کارآمدی استراتژی تبلیغی، در دفاع از انقلاب اسلامی (1)

رهیافت هایی از امام خمینی (ره) برای دفاع از آرمان های انقلاب اسلامی با تکیه بر الگوی تبلیغات دینی)
 

چکیده:
 

در این مقاله سعی شده است کارآمدی استراتژی تبلیغ در دفاع از انقلاب اسلامی به عنوان یک استراتژی بنیادی از دیدگاه امام خمینی (ره) استخراج و ترسیم شود. این معیارها با توجه به محتوای سخنان امام خمینی (ره) به دست آمده و سپس در یک الگوی نظری با یکدیگر در ارتباط قرار گرفته است. مجموعه عناصر الگوی مطلوب تبلیغ برای دینداران و در رأس آنها روحانیون یکی از اصلی ترین استراتژی بسط آرمان های اسلامی و دفاع از این آرمان ها در مقابل دشمنان در طول تاریخ بوده است. در این استراتژی، مخاطب با ادله بینه استحکام تفکر دینی در مقابل هرگونه روش ارعاب و خشونت آشنا می گردد و با ارکان دین روبه رو می شود. مولفین این مقاله امیدوارند جامعه دینی ما به ویژه روحانیت بر اساس آموزه های امام خمینی نه تنها این سنت حسنه را به فراموشی نسپارند بلکه با بهره گیری از ابزارهای جدید، هر چه بیشتر به قوت این استراتژی در مقابل سیاست های ارعاب و ترور غرب افزوده و احکام تعالی بخش اسلام و آرمان های رهایی بخش انقلاب اسلامی و امام خمینی را به جهانیان معرفی نمایند.
واژگان کلیدی: استراتژی تبلیغ، انقلاب اسلامی، امام خمینی، تبلیغات دینی

مقدمه
 

اثربخشی تبلیغات مذهبی و موفقیت روحانیون در آن به عنوان یکی از مهم ترین انتظارات نقشی که برای این گروه اجتماعی تعریف شده است، از موضوعاتی است که همواره از دغدغه های خاطر امام خمینی بوده است و ایشان در بیانات خود از بدو ورود به صحنه مبارزات اجتماعی به مناسبت های مختلف گوشه هایی از این دغدغه خاطر را ظاهر کرده است. در این مقاله سعی خواهد شد با استفاده از تحلیل کیفی بیانات ایشان، الگوی مطلوب تبلیغ در مقابل سایر ابزارهای دفاع و نشر آرمان ها و اندیشه ها برای مبلغان مذهبی ترسیم شود و مشخص گردد که متغیرهای مهم و نوع رابطه آنها با یکدیگر به منظور موفقیت مبلغ دینی در انجام وظیفه خود از نظر ایشان به چه کیفیتی است.
در مجموع می توان گفت امام خمینی در استراتژی تبلیغ سعی در پاسخ دادن به پنج سوال اصلی داشته اند. این سوالات به شرح ذیل می باشند:
1. وظایف مبلغان دینی با توجه به نقش آنها و تعدد انتظارات نقش ایشان (مذهبی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، قضایی، اقتصادی و...) چیست؟
2. تبلیغات دشمنان اسلام و انقلاب اسلامی ایران برچه موضوعاتی متمرکز می باشد و آنها با چه اهدافی دست به تبلیغ می زنند و دینداران چگونه باید با این تبلیغات مقابله کنند؟
3. مخاطرات درونی در جهت ایفای نقش روحانی به ویژه به عنوان یک مبلغ کدامند و چه توجهات و وظایفی در این باره متوجه روحانیون است؟
4. اهمیت نقش یک عالم دینی در نظام اجتماعی ایران در دوره پس از انقلاب اسلامی در چه مواردی است و ضرورت توجه روحانیون به این موضوع در چیست؟
5. ابزارهای مختلف تبلیغی که مبلغان دینی و به طور کلی دینداران باید به آنها توجه بیشتری نمایند کدامند و این ابزارها چه نقشی در مبارزات نوین امپریالیسم غرب با اسلام دارند؟
6. در قسمت های آتی تلاش می شود ضمن پاسخگویی به هر یک از سوالات پنج گانه فوق، مشخص شود که این پنج مقوله چگونه با یکدیگر در ارتباط هستند به نحوی که جامعه دینی و عالمان دین با توجه و عمل به آنها، می توانند به عنوان یک مبلغ در نقش خود توفیق حاصل کنند.

