نویسنده: مهدی رنجبریان
(نگاهی تاریخی به کتاب حکومت اسلامی)
تکثیر نوارها و انتشار کتاب حکومت اسلامی
حجت الاسلام سید حمید روحانی در این باره می نویسد :
بیش از دو روز از طرح بحث حکومت اسلامی نگذشته بود که در صدد برآمدیم بحث مزبور را از نوار پیاده کرده هر چه سریع تر تنظیم و چاپ کنیم و برای توزیع در
مراسم حج به مکه بفرستیم...نیروی جوان و مبارز حوزه نجف را بسیج کردیم و گروهی را مسئول پیاده کردن نوارهای بحث حکومت اسلامی ودسته ای را مسئول امور چاپ قرار دادیم. نگارنده نیز مسئولیت تنظیم، تدوین و تیترگذاری آن را بر عهده گرفت و به این ترتیب کار به سرعت و موفقیت پیش رفت و فقط پنج روز از طرح بحث حکومت اسلامی از طرف امام گذشته بود که اولین جزوه آن که شامل درس 1 و 2 بود از چاپ درآمد که موجب شگفتی و حیرت عموم افرادی که در جریان کار قرار داشتند، واقع شد...مجموع بحث امام درباره حکومت اسلامی، دوازده درس بود که در شش جزوه تدوین و تنظیم گردید و فقط سه جزوه آن به مراسم حج آن سال رسید و در حد وسیعی همراه با خود نوار میان زائران خانه خدا پخش شدو از طریق آنان به ایران فرستاده شد. (1)
بدین ترتیب مباحث حکومت اسلامی را، نخستین بار یاران امام در بهمن 1348 در نجف اشرف (چاپخانه آداب)، منتشر کردند و به دست مسلمانان کشورهای مختلف رسانیدند. روی جلد این جزوه ها آمده است: «حکومت اسلامی یا ولایت فقیه»وذیل آن نوشته شده :
مجموعه درس های حضرت آیت الله العظمی الامام الخمینی متع الله المسلمین بطول بقائه الشریف که در موضوع ولایت فقیه تحت عنوان حکومت اسلامی در نجف اشرف ایراد فرمودند.
وزارت امور خارجه رژیم شاه در نامه ای به ساواک راجع به این جزوه ها می نویسد:
در تاریخ 48/11/22 در برخی از مساجد کویت جزوه ای به زبان فارسی که در نجف طبع شده و حاوی درس هایی است که خمینی تحت عنوان«حکومت اسلامی یا ولایت فقیه» ایراد نموده، بین حاضرین توزیع شده...به نظر می رسد که خمینی بعد از مدت ها ضمن بیان مسائل مذهبی، مطالبی را که کاملا علیه ایران است اظهار می دارد و درجزوه پیوست چندین جا حملات ناروا به ایران کرده است.
بعد از اینکه این جزوه ها چندین بار در نجف به چاپ رسید، آقای جلال الدین فارسی درس های امام را به شکلی دیگر در بیروت منتشر کرد. ایشان در خاطرات خود می گوید:
در شهریور 1349 که در نجف مشرف بودم، حجت الاسلام آقای دعایی به بنده گفتند : «به حضرت امام پیشنهاد شده است تا شما درس های ولایت فقیه را پس از حذف مطالب تکراری که در هر جلسه درس ضرورت می یابد، به صورت کتابی در آورید و ایشان موافقت فرموده اند. »متن پیاده شده درس ها (2)را هم دادند. درس ها قبل یک بار در نجف چاپ شده بود...در پائیز 1349 دربیروت کار تدوین کتاب را به پایان برده نام حکومت اسلامی بر آن نهادم و خدمت امام در نجف فرستادم. چند هفته بعد آن را توسط مسافری به بنده بازگرداندند در حالی که با خط مبارک دو سه جایی را اصلاح فرموده دعای آخر آن را افزوده بودند. مبلغی هم برای چاپ آن مرحمت کرده بودند. با
حجت الاسلام آقای اعلمی صاحب دارالنشر معروف در بیروت، وارد مذاکره شدم...و چاپ آن را به طور سری و دور از چشم سازمان امنیت لبنان به انجام رساندیم...تبلیغات و هرگونه اقدام درجهت نشر آرای امام با خصومت یا دسائس مخالفان روبه رو می گشت. امام در لبنان هیچ مقلدی هم نداشتند. «حکومت اسلامی»در چنین شرایط سخت و با همت و استقبال ازخطری که آقای اعملی نشان داد ازچاپ بیرون آمد و مخفیانه و از راه های مختلف به ایران و آشکار به کشورهای اروپایی و امریکا و پاکستان و افغانستان و عراق و کویت راه یافت. (3)
چاپ های بعدی کتاب حکومت اسلامی بر اساس نسخه تدوین شده توسط آقای فارسی صورت گرفته و اکنون نیز با همان اسلوب به چاپ می رسد. طبیعی است که این چاپ با آنچه نخستین بار در نجف به چاپ رسید، تفاوت هایی دارد. زیرا در چاپ نجف، با توجه به محدودیت زمانی، مطالب از نوارها پیاده شده و با کمترین تغییرات به صورت جزوه به چاپ رسید اما در چاپ بیروت، فرصت بیشتری بوده و از همان ابتدا، بنا بر عبارت پردازی و مختصری تغییرات عبارتی و جابه جا کردن مطالب بوده است.
