همه چيز درباره ماه تير
نويسنده:نازيلا ناظمي
افسانه نبرد ايزد باران با ديو خشكسالي
اين ايزد در ميان ايرانيان باستان و عقايد زرتشتي از جايگاه بسيار والايي برخوردار بوده و به همين دليل يكي از مهم ترين يشت هايي اوستا تعلق به اين ايزد دارد.در تير يشت يا تَشتر يشت كه از يشت هاي قديمي و داراي محتوي و مضامين شاعرانه و اشاراتي رمز آميز و استعاراتي در زمينه اساطير است و از نظر ادبي نيز بسيار درخور توجه بوده.نبرد دو ستيز ميان ديو خشكسالي به نام اَپوش ديو (Apausha)با ايزد باران در قالب مضامين زيبا و پرمعني به شكلي بسيار شيوا بيان شده است.در قسمتي از اين داستان اين گونه آمده است كه:«تَشتر،ستاره رايوُمَند و فَرهمند،در بردارنده آب است و از آن فراز نگران مردمان و از نژاد اَپم نَپات(ايزد آب)مي باشد.حامي دام ها و ستوران است و از وي است كه آنها مي بالند و گياهان را به سبزي مي روياند ...براي فروباريدن، چالاك و تند، همچون تيري كه از كمان آرش رها شد به سوي فرازناي فَراخكرت روان مي شود.به خواست اهورامزدا، باد وي را همراه است و ايزدان برايش گذرگاهي فراهم مي كنند...تشتر با تركيب است سپيد و خوش پيكر و زرينه لگام به درياي فراخكرت فرود آيد و از ديگر سو، ديو آپه اوشه به صورت و تركيب يك اسب گل و گر و بد منظر به سياهي و تيرگي نمايان شود و به ستيزه گلاويز شوند به مدت سه شبانه روز و در اين نبرد آپه اوشه بر تيشتر با فرو شكوه پيروز شده و او را شكست دهد.»
چون در نبرد اول تيشتر شكست مي خورد و عقب مي نشيند، دست به گلايه بر مي دارد و با آهنگي غمگين مي سرايد كه چون مردم مرا و ايزدان ديگر را ستايش نمي كنند و آب ها و گياهان و دين بهي در كاستي قرار دارد اين چنين شكست خورده و اگر دوباره نيايش شوم با نيروي 10 اسب و 10 شتر و 10 گاو و 10 كوه و 10 رود رونده به جنگ خواهم رفت.در اينجاست كه اهورامزدا خود به ستايش اين ايزد مي پردازد و نيروهايي را كه نياز دارد در اختيار او قرار مي دهد.پس تشتر دوباره به شكل اسب سپيد و خوش پيكر با لگام زرين به درياي فراخكرت باز مي گردد و به مقابله با ديو خشكسالي مي پردازد.در اين مرتبه ديو خشكسالي شكست خورده و يك فرسخ از درياي فراخكرت دور مي شود.پس از آن تشَتر بانگ شادي زده و با فرو شكوه چنين مي گويد:«شادمانم اي اهورامزدا، آب ها و گياهان شادمانند و دين مزديسنا پيروز است و اينك فروخواهد باريد آب هاي زندگي بخش و رودها پر آب و كشتزارها سيراب و پربار خواهند شد ....»
نبرد هميشگي
شباهنگ
سرطان
اين ستاره با هفت ستاره كوچك كه در كنارش قرار دارد، در كتاب صورالكواكب عبدالرحمن رازي نيز به عنوان نگهبانان شمال ياد شده اند.ستاره ونند كه فرماندهي آسمان غربي را بر عهده دارد، منطبق بر ستاره نسر واقع در صورت فلكي شلياق است.بيست و يكمين يشت اوستا كه در واقع مختصرترين يشت ها نيز هست به اين ستاره اختصاص دارد.
