سلامت وسياست (Health and Policy)

سلامت از حقوق اصلي و تبعيض ناپذير هر انساني به حساب مي آيد. طبق قانون اساسي سازمان جهاني بهداشت، سلامت فقط به معني بيمار نبودن نيست، بلکه شامل برخورداري کامل از سلامت جسم، روان و رفاه اجتماعي است. در ظرف سال هاي اخير، بُعد روحاني (معنوي) سلامت هم به تعريف مزبور اضافه شده است. در حال حاضر درک دنيا از سلامت و نيز تلاش جهاني براي تأمين، حفظ و ارتقاي سلامت، سير تکامل خود را ادامه مي دهد.
بهداشت و مراقبت پزشکي پيوسته مکمل يکديگر بوده اند، تلفيق اين دو در اموري نظير ايمن سازي، تنظيم خانواده، ايمني اتومبيل ها، امنيت و بهداشت محيط کار، شناسايي سرطان زايي دخانيات و مبارزه با استعمال آن، اميد به زندگي را از زمان تأسيس سازمان جهاني بهداشت تاکنون در سطح جهان 40 درصد افزايش داده است.

سلامت براي همه
 

نشست آلمه آتا در سال 1356 بينش جهاني را نسبت به سلامت تغيير داد و در محافل بين الملل آن را بعنوان حقوق بشر قلمداد کرد. نشست مزبور هدف "سلامت براي همه تا سال 2000" را مطرح کرد. براي نيل به هدف مزبور، استراتژي تأمين مراقبت هاي اوليه بهداشتي و برخورد با آن دسته از عوامل اجتماعي - اقتصادي و سياسي که سلامت را خدشه دار مي کنند در دستور کار قرار گرفت. ارتقاي سلامت که به معني توانمند کردن مردم در کنترل هرچه بيشتر و بهبود بخشيدن سلامت خودشان است، بعنوان راهي براي دستيابي به "سلامت براي همه" مطرح شد. هرچند سلامت هميشه يک مبحث تکنيکي بوده و خواهد بود و فهم ما هم از بيماري ها و علت پيشگيري و درمان آنها بر علوم طبيعي استوار است، ولي درک ما از سلامت فقط بعنوان يک بحث تکنيکي نادرست است. تأثير مباحثي از قبيل مسائل اقتصادي، سياسي، حقوق بشر، توسعه و حتي امنيت جهاني و ملي در سلامت ما را مجبور مي کند که در مورد تندرستي به گونه اي ديگر فکر کنيم.
سلامت يک مسئله ي سياسي بوده و در حقيقت عنصري کليدي بسياري از سياست ها است. عدم دسترسي به خدمات بهداشتي - درماني مي تواند مردم را عليه مسئولين، متحد کند و حتي بعضاً سبب سقوط آنان شود، و نيز برعکس مي تواند موجب حمايت جدي مردم از مسئولين کشورها گردد. ارائه مراقبت هاي بهداشتي - درماني، گران بوده و تأمين اعتبارات مورد نياز پيوسته امر مشکلي است، بي عدالتي در دسترسي به خدمات بهداشتي - درماني منجر به تهديد سلامت افراد مي شود. آنان که از نظر سياسي نفوذ کمتري دارند همان افرادي هستند که از حمايت هاي ديگر اجتماعي هم برخوردار نبوده و کمترين دسترسي را هم به خدمات بهداشتي - درماني دارند. هر چند مسئولين کشورهاي در حال توسعه، بسياري اوقات در سخنراني ها اظهار مي دارند که بايد ارائه خدمات بهداشتي - درماني را به روستاها و نقاط محروم کشور توسعه داد ولي در عمل، توجه بيشتر آنان و نيز کمک هاي خارجي که در زمينه سلامت صورت مي گيرد به مراکز درماني شهرها و آن هم شهرهاي بزرگتري معطوف است. اغلب اين قبيل کشورها بيش از نيمي از اعتبارات ملي مربوط به سلامت را صرف بيمارستان ها و خريد تجهيزات و وسايل گران قيمت پزشکي مي کنند که تا حدودي گيرنده ي اصلي اين گونه خدمات صرفاً طبقه ي مرفه تر جامعه است. ارائه ي خدمات از اين قبيل، معمولاً تأثير مثبتي در بهبود وضع سلامت مردم و بهبود شاخص هاي بهداشتي جامعه نخواهد داشت.
از سال 2000 ميلادي به بعد سياست هاي مربوط به سلامت در جهان تغييرات عمده اي را شاهد بوده است، از جمله اينکه در ارتباط با توسعه ي بين المللي، سلامت از هر زمان ديگري در جايگاه برجسته تر و بالاتري قرار گرفته است. صاحب نظران به صورت روزافزوني به اين امر اعتراف مي کنند که آن دسته از استراتژي هاي سلامت که به ريشه هاي اجتماعي بيماري و سلامت توجه نمي کند، نارسا و ناکافي هستند و بايد تغيير پيدا کنند. اين روزها امکان اقدامات بر روي عوامل اجتماعي سلامت افزايش يافته است. اهداف توسعه ي هزاره که در اجلاس سران 189 کشور عضو سازمان ملل متحد در سپتامبر سال 2000 در مقرّ سازمان ملل متحد به تصويب رسيد، هم خود شاهدي است بر اين مدعا و هم وسيله اي است براي پيشبرد مقصود و رسيدن به هدف سلامت. هشت هدف توسعه ي هزاره که بر طبق اعلاميه ي هزاره به منظور دستيابي به صلح و امنيت، حقوق بشر و توسعه ي پايدار تعيين شده است، کشورها را موظف مي سازد براي مبارزه با فقر، بي سوادي، گرسنگي، عدم وجود امکانات آموزش و پرورش، نابرابري جنسيتي، مرگ و مير کودکان و مادران، بيماري و نابودي محيط زيست، دست به دست هم بدهند و بيشتر کار و تلاش کنند. هدف هشتم، از کشورهاي ثروتمند مي خواهد بدهي هاي کشورهاي فقير را ببخشند، کمک به آنها را افزايش دهند و امکان دسترسي عادلانه ي آنها به بازارها و فن آوري خود را فراهم کنند.

