در سرزمين هزار معبد

تايلند کشوري است سرسبز و زيبا، با مناظري بکر و نابعي حاصلخيز. که در سالهاي اخير توانسته در پرتو رشد و شکوفايي اقتصادي و صنعت توريست، به يکي از کشورهاي مطرح در جنوب شرق آسيا مبدل گردد. تايلند علي رغم اشتهار و بدنامي به شيوع و وجود برخي ناهنجاريهاي اجتماعي و مفاسد اخلاقي، داراي مردمي معتقد به آيين بودا و پايبند به بسياري از اصول و عقايد مذهبي و اخلاقي که به دليل کثرت معابد و پرستشگاههاي فراوان، آن را «سرزمين معابد طلايي» نيز ناميده اند. در کنار مکتب بودا، اسلام به عنوان دومين دين، بر تارک اين سرزمين مي درخشد. نفوذ و گسترش اسلام و تشيع در تايلند مرهون تلاشها و لياقت مردي ايراني و عالمي متفکر به نام شيخ احمد قمي است که حدود 400 سال پيش وارد خاک سيام گرديد و ثمره آن نفوذ در دربار پادشاه و رسيدن به مقام شيخ الاسلامي سيام بود. اکنون به برکت اسلام، مساجد زيبا و پررونقي در جاي جاي آن ديار بنا شده است.

وضعيت جغرافيايي
 

تايلند با 63 ميليون نفر جمعيت و با مساحتي برابر با 513/115 کيلومتر مربع يعني در حدود يک سوم خاک ايران، در جنوب شرق آسيا واقع شده است. پايتخت آن، بانکوک حدود 10 ميليون نفر جمعيت اردو شهري است بسيار شلوغ و البته مدرن، با مراکز تجاري فراوان و برجهاي سر به فلک کشيده. اين کشور از طرف غرب و شمال با کشور ميانمار(برمه)، از شمال و شمال شرق با لائوس، از جنوب شرق با کامبوج و از جنوب با کشور مالزي همسايه مي باشد.

زبان
 

زبان تايي، زبان رسمي و ملي تايلند مي باشد.اين زبان، بسيار سخت و دشوار با آواهاي فراوان است. به اعتراف تايلندي ها زبانشان بسيار پيچيده و مشکل است و اگر کسي بخواهد آن را بياموزد، بايد وقت زيادي جهت تعليم آن صرف نمايد. انگليسي، زبان دوم اين کشور محسوب مي گردد و آمريکا و انگليس مراکز متعددي جهت تعليم اين زبان در تايلند تأسيس کرده اند.

مذهب
 

مذهب رسمي تايلند، کيش بودايي است که 90 درصد مردم، پيرو آن هستند. اسلام نيز به عنوان دين دوم کشور به شمار مي رود.

نظام حکومتي
 

نظام حکومتي تايلند، سلطنتي مشروطه است. پادشاه، رياست شوراي سلطنتي را برعهده دارد و به عنوان حامي مذهب شناخته مي شود. نخست وزير نيز هدايت قوه مجريه را برعهده دارد. پادشاه در تايلند، چهره اي مقدس و نماد وحدت ملي است و مصونيت قضايي کامل دارد و علي رغم وقوع حدود 71 کودتا توسط افسران ارتش در اين کشور، فقط شخص نخست وزير ساقط گرديده و هيچ گونه اهانت و تعرضي به خانواده سلطنتي نشده.

وضعيت مسلمانان
 

براساس آخرين آمار دولتي، حدود 6 درصد از جمعيت تايلند را مسلمانان تشکيل مي دهند؛ اما بنا به آمار ارائه شده از سوي مسلمانان، تعداد واقعي آنها بين 10 تا 15درصد کل جمعيت تخمين زده مي شود که حدود 3 دهم درصد آنها را شيعيان تشکيل مي دهند. براساس قانون اساسي تايلند، آزادي مذهب تا جايي که به مقررات جامعه آسيب وارد نگردد، رعايت مي شود و به همين دليل، مسلمانان از آزادي عبادت و فعاليت تبليغاتي مذهبي برخوردارند. همچنين در عرصه هاي سياسي نيز حضوري فعال دارند. علاوه بر آن، همه ساله جمعي از مشتاقان به معارف اهل بيت سلام الله عليهم و با عشق کسب دانش و معرفت راهي ايران مي شوند. نبايد اين نکته را ناديده انگاشت که اگر اکنون دين اسلام به عنوان دومين دين اين سرزمين به رسميت شناخته شده، حاصل تلاشهاي عالمي ايراني به نام شيخ احمد قمي است که 400 سال پيش وارد سيام (تايلند) گرديد.

