گمشدگان

آغاز سفر
 

ساعت 22:03شامگاه يکشنبه 31 مي 2009 به وقت گرينويچ (19:03به وقت محلي) بود که پرواز 447خطوط هوايي ايرفرانس با جا گذاشتن يکي از مسافران ريودوژانيرو را به مقصد پاريس ترک کرد. در اين هواپيما 216مسافر و 12 خدمه حضور داشتند که حدود نيمي از آنها اتباع کشورهاي فرانسه و برزيل بودند.
در ميان آنها چهار پزشک ايرلندي که از تعطيلات 14 روزه خود در برزيل به فرانسه برمي گشتند، يک زمين شناس برجسته آمريکايي که همراه با همسرش براي ارائه کنفرانس علمي به بارسلونا مي رفت، يک مهندس سازه انگليسي که براي انجام پروژه هاي نفتي به برزيل رفته بود، دو مدير ارشد برزيلي و يک مهندس فرانسوي حضور داشتند. سه مدير ارشد شرکت ميشلن و 10 مدير فروش شرکت تجهيزات الکتريکي سي. جي. اي. دي، يکي از نوادگان آخرين پادشاه برزيل و رئيس شوراي شهر ريودوژانيرو نيز همگي سوار اين هواپيما بودند.
همه چيز تا 3 ساعت و 33 دقيقه پس از پرواز عادي به نظر مي رسيد. هواپيما با سرعت 865 کيلومتر بر ساعت در ارتفاع10700 متري اقيانوس پرواز مي کرد و 565 کيلومتري از سواحل شمال شرقي برزيل فاصله گرفته بود. خدمه پرواز به برج مراقبت اعلام کردند که در حال ترک حريم هوايي برزيل هستند و تا 50 دقيقه ديگر وارد آسمان سنگال خواهند شد.
حوالي ساعت 2:10 تا 2:14 بامداد به وقت گرينويچ که هواپيما وارد جبهه هوايي توفاني و کم فشار استوايي شد، ناگهان تعدادي پيام خودکار توسط هواپيما به مرکز ارتباطات پرواز مخابره شد. شش پيام از مشکلات الکتريکي، از کار افتادن خلبان خودکار و احتمال افت فشار در کابين خبر مي دادند و 19 پيام ديگر، پيغام هاي هشدار بودند. نشانگر هواپيما از نمايشگر رادار حذف شد و هيچ اثري از آن و مسير حرکتش روي صفحات رادار مرکز کنترل هوايي هيچ کشوري باقي نماند!
اين 25 پيام که در طول 3 دقيقه ارسال شده بود، آخرين پيام هاي ايرباس A-330 ايرفرانس بودند که هيچ پيام درخواست کمکي از سوي خدمه و خلبان ميان آنها وجود نداشت و اين براي هواپيماي ناپديد شده اصلاً عادي نبود.

جست و جو
 

در ساعت هاي بعد نه تنها ورود اين هواپيما به آسمان سنگال تاييد نشد، بلکه سرنشينان يک پرواز شرکت تي.اي.ام خطوط هوايي برزيل بر فراز اقيانوس اطلس و خلبان يکي از پروازهاي ديگر اين شرکت از وجود نقاط روشني بر سطح اقيانوس خبر دادند که مي توانست بقاياي هواپيماي در حال سوختن بوده باشد. نگراني ها بالا گرفت و کشورهاي برزيل و فرانسه ارسال نيروهاي تجسس را به منطقه اي که آخرين تماس پرواز447دريافت شده بود، آغاز کردند. برزيل شش هواپيماي جت و سه ناو را به سواحل شمالي اين کشور فرستاد و فرانسه سه جت، يک فروند هواپيماي آواکس و دو ناو خود را به بخش آفريقايي اين منطقه اعزام کرد. 15 تيم پزشکي همراه با نيروهاي پشتيباني در فرودگاه هاي شارل دوگل و ريودوژانيرو مستقر شدند و دولت فرانسه همزمان از ايالات متحده درخواست کرد با استفاده از اطلاعات مخابره شده توسط ماهواره هاي جاسوسي به پيدا شدن هواپيماي گمشده کمک کند.
پنتاگون بازبيني اطلاعات ارسالي از يکي از ماهواره هاي هشدار موشکي خود، دي.اس.پي را آغاز کرد. اگر نشانه اي از انفجار، آتش سوزي، شکشستگي يا برخورد هواپيماي ايرباس330 ايرفرانس وجود داشت، امکان نداشت از نگاه اين ماهواره ها دور مانده باشد. اين ماهواره ها، همواره منطقه مياني اقيانوس اطلس را از ارتفاع 37 هزار کيلومتري رصد مي کنند. آنها براي رصد اين منطقه از تلسکوپ هاي فروسرخ قدرتمندي استفاده مي کنند که تغييرات دمايي را جست و جو کرده و مي توانند علاوه بر پرتاب موشک بالستيک، ديگر پديده هاي حرارتي را مانند رعد و برق، صاعقه، عبور شهاب سنگ ها و آتش سوزي در هواپيماها تشخيص دهند.
علاوه بر اين ماهواره ها، اطلاعات دريافت شده از دو ماهواره ديگر سيستم جديد فروسرخ فضايي، اسبيرد نيز بررسي شد. اين ماهواره هاي متعلق به سازمان شناسايي ملي ايالات متحده به جاي تصويربرداري از منطقه، به ناحيه مورد نظر خيره مي مانند و تغييرات ايجاد شده در ميدان ديد خود را ثبت مي کنند. به عبارت ديگر اگر هواپيما منفجر شده بود و همزمان ماهواره هاي اين شبکه به سوي آن هدفگيري شده بودند، مي توانستند مکان انفجار را مشخص کنند. اما حقيقت اين بود که اصلاً انفجاري وجود نداشت.