یک غفلت بزرگ
فقیه»را در اندیشه سیاسی امام خمینی کمرنگ نمایند.
پاسخی که در درجه اول به این مسأله داده می شود، این است که این یک بحث لفظی و بی فایده است ؛زیرا مقصود امام از«ولایت فقیه» در نامه مورد اشاره، همان است که قبلا در جلسات درس ولایت فقیه در سال 1348 مطرح کرده بودند و در سال هایی که رهبری نظام اسلامی را به عهده داشتند، بارها بر همان مبنا عمل کرده اند که مجموع این اقدامات (بالغ بر 180 مورد)، قبلا توسط نگارنده در کتابی جمع آوری شده است. (4)اگر هم فرض شود که امام در اواخر عمر مبارکشان این مسأله را مطرح کردند، باز هم از اعتبار علمی این نظریه کاسته نمی شود، زیرا در سیر تحقیقات و پژوهش های علمی، به ویژه در علوم نظری، این مسأله برای عموم اندیشمندان پیش می آید که بسیاری از نظریاتشان در طول زمان تکمیل می شود.
اما نکته مهم دیگری که در این تحقیق به دست آمدم و امید است مورد توجه اصحاب فکر قرار گیرد این است که امام حتی اصطلاح «ولایت فقیه» را هم در همان درس های سال 1348 به کار برده اند، لکن این نکته مهم و حساس در تدوین کتاب توسط آقای جلال الدین فارسی، حذف شده و خسارت تاریخی بزرگی را موجب شده است. تعبیر«ولایت فقیه»درنخستین چاپ درس های ولایت فقیه که توسط حجت الاسلام سید حمید روحانی در نجف صورت گرفت و در آن، اکثر مطالب درس های امام بدون تغییر از نوار پیاده و منتشر شد، امده است. امام در آخرین جلسه درس ولایت فقیه در تاریخ 1348/11/19 فرمودند:
همان طور که قبلا عرض کردیم، موضوع ولایت فقیه چیز تازه ای نیست که ما آورده باشیم بلکه این مسأله از اول مورد صحبت و اختلاف بوده، موضوع ولایت مطلقه فقها از اول مورد بحث بوده منتهی آقایان از بردن اسم آن مضایقه داشته اند. (5)
این مطلب توسط آقای فارسی به این صورت تنظیم شده :
همان طور که قبلا عرض کردم موضوع ولایت فقیه چیز تازه ای نیست که ما آورده
باشیم بلکه این مسأْله از اول مورد بحث بوده است. (6)
و ادامه مطلب که حاوی نکته بسیار مهمی بوده، حذف شده است. زهی تأسف!
البته ارزش کار جناب آقای فارسی در جای خود محفوظ است وایشان کار تدوین، عبارت پردازی، دسته بندی مطالب و مرتب سازی آنها را به خوبی انجام داده اند. امابر مسئولان مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی است که با بررسی کتابی که اکنون توسط آن مؤسسه به نام ولایت فقیه منتشر می شود. و تطبیق دقیق و کارشناسانه آن با متن درس های امام که نزد یاران نزدیک امام موجود است، (7)این قبیل اشکالات را برطرف نمایند.