شيخ احمد قمي کيست؟
 

شيخ احمد قمي، مسلمان ايراني است که در سال 1543م در قم ديده به جهان گشود. وي در 1605 يعني زماني که کشور تايلند از زير سلطه پانزده ساله برمه اي ها آزاد شده بود، به قصد ترويج عقايد شيعي و همچنين تجارت، به آيوتايا- پايتخت وقت سيام- مهاجرت کرد. وي پس از مدتي توانست با توجه به مديريت و درايت خود در دربار نفوذ نمايد و از پادشاه وقت يعني «نارسون» کبير، اجازه نامه دريافت کند و عهده دار يکي از مقامات عالي رتبه سيام گردد.
شيخ احمد با بانويي جوان از آيوتايا به نام «جوري» که از خاندان سلطنتي بود، ازدواج کرد و از او داراي دو پسر و يک دختر شد. پسر بزرگتر وي «جوئي» نام داشت. از پسر دوم او که در سنين نوجواني درگذشت، اطلاع زيادي موجود نيست. دختر او نيز «چاي» ناميده شد. اين خانواده پايه گذار خاندانهاي بزرگ «بوناگ» (Bunnag) و احمد چولاي مي باشند که هنوز هم در تايلند صاحب نام و داراي مناصب عالي هستند.
شيخ احمد پس از يک دهه اقامت در آيوتا، علاوه بر انجام مأموريت اسلامي خود، يعني تبليغ و ترويج دين اسلام و مذهب تشيع، در فعاليت هاي تجاري و بازرگاني نيز به پيشرفت زيادي رسيد. نسلهاي پس از او نيز توانستند از قرن 17 تا عصر حاضر، آوازه و نام بلند او را زنده نگه دارند و آنان نيز چون جد خود، داراي موقعيت ممتاز اجتماعي و سياسي در تايلند شوند.
شيخ احمد قمي طي شش دوره پادشاهي سيام، ارتباطات نزديکي با دربار و پادشاهان وقت داشت. وي در دوران سلطنت شاه «فاراسوام سنگدوم» (phrachao songdeum) به سمت مشاور عالي وي و وزير خزانه داري منصوب و مسئوليت تمامي امور مربوط به تجارت خارجي را برعهده گرفت. در همين دوره بود که وي به خاطر مساعي خود جهت توسعه بنادر به دستور پادشاه به مقام «پيا شيخ احمد راتنارج ستي»(1) يا «انسان بزرگ» که از القاب درباري بود نايل گشت. از اين پس وي موظف شد در کنار ساماندهي تجارت خارجي، مشاجرات بين خارجيان را نيز حل و فصل کند.
شيخ احمد قمي اولين کسي بود که در زمان رياست جامعه مسلمانان سيام به مقام «چولاراج مونتري»(2) يا شيخ الاسلامي رسيد؛ منصبي که براساس آن اجازه يافت تا مذهب شيعه دوازده امامي را به جامعه تايلند معرفي کند. نهاد شيخ الاسلامي که به نحوي وزير امور مسلمانان به حساب مي آيد و تا قبل از شيخ احمد وجود نداشت، در زمان وي تأسيس گرديد. اين نهاد هنوز هم به کار خود ادامه مي دهد. رابطه مسلمانان و بودائيان بر اساس احترام و بردباري بنا شده بود. تا سال 1945، خانواده سلطنتي، حکم شيخ الاسلامي را تنها براي شيعيان که از نوادگان شيخ احمد بودند، تفويض مي کردند؛ لذا تنها چهار نفر شيخ الاسلام اخير، سني مذهب مي باشند و ما قبل آنها (13 نفر) شيعه بوده اند. محل کار و زندگي شيخ احمد، در محله «گايي» (chayee) از نقاط معروف آيوتايا بود. با ورود شيخ احمد به آيوتايا و تشکيل تأسيسات اسلامي، در اين ناحيه براي نخستين بار اسلام به صورت جدي رايج شد. مذهب شيعه، خط عربي و زبان فارسي به دليل نفوذ وي و پيروانش در اين کشور گسترش يافت به گونه اي که مسلمانان تايلند، واژه «نماز» را به همين شکل فارسي مي شناسند و کساني که عربي مي دانند، واژه «صلاه» را به کار مي برند.