اولين نشانه ها و اميدهايي که به يأس تبديل شدند
 

هواپيماهاي تجسس، هلي کوپترها، قايق ها و کشتي ها سطح وسيعي از اقيانوس اطلس را جست و جو کردند تا نشانه اي از هواپيماي گمشده و 228سرنشين آن که چندين ساعت از ناپديد شدنشان مي گذشت، پيدا کنند. در حالي که اميد به سلامتي و زنده بودن مسافران اين پرواز به يأس تبديل مي شد، دولت هاي برزيل و فرانسه تصميم گرفتند از نرم افزار جديدي که براي حفاظت از سواحل آمريکا نوشته شده بود، کمک بگيرند. اين نرم افزار مي توانست با درنظر گرفتن نوع و محل اشياي شناور در اقيانوس، زمان حادثه و شرايط محيطي مانند سرعت و جهت بادهاي اقيانوسي، محل احتمالي وقوع حادثه را محاسبه کند.
با اينکه اولين بار بود اين نرم افزار مدل ساز انحراف از مسير براي کشف بقاياي يک هواپيما مورد استفاده قرار مي گرفت، اما بسيار خوب عمل کرد. نخستين نشانه هاي سقوط،36ساعت پس از ناپديد شدن هواپيماي پرواز447 به دست آمد. قطعاتي فلزي همراه با صندلي هاي هواپيما که در650 کيلومتري شمال جزاير فرناندودينورونا در سواحل شمالي برزيل يافت شد. اين محل نزديک به جايي بود که آخرين تماس هواپيما ثبت شده بود.اما تا زماني که شماره سريال يکي از قطعات کشف شده با شناسنامه هواپيمابه شماره ثبت GZCP-F مطابقت نکرد، کسي پيدا شدن بقاياي پرواز447 را باور نکرد.
سقوط ايرباس330 با228سرنشين در حالي تاييد شد که هنوز اثري از جنازه ها نبود. هر دو جعبه سياه هواپيما که تنها امکان براي کشف راز اين حادثه غم انگيز بودند، احتمالا به عمق 4000 متري اقيانوس اطلس سقوط کرده بودند و شانس پيدا کردن آنها بسيار اندک بود. باز هم نرم افزارها و اين بار شبيه سازي مستقيم به کمک نيروي تجسس آمدند تا توانستند ظرف چند روز بعد اجساد 50 نفر از سرنشينان اين هواپيما و حدود400 قطعه از بدنه آن را کشف کنند.
پس از آن يک زيردريايي اتمي و يک کشتي جست و جو و نجات فرانسوي مجهز به دو زيردريايي کوچک کاوشگر، به محل احتمالي سقوط هواپيما در 1100 کيلومتري شمال شرق سواحل برزيل اعزام شدند. آنها براي کاوش در اعماق اقيانوس از رادار هاي صوتي استفاده کردند که توانستند شانس کشف دو جعبه سياه هواپيماي متلاشي شده را بيشتر کنند و پرونده اين سقوط اسرارآميز را براي هميشه ببندند.

