راز سربه مهر جزيره اسرار

سه تئوري براي حل يک معما
سال 1722روز عيد پاک مسيحيان،«ياکوب راگژوين» ملوان بزرگ هلندي در گير و دار جنگ با شورشي ها به جزيره اي دورافتاده و ناشناخته در اقيانوس آرام رسيد. به مناسبت آن روز، نام جزيره را«ايستر آيلند» (به معني جزيره عيد پاک) گذاشت . راگژوين با ورود به جزيره بيشتر تعجب کرد. آن طور که در سفرنامه اش توضيح مي دهد در آنجا حدود3هزار انسان پيدا کرد که به اشکال اوليه زندگي مي کردند. زمين هاي جزيره پر از مجسمه هاي سنگي بود که از وجود يک تمدن بزرگ و کهن در آن منطقه خبر مي داد. تحقيقاتي که بعدها در سال1877درباره جمعيت جزيره انجام شد. نشان داد که تعداد ساکنان به 111نفر کاهش يافته است . گفته مي شود اين جزيره در سال هاي دور يک بار به زير آب رفته و دوباره سر بيرون آورده است. نتيجه عجيب ديگري که بسياري از محققان از کندو کاو در ايسترآيلند گرفتند آن بود که پيش از ياکوب راگژوين انسان هاي مدرن ديگري هم به آنجا رفته بودند. دانشمندان مي گويند روزگاري 15هزار نفر روي اين جزيره زندگي مي کرده اند. بنابراين چه اتفاقي مي تواند افتاده باشد؟
پيش از اين گمان مي شد که تعداد ساکنان جزيره به دليل ته کشيدن منابع غذايي رو به کاهش گذاشته ولي بررسي هاي جديد نشان مي دهد که ورود راگژوين خودش عاملي مهم در از بين رفتن نسل انسان هاي ايسترآيلند بود. درباره دليل منقرض شدن انسان هايي که در ايسترآيلند زندگي مي کردند تئوري هاي مختلفي مطرح شده است که در اين جا به سه تئوري مشهور در اين باره نگاهي مي اندازيم.

نابودي جنگل ها از بين رفتن گرانبهاترين منابع
 

تئوري اول
 

با افزايش جمعيت جزيره در سال هاي دور، ساکنان درخت ها را با دو هدف مي بريند، يکي استفاده از چوب آنها و ديگري آماده کردن زمين ها براي کشاورزي. اين اقدامات، تغيراتي ناگهاني در هارموني اکوسيستم ايجاد مي کرد که مي تواند يکي از مهم ترين دلايل محو شدن نسل انسان هاي جزيره باشد. برمبناي تحقيقاتي که «جارد داياموند» ، يکي از چهره هاي سرشناس دانشگاه کاليفرنيا درباره انقراض جامعه انساني استرآيلند انجام داده است، حدود50 نفر مهاجر در اوايل قرن نهم ميلادي وارد جزيره شدند تعداد اين جامعه به سرعت افزايش يافت و آنها دست به شکار گسترده و استفاده از منابع جزيره زدند آنها از موز و سيب زميني و نيشکري که مي کاشتند تغذيه مي کردند. با افزايش جمعيت تا حدود15هزار نفر، ديگر اکوسيستم جزيره توانايي غذا دادن به آن جمعيت عظيم را نداشت. در ابتداي قرن13ميلادي اسکنان ايستر آيلند شروع به نابودي گسترده جنگل ها کردند و زمين هاي جزيره را به کشتزار تبديل کردند. آنها از الوارهاي بريده شده براي ساخت قايق و گرم کردن خانه هايشان استفاده کردند. در همين دوره بود که آنها تراشيدن موآيي ها را آغاز کردند. اين مجسمه ها در محل هاي خاصي قرار داده شدند. احتمال مي رود که ساخت آنها به دستور حاکم جزيره انجام شده باشد، با گذشت زمان و تا قرن17تقريبا تمام زمين هاي جزيره به زمين کشاورزي تبديل شدند. از بين رفتن درخت ها باعث ضعيف شدن و بي خاصيتي خاک شده بود. اين امر باعث کاهش محصول جزيره و کمبود غذا مي شد. از سوي ديگر به دليل کمبود چوب، ساکنان براي گرم کردن خانه ها و ساخت وسايل مختلف، ازجمله نيزه و خنجر براي شکار و قايق و کشتي براي صيد ماهي با مشکل روبه رو بودند. به اعتقاد جارد داياموند، زماني که راگژوين پا به جزيره گذاشت، جمعيت ساکنان به دليل مشکلات نام برده کم شده و همچنان رو به کاهش بود.

