نویسنده: مرضیه احتشام
کار هر روزش است! یک روز با پرت کردن اسباب بازی و کوبیدن پا به در و دیوار پرخاشگری اش را نشان می دهد و روز دیگر با جیغ زدن، کتک کاری و کلمات نامناسب. دلیل خاصی هم ندارد؛ کافی است به خواسته هایش نرسد تا با کج خلقی سر ناسازگاری بگذارد. گاهی هم این پرخاشگری درونی است و کودک یا نوجوان سعی می کند خشم خود را فرو ببرد و عواقب آن بسیار بیشتر است، اما دلیل این ناسازگاری ها هر چه باشد، با راهکارهای دینی می توان آن ها را کاهش داد. اگر از رفتارهای پرخاشگرانه کودک یا نوجوانتان به ستوه آمده اید می توانید با خواندن مطالب زیر، هم دلایل آن را پیدا کنید و هم با روش مناسب، شرایطی را فراهم آورید که مشکل فرزندتان حل شود.
روانشناسان، شناخت صحیح این اشکال رفتاری را اولین قدم برای مداوای آن می دانند. گام بعدی برای حل این اشکال رفتاری این است که ریشه های پرخاشگری را پیدا کنیم. البته یک نوع پرخاشگری هم به نام «پرخاشگری مثبت» وجود دارد که اریک اریکسون، روانشناس آمریکایی آن را نشانه رشد نوجوان می داند. او معتقد است که اگر این نوع پرخاشگری باعث شکستن حریم خانواده و احترام متقابل والدین و فرزند نشود، مسیر رشد و استقلال نوجوان را برای رسیدن به هویت فردی هموار می کند.
پسربچه های ده، دوازده ساله ای که خیلی داد و فریاد می کنند یا دختربچه هایی که زیاد گریه می کنند، ممکن است مشکل غددی داشته باشند. بنابراین بهتر است اول یک متخصص غدد فرزندتان را معاینه کند؛ شاید غدد درون ریزش مشکل داشته باشد که باعث پرخاشگری کودکتان شده یا ممکن است قند خون او پایین آمده باشد.
به هر حال پزشک متخصص باید تعیین کند که مشکلات فیزیولوژی باعث پرخاشگری کودک شما شده یا خیر. البته گاهی اوقات خوراکی هایی تجویز می شود که می تواند بیماری کودکتان را تا حدودی درمان کند.
بر اساس تجویز طب اسلامی می توانید از ترکیب بادام و کشمش استفاده کنید. این ترکیب دارای منیزیم و قند است و برای پایین بودن قند خون مفید است. ترکیب شیر گرم و عسل هم باعث می شود که جذب قند سلول های بدن بالا رود و بدین ترتیب یکی از دلایل پرخاشگری شما یا کودکتان مرتفع شود. البته توجه کنید که بهتر است این ترکیب را شب ها قبل از خواب استفاده کنید.
نکته بعدی این است که درباره انواع مزاج های سودایی، صفراوی، بلغمی و دموی که در طب سنتی عنوان شده مطالعه کنید تا با متعادل کردن مزاج، کنترل خشم آسوده تر شود.
بازی با حیوانات خانگی مثل قناری و جوجه هم می تواند پرخاشگری کودک شما را تعدیل کند. البته نگهداری پرنده ای مثل کاسکو که پرنده ای پرخاشگر است، برای کودک مناسب نیست. نوجوانان بالای 11 سال بهتر است ورزش هایی مثل فوتبال و بسکتبال انجام دهند.
اگر پسر نوجوانی دارید، می توانید کیسه بوکسی برایش آماده کنید تا هر وقت عصبانی است، به جای بستن محکم درب خانه یا داد و فریاد کردن، به کیسه بوکس ضربه بزند و با این روش انرژی منفی اش را تخلیه کند. البته بازی با وسایل کامپیوتری نتیجه عکس دارد. اگر کسی در طول شبانه روز بیشتر از 45 دقیقه از بازی های کامپیوتری استفاده کند، مقداری از سلول های خاکستری مغزش را از دست می دهد که این سلول ها غیرقابل بازگشت و ترمیم هستند.
در واقع پرخاشگری مثل فرمان هیدرولیک اتومبیل است که در مقابل فشارهای روانی در طول روز به او وارد می شود، واکنش نشان می دهد و بروز پیدا می کند. آنها می گویند برای درمان پرخاشگری نوجوان باید آنها را مدیریت کنیم؛ یعنی در برابر فشارهای اجتماعی مثل فقر و تبعیض، روشی مناسب پیدا کنیم تا این فشارهای منفی را برون ریزی کند.
نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که نباید به این رفتار کودک بی توجه باشیم، چون به فرموده پیامبر (ص) خشم و غضب کلید همه بدی هاست و سرنوشت سختی را برای او رقم خواهد زد.