فرزندان شيخ احمد قمي
 

فرزندان و نوادگان شيخ احمد، هر کدام به دليل لياقت و شايستگي خود توانستند راه او را ادامه دهند و در مقاطعي به عنوان شيخ الاسلام تايلند برگزيده شوند. از جمله آقا محمد، برادرزاده شيخ احمد با «چاي» دختر شيخ احمد ازدواج کرد. ثمره اين ازدواج دو پسر بود که پسر کوچک وي به نام «کيائو» بعدها رهبر جامعه مسلمانان تايلند و جانشين شيخ احمد در دوران پادشاهي «ناراي» گرديد. پسر بزرگ وي نيز به نام «راي» در زمان سلطنت همين پادشاه مانند برادرش شيخ الاسلام شد.
پس از فوت فرزند شيخ احمد، يعني «تون چونئن» فرزند وي يعني نوه شيخ، به نام «سامبون» جانشين پدر شد و به سمت وزير امور شهري انتخاب گرديد. پس از آن پسر ارشد او «جاي» جانشين سامبون گرديد. پسر کوچک وي نيز رئيس گارد مسلح قصر بود که در عنفوان جواني درگذشت.

تغيير مذهب برخي نوادگان شيخ احمد
 

برخي از نوادگان شيخ احمد قمي، از نسل چهارم فرزندان وي، تغيير مذهب دادند در اين مقطع «جاي» يعني پسر ارشد سامبون، نوه شيخ احمد، در ابتدا در دربار پادشاه ناراي بود. وي نيز همانند اعقاب خود، مراحل رشد را طي کرد و در سالهاي 1758- 1733 به سمت فرماندهي نگهبانان قصر سلطنتي و فرمانده نيروهاي داوطلب ضد ژاپني گمارده شد. اهميت دوران زندگي «جاي» به دليل نقش وي در شکل گيري اولين نسل بودايي در خاندان شيخ احمد قمي است. ماجراي تغيير مذهب بدين گونه است که پادشاه به دنبال رهايي از يک بيماري و براي ابراز تشکر و سپاس از بودا در يکي از معابد، مراسم مذهبي بزرگي برپا داشت و از تمامي دولتمردان و اعضاي دربار سلطنتي به استثناي «جاي» براي شرکت در آن دعوت کرد.
»جاي» از اين کار به شدت ناراحت شد و در ملاقاتي با پادشاه دليل اين امر را جويا گرديد. پادشاه علت دعوت نکردن وي را مليت ايراني و مذهب او عنوان کرد و گفت تا زماني که وي ايراني و شيعه باشد، نمي تواند در مراسم مذهبي دربار شرکت کند. از اين پس «جاي» براي حضور بيشتر در کنار شاه، طي مراسمي رسمي در معبد بودائيان، مذهب بودا را پذيرفت و به تابعيت سيام درآمد. اين امر موجب گرديد که اولين انشعاب مذهبي در ميان نوادگان شيخ احمد قمي پديدار گردد؛ انشعابي که تا زمان حاضر ادامه دارد. بزرگترين فرزند وي، دختري بود به نام «کيائو» که وي به کيش بودايي درآمد؛ اما يکي از پسران او به نام «شي ين» بر مسلماني خويش استوار ماند و بعدها رهبر جامعه مسلمانان سيام و آخرين شيخ الاسلام دوره تاريخ آيوتايا گرديد. پسران «شي ين» راه پدر را دنبال کردند و تا چندين نسل، فرزندان وي منصب شيخ الاسلامي را عهده دار بودند.
پس از انشعاب در مذهب نوادگان شيخ احمد، نسل بعدي نوادگان او شکل گرفت. در اين مقطع، چهارمين فرزند «جاي» که «سون» نام داشت، همانند پدر به مسلک بودايي درآمد و در خدمت شاه بود و به دليل خدمات شايسته به لقب «فياسانيهار پادهورن»(3) يا «مقام بزرگ» مفتخر شد. «سون» پنج فرزند داشت. سه دختر او توسط برمه اي ها به اسارت گرفته شدند و دو پسر او به نامهاي «بوناگ« و «بومنا» به شهر راجبوري مهاجرت کردند و از مرگ رهايي يافتند. امروزه «بوناگ» جد خانواده بوناگ مي باشد که فرزندان و نوادگانش در تاريخ معاصر تايلند نقش برجسته و ممتازي برعهده داشته اند.
«شي ين» پسر ديگر «جاي: که همچنان تابع دين اسلام بود، علاوه بر منصب شيخ الاسلامي، مسئوليت خزانه داري سلطنتي را نيز برعهده داشت. پسرش «کيائو گورن» نيز به منصب شيخ الاسلامي و رهبري جامعه مسلمانان سيام در زمان شاه راماي رسيد.
ديگر نوادگان شيخ احمد نيز در دوره هاي بعد و در زمان سلاطين عصر، به مناصب بالايي رسيدند و مقام شيخ الاسلامي را عهده دار بودند. از جمله: نسل مسلمانان شيخ احمد، در دوران سلطنت شاه راماي ششم به رهبري «احمد چولاسون» به مناصب بالايي رسيدند و پس از فوت وي، برادرش «قاسم احمد چولا» رهبري جامعه مسلمانان سيام را برعهده گرفت. وي همچنين به سمت سرپرستي اداره مسلمانان درآمد و به وزارت دادگستري نيز منصوب گرديد. وي در اوايل دوران سلطنت پادشاه فعلي تايلند فوت کرد. پس از فوت قاسم، پسرش «سورن احمد چولا» جانشين عموي خود شد. وي آخرين شيخ الاسلام شيعه دوازده امامي عصر سيام است.
«سورن احمد چولا» در اوايل دوران سلطنت شاه کنوني درگذشت و پسر کوچکتر وي يعني «کراساي چالارتار»(Krasae Chularatr) رهبري جامعه شيعه جعفري را طي سالهاي 1972- 1946 به عهده داشت و زماني نيز به عنوان نماينده دولت تايلند در امور زائران مکه در عربستان برگزيده شد. در سال 1932 با ايجاد تغييرات در قانون اساسي، عنوان «چولا راجمونتري»(Chula Rajmontri) يعني رهبري جامعه مسلمانان منسوخ و به دفتر شيخ الاسلامي تبديل شد. شاخه ديگر از خاندان شيخ احمد که شيعه باقي ماندند، حدود 350 سال، منصب رهبري جامعه مسلمانان سيام (منصب شيخ الاسلامي) را به عهده داشتند و با درايت و مديريت صحيح خود، همواره عامل وحدت در ميان مسلمانان و رشد و تقويت آنها بودند.
در حال حاضر مقبره شيخ احمد قمي در دانشکده تربيت معلم شهر آيوتايا، واقع در 80 کيلومتري بانکوک قرار دارد. اين مقبره همچون مزار يکي از مهمترين شخصيت هاي سياسي و فرهنگي تايلند به شمار مي رود و به سبک معماري اسلامي تزيين گرديده است. گنبد طلايي بنا و معماري ويژه اش به خوبي هويت اسلامي و خصيصه هاي فرهنگي شيخ احمد قمي را بازگو مي نمايد. همه ساله در 27 مه، آيين گراميداشت شخصيت شيخ احمد در کنار مقبره وي و با حضور نوادگان مسلمان و بودايي اش، شخصيت هاي سياسي و فرهنگي تايلند و ايران و علاقه مندان به اين عالم بزرگوار برگزار مي گردد.

