فشار خون، قاتل بي صدا

براي آنكه خون در عروق به جريان درآيد و به تمام نقاط بدن برسد، نياز به فشار دارد؛ ولي مقدار اين فشار بايد مناسب باشد. فشار جرياني خوني كه در سرخرگ ها وجود دارد و در هر انقباض عضله قلب به ديواره رگ ها وارد مي شود، فشار خون نام دارد. وقتي كه سرخرگ ها قابليت ارتجاع و استحكام طبيعي خود را از دست مي دهند و عروق كوچك باريك تر مي شوند، فشار خون بالا مي رود. اين بيماري (افزايش فشار خون) كاملاً خاموش است و فقط با اندازه گيري مي توان پي به آن برد. فشار خون ممكن است سال ها بي سر و صدا، بدون هيچ علامت خاصي وجود داشته باشد. بالاترين ميزان فشار خون «فشار سيستوليك» نام دارد؛ يعني همان فشاري كه به هنگام انقباض ماهيچه قلب خون را از قلب به ساير نقاط بدن مي رساند. كمترين ميزان فشار خون را هم «فشار دياستوليك» مي نامند كه فشار بين ضربان هاي قلب و مربوط به زمان استراحت قلب است. فشار خون به طور طبيعي در اثر استرس و فعاليت بدني بالا مي رود. رژيم هاي نادرست غذايي، مصرف زياد غذاهاي چرب و پرنمك و بي تحركي نيز از عوامل افزايش فشار خون مي باشند.

عوارض فشار خون بالا
 

حملات قلبي، نارسايي قلب، ورم ريه، نارسايي كليه، سكته مغزي، آسيب چشمي و مشكلات بينايي از عوارض اصلي فشار خون بالا هستند. هرچه فشار خون بالاتر باشد، اميد فرد به ادامه زندگي به شكل عادي كمتر است. اگر فشار خون به مدت طولاني درمان نشود، ممكن است به هر يك از اين مشكلات جدي و حاد منجر گردد و يا حتي به بينايي آسيب برسد. به طور كلي حدود 40 درصد از آقايان و 30 درصد از خانم ها به فشار خون بالا دچار هستند و معمولاً يك سوم آن ها تحت درمان نيستند و سلامت آنها در معرض خطر است.
به طور كلي حال افراد به هنگام بالارفتن فشار خون معمولي است؛ اما سردرد و گاهي اوقات تنگي نفس و خونريزي از بيني از علائم شايع فشار خون بالا هستند. سردرد، سرگيجه، خواب آلودگي، كرختي، مورمورشدن دست و پاها و سرفه خوني از ساير نشانه ها مي باشند.

علل و عوامل
 

علت اصلي اين بيماري در اغلب افراد ناشناخته است؛ اما بيماري هايي همچون افسردگي، اختلال در توليد هورمون هاي غدد فوق كليوي، بيماري كليه و مصرف برخي داروها باعث افزايش آن مي شود.
ديگر بيماري هايي كه باعث بالارفتن فشار خون مي شوند، عبارتند از:

پركاري تيروئيد:
 

پركاري تيروئيد باعث تندشدن جريان قلب و بالارفتن فشار خون مي شود كه با درمان آن فشار خون كاهش مي يابد. افزايش كورتيزول در بدن مصرف كورتون به مدت طولاني نيز از عوامل افزايش فشار خون است.

تنگي رگ هاي كليه ها:
 

اين بيماري به سختي قابل درمان و كنترل است؛ بنابراين وقتي فشار خون در اثر بيماري با مصرف داروها پايين نمي آيد، بايد رگ ها با آنژيوگرافي بررسي شود.

تومور غده فوق كليه:
 

به علت ترشح ناگهاني آدرنالين در بيماران مبتلا به اين عارضه، به ناگاه حملات شديد تپش قلب و تعريق روي مي دهد و فشار خون بالا مي رود. اين بيماري از طريق جراحي قابل درمان است. غير از بيماري هاي گفته شده، اضافه وزن و چاقي، سيگاركشيدن، كم تحركي، استرس زياد، مصرف الكل، ژنتيك و استفاده از برخي از داروهاي خاص نيز از عوامل ديگر اين بيماري هستند.

روش هاي اندازه گيري فشار خون
 

براي اندازه گيري فشار خون در خانه مي توانيد از مانيتور آنرويد استفاده كنيد. اين مانيتور روي بازو بسته و با دست باد مي شود (با بادكردن حباب پلاستيكي كه به دستگاه متصل است) و مانيتور ديجيتالي روي مچ دست ميزان فشار خون را نمايش مي دهد. اين نوع از دستگاه هاي اندازه گيري فشار خون به راحتي حمل مي شوند و تقريباً ارزان هستند؛ اما كار كردن با آنها كمي دشوارتر است. مانيتورهاي ديجيتالي خودكار هستند و به راحتي قابل استفاده مي باشند و اعداد آنها به سادگي خوانده مي شود. برخي از مانيتورهاي ديجيتالي قطعاً روي دست بسته مي شوند. معمولاً فشار خون به صورت مثلاً 120/82 نشان داده مي شود كه منظور فشار سيستوليك و يا دياستوليك است (بالاترين عدد، فشار سيستوليك و كمترين عدد، فشار دياستوليك).

