شوند.
3- محصولات تخميري مثل سس سويا نيز در اين دسته از عوامل گنجانده مي شود.
توصيه هاي کلي زير را به کار ببنديد:
2- استفاده از منابع غذايي حاوي ويتامين ث هر وعده غذايي جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال،
گريپ فروت، گوجه فرنگي، کلم، توت فرنگي، فلفل
سبز، ليمو ترش)
3- گنجاندن گوشت قرمز، ماهي يا مرغ در برنامه
غذايي.
4- پرهيز از مصرف چاي يا قهوه همراه يا بلافاصله بعد از غذا.
5- برطرف کردن مشکلات گوارشي و يبوست.
6- تصحيح عادات غذايي غلط (مثل مصرف مواد غير خوراکي ماند خاک، يخ) که خود از علايم کم خوني فقر آهن مي باشند.
7- مشاوره با پزشک و متخصص تغذيه جهت پيشگيري به موقع و يا بهبود کم خوني.
8-استفاده از نانهايي که از خمير ور آمده تهيه شده اند.
9-استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجير خشک و کشمش که منابع خوبي از آهن هستند.
10- استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
11- شست و شو و ضد عفوني کردن سبزي هايي که استفاده مي کنيد.
12- شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهيه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج
13- مصرف روزانه يک قرص آهن از پايان ماه چهارم بارداري تا سه ماه پس از زايمان در زنان باردار.
14- مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذيه تکميلي تا پايان 2سالگي در کودکان.
ولي بخاطر داشته باشيم که اگر کم خوني فقر آهن داريد با غذاي تنها قابل درمان نبوده و لازم است زير نظر پزشک و متخصص تغذيه به مدت نسبتاً طولاني (گاهي3 تا 6 ماه) ازقرصهاي آهن همراه با تغذيه مناسب استفاده نماييد. و وقتي که ميزان آهن خون به حد طبيعي رسيده با غذاي حاوي آهن، آن را نگهداري کنيد.
منبع:نشريه پيام پزشک، شماره 47.
