خاشع قاريان قرآن
نويسنده: اميرحسين فقيهي
نگاهي به زندگي و سبک تلاوت استاد محمد صديق منشاوي
خيلي از ما از کودکي عاشق تلاوت قرآن بوديم و اکثرا به دنبال تحقق اين آرزو که بتوانيم قاري قرآن شويم، به جلسات قرآني شهر و محله خود مي رفتيم. خيلي با قاريان و پيشکسوتان قرآني آشنايي نداشتيم. ولي جاذبه صوت دلنشين قرآن که از صدا و سيما پخش مي شد، ما را بر آن داشت تا هرچه استاد جلسه مي گفت، به جان و دل بخريم و سرلوحه کارمان قرار دهيم تا بشويم مثل يکي از قاريان خوب و قرآن را آن چنان که شايسته است تلاوت کنيم. بي شک يکي از مهم ترين قارياني که استاد جلسه به تازه کاران اين عرصه توصيه مي کرد، قاري اي بود که هيچ گاه تلاوت تصويري او از تلويزيون پخش نشده بود؛ استاد محمد صديق منشاوي.
چهره استاد منشاوي را کمتر ديده ايم ولي نامش برايمان آشناست؛ کسي که تلاوت هايش به وفور يافت مي شد و تقليد از سبک تلاوتش آسان بود و به اصطلاح قاري ساز بود. منشاوي کسي است که بسياري از قاريان کنوني جهان اسلام، به نوعي مديون او هستند و قاري شدنشان به نحوي از جاده وي مي گذرد. در اين راستا نگاهي به زندگي و سبک فني تلاوت هاي اين استاد برجسته جهان اسلام خالي از لطف نيست.خيلي از ما از کودکي عاشق تلاوت قرآن بوديم و اکثرا به دنبال تحقق اين آرزو که بتوانيم قاري قرآن شويم، به جلسات قرآني شهر و محله خود مي رفتيم. خيلي با قاريان و پيشکسوتان قرآني آشنايي نداشتيم. ولي جاذبه صوت دلنشين قرآن که از صدا و سيما پخش مي شد، ما را بر آن داشت تا هرچه استاد جلسه مي گفت، به جان و دل بخريم و سرلوحه کارمان قرار دهيم تا بشويم مثل يکي از قاريان خوب و قرآن را آن چنان که شايسته است تلاوت کنيم. بي شک يکي از مهم ترين قارياني که استاد جلسه به تازه کاران اين عرصه توصيه مي کرد، قاري اي بود که هيچ گاه تلاوت تصويري او از تلويزيون پخش نشده بود؛ استاد محمد صديق منشاوي.
استاد محمد صديق منشاوي در سال 1299 هجري شمسي در شهر «منشات» استان سوهاج مصر در خانواده اي مذهبي و عارف مسلک به دنيا آمد. پدرش شيخ صديق منشاوي يکي از قارياني بود که هرگز در ازاي تلاوتش مزد و پاداشي از ديگران نمي خواست. به همين جهت فرزندش محمد را نيز با چنين سياقي پرورش داد تا تلاوت را تنها به جهت آنکه متعلق به کتاب قدسي قرآن کريم است، برگزيند. ديگران نيز شيخ صديق منشاوي را فردي در کمال خشوع و خضوع مي دانند و اذعان دارند که او چنان فرد مومن و باتقوايي بود که هرگز در هيچ تلاوتي از اجر و پاداش آن سخن نمي گفت. براي تلاوت آيات کلام الله تنها در محل حاضر مي شد و پس از تلاوت با وقاري سرشار از خشيت الهي بازمي گشت. حتي شنيده مي شود به دليل اين خضوع، کمتر جلوي دوربين هاي تلويزيوني و رسانه ها قرار مي گرفت و همين امر باعث شده که اکنون تصوير چنداني از او در دست نيست.
محمد صديق در شهر خود با تشويق و تعليم پدر به آموزش معارف قرآني و تعليم قرائت هاي مختلف پرداخت. وي از همان ابتدا به حفظ کامل قرآن آشنا شد که توانست از نه سالگي در ماه مبارک رمضان مراسم شبي با قرآن را برگزار کند. اين امر تا سنين جواني استاد ادامه داشت تا اينکه تلاوت احسن او موجب معروفيت او در مصر شد.
