نویسندگان: علی احمد پناهی، داوود حسینی
4. اجتناب از دیدن فیلم های مبتذل
یکی از ابزارهای تحریک شهوات و انحراف نوجوانان و جوانان، دیدن فیلم های مبتذل و جنسی است؛ چرا که این فیلم ها فکر و اندیشه نوجوان را تخریب کرده، او را به سوی مسائل غیراخلاقی سوق می دهد. اگر نوجوان یا جوانی به مشاهده فیلم غیراخلاقی و جنسی بپردازد، صحنه های آن فیلم همیشه در مقابل چشمان او مجسم می شوند و پیوسته در ذهن او تداعی شده، باعث تحریک جنسی و اعمال ناپسند می شوند.از آنجایی که نوجوان و جوان در اوج قدرت شهوانی است، کوچک ترین تحریک و تصویرهای جنسی، باعث انحراف و کج روی او می شود؛ لذا نباید اجازه داد نوجوانان حتی برای یک بار هم که شده، فیلم های مبتذل نگاه کنند؛ زیرا این فیلم ها اعتیادآورند و نوجوان را به خود جذب کرده، هویت دینی و انسانی او را نابود می سازد و او را در منجلاب فساد و شهوات غوطه ور می کنند.
حضرت علی (ع) در این باره می فرمایند: اذا غلبت علیکم أهواء کم أوردتکم موارد الهلکه؛ (1) « هرگاه هوس ها و شهوات بر شما چیره شوند، شما را به هلاکت وارد خواهند کرد».
وقتی شهوات در نوجوان تحریک شد، او را به طرف ارضا سوق می دهد و از آنجایی که هیچ راه ارضای عقلانی و شرعی برای او وجود ندارد، به طرف خودارضایی کشیده می شود؛ پس بر والدین لازم است مقدمه تحریک شهوانی را به وجود نیاورند و با پرهیز دادن نوجوان از تماشای این گونه فیلم ها، در آرامش و نورانیت و صفای دل او، نقش آفرین باشند.
5. حاضر نشدن در محیط های آلوده
محیط های آلوده و غیراخلاقی می توانند زمینه ساز انحراف نوجوانان و جوانان باشند. یکی از مصادیق انحراف، مجالس لهو و خوش گذرانی ممنوع و حرام است؛ این مجالس آثار تخریبی و سوئی بر افراد جامعه، خصوصاً نوجوانان عزیز دارند. نوجوانی که هنوز به مرحله پختگی نرسیده است و در آغاز جوانی و شهوات قرار دارد، در این مجالس به فساد و بی بند و باری کشیده می شود و به انحرافات جنسی روی می آورد.اگر نوجوانی در عروسی ای حاضر شود که در آن عروسی موسیقی نواخته می شود و یا در مهمانی ای حاضر شود که مردان و زنان به صورت مختلط و با وضعی ناپسند و بی حجاب، حضور دارند، یقیناً در افکار و تمایلات او اثر گذاشته، ضمن ارتکاب عملی حرام، به انحراف جنسی کشیده می شود. این گونه مکان ها گرایش به انحراف و بی بند و باری را تسهیل کرده، بستر را برای روی آوردن نوجوان به طرف ناهنجاری های اخلاقی آماده می سازد؛ زیرا نقش محیط در تأثیرگذاری بر افراد انسانی، از مقوله هایی است که مورد اتفاق اکثر اندیشمندان بوده، حتی در مباحث جامعه شناختی و روان شناسی شخصیت، به عنوان عامل مهم شکل گیری شخصیت انسان، معرفی شده است. تأثیرگذاری محیط زندگی بر رفتار، خلق و خو، اندیشه و خصوصیات اخلاقی افراد بر کسی پوشیده نیست؛ لذا والدین گرامی اگر احتمال می دهند در جلسه ای یا مکانی، کارهای غیراخلاقی انجام می شود، فرزندان دلبند خود را به آن مکان نبرند و به این وسیله جلوی تحریکات جنسی را بگیرند.
حضرت علی (ع) درباره دوری از محیط های ناپاک، در نامه ای به حارث همدانی چنین می فرمایند: و احذر منازل الغفله و الجفاء و قله الاعوان علی طاعه الله؛ (2) « از مکان هایی که مردم آن، از یاد خدا غافلند و به یکدیگر ستم روا می دارند و برای اطاعت از خدا به یکدیگر کمک نمی کنند، بپرهیز».
در این حدیث شریف، حضرت امیرالمومنین، علی (ع) از مؤمنین و دوستان خود خواسته است از ورود به محیط های آلوده به گناه و جاهایی که در آن معصیت الهی رخ می دهد، پرهیز کنند و خود را در معرض گناه و نافرمانی الهی قرار ندهند.
