نویسنده: علی احمدی
سید قطب از نوجوانی در مطبوعات مصر مقاله می نوشت و به روزنامه نگاری علاقه وافری داشت. یک نفر روزی از وی پرسید «بین روزنامه نگاری و معلمی کدام را بیشتر دوست داری؟» گفت «والله نمی دانم کدام بهتر است و کدام یک در آینده ی زندگیم بر من چیره خواهد شد. من بین روزنامه و مدرسه بزرگ شدم و هر دو را با هم دوست دارم؛ ولی مدرسه و شغل معلمی را بر روزنامه نگاری ترجیح می دهم.»
اولین مقاله ی وی در سن شانزده سالگی در مجله ی «صحیفه ی بلاغ» در سال 1301 هـ.ش. به چاپ رسید. او تا سال 1324 هـ.ش. که دستگیر و زندانی شد، همکاری علمی خود را با مطبوعات قطع نکرد. وی ابتدا با نشریات معروفی چون البلاغ، البلاغ الأسبوعی، الجهاد، والأهرام همکاری می کرد و به طور مرتب برای آنها مقاله می نوشت.(1) حجم مقالات، دقت و ظرافت سید در انتخاب مطالب مورد تحسین و تعجب همگان واقع می شد. دکتر علی احمد عامر در سال 1313 هـ.ش. طی مقاله ای که در مجله ی «الأسبوع» به چاپ رسید، نوشت «از فهم و علم گسترده ی سید قطب، مقالات فراوان و کوشش او در ادب، نقد و شعر تعجب می کنم.»
سید قطب در سن چهل سالگی همزمان با شروع تفکر درباره ی حرکت اسلامی و انقلابی، با نشریاتی چون الکتاب المصری، الکتاب السوادی، و الشئوون الأجتماعیه همکاری داشت. وی پس از چند سال در مجله ی «الّلواء الجدید» که توسط شاخه ی جوانان حزب وطنی مصر چاپ می شد، مقاله نوشت اما پس از مدت اندکی به علت انتقاد شدید سید از همکاری دولت با استعمارگران تعطیل شد.
سید قطب پس از تعطیلی مجله اللواء الجدید، دست از مبارزه نکشید و به عنوان سردبیر و نویسنده ی مجله ی «الدعوة» کار خود را ادامه داد. مقالات وی در این نشریه، دعوت از مردم برای انقلاب، تشکیل حکومت اسلامی و تغییر حاکمیت بود. عمر این مجله هم طولانی نبود و پس از مدتی توسط رژیم حاکم تعطیل گشت. سید قطب باز هم ناامید نشد و با همکاری «یوسف شماته» نشریه ای به نام «العالم العربی» منتشر کرد. یوسف شماته، مدیر مسئول و سید قطب سردبیر مجله بود.(2) اولین اقدام سید قطب این بود که بر خلاف همه ی نشریات مصری که تاریخ روز را به میلادی درج می کردند او بر اساس تاریخ هجری قمری می نوشت. وی در این نشریه، تحلیلهای سیاسی متفکرین و سیاسیون عالم عرب را به چاپ می رساند. همچنین خودش با نوشتن مقاله، سیاست آمریکا در قبال عرب را محکوم و تقبیح می کرد. پس از انتشار چهارمین شماره به علت اختلاف سید قطب با یوسف شماته، سردبیری وی بر مجله پایان یافت.
سید در سال 1327 هـ.ش. با همکاری جمعیت اخوان المسلمین، مجله ی «الفکر الجدید» را تأسیس کرد. سیاست مجله ی الفکر الجدید نیز انقلابی، طرفداری از اصلاحات و تغییر روشهای حاکم بود. مقالات سید در این مجله از تندترین و در عین حال قوی ترین مقالات وی به شمار می رود. به عنوان نمونه، مقاله های «تحروا یا عبید الأمریکان و الروس و الأنجلیز» (ای بردگان آمریکا و روس و انگلیس، آزاد شوید) «یا شباب الوادی تأهبوا و استعدوا» (ای جوانان مصر، آماده و آگاه باشید) و «فلنؤمن بأنفسنا» (به خود ایمان بیاوریم) دارای مضامین تند و کوبنده ای است؛ لذا با ادامه ی موضع انقلابی در مقالات سید، این نشریه هم تعطیل شد.
