نفت و فقر از ما

گفت و گو با شيخ حسن الصفار
شيخ حسن الصفار، امام جمعه شيعيان قطيف و از روشنفکران و انديشمندان شيعه در حال حاضر در عربستان سعودي است.ايشان بعد از انقلاب اسلامي ايران به کويت رفت و در آنجا با انديشه هاي جنبش مبلغان طلايه دار آشنا شد و در انتقال اين انديشه اسلامي و بنياين نهادن اين چنين نهادي در بين شيعيان قطيف سعي فراواني کرد.جريان فکري وابسته به ايشان طي سال ها با توجه به رويکردهاي حکومت سعودي به جايگاه جامعه شيعه و اوضاع دروني جامعه شيعه تغييرات چشمگيري يافته و اکنون سياست تقيه و همراهي با حکومت را در پيش گرفته است.شيخ حسن الصفار از چهره هاي مهم شيعه در عربستان و از شخصيت هاي تأثيرگذار در روابط جامعه شيعه با حکومت است.در ادامه ترجمه و خلاصه شده مصاحبه ايشان با روزنامه «صدي الوطن»در تاريخ 17/ مي /2010 براي مطالعه خوانندگان آورده شده است.

از سال 1994م، روابط بين شيعيان و نظام سعودي بهبود يافت، طبيعت اين اصلاحات چه بود؟
 

مي توان گفت که مخالفت با شيعيان در عربستان از سال 1980 م آغاز شد و آن هم به دليل بي اعتنايي هايي بود که مناطق شيعه نشين از آن رنج مي بردند.به ويژه در ساخت مدارس، بيمارستان ها، خيابان ها و ...انصافاً اين بي اعتنايي ها فقط مختص مناطق ما نبود، ولي منطقه ما، منطقه اي نفت خير، يعني داراي ثروت نفتي، است.استفاده از عايدات نفتي از حقوقش است، در نتيجه گفت و گوها و تفاهمات بين ما وحکومت سعودي دولت بر امور عمراني و بهبود زير ساخت ها تلاش هايي کرده است.در عرصه ديني و مذهبي گفت و گوهاي سازنده اي شد.در چهار دهه گذشته ساخت مسجد ممنوع بود.بعد از گفت و گوهاي پي در پي الحمدلله قرار بر آن شد که به شيعيان در مناطقشان-قطيف و احساء-اجازه ساخت مسجد داده شود، اما در مناطقي که تعداد زيادي شيعه ندارد هنوز و حتي حالا هم اجازه ساخت مسجد داده نمي شود.
[مترجم،درمنطقه الخبر،مأموران سعودي مسجد شيعيان در منطقه تقيه الخبر را،که نمازهاي جماعت آن به امامت شيخ «يوسف المازني»برگزار مي شد، محاصره، و از اقامه نماز جمعه در آن جلوگيري کرده بودند.اين مسجد،چهارمين مسجد شيعيان در الخبر است که مأموران امينيتي تلاش براي تعطيلي آن را آغاز کرده بودند.پيش از اين دو مسجد شيعيان اثناعشري در منطقه جسر و منطقه شمالي الخبر تعطيل شده بود.مأموران عربستان همچنين مسجد شيعيان اسماعليه در الخبر را تعطيل کرده اند.]