6. برنامه ریزی برای اوقات فراغت
تعطیلات زیاد و بی برنامه، در عین حال که باعث احساس سرگردانی و بلاتکلیفی برای نوجوانان می شود، به تدریج باعث سرخوردگی و یأس آنان شده، موجب می شود آنان به کنج خلوت و انزوا پناه ببرند و راهی برای مشغولیت خود بجویند. این مشغولیت، در بسیاری از موارد به انحرافات جنسی و از جمله « خودارضایی» منجر می شود.والدین باید با برنامه ریزی و پر کردن اوقات فراغت فرزندان و با برنامه هایی همچون کلاس خط، خیاطی، گلدوزی، آشپزی، شنا و رایانه، جلوی انحراف اخلاقی را سد کرده، فرزندان خود را یاری نمایند.
نوجوانی که برای اوقات فراغت و حتی تمام ایام زندگی خود برنامه ریزی دارد، از عزت نفس و حرمت بالایی برخوردار است. بهره مندی از خود ارزشمندی، در سنین نوجوانی اهمیت بسیاری دارد و نوجوان را از انحراف نگه می دارد؛ زیرا کسی که خودش را شخصی ارزشمند و دارای موقعیت اجتماعی می داند و احساس می کند برای جامعه مفید است، هرگز این عظمت را با کارهای ضداخلاقی تباه نمی سازد.
موریس روزنبرگ (3) یکی از روان شناسان، خاطر نشان می کند: « یکی از مهم ترین عوامل تعیین کننده در رشد حرمت خود و شخصیت نوجوان، این است که تا چه حدی با دیگران و محیط اجتماعی سازگاری دارد، و تا چه حدی از مقبولیت و محبوبیت برخوردار است». (4) نوجوانی که کاری مفید دارد؛ از مقبولیت و محبوبیت بیشتری برخوردار است. بنابراین، خودارزشمندی بیشتری نیز دارد. بندورا (5) (1986) می گوید: آن دسته از افرادی که به سبب موفقیت، به تحسین و تمجید از خود می پردازند، به احتمال بیشتری به حرمت خود بالا و پایدار دست می یابند و از انحرافات مصون می مانند.
در روایات رسیده از امامان معصوم (ع) توجه ویژه ای به غنیمت شمردن لحظات عمر و فرصت جوانی شده است. حضرت علی (ع) در روایتی می فرمایند: « شدیدترین و سخت ترین غصه ها به خاطر از دست دادن فرصت های عمر خواهد بود». (6)
پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند: « بر استفاده و بهره بری از مدت عمر و جوانی ات، حریص تر از نگهداری پول و سرمایه مادی باش». (7)
در این دو حدیث شریف که از دو انسان معصوم و با عظمت رسیده است، به قدردانی از جوانی و اوقات گران بهای عمر سفارش و توصیه شده است. این احادیث هشدار می دهند: جوانی و فرصت ارزشمند زندگانی با سرعت در حال گذر است و باید از آن استفاده مطلوب نمود و با ایجاد اشتغال و برنامه ریزی در زندگی و غنیمت شمردن فرصت ها، خود را از آفات بیکاری رها ساخت؛ زیرا بیکاری و نداشتن برنامه در زندگی، آفات بسیاری دارد و علاوه بر به انحراف کشاندن انسان، او را از رشد اجتماعی و معنوی باز می دارد. پیامبر گرامی اسلام (ص) در این زمینه می فرمایند: « کسی که برای صلاح و راحتی دنیا و آخرت خود تلاش نکند، مورد غضب پروردگار است و کسی که بیکار و بدون برنامه است، انسان شایسته ای نیست». (8)
حضرت علی (ع) درباره آفات بیکاری و نداشتن برنامه برای اوقات فراغت، می فرمایند: القلب الفارغ یبحث عن السوء و الید الفارغه تنازع إلی الاثم؛ (9) « ذهن و قلب انسان اگر رها و بدون برنامه باشد، به وسوسه های بد و شیطانی گرفتار می شود و اگر فعالیت های جسمانی و بدنی در انسان دچار رکود و تنبلی شود، راه برای ارتکاب گناهان باز خواهد شد».
در این حدیث، حضرت علی (ع) توصیه و سفارش می کنند اگر می خواهید به دام گناه و انحراف نیفتید، اوقات فراغت و بیکاری خود را پر کنید و ذهن و جسم خود را به فعالیت مفید و ارزشمند مشغول سازید.