حواسمان باشد هر کودک یا نوجوانی در اطراف خود احساس ناامنی داشته باشد پرخاشگری می کند. به عنوان مثال کودک وقتی در میهمانی کمتر مورد توجه قرار می گیرد، پرخاشگری می کند تا نظر مادر را به خودش جلب کند. همچنین اگر پدر و مادر او را تنبیه کرده یا به مدت طولانی با او قهر کنند، ممکن است منجر به رفتارهایی مانند پرخاشگری شود.
کودک یا نوجوان می تواند یاد بگیرد هر وقت عصبانی و ناراحت می شود، سکوت کند و نفس عمیق بکشد در این صورت نیروی منفی ای که وارد بدنش شده، با نفس عمیق خارج می شود.
در روایتی از امام علی (ع) در کتاب «غررالحکم» صفحه 216 نقل شده که می فرمایند: «خشم را با خاموشی درمان کنید». همین طور می توانید به او یاد دهید که هر وقت از چیزی ناراحت شد و می خواست ناراحتی اش را به شکل پرخاشگری نشان دهد، کمی آب بنوشد چرا که نوشیدن آب برای آرام کردن خشم خیلی مناسب است. پیامبر اکرم (ص) در این مورد می فرمایند: «همانا خشم از شیطان و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش می شود».
خداوند در قرآن می فرماید: «کسانی که خشم خود را فرو می خورند و از بدی های مردم چشم پوشی می کنند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد». این آیه شریفه مصداق خوبی برای تربیت فرزند است که به جای اینکه بگوییم اگر پرخاشگری کنی خدا تو را عذاب می کند، بهتر است اورا با مهربانی خدا آشنا کنیم و با یاددادن این آیه شریفه به او بیاموزیم اگر پرخاشگر نباشی و با خشمت مقابله کنی، خدا تو را دوست دارد و به تو پاداش می دهد.
اگر برای دید و بازدید به منزل یکی از آشنایان رفتید که فرزند صاحبخانه پرخاشگر است، صله رحم را قطع نکنید؛ با این بهانه که فرزندتان تحت تاثیر فرزند آنها پرخاشگر نشود بلکه بهتر است درباره رفتار غلط آن فرد با فرزندتان صبحت کنید و از او بپرسید اگر به جای او بودی چطور رفتار می کردی؟
منبع: نشریه همشهری آیه سال چهارم شماره 2..
پرخاشگری مثبت
یکی از مشکلاتی که این روزها بسیاری از مردم با آن دست به گریبانند، مشکل پرخاشگری است که ریشه آن را باید در دوران کودکی و نوجوانی جست و جو کرد و برای درمان این رفتار باید از همان دوران اقدام کرد. این رفتار غیرعادی، نوعی اختلال در رفتار فرزند شماست که به شکل کلامی یا با حالت هایی مثل اخم کردن، محکم بستن درب خانه یا داد و فریاد بروز پیدا می کند و باعث رنجش و آزار خود او نیز می شود. امیرالمؤمنین (ع) در این خصوص می فرمایند: «هر که عنان خشم خود را رها کند، نابودی اش شتاب می گیرد».روانشناسان، شناخت صحیح این اشکال رفتاری را اولین قدم برای مداوای آن می دانند. گام بعدی برای حل این اشکال رفتاری این است که ریشه های پرخاشگری را پیدا کنیم. البته یک نوع پرخاشگری هم به نام «پرخاشگری مثبت» وجود دارد که اریک اریکسون، روانشناس آمریکایی آن را نشانه رشد نوجوان می داند. او معتقد است که اگر این نوع پرخاشگری باعث شکستن حریم خانواده و احترام متقابل والدین و فرزند نشود، مسیر رشد و استقلال نوجوان را برای رسیدن به هویت فردی هموار می کند.
یک بیماری غددی
اگر فرزندتان پرخاشگر است عجله نکنید که فوراً او را به روانشناس معرفی کنید. بهتر است بدانید که پرخاشگری می تواند دلیل طبی و فیزیولوژیکی داشته باشد یا به دلایل روانی ایجاد شده باشد.پسربچه های ده، دوازده ساله ای که خیلی داد و فریاد می کنند یا دختربچه هایی که زیاد گریه می کنند، ممکن است مشکل غددی داشته باشند. بنابراین بهتر است اول یک متخصص غدد فرزندتان را معاینه کند؛ شاید غدد درون ریزش مشکل داشته باشد که باعث پرخاشگری کودکتان شده یا ممکن است قند خون او پایین آمده باشد.
به هر حال پزشک متخصص باید تعیین کند که مشکلات فیزیولوژی باعث پرخاشگری کودک شما شده یا خیر. البته گاهی اوقات خوراکی هایی تجویز می شود که می تواند بیماری کودکتان را تا حدودی درمان کند.