در سال 1333 هـ.ش. جمعیت اخوان المسلمین مجله ای به نام «اخوان المسلمین» به چاپ رساند و سید قطب را به عنوان رئیس هیئت تحریریه ی آن انتخاب کرد. این هفته نامه روزهای پنج شنبه منتشر می شد و اولین شماره آن در تاریخ 17 رمضان/ 1373 هـ.ق. به چاپ رسید. سید در این نشریه، افکار انقلابی- اسلامی خود را بیش از گذشته منتشر کرد. لذا پس از چاپ شماره ی 12 آن، در تاریخ 6/ ذی الحجه/ 1373 هـ.ق. از انتشار آن توسط دولت جلوگیری شد. این آخرین فعالیت مطبوعاتی سید بود؛ زیرا در همین سال دستگیر و روانه ی زندان شد. سید قطب در طول حیات 25 ساله ی مطبوعاتی خود، 455 مقاله و قصیده در مجلات و روزنامه های مختلف مصر به چاپ رساند.(3)
یوسف العظم، یکی از دوستان نزدیک سید قطب، در کتاب «رحلة الضیاع للأعلام العربی المعاصر» می نویسد: «در قاهره، جلسه ی مناظره ای با شرکت بزرگان ادب و فن همچون حافظ مسعود و سید قطب منعقد شد و من هم در آن شرکت داشتم. عنوان بحث این بود که آیا روزنامه ها و نشریات نظر مردم را می سازند یا نظر مردم مورد توجه مطبوعات است؟ هر کس نظری داد تا این که نوبت به سید قطب رسید. وی گفت: به اعتقاد من نه روزنامه ها تأثیری بر افکار عمومی مصر دارند و نه افکار عمومی تأثیری بر نشریات دارد؛ بلکه پولهای مخفی در هر دو مؤثرند.(6)
اولین مقاله ی وی در سن شانزده سالگی در مجله ی «صحیفه ی بلاغ» در سال 1301 هـ.ش. به چاپ رسید. او تا سال 1324 هـ.ش. که دستگیر و زندانی شد، همکاری علمی خود را با مطبوعات قطع نکرد. وی ابتدا با نشریات معروفی چون البلاغ، البلاغ الأسبوعی، الجهاد، والأهرام همکاری می کرد و به طور مرتب برای آنها مقاله می نوشت.(1) حجم مقالات، دقت و ظرافت سید در انتخاب مطالب مورد تحسین و تعجب همگان واقع می شد. دکتر علی احمد عامر در سال 1313 هـ.ش. طی مقاله ای که در مجله ی «الأسبوع» به چاپ رسید، نوشت «از فهم و علم گسترده ی سید قطب، مقالات فراوان و کوشش او در ادب، نقد و شعر تعجب می کنم.»
سید قطب در سن چهل سالگی همزمان با شروع تفکر درباره ی حرکت اسلامی و انقلابی، با نشریاتی چون الکتاب المصری، الکتاب السوادی، و الشئوون الأجتماعیه همکاری داشت. وی پس از چند سال در مجله ی «الّلواء الجدید» که توسط شاخه ی جوانان حزب وطنی مصر چاپ می شد، مقاله نوشت اما پس از مدت اندکی به علت انتقاد شدید سید از همکاری دولت با استعمارگران تعطیل شد.
سید قطب پس از تعطیلی مجله اللواء الجدید، دست از مبارزه نکشید و به عنوان سردبیر و نویسنده ی مجله ی «الدعوة» کار خود را ادامه داد. مقالات وی در این نشریه، دعوت از مردم برای انقلاب، تشکیل حکومت اسلامی و تغییر حاکمیت بود. عمر این مجله هم طولانی نبود و پس از مدتی توسط رژیم حاکم تعطیل گشت. سید قطب باز هم ناامید نشد و با همکاری «یوسف شماته» نشریه ای به نام «العالم العربی» منتشر کرد. یوسف شماته، مدیر مسئول و سید قطب سردبیر مجله بود.(2) اولین اقدام سید قطب این بود که بر خلاف همه ی نشریات مصری که تاریخ روز را به میلادی درج می کردند او بر اساس تاریخ هجری قمری می نوشت. وی در این نشریه، تحلیلهای سیاسی متفکرین و سیاسیون عالم عرب را به چاپ می رساند. همچنین خودش با نوشتن مقاله، سیاست آمریکا در قبال عرب را محکوم و تقبیح می کرد. پس از انتشار چهارمین شماره به علت اختلاف سید قطب با یوسف شماته، سردبیری وی بر مجله پایان یافت.
