نوروز از نگاه شريعت

در قرآن کريم مي خوانيم: اللهم انزل علينا مائده من السماء تکون لنا عيدا لاولنا و آخرنا و آيه منک و ارزقنا و انت خير الرازقين خداوندا!، مائده اي از آسمان بر ما نازل فرما تا براي اولين و آخرين ما عيد، و نشانه اي از جانب تو باشد و به ما روزي عنايت کن که تو بهترين روزي دهنده هستي». سوره مائده آيه 114 عيد از ماده «عود» به معني بازگشت گرفته شده و به گفته راغب اصفهاني به معني بازگشت به وضعيت مطلوب گذشته است و به روزهاي سرور و شادي نيز گفته مي شود. در اسلام روزهايي، به نام عيد اسلامي اعلام گرديده است که مهترين آن ها عبارتند از: اول شوال: عيد فطر. دهم ذيحجه: عيد قربان. هيجدهم ذيحجه: عيد قدير و جمعه. چرا که در هر يک به گونه اي بازگشت انسان به فطرت توحيدي اش مطرح است.
بنابراين: «عيد نه جامه رنگارنگ پوشيدن است که اين عيد کودکان است، نه شربت و شيريني و غذاهاي متنوع خوردن، که اين عيد شکمبارگان است، نه به سياحت و تفرج بي محتواي پرداختن، که اين عيد ولگردان است، نه بي بند و باري و هرزگي و عياشي کردن، که اين عيد بوالهوسان است، نه قاه قاه خنديدن و همديگر را به مسخره گرفتن و به بازي روز گذراندن، که اين عيد غافلان است، نه تاب خوردن و سبزه روياندن و سفره هفت سين چيدن و رنج پختن «سمنو» کشيدن، که اين عيد خرافه پرستان است. هيچ کدام از اين ها مفهوم عيد از ديدگاه اسلام نيست، که عيد اسلامي موفقيت در راه انجام وظيفه است و تطهير نفس و تصفيه جان و تمرين صبر و استقامت، چون عيد فطر پس از ماه مبارک رمضان و عيد گذشتن از امتيازات است و رسيدن به هم آهنگي و شرکت در وحدت بزرگ اسلامي، شکستن غرور و خودخواهي و ترک نازپروري ها، سايه نشيني ها، مشتاقانه نداي حق را لبيک گفتن ...و سرانجام خود را بازيافتن و به خدا رسيدن. چون عيدالضحي پس از دوران سازنده حج. برترين عيد، روزي است که خداوند متعال نعمتش را بر مسلمانان تمام کرد و ارکان دين را محکم و استوار نمود، و رسالت را به امامت پيوست، و رهبر آينده مسلمانان را معرفي کرد، و فرزند کعبه را بر فراز منبر امامت نشاند، چون هيجدهم ذيحجه عيد غدير خم. آن گونه که در روايات آمده است و بعضي از علماي بزرگوار فرمودند و در گاهنامه تطبيقي سه هزار ساله به روشني مشخص گرديده، آن روز، عيد غدير خم با اول فروردين سال دهم هجري شمسي مطابق بوده است و عيد نوروز نيز به برکت ولايت رنگ الهي به خود گرفت و در بين شيعيان و ايرانيان شهرت و دوام يافت.
بي ترديد، عيد نوروز، عيد طبيعت است، «آغاز بهار و موسم اعتدال طبيعت و لطافت هوا و تعديل شب و روز و رهايي از قساوت زمستان و سردي و سياهي شب هاي دير پا مي باشد. عيدي همراه با سرود پرندگان و تکبير جنگل و تسبيح باد و ريزش ابر و فرياد رعد و رويش صحراست.
اگر ما خرافات و نقاط منفي و تاريک را از چهره اين عيد بزداييم و بگذاريم همرنگ طبيعت باصفا باشد و بر جهات مثبت و خداپسندانه اش بيفزاييم، در ديد مکتب نيز عيدي عزيز و ارجمند خواهد بود. چنان که از امام باقر عليه السلام نقل شده است: هر چيزي بهاري دارد و بهار قرآن ماه مبارک رمضان است. امالي صدوق ص 59 و قرآن بهار دل هاست چنان که اميرالمومنين عليه السلام مي فرمايد: «قرآن را بياموزيد که بهار دل هاست». تحف العقول ص 150 يعني جان و روان انسان با تعاليم عالي الهي، شکوفا مي شود. آري عيد واقعي انسان که برترين مخلوق الهي، و گل سر سبد عالم خلقت است، بازگشت به خويشتن خويش و توجه به مبدأ هستي، و تعليم کتاب سعادتش و در نهايت خود را بازيافتن و به خدا رسيدن است و اين عيد اختياري است، و انسان مي تواند از هر روز براي خودش عيدي بسازد.
اميرالمومنين علي عليه السلام مي فرمايد: «کل يوم لا يعصي الله فهو يوم عيد» هر روزي که خداوند نافرماني نشود آن روز، عيد است. روضه الواعظين ج ص354 البته آن گونه که قرآن مي فرمايد: از بهار طبيعت و حيات دوباره يافتن گل ها و گياهان، سبزه ها و درختان، به جنب و جوش آمدن پرندگان و حيوانات طراوت يافتن باغ ها و چمن زارها، بايد درس رستاخيز بازگشت به سوي خدا را آموخت:
خداوند متعال مي فرمايد: «زمين را جامد و افسرده و بي روح و بي جنبش مي بيني، اما همين که آب باران بر آن نازل کنيم، به جنبش و حرکت در مي آيد و فزوني مي گيرد و انواع گياه هاي سرورافزا مي روياند، اين از آن جهت است که خدا حق مطلق است و نظام زنده کردن مرده ها در قبضه قدرت اوست که بر هر چيزي تواناست»سوره حج آيات 5و6

