نویسندگان: علی احمد پناهی، داوود حسینی
9. تقویت اراده
تقویت اراده، از گام های مهم برای غلبه بر انحرافات جنسی و اخلاقی است. اگر نوجوان به تمام فنون درمان خودارضایی و انحرافات جنسی آشنایی داشته باشد، ولی اراده استفاده از آنها و اراده ترک خودارضایی را نداشته باشد، نتیجه ای از این راهکارها حاصل نمی شود؛ لذا تقویت اراده و داشتن تصمیم جدی بر ترک انحرافات اخلاقی، یکی از مسائل مهم در درمان و غلبه بر ناهنجاری است.از شایع ترین و عمومی ترین حالاتی که نوجوانان مبتلا به خودارضایی در خود می یابند، فقدان یا ضعف اراده است؛ به این معنا که نمی توانند تصمیم جدی بر ترک کاری بگیرند و یا تصمیم می گیرند، ولی نمی توانند تا آخر مقاومت کنند.
روان شناسان و متخصصان مسائل تربیتی، راهکارهایی برای تقویت اراده بیان کرده اند که به چند نمونه از آنها اشاره می شود:
راه های تقویت اراده
الف) تمرکز بخشیدن به فعالیت های گوناگون
یکی از مواردی که در تقویت اراده مؤثر است، تمرکز بخشیدن به فعالیت های گوناگون و پراکنده زندگی است. معمولاً اوقات ما صرف مسائل و اموری می شود که نظام ویژه ای ندارد و بیشتر پراکنده کاری است و آن چنان غرق در کارهای متنوع هستیم که از لذت تمرکز فکر، بهره چندانی نمی بریم؛ لذا باید سعی کنیم در کارهای خود تمرکز داشته باشیم و روی یک کار سرمایه گذاری کنیم و از آن نتیجه بگیریم؛ مثلاً در انتخاب رشته ورزشی سعی کنیم در یک نوع ورزش متمرکز شویم و با موفقیت در آن رشته، انرژی و توان خود را در آن متمرکز سازیم.ب) به پایان بردن کارهای نیمه تمام
نوجوانان باید سعی کنند هر کاری را که شروع می کنند، به اتمام و نتیجه برسانند و از کارهای نیمه تمام پرهیز کنند. آنها باید سعی کنند قبل از شروع هر کاری درباره آن بیندیشند و تنها چنانچه توانایی انجام آن را در خود می بینند به آن اقدام کنند. اگر کاری نیمه تمام رها شود، باعث می گردد اعتماد به نفس انسان متزلزل شود و کسی که از اعتماد به نفس کافی برخوردار نباشد، نمی تواند اراده جدی و قوی داشته باشد؛ مثلاً اگر نوجوانی مطالعه کتابی را شروع کرد، باید سعی کند آن را به هر طریق ممکن به آخر برساند و یک تجربه موفق به دست آورد.ج) تلقین به خود
شیوه دیگری که در تقویت روحی نوجوان و استحکام اراده او مؤثر است، تلقین به نفس است. نوجوان باید به خودش این گونه تلقین نماید که اراده این کار را دارم و می توانم از عهده این کار برآیم و باید موفق شوم. او باید سعی کند موفقیت های گذشته را تداعی کرده، با توجه به نقاط مثبت زندگی خود، فکر و اندیشه نماید و به خودش بباوراند که می تواند و این ایده را تکرار کند. والدین و مربیان نیز باید سعی کنند به موفقیت و نکات مثبت نوجوان اشاره کرده، روحیه او را تقویت کنند.پل کلمنت ژاگو (1) یکی از صاحب نظران « اراده و راه های تقویت آن» می نویسد:
وقتی بخواهیم با عادت زشتی مبارزه کنیم، نخست باید نتایج نامطلوب آن را در نظر مجسم سازیم و بعد از آن منافع و فواید ترک آن عمل زشت را در روح خود تصور کنیم و سپس مواقع مختلفی که گرفتار آن عادت زشت شده ایم، به خاطر آوریم؛ در نتیجه این عمل، هر بار که چنین نمایشی در روح خود می دهیم، بر آن تحریک یا وسوسه (عادت زشت) چیرگی یافته، لذت ترک آن را در خود احساس می کنیم. اگر تلقین به نفس را بلافاصله قبل از خواب اجرا کنیم، مؤثرتر از مواقع دیگر خواهد بود. (2)
بنابر این، باید مرتب به خودمان تلقین کنیم که می توانیم و عرضه این کار را داریم و از چیزی هم واهمه و هراسی نداریم.
