قراردادهای صلح

جهان پس از جنگ جهانی دوم

کنفرانس یالتا (چهارم تا یازدهم فوریه 1945)

چرچیل، روزولت و استالین سران کشورهای فاتح علی رغم پایان جنگ، در شهر یالتا در کنار دریای سیاه از چهارم تا یازدهم فوریه 1946 گردهم آمدند تا مشکلات اشتغال کشور آلمان و دولت لهستان را حل و فصل کنند. کشورهای فاتح جنگ در حال تقسیم کشور آلمان بر حسب پیشروی ارتش های خود بودند. نواحی مکلنبورگ، پومرانی، براندنبورگ، زاکسن - آنهالت، تورینگن (1) و سرزمین های شرق آلمان نصیب شوروی شد. شمال غربی و نواحی رودخانه روهر متعلق به انگلستان و جنوب آلمان تحت تصرف ارتش آمریکا درآمد. برلین موقعیت خود را به صورت جزیره جداگانه ای در داخل بخش اتحاد جماهیر شوروی حفظ کرده بود. استالین موافت کرد تا فرانسه به عنوان کشور عضو کامل فاتحان جنگ قرار گرفته و با سه کشور دیگر برابر باشد، به شرط اینکه منطقه نفوذ فرانسه بین مناطق اشغالی آمریکا و بریتانیا انتخاب شود.
دولت شوروی در بیست و هفتم فوریه 1945 تصمیم گرفت حکومت کمونیستی یکپارچه در رومانی برقرار کند. در همین زمان انگیزه حمله نهایی به آلمان توسط رهبران نظامی متفقین صورت گرفت که با مقاومت اندک ارتش شکست خورده آلمان روبرو شد. امریکایی ها بعد از تسخیر ناحیه غربی آلمان در بیست و سوم مه با عبور از رودخانه راین متوجه جنوب آن سرزمین شدند و می خواستند اولین ارتش فاتح برلین باشند. لهستان، به دنبال تصمیمات «کمیته لوبلین» (2) طرفدار شوروی و با همکاری بعضی از اعضای کمیته طرفدار غرب، توسط یک «حکومت اتحاد ملی» اداره خواهد شد. در همین اجلاس در «کمیسیون جبران خسارات» (3) تصمیم گرفته شد تا خسارات وارد شده به کشورهایی که در طول جنگ مورد حمله آلمان قرار گرفته بودند، ارزیابی شود. در «بیانیه اروپای آزاد» اعلام شد که در تمام سرزمین های آزاد شده باید انتخابات آزاد با شرکت احزاب دموکراتیک و با حضور نمایندگان کشورهای فاتح برگزار شود. فضای کنفرانس یالتا نسبتاً خوب و مساعد بود ولی علائم جدایی بین قدرت های فاتح جنگ در ماه های بعد پدیدار شد و فرمانده ارتش آمریکا راه را برای ورود شوروی به برلین باز گذاشت. ارتش شوروی بعد از شکست چکسلواکی از راه جنوب شرقی آلمان وارد پایتخت هیتلر شد. ارتش آلمان به فرماندهی مارشال کسلرینگ (4) فرمانده نیروی هوایی آلمان و فرمانده ارتش این کشور در جبهه جنوب و غرب آلمان در آوریل 1945 و بعد از شکست در ایتالیا، تسلیم ارتش آمریکا شد.
در هفتم مه 1945 در شهر رنس (فرانسه) تسلیم ارتش آلمان بین ژنرال آیزنهاور، مارشال کایتل و با حضور یکی از ژنرال های شوروی به امضا رسید، ولی استالین خواستار امضای تسلیم بدون قید و شرط ارتش آلمان توسط کایتل (5) شد که توسط دریاسالار دونیتس از آلمان و مارشال ژوکوف از حزب کمونیست شوروی در برلین به امضا رسید.