بر اساس تجویز طب اسلامی می توانید از ترکیب بادام و کشمش استفاده کنید. این ترکیب دارای منیزیم و قند است و برای پایین بودن قند خون مفید است. ترکیب شیر گرم و عسل هم باعث می شود که جذب قند سلول های بدن بالا رود و بدین ترتیب یکی از دلایل پرخاشگری شما یا کودکتان مرتفع شود. البته توجه کنید که بهتر است این ترکیب را شب ها قبل از خواب استفاده کنید.
نکته بعدی این است که درباره انواع مزاج های سودایی، صفراوی، بلغمی و دموی که در طب سنتی عنوان شده مطالعه کنید تا با متعادل کردن مزاج، کنترل خشم آسوده تر شود.
بازی درمانی
یکی از روش هایی که می توانید پرخاشگری کودک یا نوجوانتان را کنترل کنید، بازی درمانی است که در آرامش بچه ها سهم بالایی دارد. البته بهتر است در طبیعت بازی کنید؛ بازی هایی مثل خاک بازی، شن بازی، دویدن در چمن یا بازی «یه قل دو قل». اگر به سواحل شمال یا جنوب کشور سفر کردید یادتان باشد که مقداری شن تمیز را از ساحل دریا با خودتان بیاورید و آن را در ظرفی بریزید تا فرزندتان بتواند با آن بازی کند. جالب است بدانید ارتباط و تماس خاک با پوست کف دست ها و پاها باعث آرامش فرد می شود.بازی با حیوانات خانگی مثل قناری و جوجه هم می تواند پرخاشگری کودک شما را تعدیل کند. البته نگهداری پرنده ای مثل کاسکو که پرنده ای پرخاشگر است، برای کودک مناسب نیست. نوجوانان بالای 11 سال بهتر است ورزش هایی مثل فوتبال و بسکتبال انجام دهند.
اگر پسر نوجوانی دارید، می توانید کیسه بوکسی برایش آماده کنید تا هر وقت عصبانی است، به جای بستن محکم درب خانه یا داد و فریاد کردن، به کیسه بوکس ضربه بزند و با این روش انرژی منفی اش را تخلیه کند. البته بازی با وسایل کامپیوتری نتیجه عکس دارد. اگر کسی در طول شبانه روز بیشتر از 45 دقیقه از بازی های کامپیوتری استفاده کند، مقداری از سلول های خاکستری مغزش را از دست می دهد که این سلول ها غیرقابل بازگشت و ترمیم هستند.
پیدا کردن روش مناسب
پرخاشگری کودک دلایل مختلفی دارد. روانشناسان معتقدند وقتی فرزند ما نتواند احساس و عاطفه اش را به شکل مثبت هدایت کند، به طور ناخودآگاه به شکل منفی بروز پیدا می کند.در واقع پرخاشگری مثل فرمان هیدرولیک اتومبیل است که در مقابل فشارهای روانی در طول روز به او وارد می شود، واکنش نشان می دهد و بروز پیدا می کند. آنها می گویند برای درمان پرخاشگری نوجوان باید آنها را مدیریت کنیم؛ یعنی در برابر فشارهای اجتماعی مثل فقر و تبعیض، روشی مناسب پیدا کنیم تا این فشارهای منفی را برون ریزی کند.
نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که نباید به این رفتار کودک بی توجه باشیم، چون به فرموده پیامبر (ص) خشم و غضب کلید همه بدی هاست و سرنوشت سختی را برای او رقم خواهد زد.
حواسمان باشد هر کودک یا نوجوانی در اطراف خود احساس ناامنی داشته باشد پرخاشگری می کند. به عنوان مثال کودک وقتی در میهمانی کمتر مورد توجه قرار می گیرد، پرخاشگری می کند تا نظر مادر را به خودش جلب کند. همچنین اگر پدر و مادر او را تنبیه کرده یا به مدت طولانی با او قهر کنند، ممکن است منجر به رفتارهایی مانند پرخاشگری شود.
در همین مورد در حدیثی از رسول اکرم (ص) نقل شده که فرموده اند کودک را نزن بلکه با او قهر کن ولی نه به مدت طولانی.
مخلص کلام اینکه دلیل اصلی پرخاشگری کودک، خانواده است چون تحقیقات علمی نشان می دهد هر انسانی فقط 5 درصد صفات وراثتی را دارد؛ بنابراین اگر نوجوان یا کودک و حتی فرزند جوانتان پرخاشگر است، 95 درصد این صفت را از خانواده آموخته است. مثلاً کودکی که در خانواده دیده وقتی پدرش عصبانی می شود؛ فریاد می زند و او نیز همین شکل برخورد را یاد می گیرد.عادل باش!