حدس ها، گمان ها و خرافاتي ها
 

اغلب مي دانيم که ايرباس يکي از خوشنام ترين و ايمن ترين هواپيماي دنياست. ايرباس330 203Aايرفرانس که هرگز به مقصد نرسيد، يکي از جديدترين و پيشرفته ترين انواع ايرباس با دو موتور ساخت شرکت جنرال الکتريک بود که از ورود آن به خطوط هوايي کمي بيشتر از چهار سال مي گذشت. براي اين هواپيما هيچ سانحه همراه با مسافري رخ نداده بود و تنها حادثه جزئي، برخورد بال اين هواپيما با دم يک ايرباس321 A درفرودگاه شارل دوگل پاريس بود که صدمه اي جزئي به330 A- وارد کرد. اين هواپيما که مراحل کامل تعمييرات و نگهداريA- را در آوريل 2009 پشت سر گذاشته بود و زمان سقوط بيشتر از 18870 ساعت پروازي داشت، بي هيچ درخواست کمکي از صفحه رادار محو شده بود.
آخرين تماس خدمه اين پرواز زماني دريافت شد که ايرباس در حال نزديک شدن به توفان هاي تندري مهيب مرز ناحيه همگرايي درون استوايي و منطقه معتدل بود. اين منطقه که ITCZ نام دارد، ناحيه اي کم فشار است که منطقه استوايي را از نواحي معتدل جدا مي کند. هميشه در آي.تي.سي.زد خطرناک ترين تندرهاي دنيا رخ مي دهند که حاصل برخورد بادهاي قدرتمند شمالي و جنوبي با يکديگرند و با راندن حجم زيادي از هواي گرم و مرطوب به ارتفاعات بالاتر، شرايط لازم را براي تشکيل تندرهاي پرقدرت فراهم مي کنند.
عده اي احتمال مي دادند برخورد صاعقه با اين هواپيما در حالي که با سرعت بيش از800 کيلومتر بر ساعت در هواي توفاني پرواز مي کرد، عامل سقوط اين هواپيما بوده. حتي سخنگوي ايرفرانس هم به چنين احتمالي اشاره کرد، اما واقعيت اين است که حدود 40 سال از آخرين باري که صاعقه ها به تنهايي هواپيمايي را نابود کردند، مي گذرد و در اين 40سال شرکت هاي هواپيماسازي روش هاي متعددي براي ايمني در برابر صاعقه فراهم کرده اند. در سال هاي اخير صاعقه ها حتي نتوانسته اند سيستم هاي الکتريکي هواپيما را دچار اختلال کنند، چه رسد به اينکه يک هواپيماي مسافربري ايمن را ساقط کنند!
آيا مسافران و هواپيما قرباني يک حمله تروريستي شده و جايي در آسمان منفجر شده بودند؟ سفره اي از بنزين که روي اقيانوس و در نزديکي منطقه سقوط تشکيل شده بود، نشان مي داد انفجار و آتش سوزي اي در کار نبوده و بررسي هاي کارشناسان اداره تحقيق و بررسي حوادث فرانسه نيز گوياي اين بود که هواپيما هنگام برخورد با سطح آب متلاشي شده است. به عبارت ديگر هواپيما با سرعت زياد و غير قابل کنترلي سقوط کرده است.
برخي کارشناسان اين احتمال را مطرح کردند که شايد مشکل از سيستم سرعت سنج هواپيماي ايرباس باشد. اين احتمال از بقيه قوي تر بود. در زمان وقوع اين اتفاق، خبرهايي منتشر شده بود که ايرفرانس قصد دارد سيستم هاي سنجش سرعت هواپيماهايش را عوض کند. گويا اين شرکت هواپيمايي چند ماهي بود که به اختلال در سيستم سرعت سنج هواپيماهايA330 وA-340 پي برده و در تماس با ايرباس توصيه نامه اي براي تعويض اين سيستم ها دريافت کرده بود، اما از قرار معلوم خطر را خيلي جدي نگرفته يا آن را جزو نقص هاي ايمني حساب نکرده بود. سيستم سرعت سنج هواپيماي ايرباس A-330 چندين دستگاه گوناگون براي سنجش سرعت دارد که اگر درست کار نکنند و هر کدام عدد متفاوتي را نشان دهند، مي توانند در سيستم ناوبري هواپيما اختلال ايجاد کنند، به گفته ايرفرانس، اين سيستم به دليل قديمي بودن و تفاوت ميان نتايج مي تواند عامل سقوط پرواز447 باشد. البته تا جعبه هاي سياه هواپيما-آن هم از عمق نزديک به 4000متري اقيانوس -پيدا مي شد، هيچ قطعيتي وجود نداشت.

جعبه سياه و رازهاي سر به مهر
 

جعبه هاي سياه که بر خلاف اسمشان نارنجي هستند، اطلاعات پرواز و گفت و گوهاي کابين خلبان را ثبت مي کنند و در برابر شرايط محيطي مقاومت بالايي دارند. آنها اغلب در قسمت دم هواپيما نصب مي شوند که امن ترين بخش هواپيما به حساب مي آيد. اگر به هر دليلي هواپيما دچار سانحه شود، اين جعبه هاي کوچک مقاوم مي توانند تا 30روز، با ارسال علائم راديويي به پيدا شدن نشان توسط گروه هاي تجسس کمک کنند. اما دو جعبه سياه اين هواپيما نه تنها 30 روز بعد که حدود 23 ماه بعد و در چهارمين تلاش تيم هاي تجسس براي پيدا کردن آنها از بستر اقيانوس بيرون کشيده شدند. براي پيدا کردن اين دو جعبه بيشتر از 13 ميليون دلار هزينه شده و اين غير از 10 ميليون دلاري است که براي تکميل عمليات چهارم هزينه مي شود.

