حقايق شگفت انگيز در مورد ماه
ضربه ي بزرگ
ماه در نتيجه ي برخوردي شكل گرفته است، كه از آن با نام برخورد عظيم يا برخورد بزرگ ياد مي شود. اخترشناسان به منظور توضيح اين پديده، نظريه يي را با اين مضمون ارائه كرده اند: در حدود 4/6 بيليون سال پيش، جسمي عظيم در ابعاد سياره ي مريخ، اندكي پس از شكل گيري خورشيد و منظومه ي خورشيدي با زمين برخورد كرده است. در نتيجه ي اين برخورد، ابري از صخره هاي تبخير شده، مركب از اجرام كيهاني و بدنه ي زمين به مدار خارجي زمين پرتاب شد. اين ابر به تدريج سرد و فشرده شده حلقه يي كوچك را از اجرام جامد تشكيل داد كه با جمع شدن اين اجرام در كنار يكديگر، ماه كنوني شكل گرفت.
زمين عامل طلوع ماه
هر روز و طي زمان هاي متغير، ماه از سمت شرق طلوع كرده و در سمت غرب غروب مي كند. فرايندي كه شباهت زيادي به روند حركتي خورشيد و ديگر ستاره ها دارد.
زمين در حال چرخش بر محور خود در جهت شرق است، كه اين پديده باعث نمايان شدن اجرام كيهاني و ناپديد شدن آنها در طول زماني معين مي شود. كره ي ماه نيز طي هر 29/5 روز سفري مداري حول زمين دارد كه اين حركت تدريجي در آسمان رو به شرق صورت مي گيرد. به همين دليل است كه طلوع ماه در برخي روزها با پنجاه دقيقه تأخير صورت مي گيرد. اين شيوه ي حركتي همچنين مي تواند دليل طلوع گاه به گاه زودهنگام ماه را در هنگام عصر و يا در طول روز توضيح دهد.
عدم وجود وجه تاريك
برخلاف آنچه به نظر مي آيد، ماه هيچ وجه تاريكي ندارد. ماه تنها يك وجه دورافتاده دارد كه امكان مشاهده ي آن از زمين وجود ندارد. دليل اين پديده به زمان هاي گذشته بازمي گردد. در گذشته هاي دور، تأثيرات گرانشي زمين باعث كند شدن چرخش ماه حول محور خود شد. به محض اينكه چرخش ماه به اندازه يي كند شد تا با دوره ي چرخشي خود به دور زمين انطباق پيدا كند، تأثير گرانشي زمين بر روي ماه تثبيت شد. به همين دليل ماه در حال حاضر يك بار به دور زمين چرخيده و يك بار حول محور خود حركت مي كند و به دليل اينكه هر دو اين چرخش ها در زماني واحد شكل مي گيرند، زمين تنها قادر به مشاهده ي يك وجه از كره ي ماه خواهد بود.
كمبود گرانش
كره ي ماه 27 درصد از ابعاد زمين را با جرمي كمتر تشكيل مي دهد. در عين حال گرانش موجود در كره ي ماه تنها 1/6 گرانش كره ي زمين اندازه گيري شده است. به همين دليل، در صورتي كه تكه سنگي در كره ي ماه از بالا به پايين پرتاب شود، سرعت سقوط آن بسيار كمتر از سرعت سقوط همان سنگ در زمين خواهد بود. همچنين در صورتي كه وزن فردي در روي زمين 68 كيلوگرم باشد، همان فرد در كره ماه 11 كيلوگرم وزن خواهد داشت.
كوچك و بزرگ شدن قرص ماه
مدار حركت ماه به دور زمين، برخلاف باور بسياري بيضوي است و به همين دليل فاصله ي ميان مركز زمين و مركز ماه، طي هر يك از دوره هاي كامل چرخش ماه، متغير است. در نزديكترين فاصله ي ماه به زمين كه اصطلاحاً حضيض خوانده مي شود، فاصله ي اين دو جرم كيهاني از يكديگر 363 هزار و 300 كيلومتر خواهد بود. اين فاصله در نقطه ي عكس، يعني در دورترين فاصله ي ممكن به 405 هزار و 500 كيلومتر افزايش پيدا مي كند. به بياني ديگر زماني كه ماه در نزديكترين فاصله ي خود از زمين كامل شود، چهارده درصد بزرگتر ديده شده و درخشش آن سي درصد افزايش خواهد يافت.