الف) کار ویژه های روحانیت در استراتژی تبلیغ
 

بخش اصلی و محور سخنان امام خمینی درباره روحانیون به وظایفی مربوط می شود که از ایشان در نقش خود و به ویژه باز تعریف نقش آنها در دوره پس از انقلاب اسلامی انتظار می رود. این انتظار هم به عنوان یک انتظار مبتنی بر آموزه های مکتب اسلام تعریف شده است و هم به عنوان انتظاراتی که قشرهای مختلف مردم از نقش روحانیت پیدا کرده اند، هرچند بین این دو عملا نمی توان تفکیکی معنادار قائل شد.
این وظایف در دیدگاه امام خمینی از تعدد و تنوع درخور ملاحظه ای برخوردار است که حاکی از سنگینی نقشی است که بر گروه یا قشر اجتماعی روحانیت بعد از انقلاب قرار دارد و می تواند این قشر را با فشار نقش و تعارض نقش روبه رو سازد. تنها بیان تیتروار این وظایف، ده ها صفحه فضای نوشتاری را طلب می کند.
از مهم ترین نکات قابل توجه در این بخش، توجه به شیوه های رفتاری روحانیون است. موارد متعددی از وظایف به رفتار و عمل روحانیون و توجه ایشان به این شیوه ها با توجه به ارزیابی رفتار ایشان از جانب مردم است. توجه به زهد به ویژه زهدی که می توان آن را زهدی این جهانی نامید در بیانات امام خمینی بارها تکرار و بر آن تأکید شده است.توجه به ارزش های فرامادی و مبارزه با خواهش های نفسانی و دوری از منافع شخصی موضوعی است که به دفعات مورد توجه و اشاره ایشان قرار گرفته است.
یکی از نکاتی که از مجموع دیدگاه های ایشان درباره روحانیون می توان دریافت اینکه امام خمینی روحانیت را یک مجموعه یکپارچه و به هم پیوسته قلمداد کرده و وظایفی که برای ایشان برشمرده عمدتا صرف نظر از این است که آیا یک روحانی در محیط نظامی خدمت می کند، در مقام یک مبلغ در یک روستاست، در مقام رئیس جمهور یا نماینده مجلس است و یا در نقش یک معلم. وظایف روحانیون را با توجه به نقش تبلیغی رئیس آنها می توان به شیوه زیر طبقه بندی کرد:

- وظیفه شناختی و واقع گرایی در آن
 

در این رابطه روحانیون باید آنچه در نزد افکار مردم ایران یا افکار عمومی جهانیان به عنوان نقطه کور مطرح است روشن نمایند، در تبلیغ به صحت تبلیغات اهمیت فراوان دهند و در آن مبالغه نکنند. سلامت تبلیغ امری شناختی است که به لحاظ روان شناسی تبلیغات از مهم ترین عوامل موفقیت تبلیغات در بلندمدت ارزیابی می شود. امام خمینی همواره تأکید داشته اند اسلام را آن طور که هست باید عرضه داشت و معرفی کرد. چهره واقعی اسلام را باید ابلاغ کرد.
شناساندن اسلام به سایر ملت ها از دیگر وظایف شناختی است که از دیدگاه امام خمینی روحانیون باید به آن بها دهند. باید احکام اسلام را به مردم بفهمانند و آن چیزی که نادرست و نارواست و در میان مردم جا افتاده است باید تصفیه کنند.
در میان وظایف شناختی، رشد و تکامل فکری روحانیون جوان توسط ایشان مورد تأکید قرار گرفته و همواره بر همکاری و مشورت با افراد مطلع توجه داشته اند. در همین حیطه ثابت کردن مستند دروغ دیگران و پرده برداری از بوق های تبلیغاتی بیگانگان نیز به دفعات مطرح شده است.
گفتن مسائل روز و فراموش نکردن آن و همچنین گفتن مسائل اخلاقی و اعتقادی نیز از دیگر وظایف شناختی است که امام خمینی برای روحانیون و در گفتگوی با ایشان توصیه کرده اند (رک: اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص9-13 و ص21).

- معنویت گرایی
 

دوری از هوا و هوس های نفسانی و توجه به معنویات در برابر مادیات از جمله وظایفی است که امام خمینی همواره به شیوه های گوناگون برای روحانیون مورد تأکید قرار داده اند. به عنوان نمونه ایشان همواره اظهار داشته اند که برای خدا کار کنید و نه برای مقام و منصب، از طمع دوری کنید، از هواهای نفسانی دوری کنید، از خودنمایی بپرهیزید، در زندگی سادگی را پیشه کنید، به معنویات به جای مادیات توجه کنید و معنویت را به مردم بفهمانید، تزکیه نفس را بالاتر از تحصیل علم و حکمت قرار دهید و تحصیل را با تهذیب همراه کنید و از منافع شخصی بپرهیزید (رک: روحانیت طلایه دار اسلام فقاهت از دیدگاه امام خمینی، ص 77-78؛ امام و انقلاب فرهنگی، ص 78؛ امام و روحانیت، ص 47 و ص 75-93؛ تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص3؛ اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص16 و ص 22-27؛ نقش روحانیت در اسلام، ص 48).
اینها مجموعه ای است که در بین مجموع وظایف روحانیون از دیدگاه امام خمینی می توان آنها را تحت عنوان معنویت گرایی گروه بندی کرد.