ساز و کارهاي ساخت مسجد درعربستان چگونه است؟
 

در کل، وزارت اوقاف و امور اسلامي عهده دار ساخت مسجد و فراهم کردن هزينه هاي آن است.اما شيعيان مي خواهند که مساجدشان را خود اداره کنند، خود امام و مؤذن ان را تعيين نمايند و فعاليت هاي سياسي شان مستقل باشد.اين عادت شيعيان در همه مناطق است، که فعاليت شان با مراجع ديني شان مرتبط باشد و نه با حکومت.بر اين اساس وزارت در مناطق تاريخي شناخته شده شيعيان که از نظر جمعيتي بيشتر آنها شيعه هستند، اين اجازه را داد.اما تأمين مالي و هزينه هاي ساخت و ساز از راه هديه و کمک هاي مردمي فراهم مي شود و نه از طريق دولت.
[مترجم:در سال هاي اخير نيز ميان شيعيان سعودي بحث مرجع تقليد محلي مطرح شده که دو رويکرد ديني و سياسي براي اين خواسته ها مفروض است.]
اما حوزه هاي شيعيان در قطيف و احساء داير هستند.با اينکه در گذشته آوردن کتاب هاي شيعه از خارج با موانع بسياري روبه رو مي شد، اکنون در بيشتر موارد وارد کردن اين کتاب ها به کشور مجاز است.افزون بر آن اجازه چاپ و نشر در داخل عربستان را هم دارند.الحمدلله وضع بهتر شده، اما اين کتاب ها همه آنچه را مورد نياز جامعه علمي شيعه است در بر ندارد.
[مترجم:مقامات عربستان فروش کتاب هاي تاريخي و تحليلي شيعيان در اين کشور را نمايشگاه بين المللي کتاب رياض، که از 2 تا 12 ماه مارس سال 2009 م (11 تا 21 اسفند)برگزار شد، ممنوع کردند و اين اتفاق، بدون اطلاع رساني رسانه اي، به سادگي سبب حذف کتاب هاي شيعي از اين نمايشگاه شد.کتاب هايي همچون «شيعه در عربستان»نوشته دکتر فؤاد ابراهيم و کتاب «شيعيان عربستان»نوشته ابراهيم الهطلاني ازجمله کتاب هايي بودند که در نمايشگاه عرضه نشدند.اين در حالي بود که اين کتاب ها در فهرست قبل از نمايشگاه وجود داشت. در کل در عربستان کتاب هايي که به تاريخ و فرهنگ جامعه شيعه مربوط باشند اجازه نشر و توزيع ندارند.]

تعداد ساکنان شيعه در عربستان چند نفر است؟
 

سرشماري دقيقي انجام نشده است، اما شيعيان بين يک و نيم ميليون تا يک ميليون و هشتصد هزار از جمعيت هيجده ميليوني عربستان سعودي را شامل مي شوند که بيشتر آنها در منطقه شرقيه زندگي مي کنند و تعدادي هم در مدينه منوره.حدود پانصدهزار نفر شيعه اسماعيلي هم در نجران ساکن اند.

وزارت اوقاف و امور اسلامي با مذهب جعفري چگونه رفتاري دارد.آيا آن را به رسميت مي شناسد؟ آيا از پيروان آن نمايندگاني دارد؟
 

علناً با اين عنوان نه، ولي در عمل آنها را به رسميت شناخته و بر اين اساس وزارت اوقاف اجازه ساخت مسجد براي شيعيان را داده است.اعضاي مجلس شورا در عربستان سعودي تعييني اند و نه انتخابي در مجلس شورا پنج عضو تعيين شده از ميان شعيان وجود دارد که آنها نمايندگان شيعيان هستند.پنج سال است که انتخابات شهرداري ها در همه مناطق و از جمله مناطق شيعه نشين برگزار مي شود.اعضاي اين مجالس نيمي تعييني و نيمي ديگر انتخابي هستند.در نتيجه شيعيان در مجالس شهرداري مناطقشان هم به روش تعييني و هم انتخابي نمايندگاني دارند.
[مترجم:در کل سياست حکومت سعودي نسبت به جامعه شيعه منطقه اي است؛ براي مثال در حال حاضر مانند گذشته در حجاز جامعه شيعه به حيات خود ادامه مي دهد، اما بررسي وضعيت شيعيان مکه و مدينه گوياي خوبي براي اين تفاوت رفتار در نزد سعودي هاست.شيعيان مکه براي سجده بر روي مهر در هنگام نماز مشکل کمتري دارند.به ويژه آنکه بيشتر بخش هاي مسجدالحرام سنگفرش است، اما در مدينه اغلب از حصير و امثال آن به جاي مهر استفاده مي شود.در مدينه زائران از بوسيدن و تبرک جستن و حتي از محراب مساجد محروم اند، اما در مکه درب هاي مسجد الحرام را نيز مي توان بوسيد.]

