گفتگو با آقای دکتر سعید شاه‌بیگی، متخصص مغز و اعصاب
بیماری آلزایمر از نظر بهداشتی و درمانی یک معضل برای تمامی جوامع است. با افزایش سن، شیوع این بیماری افزایش پیدا می‌کند به طوری که در 60 سالگی میزان شیوع آلزایمر در جوامع مختلف به حدود 15 تا 20 درصد می رسد. درباره این بیماری با دکتر سعید شاه‌بیگی، متخصص مغز و اعصاب و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفتگو کرده‌ایم.
آقای دکتر! بروز آلزایمر در خانم‌ها و آقایان به چه شکل است؟
بیماری آلزایمر به علت کوچک‌ترشدن قشر خاکستری مغز ایجاد می‌شود. از مشخصات عمده این بیماری اختلال حافظه است به طوری که بیمار دچار اختلال در حافظه کوتاه‌مدت خود می‌شود. آلزایمر، معمولا در افراد بالای 55 تا 60 سال اتفاق می‌افتد. گفته می‌شود این بیماری بیشتر آقایان را مبتلا می‌کند ولی به دلیل اینکه طول عمر خانم‌ها معمولا چند سالی بیشتر از آقایان است، تعداد مبتلایان در خانم‌ها اساسا بیشتر است.
آیا یادآوری خاطرات گذشته می‌تواند ملاکی برای تشخیص آلزایمر باشد؟
خیر، گاهی به اشتباه بیماران یا خانواده آنها تصور می‌کنند پدربزرگ یا مادربزرگشان حافظه خوبی دارد به این دلیل که خاطرات 20 سال پیش را به یاد می‌آورد اما یادآوری خاطرات گذشته‌های دور نمی‌تواند ملاکی برای تشخیص باشد. حافظه کوتاه‌مدت برای پزشک مهم است. ما برای تشخیص از بیمار می‌پرسیم امروز ظهر ناهار چه خورده است یا اسامی اشخاصی مانند رئیس‌جمهور را سوال می‌کنیم زیرا بیماری آلزایمر حافظه کوتاه‌مدت را کاهش می‌دهد.
آلزایمر در ابتدا خود را با چه علائمی نشان می‌دهد؟
اولین علامت آلزایمر، کاهش حافظه کوتاه‌مدت است. این اختلال حافظه در ابتدا ممکن است خود را فقط با گم کردن اشیاء و پول، کفش یا وسایل شخصی نشان دهد ولی به مرور زمان، اختلال در حافظه به قدری شدید می‌شود که بیمار اسامی فرزندان خود را نیز به یاد نمی‌آورد یا اینکه فراموش می‌کند غذا یا آب بخورد یا مسائل بهداشتی را رعایت کند. این بیماری تمام ابعاد ذهنی فرد را به آهستگی تحت تاثیر قرار می‌دهد و موجب اختلال در آنها می‌شود.
چه عللی باعث ایجاد آلزایمر می‌شود؟
در حقیقت علل متفاوتی برای آلزایمر مطرح است. یکی از مهم‌ترین علل، کاهش میزان استیل‌کولین در هسته‌های مغزی است. باید داروهایی برای درمان بیماری آلزایمر تجویز شود که بتواند میزان «استیل‌کولین» را افزایش دهد. یکی دیگر از عللی که باعث ابتلا به آلزایمر می‌شود، تغییر در میزان «گلوتامین»، یک ناقل عصبی دیگر مغز است. به همین دلیل پزشکان به دنبال یافتن داروهای جدیدی هستند.
نقش ارث یا ژنتیک در ابتلا به آلزایمر چقدر است؟
یکی از دغدغه‌های خانواده‌هایی که یک نفر از اعضای خانواده‌شان به آلزایمر مبتلاست، ترس از مبتلا شدن به آن است. باید گفت آلزایمر فقط در یک درصد موارد ارثی است و در بقیه موارد علت ابتلا به آن ارث نیست.
چه توصیه ای برای پیشگیری از بروز آلزایمر دارید؟
در مجموع چون بروز آلزایمر در افرادی که سن بالایی دارند، بسیار شایع است، توصیه می‌شود افرد مسن حتما مطالعه کنند و حداقل هفته‌ای یک یا دو عنوان از هر مقوله را به ذهن بسپارند. فراموش نکنید هر چقدر با ذهن و فکرتان کار و مطالعه کنید، خود را بهتر در مقابل آلزایمر مصون می‌کنید. پس بخوانید، بخوانید و بخوانید.
مطالعه چه تاثیری بر سلول‌های مغزی دارد؟
همان‌طور که اهمیت و نقش موثر ورزش در سلول‌های عصبی و عضلانی ثابت شده است، نتایج تحقیقات نشان می‌دهند ورزش ذهنی نیز در بهبود عملکرد مغزی موثر است. یعنی اگر فردی بیشتر مطالعه و از سلول‌های مغزی خود استفاده کند، این کار باعث بهبود عملکرد قشر خاکستری مغز وی می‌شود. به همین دلیل محققان می‌گویند که افراد باید بیشتر مطالعه کنند، مطالب را به یاد بسپارند و قدرت شناختی‌شان را تقویت کنند. کار با رایانه، بازی با پازل‌های رایانه‌ای و حل کردن جدول را در فعالیت‌های روزمره خود بگنجانید تا عملکرد مغزتان بهبود یابد.