هدف هاي توسعه ي هزاره به قرار زير است:
 

هدف اول: ريشه کن کردن فقر شديد و گرسنگي
 

براي نيل به اين مقصود بايد تا سال 2015 تعداد افرادي که با روزي کمتر از يک دلار زندگي مي کنند و کساني که از گرسنگي رنج مي برند به نصف رسانده شود. در حال حاضر در جهان در حال توسعه حدود 1/2 ميليارد نفر با روزي کمتر از يک دلار زندگي مي کنند. هشتصد ميليون نفر دچار سوء تغذيه هستند و 153 ميليون کودک کمتر از 5 سال کمبود وزن دارند. نيمي از جمعيت منطقه ي جنوب صحراي آفريقا با فقر دست به گريبان هستند. نسبت مردمي که در فقر شديد زندگي مي کنند در جنوب صحراي آفريقا و آسياي غربي از دهه ي 1990 عملاً افزايش يافته است. دو سوم کساني که با کمتر از يک دلار زندگي مي کنند ساکن آسيا هستند. کشورهاي شرقي و جنوب شرقي آسيا براي تأمين هدف کاهش فقر، گام هايي برداشته اند و آسياي جنوب مرکزي در حال پيشرفت است.

هدف دوم: دستيابي به آموزش ابتدايي همگاني
 

هدف آنست که تا سال 2015 همه ي پسران و دختران، دوره ي ابتدايي را تکميل کنند. در حال حاضر 114 ميليون کودک در سن آموزش ابتدايي در جهان به مدرسه نمي روند. بدين ترتيب از هر پنج کودک يک کودک حتي از دسترسي به بنيادي ترين آموزش ها محروم است.

هدف سوم: ترويج برابري جنسيتي و توانمند سازي زنان
 

هدف آنست که نابرابري هاي جنسيتي در آموزش ابتدايي و متوسطه ترجحاً تا سال 2005 و در تمام سطوح تا سال 2015 حذف شود. در حال حاضر حدود 63 ميليون دختر در سن تحصيلات ابتدايي هنوز به مدرسه نمي روند و فقط در نه کشور جهان از هر سه کرسي پارلمان و يا بيشتر فقط يک کرسي در اختيار زنان است.

هدف چهارم: کاهش ميزان مرگ و مير کودکان
 

منظور از اين مورد، کاهش دو سوم ميزان مرگ و مير کودکان کمتر از 5 سال بين سالهاي 1990 و 2015 است. در حال حاضر نزديک به 11 ميليون کودک کمتر از 5 سال يعني بيش از 1200 کودک در هر ساعت جان خود را از دست مي دهند که بيشتر اين مرگ ها به دلايلي است که به راحتي قابل پيشگيري يا درمان هستند.