نوروز در گذر تاريخ
 

نخستين روز از نخستين ماه سال شمسي را نوروز مي گويند و ايرانيان در اين روز بزرگترين جشن ملي خود را برگزار مي کنند. آرياييان در اعصار باستاني دو فصل گرما و سرما داشتند، در هر يک از اين دو فصل جشني برپا مي داشتند که هر دو آغاز سال نو به شمار مي رفت، اولي را نوروز و دومي را مهرگان مي ناميدند. هر چند در دربار نخستين خلفاي اسلامي به نوروز اعتنايي نمي شد، ولي خلفاي بعدي اموي دوباره نوروز را گرامي داشتند و براي افزودن درآمد خود، هداياي نوروز را باب کردند و با ظهور «ابومسلم خراساني » و روي کار آمدن خلافت عباسي و نفوذ برمکيان و ديگر وزراي ايراني و تشکيل سلسله هاي طاهريان و صفاريان، جشن هاي ايران بار ديگر رونق يافت. با آن که بسياري از سنت هاي ايرانيان بعد از ظهور اسلام در ايران از بين رفت و سنت هاي اسلامي جاي آن ها را گرفت، اما عيد نوروز کم و بيش در ميان آنها باقي ماند. شايد مصادف شدن روز غدير خم در سال دهم هجري با عيد نوروز در آن بي تاثير نباشد که اين روايت در اين زمينه بسيار راه گشاست: امام صادق عليه السلام فرمود: در نوروز بود که خدا از بنده هايش پيمان گرفت او را بپرستند و شريک با او نياورند، و برسولان و حججش بگروند و به ائمه عليه السلام ايمان آرند. نخست روز است که خورشيد تابيده، باد وزيده، گل شکفته در زمين، روزي که کشتي نوح بر جودي استوار شده، روزي که خدا در آن هزاران نفر که از ترس مرگ گريخته و مرده بودند زنده کرد (اشاره به آيه 243بقره)، روزي که جبرئيل به پيغمبر فرود آمد روزي که پيغمبر صلي الله عليه و آله، علي عليه السلام را بدوش گرفت تا بت هاي قريش را از فراز کعبه افکند و خرد کرد، روزي که پيغمبر فرمود تا اصحابش با اميرالمومنين بيعت کردند، روزي که او بر خوارج نهروان پيروز شد و ذوالثديه را کشت، روزي که قائم ظهور کند و روزي که او بر دجّال پيروز شود. نوروزي نبايد جز اين که ما توقع فرج داريم زيرا از روزهاي ما و روزهاي شيعيان ما است، عجم آن را نگه داشتند و شما آن را ضايع کرديد. بحارالانوار ج56ص92
علي کاظمي در مقدمه ترجمه کتاب سيد عبدالرضا حسيني شهرستاني به نام «نوروز در اسلام» نگاشته است: «با توجه به رواياتي که درباره نوروز رسيده است، معلوم مي شود، نوروز پيش از اسلام روزي مورد توجه پيامبران و رهبران الهي بوده است و از ابتدا شادي و سروري که در اين روز مي شده است به خاطر امور معنوي و حوادث مذهبي که در اين روز اتفاق افتاده بوده است، ...ولي همان گونه که در اثر مرور زمان بسياري از واقعيت ها وارونه شده و بسياري از حقايق تحريف گرديده، نوروز هم به صورت يک روز ملي و باستاني درآمده، شادي و سرور آن نيز به حساب امور مادي گذاشته شده است.
منبع: نشريه نسيم وحي شماره 28