7. تنها نگذاشتن نوجوانان
تنهایی و خلوت، می تواند یکی از زمینه های گرایش به خودارضایی و انحراف جنسی باشد؛ زیرا وقتی نوجوان در جایی حضور دارد که کسی در آنجا نیست، افکار شیطانی و وسوسه های شهوانی به سراغ او می آید و او را به طرف انحرافات می کشاند؛ به ویژه اینکه نوجوان درباره آلت تناسلی خود کنجکاو است و در خلوت به تماشای آن و دست ورزی با آن می پردازد؛ لذا باید آنان را واداشت بین اعضای خانواده باشند و در اتاق خواهران خود به استراحت بپردازند؛ اگر هم در اتاق اختصاصی خود استراحت می کنند، در اتاق را قفل نکنند، بلکه آن را باز گذارند؛ به نحوی که ورود و خروج به آنجا ممکن باشد. همه اینها به نوعی در از بین بردن زمینه خودارضایی و تحریک جنسی مؤثر است.نوجوانی از شهر تهران، در نامه ای به مرکز مشاوره چنین نوشته بود: « با فرا رسیدن دوره نوجوانی، مشکلات من نیز شروع شد. مادرم به محض اطلاع از نشانه های بلوغ در من، بنای بدرفتاری و خشونت گذاشت و من هر روز از مادرم دورتر و متنفرتر شدم و به تنهایی پناه بردم تا اینکه در اثر تنهایی زیاد، آرام آرام به طرف خودارضایی کشیده شدم و با این کار، خودم را مشغول می کردم. الآن چند سال است به این بلا گرفتارم و از شما خواهشمندم مرا راهنمایی کنید».
اگر چه تنهایی و خلوت در بعضی مواقع لازم و ضروری است و انسان فرصت می یابد صادقانه و خالصانه با خدای خود مناجات کند و در عظمت جهان بیندیشد و به گذشته و آینده خود و روز قیامت فکر نماید، اما در سنین نوجوانی و مخصوصاً در نوجوانانی که زمینه انحراف اخلاقی در آنها وجود دارد، بسیار مضر و ناپسند است؛ چه اینکه اگر در خلوت قرار گیرند، افکار شهوانی یک آن، آنها را راحت نمی گذارند و به سوی گناه می کشاند.
علت اینکه در بعضی روایات، از خلوت کردن با نامحرم، منع و نهی شده است همین سبب است؛ زیرا شیطان در آنجا حضور می یابد و فرد را به سوی گناه و تباهی سوق می دهد.
8. کنترل و نظارت بر دوستان
معاشرت و هم نشینی با دوستان سالم و با ایمان، موجب رشد شخصیت انسان و تقویت ارزش های اخلاقی و معنوی نوجوان می گردد. انتخاب دوستانی که از لحاظ درسی، اخلاقی، خانوادگی و ادب، شایسته اند، خود می تواند بهترین بازوی موفقیت انسان و قرار گرفتن در مسیر پاک و بدون انحراف باشد. از طرفی دوستی با افراد پست و فرومایه- که معمولاً آلوده به انحرافات اخلاقی هستند- یکی از زمینه های انحراف نوجوان است. دوستان منحرف و بی بند و بار، سعی دارند احساس ها و تجربه های راست یا دروغ خود یا دیگران را درباره مسائل جنسی و انحرافات اخلاقی با حرص و ولع و با حالتی غرور آمیز، برای نوجوانان پاک و نورانی تعریف کنند و آنان را از این طریق به سمت ناهنجاری ها، سوق دهند.یک دوست ناباب، سرنوشت انسان را به طور کلی از مسیر اصلی خود خارج کرده، او را در ورطه هلاک و فساد و انحرافات اخلاقی می اندازد و سعی می کند انحرافات جنسی و تجربه های جنسی را به دوست خود منتقل کند و از این طریق نوجوان را وسوسه کرده، از طریق ایجاد کنجکاوی و قهرمان بازی، او را هم به طرف مسائل جنسی سوق می دهد. کافی است نوجوان ولو یک بار صحنه های جنسی، فیلم های جنسی یا تجربیات جنسی و انحرافی را مشاهده کند؛ این او را به راحتی به طرف خودارضایی یا مسائل ضد اخلاقی دیگر می کشاند.
قرآن کریم در سوره فرقان، عاقبت کسانی که با دوستان فاسد هم نشین شدند و به نابودی کشیده شده، اظهار ندامت و حسرت می کردند، بیان کرده است. خداوند از قول این افراد می فرمایند: یا وَیلَتَى لَیتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَاناً خَلِیلاً؛(10) « ای وای بر من، کاش فلان شخص را به دوستی بر نمی گزیدم».