شهرت و زيبايي تلاوت او زبانزد مردم مصر بود و زماني که مسوولان راديو از آن آگاه شدند، از او درخواست کردند تا به راديو بيايد و به عنوان قاري راديو به فعاليت بپردازد ولي شيخ، اين دعوت را نپذيرفت و گفت:« نمي خواهم در راديو قرائت کنم چرا که به شهرت آن احتياجي ندارم و هرگز نمي پذيرم که از من امتحان بگيرند.»
اين طور شد که براي مدير راديو چاره اي نماند جز آنکه تجهيزات راديو را به محل تلاوت ايشان منتقل کند. در يکي از شب هاي ماه مبارک رمضان زماني که شيخ در روستايي از روستاهاي مصر براي خانواده اي در حال تلاوت بود، گروهي از برنامه سازان راديو براي ضبط تلاوت او به آن محل رفتند و تلاوت ايشان را ضبط کردند. اين براي اولين بار در تاريخ بود که راديو، تجهيزات، کارکنان و مهندسان خود را براي ضبط تلاوت يکي از قاريان قرآن به جايي اعزام مي کرد.
پس از چندي و با تلاش و در خواست هاي فراوان، به ورودش به راديوي عربي مصر و پخش تلاوت هايش، به شهرت او افزوده شد تا جايي که به عنوان يکي از قاريان مشهور مصر معرفي شد.
به قول يکي از استادان قرآني کشورمان استاد منشاوي نمونه بارز تحقق اين حديث است که اگر به دنيا پشت کنيد، دنيا به دنبال شما مي آيد و اين درسي است براي قاريان و حافظان که سعي کنند تا به قول فرمايش حضرت امام خميني (ره) انجام وظيفه کرده و آن چيزي که حاصل مي شود به مشيت خداوند گذشته شود.
استاده به واسطه زندگي کوتاهش به کشورهاي معدودي مسافرت کرده است. از آن جمله به سوريه، کويت و برخي از کشورهاي شيخ نشين حاشيه خليج فارس مي توان اشاره کرد که در مساجد مختلف اين کشورها به تلاوت قرآن کريم پرداخته است. متاسفانه مردم ايران هيچ گاه توفيق ميزباني اين قاري بزرگ قرآن کريم را پيدا نکردند.
سرانجام استاد محمد صديق منشاوي در سال 1348 هجري شمسي در 49 سالگي در قاهره جان به جان آفرين تسليم کرد؛ هرچند که امروزه پس از گذشت سال ها آواي ملکوتي او زينت بخش محافل و مجالس قرآني و پرورش دهنده استعدادهاي نهفته در اين مسير است. برخي علت مرگ وي را حسادت اطرافيان به وي مي دانند که او را مسموم کردند تا به عمد جهان اسلام را از وجود وي محروم کنند. شايد به همين دليل باشد که وي را شهيد القراء مي نامند.
سبک تلاوت
در برخي از تلاوت هاي قاريان قرآن، پديده منحصر به فردي وجود دارد که از آن با نام «تصويرسازي صوتي» ياد مي شود. در اين حوزه از فنون صوتي و لحني، قاري با تبحر بسيار زياد تلاش مي کند تا با کمک لحن خود ضمن حفظ و رعايت وقف و ابتدا به شنونده از فضاي معنوي مورد نظر در آيات، تصويري را ارائه کند که تا حد زيادي منطبق بر مفهوم خوانده شده باشد. مرحوم محمد صديق منشاوي، تلاوت هاي خارق العاده خود را بر مبناي همين مفهوم طراحي کرده است.
استفاده مناسب و منطبق بر معنا از نغمات و موسيقي کلامي، محمد صديق منشاوي را در قله تصويرسازي صوتي و لحني آيات کريمه الهي قرار داده و با روايت گري آيات، آنها را نمي خواند بلکه تصوير مي کند.
در تلاوت هاي استاد، هدف ارائه نغمات نبوده بلکه تلاش وي در جهت نزديک شدن به معاني قرآن و تحزين خواني راهي را بر او گشوده است که ما امروزه به آن تغميم يا محزون خواني مي گوييم.