‌‌ نقطه قوت تئوري
 

اکوسيستم و درخت هاي ايسترآيلند تاريخي30هزار ساله دارد. تحقيقاتي که زمين شناسان روي خاک جزيره انجام داده اند، تئوري داياموند را تاييد مي کند. براساس اين تحقيقات درختان جزيره به طور ناگهاني ناپديد شده و اراضي جزيره به زمين کشاورزي و چمنزار تبديل شدند که حتما يک عاملي انساني دارد.

نقطه ضعف تئوري
 

در سفرنامه راگژوين هيچ اشاره اي به سختي زندگي جزيره نشين ها نشده است. طبق تئوري داياموند در زمان ورود دريادار هلندي به جزيره مي بايد ساکنان با کمبود غذا مواجه مي بودند در حالي که راگژوين جزيره را پر از ميوه هاي مختلف و ساکنانش را شاد و خوش توصيف مي کند.

سرنوشت تئوري
 

تئوري داياموند که براي سال ها مورد قبول اکثريت بود به تدريج جاي خود را به تئوري هايي مي دهد که مي گويند با ورود راگژوين و ديگر اروپاييان به ايسترآيلند حيات جزيره نشين ها به خطر افتاد. شرح عکس: اکنون تکه مجسمه هاي بسيار بزرگ، اين سوو آن سوي چمنزار هاي وسيعي افتاده است که روزي محل جنگل هاي انبوه بودند.

موش ها همه چيز را نابود کردند
 

تئوري دوم
 

اين تئوري مي گويد تا زمان ورود راگژوين ساکنان جزيره مشکلي براي زندگي نداشتند ولي موش هايي که با کشتي اروپاييان وارد جزيره شده و بعدا تکثير شدند، کار را خراب کردند. تعدادي از اين موش ها که در انبارهاي غله کشتي زندگي مي کردند با پهلو گرفتن کشتي وارد جزيره شدند و با توجه به فراواني غذا درجزيره تعدادشان به سرعت زياد شد. «تري هانت» و «کارل ليپو» که محققان دانشگاه هاي هاوايي و کاليفرنيا هستند با ارائه اين تئوري دليل از بين رفتن جزيره نشين ها را زياد شدن تعداد موش ها مي دانند. آنها معتقدند که جامعه موش هاي جزيره که تعدادشان روز به روز بيشتر مي شد تمام محصولات کشاورزي انسان ها را مي خوردند و آنها را با کمبود غذا مواجه کرده بودند. هانت و ليپو مي گويند بررسي هايشان نشان مي دهد که پس از کمبود غذا به دليل غارت موش ها، ساکنان جزيره مجبور شدند قسمت ديگري از جنگل ها را در آتش بسوزانند تا زمين هاي بيشتري براي کشت در اختيار داشته باشند، به اين ترتيب زمين هايي که زير کشت مي رفت و محصولي که کاشته مي شد. افزايش مي يافت ولي اين محصولات جزيره نشين ها را سير نمي کرد چون از سوي ديگر موش ها هم غذاي بيشتري براي خوردن داشتند و اين باعث توليد مثل بيشترشان مي شد. پس با بيشتر شدن موش ها غارت از مزارع هم بيشتر مي شد. اما در ادامه اين رقابت انسان هاز موش ها شکست خوردند زيرا تمام زمين هاي جزيره به مزرعه تبديل شد و زمين بيشتري وجود نداشت. جزيره نشين ها هم راهي براي مقابله با جمعيت موش ها نمي شناختند به همين دليل نمي توانستند از غارت آنها جلوگيري کنند. بنابراين تئوري، جمعيت مردم ايسترآيلند تا کمي بعد از ورود اروپاييان در حال رشد بود و پس از زياد شدن موش ها آنها با قحطي روبه رو شدند که نسلشان را رو به انقراض برد.