هدف پنجم: بهبود بهداشت مادران
 

هدف آنست که بين سال هاي 1990 و 2015 سه چهارم نسبت زناني که هنگام حاملگي و يا زايمان جان خود را از دست مي دهند کاهش پيدا کند. در حال حاضر هر سال بيش از پانصد هزار زن يعني يک نفر در هر دقيقه در طول حاملگي و يا هنگام زايمان فوت مي کنند. در منطقه ي جنوب صحراي آفريقا از هر 16 زن يک نفر جان خود را از دست مي دهد، و حتي در کشورهاي افغانستان و سيرالئون اين نسبت به يک نفر از هر 7 زن مي رسد. اين در حالي است که در کشورهاي توسعه يافته اين خطر، يک نفر براي هر 2800 زن را تهديد مي کند.

هدف ششم: مبارزه با ويروس و بيماري ايدز، مالاريا و ساير بيماري ها
 

هدف براي سال 2015 متوقف کردن گسترش ويروس و بيماري ايدز و نيز شيوع مالاريا و ساير بيماري هاي عمده و شروع به کاهش رشد آنها است. بيماري ايدز مهمترين عامل مرگ و مير در منطقه ي جنوب صحراي آفريقا و چهارمين عامل مرگ در سراسر جهان است.

هدف هفتم: تضمين پايداري محيط زيست
 

منظور از اين مورد، ادغام و گنجاندن اصول توسعه ي پايدار در سياست ها و برنامه هاي کشوري و جلوگيري از تخريب منابع زيست و کاهش نسبت افرادي است که به آب آشاميدني سالم دسترسي ندارند به نصف تا سال 2015 و بهبود بخشيدن چشمگير زندگي حداقل يکصد ميليون زاغه نشين تا سال 2020. در حال حاضر 2/4 ميليارد نفر از بهداشت کافي و حدود 1/2 ميليارد نفر از دسترسي به آب سالم محروم هستند.

هدف هشتم: ايجاد مشارکت جهاني براي توسعه
 

کشورهاي ثروتمند مسؤول تأمين دسترسي برابر به بازارها و فن آوري خود و ايجاد محيط و شرايط مالي مناسب هستند. برخورداري از حکومت مطلوب و تمرکز بر نيازهاي اجتماعي و سرمايه ي انساني به منظور دستيابي کشورهاي در حال توسعه به هدف هاي هزاره ضروري است. رسيدگي کامل و همه جانبه به مسائل مربوط به بدهي کشورهاي در حال توسعه، ايجاد کار شرافتمندانه و مولّد براي جوانان. تأمين دسترسي به داروهاي حياتي با قيمت مناسب در کشورهاي در حال توسعه با همکاري شرکت هاي داروسازي. ايجاد بهره گيري از فن آوري هاي جديد به ويژه فن آوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي با همکاري بخش خصوصي.
دبير کل سازمان ملل متحد، هر سال درباره پيشرفت در زمينه ي تحقق هدف هاي جهاني که در اعلاميه ي هزاره براي دستيابي به صلح و امنيت و حقوق بشر و توسعه ي پايدار تعيين شده است گزارش مي دهد. او در گزارش سال 2003 به نکات زير در مورد هشت هدف اعلاميه ي هزاره در مورد توسعه اظهار مي دارد که: " پيشرفت هاي سريع در زمينه ي بعضي از اين هدفها نشان مي دهد که هدف ها در عين بلند پروازانه بودن، قطعاً براي تقريباً همه ي کشورهاي جهان قابل تحقق هستند" و در جاي ديگر گزارش مي گويد: "اما بعضي از کشورها و اقدامات فعلي حاکي از اين است که بخش هاي قابل توجهي از جهان با خطر عدم تحقق بسياري از اين هدف ها مواجه هستند. نياز ضروري وجود دارد که رهبران سياسي براي گشودن درهاي تجارت، افزايش کمک و کاهش بدهي ها، و دادن فرصتي عادلانه به کشورهاي در حال توسعه براي کاهش فقر شديد در اين کشورها به تعهدات خود عمل مي کنند."
هدف هاي توسعه ي هزاره، زمينه ي مساعدي را براي اقدامات چندبخشي در زمينه ي سلامت، فراهم کرده و بر ارتباط دو طرفه بين سلامت و عوامل اجتماعي تأکيد دارد. هدف هاي مزبور نشان مي دهد که بدون مبارزه با فقر و به دست آوردن امنيت غذايي، تحصيلات، توانمند کردن زنان و اصلاح شرايط زندگي زاغه نشين ها، بسياري از کشورها به هدف هاي مربوط به سلامت دست نخواهند يافت.
منبع:
اينترنت و کتاب جامع بهداشت عمومي.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 58.