سبک تلاوت استاد منشاوي به تعبيري سهل و ممتنع است، سهل يعني سبک اين استاد به شکلي است که هر فردي که چند تلاوت از ايشان گوش دهد، مي تواند قاري قرآن شود. گوش دادن به تلاوت هاي منشاوي اصل و مقدمه قاري شدن است اما ممتنع يعني اينکه محال است فردي عين منشاوي بخواند. اين قاري مصري يک مجموعه ويژگي هاي صوتي دارد که محال است فردي مثل او شود. در تلاوت هاي منشاوي ضعفي نيست. او با تمام وجود مي خواند و تلاوتش تفکر مستمع را به عالم ملکوت عروج مي دهد.
مرحوم منشاوي قرآن را تلاوت مي کرد، نه قرائت؛ فرق است بين تلاوت و قرائت. هر تلاوتي قرائت ولي هر قرائتي، تلاوت نيست که اين موضوع بحث مفصلي را مي طلبد.
در همين رابطه شنيدن نظر استادان قرائت کشورمان پيرامون استاد محمد صديق منشاوي، تبحر او را در فن تلاوت قرآن کريم نمايان تر مي کند.
استاد محمدرضا ستوده نيا
پدر و ديگر اعضاي خانواده محمدصديق منشاوي همه قاري بوده اند و منشاوي سبک و تلاوتش، سبکي موروثي و منطقه اي است که در مصر بوده و جالب اينجاست که وقتي به پدر ايشان مراجعه مي کنند تا صدايش را ضبط کنند، پدرش مي گويد که از اين فاميل يک نفر کافي است که در راديو قرآن بخواند و آن هم محمد صديق است.
رفتار همراه را خضوع و فروتني منشاوي و بي توجه بودن به ماديات، خشم عده اي را برانگيخت و حسادت ها به ويژه وقتي ترتيلش را خواند، افزايش يافت و همين مساله و رفتار بسيار پسنديده استاد و علاقه مردم به ايشان باعث شد که حسادت ها برانگيخته شود و بر اساس مصاحبه اي که با پسر ايشان شده است، سه بار مي خواستند ايشان را مسموم کنند و آيا دفعه آخر گرفتار اين توطئه ها شده يا خير، محل بحث است؛ اينک يک باره مري ايشان دچار عارضه سرطان مي شود و به اين نحو ايشان با اندک فرصتي از بين مي رود که حتي جمال عبدالناصر دستور مي دهد ايشان را بلافاصله به بيمارستاني در لندن براي عمل جراحي منتقل کنند ولي تا کارهايش ويزا و برنامه سفر ايشان را مهيا کنند، استاد منشاوي فوت مي کند.
استاد حبيب مهکام
نکته مهم توجه به معنا و خواندن آيات قرآن توسط اوست. سپس خضوع و خشوع و خشيت خاصي است که در تلاوت هايش قابل مشاهده است. هر قاري که مي خواهد آياتي از قرآن را تلاوت کند، انتخاب آيات بيانگر و نشانگر تفکر، سليقه و هدف اوست. با بيان اين مطلب مي خواهم بگويم که بيشتر تلاوت هاي مرحوم منشاوي آياتي است که رنگ توحيدي دارند و اين در خون مرحوم منشاوي اصالت داشته است. در تحليل تلاوت اين قاري بايد به اين نکته توجه کرد که در اجراي مقام «رست» در بين همه استادان امتياز ويژه اي دارد. صوت و لحن شيوا و ارائه تحريرهاي متصلي که در تلاوت هايش دارد، حالت خاصي را پديد آورده که هيچ استادي شبيه آن را نمي تواند تلاوت کند. اينها همان جاذبه هايي است که افراد را جذب اين شخصيت کرده است. بي علت نيست که منتخبان و ممتازان عرصه تلاوت قرآن، استاد منشاوي را الگوي خود تعيين مي کنند.
حال و هواي استاد
منابع:
- ايکا، مرکز فعاليت هاي قرآني جوانان کشور
- ايکنا، خبرگزاري قرآني جمهوري اسلامي ايران
منبع: نشريه همشهري قرآن (آيه)شماره1