كره ي ماه كره نيست
ماه شكل كروي و دوار ندارد، بلكه تخم مرغي شكل است. در صورتي كه ماه با دقت مورد مطالعه قرار گيرد، مي توان ديد كه مركز ماه در واقع مركز هندسي اين قمر به شمار نمي رود و در واقع با مركز واقعي كره دو كيلومتر فاصله دارد.
تاريخچه بمباران در ماه
حفره هاي موجود در سطح كره ي ماه، مي تواند گذشته ي سخت اين كره را به خوبي آشكار سازد. به دليل نبودن نزديك به مطلق اتمسفر در ماه و كم بودن فعاليت هاي دروني در اين كره، تعداد حفره هايي كه در اثر برخوردهاي شديد در بيليون ها سال پيش در ماه به وجود آمده اند، ركورد منحصر به فردي را به ثبت رسانده اند. با تخمين تاريخ حفره هاي ماه، دانشمندان دريافته اند كه سياره ي زمين به همراه قمر خود، در حدود چهار بيليون سال پيش تحت بمباران شديد كيهاني بوده است.
ماه لرزه
فضانوردان مأموريت آپولو، طي بازديد خود از كره ماه از لرزه نگار استفاده كرده و دريافتند اين جرم خاكستري جرمي مرده به شمار نمي رود. ماه لرزه هاي كوچك از كيلومترها پايين تر از سطح خارجي ماه سرچشمه مي گيرند و اينگونه به نظر مي رسد، اين لرزه ها تحت تأثير كشش گرانشي زمين به وجود مي آيند. شكستگي هاي كوچك و فوران گاز از نشانه هاي وجود ماه لرزه در اين كره ي درخشان است. دانشمندان بر اين باورند كه ماه نيز داراي هسته يي داغ و مذاب، مشابه زمين است. اما اطلاعات به دست آمده از كاوشگر سازمان ناسا در سال 1999 نشان مي دهد كه ماه داراي هسته يي بسيار كوچك بوده كه تنها دو تا چهار درصد از جرم كلي ماه را تشكيل مي دهد. اين ابعاد در برابر هسته ي كره زمين كه سي درصد از جرم كلي زمين را تشكيل مي دهد، كاملاً ناچيز است.
تأثير اقيانوسي
عامل اصلي جزر و مدهاي موجود در زمين با در نظر نگرفتن تأثيرات اندك خورشيد، كره ي ماه است. گرانش ماه باعث ايجاد كشش بر روي اقيانوس هاي زمين مي شود. در ماه نو و كامل، خورشيد، زمين و ماه در يك رديف قرار مي گيرند كه اين پديده، جزر و مد بيشتري را نسبت به شرايط عادي به وجود مي آورد. زماني كه ماه در تربيع اول يا آخر قرار دارد خفيف ترين جزر و مد به وجود مي آيد. چرخش 29/5 روزي ماه به دور زمين كاملاً دوره يي نبوده و در نزدكترين موقعيت ماه نسبت به زمين، بيشترين جزر و مدها به حالت چرخشي افزايش پيدا مي كنند كه به اصطلاح جزر و مد جهشي حضيضي خوانده مي شوند. از ديگر تأثيرات جالب توجه كشش هاي قمري، اين است كه ماه طي اين جزر و مدها قسمتي از انرژي زمين را مي ربايد كه اين پديده باعث كاهش 1/5 ميلي ثانيه يي سرعت زمين در هر قرن مي شود.
خداحافظ ماه
با توجه به آنچه گفته شد، ماه سالانه مقاديري از انرژي زمين را ربوده و از آن براي بالا كشيدن خود به اندازه ي چهار سانتي متر در بالاترين مدارش استفاده مي كند. محققان معتقدند ماه زماني كه در حدود 4/6 بيليون سال پيش شكل گرفته است، فاصله يي برابر 22 هزار 530 كيلومتر از زمين داشته است كه اين فاصله اكنون به 450 هزار كيلومتر افزايش پيدا كرده است. در عين حال سرعت چرخش زمين رو به كندي است و به همين دليل روزهاي زمين رو به طولاني تر شدن گذاشته اند. به تدريج صعود كشش سياره ي زمين در ميان يك خط فرضي، ميان مركز زمين و ماه انباشته خواهد شد و به اين شكل تغييرات چرخشي سياره يي زمين متوقف خواهد شد. در اين صورت يك روز زمين، برابر يك ماه خواهد شد. در صورت وقوع چنين پديده يي كه احتمال آن به بيليون ها سال در آينده نسبت داده شده است، يك ماه زمين، بسيار طولاني شده و ماه به تدريج فاصله ي خود را از زمين افزايش خواهد داد.
منبع: نشريه 7 روز زندگي شماره 83