جشن تيرگان
بنابر آنچه در داستان هاي اسطوره اي و يشت ها آمده اين روز برابر با زماني است كه آرش كمانير از فراز البرز كمان كشيده و با از خود گذشتگي مانع كشته شدن هزاران تن از ايرانيان و تصرف مهين وطن ايران به دست دشمن شد.ايرانيان از آن پس در سالروز اين واقعه مهم، به ياد آرش و قهرماني او جشني بزرگ بر پا مي كنند.ابوريحان بيروني در آثارالباقيه درباره اين روز و جشن تيرگان چنين نوشته است:«پس از آنكه افراسياب به منوچهر غلبه نمود و او را در طبرستان محاصره كرد، بر اين قرار دارند كه حدود خاكي كه از ايران بايد به توران برگزار گردد به واسطه پرش و خط سير تيري معين شود.در اين هنگام امشاسپند اسفند ارمذ حاضر گشته امر كرد تا تير و كماني چنانكه در ابستا بيان شده است برگزينند.آنگاه آرش برهنه شده، بدن خويش به حضار بنمود و گفت:اي پادشاه و اي مردم، به بدنم بنگريد، مرا زخم و مرضي نيست، ولي يقين دارم كه پس از انداختن تير قطعه قطعه شده فداي شما خواهم گرديد.پس از آن دست به چله كمان برد به قوت خدا داد، تير از شست رها كرد و خود جان تسليم نمود.خداوند به باد امر كرد تا تير را حفظ نمايد.آن تير از كوه رويان به اقصي نقاط مشرق به فُرغانه رسيد و به ريشه درخت گردگان در دنيا بزرگ تر از آن درختي نبود، نشست.آن موضع را سر حد ايران و توران قرار دادند.گويند از آنجا كه تير پرتاب شد تا جايي كه فرونشست، 60 هزار فرسنگ فاصله است.»
گذشته از مراسم بزرگداشت آرش در اين روز، چون اين ماه و اين روز اختصاص به تيشتر، ايزد باران دارد، بنابراين آيين هايي در ارتباط با گراميداشت آب و پاكيزگي نيز برگزار مي شود.از جمله اين مراسم، آيين آب پاشي است كه به نام هاي آبريزگان يا آب پاشان يا سرشوران نيز ناميده مي شود.در اين روز مردم با پاشيدن آب به روي يكديگر به شادي و پايكوبي مي پردازند و همچنين مراسم معروف به فال كوزه يا چك دوله را اجرا مي كنند.در اين مراسم، خانواده ها در شب جشن دور هم جمع شده و هر يك آرزو و نام خود را روي كاغذي نوشته درون كوزه اي مي اندازند.به جاي كاغذ نوشته، برخي جسمي كوچك كه متعلق به خودشان باشد مانند سنجاق يا زيورآلات را در كوزه انداخته و در كوزه مي گذارند.سپس يكي از دختران جوان خانواده كه ازدواج نكرده است، كوزه را زيردرخت سبزي برده، مي گذارد.در روز جشن همان دختر جوان در كوزه را برداشته و يكي يكي كاغذها و اشيايي داخل كوزه را بيرون آورده و نام آن شخص را بلند مي خواند.همزمان با بيرون آوردن اين اجسام، بزرگان خانواده، شعرها يا دعاهايي را مي خوانند؛ به اين ترتيب شي يا نام هركسي كه از كوزه بيرون آمد اين دعاها و شعرها به او تعلق گرفته و آرزويش برآورده مي شود.در اين روز همچنين بعد از شروع جشن و خوردن شيريني، بندي به نام بند تير و باد كه از هفت ريسمان با هفت رنگ متفاوت درست شده به دست مي بندند و اين بند را تا نه روز بعد يعني تا روزي كه به نام باد موسوم است،در مچ خود نگه داشته و سپس اين روز بند را از دست باز كرده با نيت برآورده شدن آرزوها و رسيدن خوبي ها به جاي بلندي رفته، به باد مي سپارند.شايان ذكر است كه به غير از اين روز، مراسم گراميداشت روز تير در اولين ماه سال يعني فروردين ماه نيز برگرزار مي شود كه مقارن با آيين سيزده بدر است.
منبع:همشهري دانستنيها شماره32