در این آیه، خداوند متعال سرنوشت هم نشینی با افراد فاسد را به عنوان هشدار بیان فرموده، مؤمنین را متوجه می سازد تا از دوستی با افراد فاسد پرهیز کنند و خود را به حسرت دنیا و آخرت گرفتار نسازند.
امیرمؤمنان، علی (ع) می فرمایند: لا تصحب الشریر فان طبعک یسرق من طبعه شرا و انت لا تعلم؛ (11) « از هم نشینی و دوستی با افراد شرور و آلوده بپرهیز؛ زیرا طبیعت و شخصیت تو به طور ناخواسته، تحت تأثیر بدی و ناپاکی طبع او قرار می گیرد و صفات آلوده او در تو اثر می کند».
صفات ناپسند دوست و رفیق به طور ناهوشیار در دیگری اثر می کند و انسان یک دفعه چشم باز می کند و خود را در انحراف و ظلمات می بیند. هر نوجوانی که ادعا کند من حواسم جمع است و نمی توانند مرا منحرف کنند، سخن گزافه ای گفته است: زیرا دوست فاسد سرانجام تأثیر خود را به طور غیر ارادی می گذارد.
امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: من یصحب صاحب السوء لایسلم؛ (12) «کسی که با رفیق بد و ناپاک هم نشین شود، سالم نمی ماند و سرانجام به ناپاکی آلوده می شود».
با بدان کم نشین که صحبت بد
گرچه خوبی، تو را پلید کند
آفتاب به این بزرگی را
لکه ابر ناپدید کند
9 . زمینه سازی برای پرورش معنویات
ایمان به خدا و تقویت معنویت، نقش مهمی در جهت دادن به افکار و اندیشه، گفتار و کردار انسان دارد. باورهای اعتقادی و اعمال عبادی و معنوی، تفکر و اندیشه انسان را به طرف کمالات اخلاقی سوق داده، او را از خیال پردازی در افکار شیطانی باز می دارد.هرگاه خطر یا تحریکات شیطانی انسان مؤمن را تهدید کند، به خدا پناه می برد و از او مدد می طلبد تا از شر شیطان و وسوسه های آلوده کننده او در امان باشد؛ خصوصاً اگر بنده خدا برای فرار از گناه و آلوده نشدن در معاصی، از او کمک بخواهد و به وسیله دعا و مناجات در ظل توجهات حضرت حق قرار گیرد، قطعاً خداوند او را یاری می کند.
قرآن کریم می فرماید: اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ؛ (13) « خدا ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورند و خداوند بدین وسیله آنان را از ظلمات (گناه) بیرون می آورد و به وادی نور می برد».
این آیه، دال بر این مطلب است که هر کسی به خدا پناه ببرد و از طریق انجام واجبات و دعا و نیایش، از او کمک بطلبد، خدا او را یاری نموده، از شر هوای نفس و خواهش های شهوانی محافظت می کند.
کسی که با معنویت و دعا ارتباط دارد، از سلامت روان برخوردار بوده، تشویش خاطر ندارد؛ کسانی که تشویش خاطر ندارند، کمتر به انحراف اخلاقی و جنسی کشیده می شوند.
درباره ارتباط معنویت و سلامت روان تحقیقات بسیاری به صورت تجربی توسط دانشمندان و روان شناسان انجام گرفته است که نتایج همگی آنان، دلالت بر ارتباط مذهب و معنویات با آرامش خاطر و عدم سقوط در انحرافات دارد.
ویتر (14) و همکارانش (1985) در پژوهشی نشان دادند بیست تا شصت درصد متغیرهای سلامت روانی افراد بالغ، به وسیله باورهای مذهبی آنان تبیین می شود.
کیت و همکارانش (1992) نیز تأکید دارند مذهب و مسائل معنوی می توانند جای گزین خوبی برای مؤلفه های تأثیرگذار، همچون عوامل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و خانوادگی شود و به رضایت و تعادل و سلامت روانی افراد کمک کند.
یونگ روان شناس بزرگ غربی (1932) در جریان فعالیت های روانی- درمانی خود دریافت باورهای مذهبی می توانند سبب بالا بردن یک پارچگی و معنا دادن به شخصیت فرد شوند. (15)
در همه این تحقیقات، به ارتباط معنویت و آرامش اشاره شده است. کسی که از آرامش و سکون برخوردار باشد، کمتر گرفتار انحرافات جنسی و مخصوصاً خودارضایی می گردد؛ زیرا یکی از علل روی آوردن به خودارضایی، اضطراب و عدم آرامش روانی است.