کنفرانس پوتسدام (هفتم ژوئیه تا دوم اوت 1945)

هنوز شش ماه کامل از کنفرانس یالتا نگذشته بود که سران کشورهای فاتح جنگ در جلاس یوتسدام در نزدیکی برلین شرکت کردند. در طی این شش ماه دگرگونی های زیادی به وجود آمده بود؛ روزولت در دوازدهم آوریل 1945 درگذشت و با مرگ وی در حفظ اتحاد بین کشورهای فاتح جنگ، دچار زوال گردید. هاری ترومن که به جای وی به ریاست جمهوری انتخاب شده بود نسبت به اتحاد جماهیر شوروی بدگمان بود. تسلیم سرزمین آلما، موفقیت اولین تجربه بمب های اتمی- در ناکازاکی و هیروشیما- موقعیت فاتحان بعد از جنگ را دگرگون کرد و امریکا مثل گذشته برای غلبه بر ژاپنی ها نیازی به کمک شوروی نداشت. چرچیل که در افتتاحیه اجلاس پوتسدام شرکت کرده بود جای خود را به کلمنت آتلی (6) نخست وزیر جدید انتخاب شده حزب کارگر توسط مجالس بریتانیا داد. استالین قبل از اینکه قرارداد نهایی صلح امضا شود، اصلاحات جدیدی در نقشه سیاسی اروپای شرقی به وجود آورد. شوروی سرزمین پروس شرقی یعنی نواحی اطراف شهر کونیشبِرگ (7)- نام بعدی آن کالنینگراد - که از آلمان جدا شده بود را ضمیمه شوروی کرد و جنوب شرقی آن را به لهستان واگذار کرد.
کشورهای اروپای غربی خط مرزی اودر - نایسه (9) را به طور موقت تا نتایج پیمان صلح پذیرفتند. شوروی تلاش لازم برای ماندگار کردن پیشنهادات فوق را انجام داد و در هفدهم اوت با لهستان قراردادی امضا نمود که طبق آن خطوط مرزی این کشور تعیین گردید. شوروی به دنبال تصمیمات استالین و الحاق سرزمین های جدید به خاک خود وسعت لهستان را از سیصد و هشتاد و هشت هزار کیلومتر مربع به سیصد و ده هزار کیلومتر مربع تقلیل داد. دو میلیون آلمانی از سرزمین های مذکور رانده شدند و به جای آن ها دو میلیون لهستانی که در سرزمین های اروپای شرقی پراکنده بودند به این کشور مراجعت کردند.
سه کشور بزرگ فاتح جنگ تصمیم گرفتند برای تدوین قراردادهای صلح «شورای وزرای خارجه» کشورهای دارنده حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد (کشورهای فاتح جنگ به اضافه فرانسه و چین) تشکیل گردد. شورای مذکور به دفعات متعددی در آوریل 1946 در پاریس، در دسامبر 1946 در نیویورک، در مارس - آوریل 1947 در مسکو و در دسامبر همین سال در لندن تشکیل جلسه داد و بعد از مذاکرات زیاد به نتیجه نرسید. در شمال غربی لیبی- شد. انگلستان خواستار اعطای استقلال با وضع موجود به لیبی بود و نهایتاً هر نوع تصمیم گیری درباره این کشور را به بعد موکول کردند. بین یوگسلاوی که از طرف شوروی حمایت می شد و ایتالیا که از طرفداری بریتانیا برخوردار بود بر سر تصرف سرزمین تریست (11) مناقشاتی به وجود آمد که مدت ها زمینه مبارزات دیپلماتیک بین دو کشور مذکور بود. در کنفرانس پاریس سرزمین تریست تحت قیمومیت سازمان ملل متحد درآمد که مدت زیادی طول نکشید. در مارس 1948 فرانسه، بریتانیا و آمریکا پیشنهاد کردند تا سرزمین تریست به ایتالیا بازگردانده شود ولی یوگسلاوی و شوروی با پیشنهاد آن ها مخالفت کرده و خواهان حفظ وضع موجود شدند.
شوروی سرزمین های بسارابی و بوکووین (12) متعلق به رومانی را متصرف شده بود و در عوض رومانی توانست سرزمین ترانسیلوانیا را دوباره به سرزمین خود ملحق کند که از این طریق به دریای سیاه و در نتیجه به دریاهای آزاد راه داشته باشد. حدود بلغارستان هم به مرزهای قبلی آن تعیین گردد. مواد قرارداد برای مجارستان بسیار سنگین بود که طبق آن ناحیه ترانسیلوانیا را به رومانی و ناحیه روتینا (13) در جنوب کوه های کارپات را به اتحاد جماهیر شوروی واگذار و جنوب اسلواکی ضمیمه چکسلواکی گردید و مجارها از این سرزمین رانده شدند. دولت فنلاند مجبور شد قسمت اعظمی از سرزمین خود یعنی چهل و سه هزار و هفتصد کیلومتر مربع از خاک خود را تسلیم شوروی کند. پیمان های صلح با آلمان، اتریش و ژاپن نتایج ثمربخشی نداشت.
سرزمین آلمان تحت قیمومیت چهار کشور فاتح جنگ درآمد و اداره کشور توسط شورای کنترل، مرکب از فرماندهان کل کشورهای بریتانیا، فرانسه، شوروی و آمریکا انجام گرفت. برلین که در منطقه نفوذ شوروی قرار داشت به چهار منطقه نفوذ تقسیم و اداره کشور مستلزم سیاست واحدی بود زیرا اگر به هدف نهایی نرسند و نتوانند ناسیونال - سوسیالیسم هیتلری را ریشه کن کرده و دموکراسی را در آلمان به وجود آورند به اهداف نهایی نرسیده و در نتیجه با دیگر توافق های انجام شده همسویی نخواهد داشت.
کشور آلمان در مرکز مشکلات قرارداشت زیرا متفقین تصمیم داشتند آنجا را اشغال، تجزیه و بین خود تقسیم کنند. استالین در نهم ماه مه 1945 فکر تقسیم آلمان را کنار گذاشته و به آمریکا و انگلستان پیشنهاد دنباله روی را ارائه نمود. کشورهای اخیر در هماهنگی بین ملت ها به دنبال وحدت اقتصادی مناطق اشغال شده ای بودند که از هفدهم دسامبر 1947 جزو مناطق آن ها محسوب می شد. فرانسه به دنبال سیاست ژنرال دوگل وحدت اقتصادی را تا کنترل ناحیه سار و بین المللی کردن روهر (14) به تعویق انداخت. توجه کشورهای فاتح، درخواست خسارات وارد شده و تصمیماتی که در کنفرانس یالتا به امضا رسیده بود شامل کارخانه های موجود آلمان می گردید و خواهان معادن زغال سنگ روهر بود. شوروی از سرزمین های تحت اشغال خود بیشترین برداشت را به عمل آورد و به دنبال رژیم مارکسیستی، ملی کردن صنایع و مزارع کشاورزی، غیرمذهبی کردن آموزش و اصلاحات در کشاورزی را در سرزمین های تحت اشغال خود رواج داد. آمریکا، فرانسه و انگلستان به دنبال احیای سازمان های سیاسی و اقتصادی لیبرال در مناطق اشغال شده آلمان بودند. عدم کارایی کشورهای فاتح جنگ در شورای کنترل همچون عدم کارایی فرماندهان آلمانی در مناطق اشغال شده آلمان بودند. عدم کارایی کشورهای فاتح جنگ در شورای کنترل همچون عدم کارایی فرماندهان آلمانی در مناطق اشغالی آشکار بود. دادگاه متفقین برای محاکمه عاملان جنگ از 20 نوامبر 1945 تا اول اکتبر 1946 در نورنبرگ تشکیل گردید و طبق آرای صادره دوازده نفر از فرماندهان ارتش هیتلر به مرگ و هفت نفر به حبس محکوم شدند. دادگاه نورنبرگ آخرین اقدام مشترک کشورهای فاتح جنگ در مورد‌ آلمان بود. آلمان خطر واقعی روابط بین الملل بعد از جنگ بود و مشکلات و خطرهای سیاسی بعداً پدیدار شد.