آلزایمر درمان هم دارد؟
خوشبختانه در سال‌های اخیر داروهایی برای آلزایمر کشف شده که میزان استیل‌کولین را در مغز افزایش می‌دهد. برخی داروها نیز داروهای مکمل و کمکی هستند. تاثیر ویتامین E نیز در کمک به درمان آلزایمر تایید شده است. در کشورهای توسعه‌یافته، محققان در حال تحقیق در مورد درمان‌های مختلف برای بیماری آلزایمر هستند. خوشبختانه خبر خوب این است که به تازگی محققان در حال مطالعه روی واکسنی هستند که از بیماری آلزایمر پیشگیری می‌کند و احتمالا به زودی طی یکی - دو سال آینده، شاهد ساخت و عرضه جهانی آن خواهیم بود. پس این تفکر که بیماری آلزایمر درمان ندارد، اشتباه است.
10 علامت آلزایمر
1 . کاهش حافظه:
فراموشی و عدم یادآوری اطلاعات تازه از شایع‌ترین علائم زودرس زوال عقل است. فرد به‌تدریج خاطرات کوتاه‌مدت را فراموش می‌کند و قادر به یادآوری خاطرات کوتاه‌مدت نیست.حد طبیعی:
به یاد نیاوردن اسامی یا فراموشی گهگاه قرار ملاقات.2 . اشکال در انجام وظایف معمول:
آنها اغلب در انجام یا تکمیل وظایف روزمره‌شان دچار مشکل می‌شوند. ممکن است یکی از مراحل تهیه غذا یا تماس تلفنی یا قرارملاقاتشان را فراموش کنند.حد طبیعی:
گاهی اوقات به یاد نیاوردن اینکه برای انجام چه کاری یا به قصد گفتن چه موضوعی به اتاق آمده‌اند.3 . مشکلات گفتاری:
آنها اغلب کلمات ساده را فراموش می‌کنند یا برای بیان خواسته‌هایشان کلماتی نامفهوم و اشتباهی به کار می‌برند. اغلب درک و فهم مطالب یا صحبت‌های افراد مبتلا به بیماری آلزایمر برای اطرافیان مشکل است. مثلا هنگامی که به دنبال پیداکردن مسواکشان هستند هنگام طلب کمک از اطرافیان خواسته خود این‌طور بیان می‌کنند: «چیزی که برای دهان من است را می‌خواهم.»حد طبیعی:
فراموش کردن اسامی یا قرار ملاقات.4 . سردرگمی نسبت به زمان و مکان:
معمولا آنها فراموش می‌کنند که در چه مکانی هستند و چرا و چگونه در آنجا حضور دارند در این موارد اکثر آنها راه برگشت به خانه را از یاد می‌برند.حد طبیعی:
فراموشی روزهای هفته یا جایی که قرار است بروند.5 . اشکال در قضاوت:
آنها ممکن است پوشش مناسبی در فصول سال نداشته باشند مثلا در یک روز گرم چندین لباس و در یک روز سرد لباس کمی بپوشند. حتی ممکن است در مواردی به دلیل اینکه قدرت تشخیص ضعیفی دارند برای خرید یک شی کم‌ارزش، مبلغ بیشتری بپردازند.حد طبیعی:
گرفتن تصمیمی قابل بحث یا اختلاف‌برانگیز به صورت گاه‌گاهی.6 . اختلال در تفکر انتزاعی:
آنها به طور غیرمعمول در انجام فعالیت‌های ذهنی پیچیده دچار اشکال هستند. مانند فراموش کردن شماره‌هایی (شماره تلفن و...) که در ذهن دارند و اینکه شماره‌ها مربوط به چیست و چگونه از آن استفاده کنند.حد طبیعی:
مشکل در تعیین اولویت‌های کارهای روزانه.7 .گذاشتن اشیا در جاهای غیرمعمول:
آنها ممکن است وسایل یا اشیا را در مکان‌هایی غیر از مکان اصلی آن قرار بدهند مثلا ساعت مچی را در ظرف شکر و عینک را در فریزر.حد طبیعی:
قراردادن کلید یا کیف پول در مکانی اشتباه آن هم در دفعات کم.8 .تغییر رفتاری یا خلق و خو:
آنها ممکن است دچار نوسانات خلقی شوند و در یک لحظه بدون هیچ دلیل منطقی از حالتی آرام و معمولی تبدیل به فردی عصبانی شود یا اینکه اشک بریزند.حد طبیعی:
گاهی اوقات احساس ناراحتی داشتن یا اخم کردن9 .اختلال شخصیت:
شخصیت آنها می‌تواند به طور چشمگیری تغییر کند.حد طبیعی:
تاحدودی تغییر شخصیتی با توجه به بالارفتن سن.10 . از دست دادن انگیزه و اشتیاق در فعالیت‌های روزمره:
آنها ممکن است منفعل باشند و ساعت‌های طولانی در مقابل تلویزیون بنشینند و تمایلی به انجام فعالیت‌های روزمره نداشته باشند.حد طبیعی:
گاهی اوقات احساس خستگی از کار یا وظایف اجتماعی.5 توصیه ویژه برای حفظ حافظه خود این پنج توصیه را فراموش نکنید:
1.سه بار در هفته مواد غذایی غنی از امگا 6 و امگا 3 مصرف کنید. این اسیدهای چرب به مقادیر فراوانی در ماهی تن و آزاد یافت می‌شوند.2.هنگام سالمندی حداقل در هفته سه ساعت ورزش کنید. پیاده‌روی تند، فعالیت مغزی را بهبود می‌دهد.
3.هر روز یک تا دو فنجان چای یا قهوه بنوشید. کافئین تاثیرات مثبتی بر فعالیت و کارکرد ذهنی مغز می‌گذارد.
4.سیگار را ترک کنید. تعداد افرادی که به آلزایمر دچار می‌شوند، در میان سیگاری‌ها بیشتر است.
5.زندگی اجتماعی فعالی داشته باشید. سالمندان فعال حافظه بهتری دارند.
منبع مقاله: هفته نامه سلامت
/ج