آيا تبعيض در مورد شيعيان در استخدام و اشتغال وجود دارد؟
 

در پست هاي کليدي، مانند وزارت، هيچ شيعه اي وجود ندارد.بر اساس رتبه بندي هاي داخلي، شيعيان اغلب نمي توانند رتبه هاي بالابرسند. بعضي از وزارتخانه ها، از جمله وزارت امور خارجه، به روي شيعيان بسته است و فقط يک بار، آن هم زماني که روابط ايران و عربستان خوب بود، دکتر جميل الجشي به مدت چهار سال سفير شيعي عربستان در ايران بود.ايشان هم از کادر وزارت امور خارجه نبود،بلکه عضو مجلس شورا بود که به اين سمت منسوب شده بود و بعد از آن اين امر ديگر تکرار نشد.
با اينکه پادشاه و ولي عهد و وزير داخلي از مساوات بين هم وطنان صحبت مي کنند و تبعيض ديني را قبول ندارد، در عمل فعاليت هاي تبعيض آميز وجود دارد.سعي ما هم بر آن است که ان شاء الله در ارتباطاتمان با دولت و گفت و گوهاي ملي به اين امور توجه کنيم.
[مترجم:در عربستان شيعيان نمي توانند به مقام قضاوت برسند.گفتني است در نظام دادگستري عربستان، شيعيان حتي نمي توانند در دادگاه شغلي دون پايه داشته باشند!
محروم سازي شيعيان از حقوقشان در پيدا کردن شغل نيز وجود دارد، براي نمونه در عربستان هيچ شيعه اي وزير کابينه، سياست مدار بلندمرتبه يا نظامي عالي مرتبه نمي شود.دانش آموزان شيعه حق و اجازه ورود به دانشگاه نظامي را ندارند.]

آيا گفت و گو در سطح فکري و عملي با مذاهب ديگر و به ويژه وهابيان، انجام مي شود؟ در اين گفت و گوها بر چه اساس و بنيان هايي تأکيد مي کنيد؟
 

ملک عبدالله با بنيان نهادن مؤسسه گفت و گوهاي ملي حرکت بسيار خوبي انجام داد.در اين گفت وگوها، نمايندگاني از گروه ها و فرقه هاي گوناگون، مانند شيعه، اسماعيلي، اهل سنت و فرق و مذاهب ديگر، شرکت مي کنند.نخستين دوره آن با شکستن بسياري از موانع حالتي قطعي به خود گرفت.چنين بود که هر سال يک يا دو بار تشکيل مي شد.هرچند اين مؤسسه از آن هدف اوليه اش دور شد، در کل گفت و گوهاي سازنده اي انجام مي شد و فرصتي براي ملاقات گروه هاي گوناگون فراهم مي گرديد.ما خودمان را به اين مؤسسه محدود نکرديم و ديدار بين ما و علماي اهل سنت آغاز شد.من خودم با مفتي مرحوم الشيخ عبدالعزيز بن باز و مفتي کنوني الشيخ عبدالعزيز آل شيخ ديدار کردم.ما از بعضي از علماي اهل سنت و سلفي هم براي ديدار از مناطقمان دعوت کرديم.وضع کنوني در اين زمينه از گذشته خيلي بهتر است، ولي هنوز گروه ها و جريان هاي تندرو وجود دارند که اين ملاقات ها را نهي مي کنند.
[مترجم:در سال هاي اخير علماي شيعه تلاش هايي کرده اند براي اينکه با علماي ميانه رو وهابيت ارتباط برقرار کنند تا حساسيت آنها به تشيع کاهش يابد، اما بسياري از علماي معتدل وهابي از ترس تندروها جرئت ندارند به شيعيان نزديک شوند.با اين همه اخيراً قلم هاي وهابي جديدي در روزنامه ها خواهان اعتدال در رفتار با شيعيان اند.
چگونگي موضع گيري دولت عربستان نسبت به شيعيان به شخص ملک فهد يا ملک عبدالله مربوط نيست.در واقع دولت عربستان رابطه خود را با شهروندان با توجه به رويدادهاي منطقه تنظيم مي کند.]
منبع:زمانه شماره94