ايران و تايلند
 

تايلند برخلاف ديگر کشورهاي جنوب شرق آسيا که ساليان دراز تحت سلطه استعمار غرب بود، هرگز مستعمره واقع نگرديد. مسلمانان در اين کشور که محل تلاقي اسلام و بوديسم مي باشد، ساليان متمادي با فرهنگ و تمدن اسلامي که از ريشه هاي تاريخي و گسترده برخوردار بود، در کنار ديگر اديان، آزادانه زندگي مي کردند و تاريخ گذشته اين کشور نشان از مراودات گسترده اي ميان مسلمانان و اقوام بودايي به ويژه ايرانيان با مردم اين سرزمين دارد و همان طور که ذکر شد، ايرانيان در بخشي از تاريخ اين کشور که دوران طلايي فرهنگ و تمدن آن نيز به شمار مي آيد، يعني در دوره «آيوتايا» در ساختار فرهنگي، سياسي و تمدن اين سرزمين نقش سازنده و ماندگاري را برعهده داشتند. گرچه شبه قاره هند فاصله عظيمي از نظر جغرافيايي ميان ايران و تايلند به وجود آورده، اما واقعيت اين است که دو کشور در مسير تاريخي و اجتماعي خود صفات مشترکي را از خود بروز داده و با حوادث همانندي روبرو گرديده اند و از اين نظر مي توان اين دو ملت را داراي روحيه مشترکي دانست.
منابع:
1- Phya sheikh Ahamad Rattana Raj Sette
2- Chula Rajmontri
3- Phya saneyhar pudhorn
منبع:یزدان پرست، حمید؛ (1387) نامه ایران؛ مجموعه مقاله ها، سروده ها، و مطالب ایران شناسی، جلد چهارم، به کوشش حمید یزدان پرست، تهران، اطلاعات، چاپ یکم.