پی نوشت ها :

1. Mecklembourg,pomeranie, Brandebourg,saxe-Anhalt,Thuringe
2. comite de Lublin، کمیته لوبلین طرفدار شوروی با کمک بعضی از اعضای کمیته لندن که طرفدار غرب بودند در شهر لوبلین در لهستان تشکیل گردید.
3. Commission des reparations.
4. kesselring
5. keitel, amiral Donitz, marechal joukov
6. clement Attle
7. konigdberg
8. ligne curzon جرج مارکی دو کدستون سیاستمدار انگلیسی مدتی نایب السلطنه انگلستان و فرمانروای سرزمین هند و پس از آن وزیر امور خارجه انگلیس شد. وی خط مرزی روسیه و لهستان را در سال 1919 در زمانی که وزیر امور خارجه بود تعیین کرد که در سال 1945 اجرا گردید که به «خط مرزی کرزون» مشهور شد. وی یکی از شرکت کنندگان در کنفرانس لوزان در سال 1923 بود.
9. oder-Neisse
10. Tripolitaine (Tripolis)
11. Trieste
12. Bessarabie,Bokovine et Transylvanie
13. Ruthenie
14. sarre,Ruhr

منبع: واعیس، موریس؛ تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا 2008، تهران: امیر کبیر، 1390.