نقطه وقت تئوري
 

محققان با کندن زمين تعداد بيشماري از دانه ها و مواد غذايي مورد استفاده انسان را پيدا کرده اند که توسط موش ها جويده شده است. همچنين نتيجه تحقيقات نشان مي دهد که نابودي جنگل ها در دوره اي اتفاق افتاده است که جمعيت موش ها در حال افزايش بوده است. اينها همه تئوري ارائه شده توسط هانت و ليپو را تاييد مي کنند.

نقطه ضعف تئوري
 

يکي از سوال هايي که در برابر اين تئوري وجود دارد و دياموند هم آن را مطرح کرده، آن است که بسياري از اين درخت ها براي گرم کردن خانه ها سوزانده شده و دليل از بين بردن جنگل ها نياز به استفاده از چوب بوده است نه فقط ايجاد زمين هاي کشاورزي بيشتر.

سرنوشت تئوري
 

اين تئوري توانست طي مدتي کوتاه موفقيت نسبي به دست آورد و بسياري را متقاعد کند ولي همچنان نتايج بسياري از تحقيقات زمين شناسي و باستان شناسي که در منطقه انجام شده است با اين تئوري هم خواني ندارد.

برده برداري و خشونت نسل جزيره نين ها را كند
 

تئوري سوم
 

انقراض انسان هاي جزيره، نتيجه بيماري هايي بود که آنها با خود به جزيره بردند. علاوه برآن، خشونت، بيگاري کشديدن و تجارت با ساکنان جزيره به عنوان برده از ديگرعواملي بود که ايستر آيلند را از انسان ها خالي کرد. از سال1722که پاي انسان ها بيگانه به جزيره باز شد به ترتيب هلندي ها، اسپانيايي ها، انگليسي ها و فرانسوي ها به آنجا آمدند . در اين مدت تا سال1877جمعيت جزيره به 111نفر رسيد. «بني پيسر» محقق دانشگاه جان مور ليورپول در انگلستان و«پاول رينبرد» از دانشگاه اگستر معتقدند ، رفتارهاي اروپاييان حيات ساکنان جزيره را به نابودي کشاند. اين دو همراه با تئوري که مطرح کرده اند اسناد زيادي هم ارائه دادند که درستي ادعاهايشان را نشان مي دهد. آنها مهم ترين عامل کم شدن جمعيت جزيره را بيماري هاي واگيردار مي دانند. آبله، وبا و جذام از مهم ترين آنها بودند. جيمز کوک، دريادار مشهور انگليسي کسي بود که با مسافرت به ايستر ايلند بيماري هاي لاعلاجي را به اين جزيره وارد کرد. يکي ديگر از نتايجي که رفتن اروپاييان به ايسترايلند به دنبال آورد آن بود که آنها در قرن18گله داري را به اهالي جزيره ياد دادند. و اين باعث تخريب بيشتر اکوسيستم و ضعيف تر شدن خاک مي شد. از ديگر دلايل کاهش جمعيت، کشته شدن آنها در مقابله با مهاجران بود. به دستور راگژوين، مردانش به طرف دسته از بوميان شليک کردند و 12نفر را کشتند. البته خود او در سفرنامه اش اشاره اي به اين موضوع نمي کند. بعدها هم که کشتي ديگر کشورها به ايسترآيلند رسيد در گيري هايي اتفاق افتاد که در هر کدام، ده ها نفر کشته شدند. حدود1500نفر از بوميان هم در بازارهاي اروپا و آمريکا به عنوان برده فروخته شدند. ولي آيا واقعا جمعيت ساکنان جزيره پيش از ورود اروپاييان در حال افزايش بود؟ «کلوديو کريستينو» و «پاتريسيا وارگاس» از دانشگاه شيلي در سال2006مقاله اي منتشرکردند که در آن جمعيت جزيره بيشتراز تخمين راگژوين (3هزار نفر)برآورده شده است؛ شايد حتي حدود پنج هزار نفر، چجيز ديگري که در اين مقاله به آن اشاره شده آن است که هيچ سندي وجود ندارد که نشان دهد جمعيت جزيره زماني 15هزار نفر بوده است.