- عمل گرایی
 

عمل گرایی به معنای محدود نشدن در حوزه فکر و نظر و وارد صحنه و میدان عمل شدن، یکی از محورهایی است که در دیدگاه های امام خمینی درباره وظایف روحانیون مشاهده می شود. در این رابطه به عنوان نمونه می توان به موارد زیراشاره کرد:
* اهمیت تبلیغ عملی (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص10).
* ورود به میدان عمل در لحظه ضرورت (روحانیت طلایه دار در اسلام فقاهت از دیدگاه امام خمینی، ص57، 61)
* اهمیت عمل و حل گرفتاری های مسلمین (امام و انقلاب فرهنگی، ص89-87).
* هم زمانی علم و عمل (امام و انقلاب فرهنگی، ص5).
* کفر ستیزی و آرام نماندن در برابر ستم ستمکاران (امام و روحانیت، ص56).
* پشتیبانی از استقلال کشورهای اسلامی (امام و انقلاب فرهنگی، ص99-105).

- وحدت گرایی
 

می توان گفت وحدت و تأکید امام خمینی بر آن موضوعی است که احتمالا بیش از هر موضوع دیگری از جانب ایشان مورد تأکید قرار گرفته است. وحدت میان روحانیون، وحدت میان مردم، وحدت روحانیون و مردم، وحدت حوزه و دانشگاه یا به تعبیر ایشان وحدت فیضیه و دانشگاه و وحدت کشورهای اسلامی از زمینه هایی هستند که در آنها اهمیت وحدت توسط ایشان مورد یادآوری و تأکید قرار گرفته است. در همین زمینه می توان به برخی موارد اشاره کرد:
* هماهنگی بین همه نهادها در تبلیغ (درس هایی از وصیتنامه امام خمینی، ص92،93).
* حفظ وحدت در برابر تبلیغات دشمنان (درس هایی از وصیتنامه امام خمینی، ص93،92).
* طرد و دور نکردن دانشگاهیان، وحدت حوزه و دانشگاه، پیوند با دانشگاهیان و جوانان،
شکستن سد بین فیضیه و دانشگاه (امام و روحانیت، ص60، 454-456؛ امام و انقلاب فرهنگی، ص150-154).
* همه یک هدف را دنبال کردن (امام و انقلاب فرهنگی، ص114).
* حفظ جماعات (امام و انقلاب فرهنگی، ص114؛ درس هایی از وصیت نامه امام، ص88).
* پیوند و انسجام با مردم (امام و انقلاب فرهنگی، ص106).
* حفظ وحدت کلمه و... (امام و انقلاب فرهنگی، ص106؛ درس هایی از وصیتنامه امام خمینی، ص89، 90).

- کمیت گرایی توأم با کیفیت
 

کمیت گرایی در اینجا نه به معنای غلبه کمیت بر کیفیت بلکه تنها نشان دهنده یکی از ابعاد مورد نظر امام خمینی در تبلیغات توسط روحانیون است. در واقع بر اساس این متغیر مشخص می شود که ایشان همواره بر گسترش تبلیغات و اکتفا نکردن به آنچه هست توجه داشته و خواهان افزایش حجم تبلیغات موجود بوده اند. این متغیر را می توان در اشاره های ایشان به مواردی نظیر موارد ذکر شده در زیر یافت:
* دامنه دار کردن تبلیغات (امام و روحانیت، ص59).
* حجم زیاد تبلیغات و توجه به ایجاد مجامع تبلیغات (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص5).
* احتیاج به مجالس تعزیه و روضه بیشتر از گذشته (درس هایی از وصیتنامه امام خمینی، ص39-50).
در عین حال علاوه بر این به طور مستقیم و غیر مستقیم می توان کیفیت گرایی را در بسیاری از گفته های ایشان یافت. به عنوان مثال برخی اشاره های ایشان در این رابطه عبارتند از:
* محتوا دادن به صورت ها (نقش روحانیت در اسلام، ص59، 60).
تصفیه آن چیزی که نارواست و... (امام و روحانیت،ص9 و ص24-30
منبع: 15 خرداد شماره 15