حوزه هاي تخصصي روان شناسي

علم روان شناسي، به رغم جوان بودن با شتاب گسترش يافته و حوزه هاي تخصصي فراواني در زمينه هاي تربيتي، مشاوره اي، درماني، تجاري، صنعتي و... ايجاد شده است. پيشرفت فناوري و ورود آن به صحنه ي زندگي انسان، ماشيني شدن زندگي بشر و درنتيجه کاهش جدي تعاملات انساني و عاطفي، نبود معنويت و فاصله گرفتن از دين، از جمله عواملي است که موجب گسترش اين علم شده است.(1) در اينجا به برخي از اين حوزه هاي تخصصي اشاره مي کنيم:

1. روان شناسي باليني(2)
 

در اين حوزه به مطالعه ي علل، تشخيص و درمان اختلالات عاطفي و رفتاري انسان مي پردازند. روان شناسان باليني کمک به افراد براي دستيابي به سلامت رواني آنان را جزو وظايف خود مي دانند و براي تشخيص و درمان اختلالات رواني، اعتياد دارويي، مشکلات هيجاني و رفتاري و... مي کوشند. البته اين گروه نمي توانند هيچ گونه دارويي تجويز کنند؛ زيرا اين کار جزو وظايف روان پزشکان است. امروزه حوزه ي تخصص بيشتر روان شناسان، باليني است.

2. روان شناسي مشاوره(3)
 

در روان شناسي مشاوره اي، بيشتر به حل مشکلات تحصيلي، خانوادگي و شغلي افراد مي پردازد. تفاوت اين حوزه يا روان شناسي باليني آن است که روان شناسان باليني معمولاً درکلينيک ها، بيمارستان ها، درمانگاه ها و مطب هاي خصوصي فعاليت مي کنند و مراجعان آنان، بيماراني اند که در سازگاري با محيط به طور جدي مشکل دارند؛ به گونه اي که گاهي لازم است در بيمارستان بستري شوند. اما مراجعان روان شناسان مشاوره اي بيمار نيستند، بلکه به کمک نياز دارند تا با راهنمايي هاي مشاور، خود مشکلشان را رفع کنند.

3. روان شناسي تربيتي - پرورشي(4)
 

کارشناسان اين رشته مي کوشند تا اصول و قوانين روان شناسي را در انواع يادگيري و تدريس به کار گيرند و در زمينه ي پيشرفت تحصيلي فراگيران يا شيوه هاي بهتر تدريس براي معلمان، تجربه هاي لازم را به دست آورند.

4. روان شناسي فيزيولوژيک(5)
 

اين رشته، يکي ديگر از شاخه هاي روان شناسي است که درآن، رفتارهاي آدمي را بر اساس مباني زيستي، به ويژه در مغز و دستگاه هاي عصبي مطالعه مي کنند تا روابط بين فرايندهاي زيستي و رفتار را کشف کنند. ارتباط اين حوزه با علوم زيستي بسيار نزديک است.

5. روان شناسي صنعتي - سازماني (6)
 

از اصول روان شناسي صنعتي - سازماني براي محيط هاي شغلي و تجاري و موقعيت هاي سازماني استفاده مي کنند.(7) مسائلي چون گزينش و ارزيابي کارکنان، طبقه بندي مشاغل، رضايت شغلي، مطالعه ي سرپرستي و مديريت، چگونگي تعامل عوامل انساني با ماشين آلات و... جزو فعاليت هاي اين حوزه اند. روان شناسان اين حوزه معمولاً در سازمان هاي دولتي و صنايع خصوصي مشاوره مي کنند.

6. روان شناسي شخصيت(8)
 

در روان شناسي شخصيت، درباره ي ابعاد گوناگون شخصيت، جنبه هاي ادراکي، هيجاني، ارادي وجسمي انسان مطالعه مي شود.(9) همچنين در اين حوزه، عوامل مؤثر برفرايندهاي تفکر، هيجان و رفتارهاي بهنجار و نابهنجار و نيز چگونگي شکل گيري شخصيت انسان و سازگاري وي با محيط را بر مي رسند.(10) با توجه به پيچيدگي موضوع شخصيت انسان، اين رشته نيز يکي از پيچيده ترين رشته هاي روان شناسي به شمار مي آيد.

7. روان شناسي رشد(11)
 

آدمي از انعقاد نطفه تا پايان زندگي، تحولات و مراحل گوناگون را در جنبه هاي جسمي، شناختي، عاطفي، اخلاقي، اجتماعي، رواني و... مي گذراند. از اين روي، روان شناسان اين حوزه به بررسي و مطالعه ي اين مراحل و عوامل مؤثر آن مي پردازند و ويژگي هاي رواني و غيررواني هريک از دوره هاي زندگي انسان، اعم از کودکي، نوجواني، جواني و بزرگ سالي را تبيين مي کنند.

8. روان شناسي اجتماعي(12)
 

حوزه ي روان شناسي اجتماعي با رفتار افراد در گروه ها ارتباط دارد. در اين حوزه از تعامل فرد و اجتماع، قانون هاي رواني گروه ها و سازمان هاي اجتماعي بحث مي کنند. چگونگي تأثيرگذاري و تأثيرپذيري افراد در اجتماع، از جمله موضوع هاي اين رشته است. همچنين در اين حوزه، درباره ي فشارهاي گروهي، دوست يابي، جاذبه ي فردي، رفتارهاي نابهنجار اجتماعي و... مطالعه مي کنند.

9. روان شناسي کاربردي(13)
 

روان شناسي کاربردي يکي از حوزه هاي تخصصي روان شناسي است. اين شاخه درحقيقت، کاربرد اطلاعات مربوط به روان شناسي را در زمينه هاي عملي زندگي انسان بررسي و مطالعه مي کند. روان شناسي کاربردي مي کوشد تا اصول و قوانيني را که روان شناسي نظري تبيين کرده است، در جهت تغيير رفتار و حل مشکلات زندگي افراد به کاربرد. تأکيد مطالب اين کتاب بيشتر بر جنبه هاي کاربردي آن خواهد بود.
همان گونه که گذشت، روان شناسي به رغم جوان بودن، با شتاب گسترش يافت و امروزه، نزديک به پنجاه حوزه در آن وجود دارد. انجمن روان شناسي امريکا که يکي از بزرگ ترين انجمن هاي تخصصي روان شناسي است، اين رشته را در 49 بخش جداگانه معرفي کرده است.(14)

پي نوشت ها :
 

1. يان کريستنسن و ديگران، روان شناسي عمومي، ترجمه ي ابوالقاسم بشيري و ديگران، ص58-59.
2. clinical psychology.
3. counseling psychology.
4. educational psychology.
5. physilolgical psychology.
6. industriaLorganizational psychology.
7. کارل هافمن و ديگران، روان شناسي عمومي، ترجمه ي هادي بحيراني و ديگران، ج1، ص23.
8. personality psychology.
9. غلامعلي افروز، روان شناسي تربيتي، ص11.
10. حمزه گنجي، مباني روان شناسي عمومي، ص5.
11. developmental psychology.
12. social psychology.
13. applied psychology.
14. كارل هافمن و ديگران، روان شناسي عمومي، ترجمه ي بحيراني و ديگران، ج1، ص26.
 

منبع: کتاب روان شناسي کاربردي (1).