نقطه قوت تئوري
 

بسياري از تحقيقات نشان مي دهد که جمعيت جزيره نشين ها پس از ورود اروپاييان شروع به کاهش کرد. علاوه برآن پو که تعداد زيادي گلوله در جزيره پيدا شده است که انشان مي دهد در سواحل جزيره درگيري و تيراندازي اتفاق افتاده است.

نقطه ضعف تئوري
 

اين تئوري دلايل منطقي درباره از بين رفتن ناگهاني جنگل ها ارائه نمي دهد. در حالي که نابودي حجم بزرگي از جنگل ها دقيقا نقطه عطف تغييراتي بوده است که در حيات ساکنان جزيره اتفاق افتاده است و مسلما نمي توان آن را به حيات انسان هايي که در منطقه زندگي مي کردند، بي ربط دانست.

‌ سرنوشت تئوري
 

اينکه ورود اروپاييان تاثيراتي داشت که حيات روي ايسترآيلند را به چالش کشيد، پذيرفته شده است ولي چيزي که همچنان نمي توان درباره آن مطمئن بود اين است که روند کاهشي جمعيت پيش از ورود اروپاييان شروع شده بود يا تماما حاصل بي ملاحظگي آنهاست.

‌ مجسمه ها چگونه انتفاق داده شدند؟
 

پس از ورود اروپاييان به ايسترآيلند هيچ اثري از تکنولوژي و وسايل و ابزار مدرن در اين جزيره ديده نشد و اين سوال که ساکنان اين جزيره چگونه اين مجسمه ها را تراشيده و سپس اين سنگ هاي غول پيکر را عمود کرده بودند، بي جواب ماند. «جو آن وان تيبورگ» در سال 1990تئوري در اين باره مطرح کرد که اگر چه انتقاداتي به آن وارد است ولي هنوز بهتر از آن را کسي ارائه نکرده است او و تيم انگليسي همراهش پس از انجام يک پروسه تحقيقاتي طولاني مدت تئوري شان را منتشر کردند اين تئوري شامل مدلي است که طبق آن سنگ ها تراشيده مي شدند . همه اين مجسمه ها از يک ديوار صخره اي بزرگ بيرون آمده اند که احتمالا از نظر بوميان مقدس شمرده يم شده است. نام اين صخره «رانوراراکووولکانو» بوده است. طبق تئوري تيبورگ، اين سنگ ها به وسيله ابزارهايي از جنس سنگ هايي ديگر تراشيده شده اند. براي حمل و بلند کردن آنها هم از الوارهاي بزرگ و طناب هاي قوي بهره مي گرفتند. مسيرهاي گود در جزيره پيدا شده است که احتمال مي رود تنها براي منتقل کردن همين مجسمه ها کنده شده باشند.
اکنون هيچ بومي در اين جزيره وجود ندارد و اين محل تنها به گردشگاهي براي توريست ها تبديل شده است. در آن فرودگاه ساخته شده و توريست ها را با پروازهاي مستقيم به آنجا مي بردند. چند هتل هم در اين جزيره ساخته اند در بعضي از فصل ها، ايسترآيلند آب و هواي دلپذيري دارد.
منبع: دانستنيها شماره 30