چاپ های مختلف کتاب قبل از انقلاب اسلامی
علمیه از مسائل سیاسی و اجتماعی ودامن زدن به مسائل غیر اخلاقی در جامعه، مطرح شده است. بعد از این مباحث آمده است:
قائد بزرگ اسلام (متع الله المسلمین بطول بقاء وجوده الشریف)که با استعمار و دشمنان دیرینه اسلام، مبارزه آشتی ناپذیر دارند و در این راه به زندان و تبعید تن درداده به مزدوران استعمار صریحا اعلام داشتند که : «من اکنون قلب خود را برای سرنیزه های شما حاضر کردم ولی برای قبول زورگویی ها و خضوع در مقابل جباری های شما حاضر نخواهم کرد»(اعلامیه معظم له به مناسبت فاجعه فیضیه فروردین 42)(8)
پس از این فرازها در حدود سه صفحه، به معرفی امام و مبارزات و روشنگری های ایشان پرداخته شده و در پایان امده است :
باشد که جامعه روحانیت و ملت اسلام در پرتو راهنمایی های خردمندانه و رهبری های ارزنده و مدبرانه قائد عظیم الشأن اسلام حضرت امام خمینی که مجدد قرن ما و از ذخائر گرانبها و ارزنده پروردگار مهربان است، از این نابسامانی، سرگردانی، ذلت و استعمارزدگی رهیده زنجیرهای سیاه استعمار را پاره کرده استقلال، آزادی، مجد و عظمت از دست رفته خود را باز یابند. (9)
تاریخ این مقدمه، ذی الحجه الحرام 1392 است. (10)
استقبال گسترده مردم از بحث های حکومت اسلامی و نیز ممانعت رژیم از انتشار رسمی آن، سبب شده بود که این بحث ها بارها به صورت های مختلفی (به تناسب امکانات)، گاهی تک درس یا چند درس، کپی و غیره نیز منتشر شود. (11)
چاپ عربی کتاب نخستین بار هم زمان با اولین چاپ فارسی آن با تلاش حجت الاسلام سید حمید روحانی و ترجمه آیت الله معرفت (12)در نجف در سال 1348 در 5 جلد منتشر شد. غیر از جلد چهارم که شامل درس های نهم و دهم می باشد، سایر مجلدات، با مقدمه ای مستقل، با ادییاتی حماسی، بسیار تند و ضد رژیم شاه، با امضای ناشر(13)به چاپ رسیده اند. مقدمه جلد اول با عنوان «صرخه الحق» با این عبارات آغاز می شود:
فی ذلک الیوم الرهیب، الذی قام الشاه العمیل المجرم بخنق الحریه، التی انتفض بها الشعب الایرانی الغیور و اخمد الاصوات بقوه النار و الحدید القاسیه اصدر اوامره الجهنمیه باعدام جماعات المسلمین و آحادهم و ملأ سجونه بدعاه الحریه و الاستقلال الوطنی و کانت ضجه المعذبین فی طوامیره تبلغ عنان السماء...(14)
وزارت امور خارجه در نامه ای به ساواک راجع به چاپ عربی این کتاب نوشته است :
نشریه ولایت فقیه که یک نسخه متن عربی آن را به سفارت شاهنشاهی در بغداد فرستاده است و ناشر مقدمه ای که هدف و منظور آن حمله به دولت شاهنشاهی ایران است بر آن نوشته است، عین نسخه مزبور به پیوست ارسال می گردد.
این کتاب به زبان اردو نیز در همان سال ها به چاپ رسیده است. (15)در شناسنامه کتاب، نام «محمد منیر سیالکولی»به عنوان کاتب (این چاپ، به صورت خطی است)و«کتب خانه شاه نجف»به عنوان ناشر آمده است.
پی نوشت ها :
1. سید حمید روحانی، همان، ص 731.
2. همان متنی که توسط حجت الاسلام سید حمید روحانی در نجف به چاپ رسید.
3. جلال الدین فارسی، زوایای تاریک، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، 1373، ص 140.
4. رک: مهدی رنجبریان، ولایت مطلقه، قانون اساسی و امام خمینی، قم، نشر ظفر، 1381.
2. جزوه ولایت فقیه، درس دوازدهم، ص 64.
6. امام خمینی، همان، ص 113.
7. شنیده شد که اخیرا نوار آن درس ها نیز در اختیار مؤسسه قرار گرفته است.
8. نامه ای از امام موسی کاشف الغطاء، بی جا، بی تا، ص 226.
9. همان، ص 229.
10. برابر با 1351 شمسی. کتاب جهاد اکبر مجموعه بیانات اخلاقی و سازنده امام در خلال درس هایی است که در نجف اشرف داشته اند. این مطالب توسط حجت الاسلام سید حمید روحانی جمع آوری و با همان مقدمه ای فرازی از آن در متن آمده است، توسط نامبرده با عنوان مبارزه با نفس جهاد اکبر در چاپخانه آداب نجف اشرف به چاپ رسید.
11. جلال الدین فارسی، همان، ص 141.
12. رسول جعفریان، جریان ها وسازمان های مذهبی سیاسی ایران، قم، مؤلف، 1385، ص 237.
13. این مقدمه ها توسط حجت الاسلام سید حمید روحانی نوشته شده است.
14. محاضرات فقیه حول الحکومه الاسلامیه و ولایت الفقیه، ج1، ص 3. ترجمه :«در این روزهای ترس و وحشت که شاه مزدور و جنایتکار برای سلب آزادی که ملت غیور ایران برای آن قیام کرده، تلاش می کند و صداها رابا قدرت آتش و آهن خفه کرده و اوامر جهنمی خود را مبنی بر اعدام مسلمانان صادر کرده و زندان هایش را از منادیان آزادی و استقلال میهن پر کرده و صدای ناله مبارزان تحت شکنجه در زندان هایش به آسمان رسیده...»
15. چند نسخه از این چاپ در کتابخانه بنیاد تاریخ پژوهی ایران معاصر نگه داری می شود.
.jpg "معنی اسم نارین و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم آرنیکا و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم آرنا و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