قبل از اندازه گيري فشار خون بهتر است
 

از مصرف الكل و توتون خودداري كنيد. تا 30 دقيقه قبل از اندازه گيري فشار خون نيز كافئين مصرف نكنيد. به دستشويي برويد و ادرار كنيد. حداقل تا 5 دقيقه در حال استراحت قرار بگيريد. دست ها و پاها را به هم بچسبانيد. دست چپ را در راستاي قلب دراز كنيد و يا روي ميز ثابت بگذاريد. فشار خون بالا بسيار رايج تر از فشار خون پايين است؛ اما فشار خون پايين به نام لاتين «هيپوتنشن» نيز مي تواند مشكلات و بيماري هاي جدي را به وجود آورد. ضعف، سرگيجه، غش و تشنج از علائم اصلي فشار خون پايين هستند. وقتي فشار خون درون رگ ها كاهش مي يابد، عملكرد مغز ضعيف مي شود و ضعف و خستگي فراوان به فرد دست مي دهد. گاهي اوقات وقتي فرد ناگهان از جاي خود بلند مي شود و مي ايستد، دچار افت فشار خون مي شود به اين وضعيت «كاهش فشار خون كيفيتي» مي گويند.

پيشگيري
 

براي پيشگيري از افزايش فشار خون بايد وزن را كنترل كرد. اگر چاق هستيد و يا اضافه وزن داريد، رژيم بگيريد. بهترين راه براي مبارزه با پرفشاري خون ورزش است. نمك را از برنامه غذايي تان حذف و مصرف قند و شكر و ساير محصولاتي را كه حاوي شكر هستند مانند نوشابه، مربا، ژله و شكلات محدود كنيد. هرچند ماه يكبار حتماً فشار خون خود را اندازه بگيريد. (در صورت بارداري، بيشتر به ميزان فشار خون توجه كنيد.) استرس و رفتارهاي پرخاشگرانه و عصبي را در خود كنترل كنيد. موسيقي آرام گوش كنيد. نوشيدن آب پرتقال در روز مي تواند فشار خون را پايين بياورد. مصرف جوانه غلات و حبوبات، چاي سبز، كرفس، موز، روغن كنجد، فلفل و گردو كمك زيادي به كاهش فشار خون مي كند. ضمن آنكه از مصرف غذاهاي پرنمك جداً خودداري مي كنيد، از مصرف غذاهاي فرآوري شده و كنسروي نيز بپرهيزيد. به جاي نمك طعام از نمك پتاسيم استفاده كنيد.

روش استفاده از مونيتورهاي آنرويد:
 

گوشي ضربان سنج را به گوش بزنيد. بازوبند را دور بازو ببنديد (نه محكم و نه شل) حباب پلاستيكي را باد كنيد. دريچه را شل كنيد و اجازه دهيد هوا كم كم از قسمت بازوبند خارج شود و بعد آن را در هر ثانيه به اندازه 2-3 ميلي متر باد كنيد. به اولين صداي قلب توجه كنيد. آن عدد فشار سيستوليك را نشان مي دهد. با قطع شدن صداي ضربان قلب (زمان استراحت قلب) مي توانيد فشار دياستوليك را اندازه بگيريد.

روش استفاده از مونيتورهاي ديجيتالي:
 

دستگاه را دور بازوي خود ببنديد و دكمه روشن شدن دستگاه را فشار دهيد. دستگاه به طور خودكار زياد مي شود و شما فقط بايد يك دكمه را فشار دهيد. اين دستگاه فشار سيستوليك و دياستوليك را نيز نمايش مي دهد. با فشار دادن دكمه اتمام كار، باد خارج مي شود.

ساير عوامل كاهش فشار خون
 

مسموميت، از دست دادن خون، مصرف سموم، مثل داروهاي BP، عدم تعادل و هماهنگي هورمون ها، اختلالات غذايي، مثل كم اشتهايي عصبي، كم آبي بدن، كند و تند شدن غيرطبيعي ضربان قلب، تغذيه نادرست
افرادي كه فشار خون كمتري دارند كمتر در معرض خطر هستند و كمتر به سكته قلبي، حملات قلبي، نارسايي كليه و ساير بيماري هاي زمينه اي دچار مي شوند. اما براي درمان افت فشار خون بايد طبق نظر پزشك از مصرف داروهايي كه باعث كاهش فشار خون مي شوند، خودداري كرد. اگر خونريزي شديد داريد، بايد تزريق خون انجام شود. آب بيشتري بنوشيد، غذاهاي كم كربوهيدرات مصرف كنيد، ميوه بيشتري بخوريد و ورزش و پياده روي، به خصوص در هواي آزاد را فراموش نكنيد. تغذيه نامناسب و سوء تغذيه از دلايل مهم كم فشاري خون هستند. فقدان كالري كافي، پروتئين و ويتامين هاي گروه B و C اين وضعيت را تشديد مي كند. مايعات، حجم خون را افزايش مي دهند و با مصرف آب و مايعات بيشتر مي توان مشكل كم فشاري خون را تا حدودي جبران كرد.
منبع: نشريه دنياي سلامت شماره 68