والدین و مربیان کاری کنند که نوجوان دل و دیده خود را با ذکر خدا و مناجات خدا، نورانی و با صفا کند و با مناجات با حضرت حق و قرائت دعای توسل، کمیل، ندبه، قرآن و مانند آن، فضای ذهن خود را معطر سازد؛ و بداند هر دلی که به یاد خدا باشد و جایگاه ذکر خدا باشد، شیطان نمی تواند در آن دل نفوذ کند و افکار انحرافی را در آن دل وارد سازد؛ توجه داشته باشید نوجوانی که دنبال پرورش مسائل معنوی و عبادی است، هرگز به فکر مسائل انحرافی نمی افتد و خودش را بزرگ تر از آن می داند که به گناه آلوده گردد و همیشه سعی می کند در پرتو هدایت خالق متعال، به کمال و بالندگی دست یابد. باید به این مسئله نیز توجه کرد که یاد خدا و مناجات او، به انسان جان تازه و نشاطی پایدار ارزانی می کند و ذکر او، بهترین مونس زمان وحشت و تنهایی انسان است.
آقای دیل کارنگی (16) روان شناس معروف، می نویسد:
هنگامی که کارهای سنگین، قوای ما را از بین می برد و اندوه ها و وسوسه ها، هر نوع اراده ای را از ما سلب می کند و بیشتر اوقات که درهای امید به روی ما بسته می شود، به سوی خدا روی می آوریم؛ ولی اصلاً چرا بگذاریم روح یأس و ناامیدی بر ما چیره شود؟ چرا همه روزه به وسیله خواندن نماز و دعا و به جای آوردن حمد و ثنای خداوند، قوای خود را تجدید نکنیم و چرا با ذکر الهی بر شرور غالب نگردیم.(17)
حضرت علی (ع) می فرمایند:
پروردگارا! تو از هر مونسی برای دوستانت مونس تری و از همه آنها برای کسانی که به تو اعتماد کنند، برای کارگزاری آماده تری. پروردگارا! آنان را در باطن دلشان مشاهده می کنی و در اعمال ضمیرشان بر حال آنان آگاهی و میزان معرفت و بصیرتشان را می دانی، رازهای آنان نزد تو آشکار است و دل های آنان در فراق تو بی تاب؛ اگر تنهایی و هجمه های شیطانی، سبب وحشت آنان گردد، یاد تو مونس آنهاست و اگر سختی ها بر آنان فرو ریزد، به تو پناه می برند. (18)
از دیگر شیوه هایی که برای پیشگیری از این رفتار خطرناک می توان برشمرد ، موارد زیر است که به شکل گذرا به آنها می پردازیم:
- پرهیز دادن از لخت شدن و یا نیمه عریان شدن به هنگام خواب؛ زیرا عریان بودن یا نیمه عریان بودن در موقع خواب، زمینه خودارضایی را آماده می کند و به نوبه خود، باعث تحریک نوجوان می شود.
- سعی شود در اتاق خواب نوجوانان تصاویر تحریک کننده وجود نداشته باشد.
- رایانه، ویدئو، تلویزیون و سایر ابزار صوتی و تصویری در اتاق نوجوان نباشد؛ زیرا وجود آنها، زمینه ساز استفاده از فیلم های مبتذل و مسائل تحریک کننده بعدی است.
پی‌نوشت‌ها:
1. عبدالواحد الآمدی التمیمی، غرر الحکم و دررالکلم، ص 277، ح 48 .
2. نهج البلاغه، نامه 69، ص 1014، شماره 7 .
3. Maurice Rosenberg.
4. اسماعیل بیابانگرد، روش های افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان، ص 121 .
5. Bandura.
6. قال علی (ع): اشد الغصص فوت الفرص (محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج7، ص 444، ح 15503).
7. قال رسول الله (ص): کن علی عمرک اشح منک علی درهمک و دینارک (همان، ج6، ص 539، ح 13890).
8. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج17، ص 146 .
9. همان، ج 20، ص 302 .
10. فرقان(25)، 28 .
11. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج20، ص 272، ح147 .
12. میرزا حسین نوری، مستدرک الوسایل، ج8، باب 18، ص 339، ح1 .
13. بقره(2)، 256 .
14. Witter.
15. محمد صادق شجاعی، توکل به خدا، ص 192 .
16. Dale Camegie.
17. دیل کارنگی، آیین زندگی، ترجمه ریحانه سیف، ص 203 .
18. نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، خطبه 225 .
منبع: پناهی، علی احمد، داوود، حسینی؛ (1389)، با دخترم (ویژه والدین و مربیان دختران نوجوان)، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، (1389).
/ج