آن شب چه اتفاقي افتاد؟
 

سه خلبان پرواز447خلبان هاي با تجربه اي بودند. کاپيتان اين پرواز11700ساعت سابقه پروازي و 1700ساعت سابقه پرواز با ايرباس330و340را تجربه کرده بود و کمک خلبان دوم اين پرواز از مجموع6600 ساعت سابقه پروازي،2600ساعت را با ايرباس330و340پرواز کرده بود. اما بررسي دو جعبه سياه نشان مي دهد زماني که خلبان ها سرعت هاي متفاوتي را از سيستم سرعت سنج دريافت کردند، به جاي پيروي از اصول ساده اوليه براي هدايت هواپيما اشتباهات فاحشي را مرتکب شدند.
براي درک بهتر اتفاقات بهتر است چند دقيقه اي به قبل از زمان وقوع حادثه برگرديم، جايي که هواپيما با سرعت بيش از800 کيلومتر بر ساعت وارد توفان هاي تندري استوايي شد. اين سرعت بالا باعث مکش آب به درون حسگرهاي سرعت و يخ زدن حسگرها باعث بروز اشتباه در اندازه گيري سرعت شد. حسگرها شروع به مخابره سرعت هاي مختلفي کردند و اين موضوع باعث سردرگمي خلبانان شد. البته اعلام سرعت هاي مختلف چيزي نيست که بتواند باعث سقوط هواپيما شود اما خلبان گمراه شد و به جاي ثابت نگه داشتن دماغه هواپيما و تلاش براي جلوگيري از توقف آن در آسمان، با تغيير فلپ ها، دماغه هواپيما را رو به بالا گرفت و شرايط حفظ هواپيما را در آسمان دشوارتر کرد. وقتي خلبان براي نجات هواپيما از شرايط پيش آمده، به جاي بررسي تک تک نقص ها، علت يابي و حتي پيروي از اولين اصول تعريف شده، بدترين تصميم ممکن را مي گيرد و درنهايت شانسي براي نجات مسافران باقي نمي ماند. سرعت هواپيما رو به کاهش گذاشت و افت نيروي بالابري به دليل کاهش سرعت و زاويه زياد بال موجب شد نيروي گرانش غلبه کند و هواپيما طي 3 دقيقه و 30 ثانيه از ارتفاع11کيلومتري به درون اقيانوس سقوط کند. اما مگر هواپيما ارتفاع سنج نداشت که خلبان متوجه سقوط بشود؟ اين مشکلي است که براي پروازهاي شبانه يا اولين ساعات صبح بروز مي کند. به دليل تاريکي؛ خلبان نمي توانست ببيند که دماغه چقدر رو به بالاست و به همين دليل متوجه شرايط خاص پرواز نشد. تا يکي از پر رمز و رازترين سوانح هوايي اتفاق بيفتد.

حاشيه ها
 

خانم يوهانا گانتالر، مسافر ايتاليايي اين پرواز که نتوانست خودش را به پرواز 447 برساند، کمتر از دو هفته بعد در يک حادثه رانندگي کشته شد! او که همراه با همسرش براي گذراندن تعطيلات به برزيل رفته بود تنها مسافري بود که از اين پرواز جا ماند.
البته آدم هاي خوش شانس تري هم بودند؛ دو ايراني که هر قدر تلاش کردند با پرواز 447به فرانسه برگردند، نشد که نشد!
سومين نفر را يک عشق به فوتبال نجات داد: راننده تاکسي اي که آندره آپلينگ سوار آن بود، مي خواست يک مسابقه حساس فوتبال را تماشا کند و به همين دليل او را خيلي زود به فرودگاه رساند، اما آپلينگ که ديد صندلي هاي اين هواپيما فضاي کافي براي دراز کردن پاهايش را ندارند، موفق شد با پرواز ساعت چهار خودش را به مقصد برساند.
نفر چهارم، گوستاو به دليل مشکل رزرو ناچار بود با پرواز 447 به فرانسه برگردد، اما در آخرين لحظات مشکل برطرف شد و او توانست با پرواز قبل از447 برزيل را ترک کند.
اما هکرها هم که علاقه عجيبي به اتفاقات فرانسه دارند،از خير اين ماجرا نگذشتند و کاري کردند که کاربران با جستجوي کلماتي مانند ايرفرانس، پرواز447، 288 کشته و حتي فرانسه + برزيل به صفحاتي هدايت شوند که بدافزاري به نام A.yektel-Trofرا در کامپيوتر آنها ذخيره مي کرد.
منبع: نشريه همشهري دانستنيها شماره 34