سید در سال 1327 هـ.ش. با همکاری جمعیت اخوان المسلمین، مجله ی «الفکر الجدید» را تأسیس کرد. سیاست مجله ی الفکر الجدید نیز انقلابی، طرفداری از اصلاحات و تغییر روشهای حاکم بود. مقالات سید در این مجله از تندترین و در عین حال قوی ترین مقالات وی به شمار می رود. به عنوان نمونه، مقاله های «تحروا یا عبید الأمریکان و الروس و الأنجلیز» (ای بردگان آمریکا و روس و انگلیس، آزاد شوید) «یا شباب الوادی تأهبوا و استعدوا» (ای جوانان مصر، آماده و آگاه باشید) و «فلنؤمن بأنفسنا» (به خود ایمان بیاوریم) دارای مضامین تند و کوبنده ای است؛ لذا با ادامه ی موضع انقلابی در مقالات سید، این نشریه هم تعطیل شد.
در سال 1333 هـ.ش. جمعیت اخوان المسلمین مجله ای به نام «اخوان المسلمین» به چاپ رساند و سید قطب را به عنوان رئیس هیئت تحریریه ی آن انتخاب کرد. این هفته نامه روزهای پنج شنبه منتشر می شد و اولین شماره آن در تاریخ 17 رمضان/ 1373 هـ.ق. به چاپ رسید. سید در این نشریه، افکار انقلابی- اسلامی خود را بیش از گذشته منتشر کرد. لذا پس از چاپ شماره ی 12 آن، در تاریخ 6/ ذی الحجه/ 1373 هـ.ق. از انتشار آن توسط دولت جلوگیری شد. این آخرین فعالیت مطبوعاتی سید بود؛ زیرا در همین سال دستگیر و روانه ی زندان شد. سید قطب در طول حیات 25 ساله ی مطبوعاتی خود، 455 مقاله و قصیده در مجلات و روزنامه های مختلف مصر به چاپ رساند.(3)
مطبوعات مصر از نگاه سید قطب
سید قطب که نیمی از حیات خود را با نشریات مختلف مصر همکاری کرده بود، سرانجام به این نتیجه رسید که آن ها از چاپ مقالات وی خودداری می کنند. او حتی پس از مدتی دریافت که بعضی از مطبوعات مصر با بیگانگان در ارتباطند. لذا مقاله ای تحت عنوان «الدولة تخفق الأدب» نگاشت و آن ها را رسوا کرد.(4) او در بخشی از مقاله خود می نویسد: «مطبوعات مصر- جز اندکی- مؤسساتی دولتی هستند که نه مصری اند و نه عربی؛ بلکه مؤسساتی هستند که اخبار سرویسهای جاسوسی بریتانیا، آمریکا و فرانسه را بین خود تقسیم می کنند. آن ها قبل از خدمت به وطن و مردم فقیر، به استعمار خارجی کمک می کنند. به همین دلیل، دولت مصر با این گونه نشریات کاری ندارد؛ زیرا در پشت پرده، منافع استعمار جهانی تأمین می شود.»(5)یوسف العظم، یکی از دوستان نزدیک سید قطب، در کتاب «رحلة الضیاع للأعلام العربی المعاصر» می نویسد: «در قاهره، جلسه ی مناظره ای با شرکت بزرگان ادب و فن همچون حافظ مسعود و سید قطب منعقد شد و من هم در آن شرکت داشتم. عنوان بحث این بود که آیا روزنامه ها و نشریات نظر مردم را می سازند یا نظر مردم مورد توجه مطبوعات است؟ هر کس نظری داد تا این که نوبت به سید قطب رسید. وی گفت: به اعتقاد من نه روزنامه ها تأثیری بر افکار عمومی مصر دارند و نه افکار عمومی تأثیری بر نشریات دارد؛ بلکه پولهای مخفی در هر دو مؤثرند.(6)
پی نوشت ها :
1- همان، ص 98.
2- همان، ص 103.
3- همان، ص 109.
4- همان، ص 111، به نقل از الرسالة، 1951 م.
5- الشهید سید قطب من المیلاد الی الستشهاد، ص 111.
6- همان، ص 113.