هر کسی که با بچه ها سرو کار دارد، چه پدر و مادر باشد و چه پدربزرگ و مادربزرگ یا مربی، باید در رفتارهای خود جانب عدالت را نگه دارد. گاهی روابط نامناسب والدین با فرزند یک تقویت کننده منفی است تا رفتارهای بد او مثل پرخاشگری بیشتر شود؛ مثل این که کودک چیزی را می خواهد ولی والدین مدام او را منع می کنند، یا بخواهد حرفی بزند اما اجازه حرف زدن به او ندهند یا به یکی از فرزندان بیشتر از بقیه توجه کند. عدم عدالت باعث جمع شدن نیروی منفی در بچه می شود که به شکل پرخاشگری بروز پیدا می کند.همدل باش!
همدلی کردن به ویژه با نوجوانان بالای 11 سال بسیار مهم است. مثلاً پدری در میان جمع فرزندش را دعوا کرده و باعث شده که فشار منفی به او وارد شود. بهترین راه این است که والدین با او حرف بزنند و همدلی کنند.کودک یا نوجوان می تواند یاد بگیرد هر وقت عصبانی و ناراحت می شود، سکوت کند و نفس عمیق بکشد در این صورت نیروی منفی ای که وارد بدنش شده، با نفس عمیق خارج می شود.
در روایتی از امام علی (ع) در کتاب «غررالحکم» صفحه 216 نقل شده که می فرمایند: «خشم را با خاموشی درمان کنید». همین طور می توانید به او یاد دهید که هر وقت از چیزی ناراحت شد و می خواست ناراحتی اش را به شکل پرخاشگری نشان دهد، کمی آب بنوشد چرا که نوشیدن آب برای آرام کردن خشم خیلی مناسب است. پیامبر اکرم (ص) در این مورد می فرمایند: «همانا خشم از شیطان و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش می شود».
پرخاشگری نکنی خدا تو را دوست دارد!
برای اینکه کودک یا نوجوانی پرخاشگر نباشد، بهتر است والدین او بیشتر از اینکه بدی و زشتی این کار را به او گوشزد کنند، خوبی اخلاق نیک و آرامش را برایش بازگو کنند و جنبه های مثبت اخلاق خوب او را بگویند.خداوند در قرآن می فرماید: «کسانی که خشم خود را فرو می خورند و از بدی های مردم چشم پوشی می کنند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد». این آیه شریفه مصداق خوبی برای تربیت فرزند است که به جای اینکه بگوییم اگر پرخاشگری کنی خدا تو را عذاب می کند، بهتر است اورا با مهربانی خدا آشنا کنیم و با یاددادن این آیه شریفه به او بیاموزیم اگر پرخاشگر نباشی و با خشمت مقابله کنی، خدا تو را دوست دارد و به تو پاداش می دهد.
حرف بزن!
بهتر است در منزل اجازه تماشای فیلم های خشونت آمیز را به کودک یا نوجوانتان ندهید چرا که بازی های کامپیوتری و تماشای فیلم های خشونت آمیز باعث می شود که او رفتار خشونت آمیز را یاد بگیرد. اما اگر فرزندتان در جمعی با دیگران در تماشای فیلم های خشونت آمیز همراه شد، فرصت تفسیر رفتارهای خشونت آمیز را از او نگیرید؛ یعنی در اینجا مادر موظف است رفتارهای خشونت آمیزی را که درفیلم نمایش داده شده برای کودک یا نوجوانش توضیح دهد و طبق فرموده پیامبر (ص) به او بیاموزد که خشم و غضب کلید تمام بدی هاست.اگر برای دید و بازدید به منزل یکی از آشنایان رفتید که فرزند صاحبخانه پرخاشگر است، صله رحم را قطع نکنید؛ با این بهانه که فرزندتان تحت تاثیر فرزند آنها پرخاشگر نشود بلکه بهتر است درباره رفتار غلط آن فرد با فرزندتان صبحت کنید و از او بپرسید اگر به جای او بودی چطور رفتار می کردی؟
جدول پرخاشگری
برای این که رفتارهای پرخاشگرانه در کودک و نوجوان به حداقل مقدار ممکن برسد، والدین می توانند جدولی برای خودشان و هریک از بچه ها تهیه کنند تا اگر یکی از آنها در طول روز پرخاشگری کرد، بقیه اعضای خانواده به او نمره منفی بدهند. این کار باعث می شود نوعی رقابت بین بچه ها ایجاد شود تا پرخاشگری هایشان را به کمترین حد برسانند و بتوانند خشم خود را کنترل کنند. اگر کنترل خشم به مرحله مطلوبی رسید و کاهش پیدا کرد، برای آن جایزه بگذارید و یکدیگر را تشویق کنید.منبع: نشریه همشهری آیه سال چهارم شماره 2..