د) تشویق نوجوانان به سحرخیزی و انجام وظایف دینی
اگر نوجوان خود ر ا عادت دهیم هر روز صبح و قبل از طلوع آفتاب از خواب بیدار شود و پس از ادای نماز صبح، با خدا مقداری دعا و مناجات کند و سعی نماید آیاتی از قرآن کریم را تلاوت کند، در اراده و تقویت آن مؤثر بوده، این لذت مناجات صبحگاهی باعث تحریک و تشویق او به سحرخیزی و استحکام اراده او می شود.ه) عدم مقایسه نوجوان با دیگران
مقیاس قرار دادن آنانی که به جاه و مقامی رسیده اند و مقایسه کردن فرزندان با آنان، عمل شایسته ای نیست؛ زیرا شرایط رشد و شرایط خانوادگی و محیطی افراد متفاوت است و هر کس شرایطی خاص خود را دارد؛ لذا نباید نوجوان را با دیگران مقایسه کرد، بلکه باید بیشتر به توانایی و نقاط مثبت او توجه نمود؛ زیرا مقایسه او با دیگران باعث می شود به موفقیت های ظاهری آنان توجه کرده، خود را فردی نالایق و ناموفق تصور کند که این تصور، باعث ضعف اراده و کاهش حرمت او می شود.و) توصیه به تجربه اندوزی از شکست ها
یکی از رموز کامیابی و تقویت اراده، نهراسیدن از شکست هاست؛ چه اینکه باید از شکست های تلخ، میوه شیرین بچینیم؛ زیرا شکس در زندگی هر کس، آینه تمام نمای نواقص و اشتباهات اوست. باید پس از هر شکستی، نقص را دریافت و در رفع آن کوشید و توجه داشت که مردان بزرگ تاریخ، همواره از شکست ها به عنوان پل پیروزی خود سود جسته اند. ناپلئون بناپارت می گوید: « آن قدر شکست خوردم تا راه شکست دادن را یاد گرفتم». (3)ز) تشویق به مبارزه با خواسته های نفسانی
مبارزه با خواسته های نفسانی و نه گفتن به آنها، در تقویت اراده مؤثر است. مبارزه با خواسته های شهوانی باعث قوت و استحکام قوای عقلانی انسان می شود.پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند: الشدید من غلبه نفس؛ (4) « کسی قوی و بااراده کسی است که بر هوای نفس خود چیره شود».
ویلیام جیمز (5) روان شناس معروف و فیلسوف اندیشمند، در این باره می گوید: « یک نه گفتن به یک عادت بد، موجب می شود شخص برای مدتی تجدید قوا کند و بدین وسیله ضعف اراده خود را به تدریج برطرف سازد». (6)
10) تقویت ایمان مذهبی نوجوانان
بدیهی است یکی از راهکارهای مقابله با انحرافات جنسی و اخلاقی، پناه بردن به خیمه امن خداوند است و مقید بودن به دستورهای دینی و مسائل شرعی است، و روشن است که دستورهای خداوند به گونه ای ترسیم شده که سعادت دنیوی و اخروی انسان ها را تأمین کند و اگر انسان ها به دستورهای شرع مقدس گردن نهند و بدان ها عمل کنند، هیچ گاه به تباهی و فساد مبتلا نمی شوند. برای اینکه بحث حاضر از کلی گویی تهی باشد و والدین و مربیان بتوانند با مصادیق عینی مسائل معنوی و دستورهای دینی آشنا شوند و به فواید هر کدام پی ببرند، در ادامه به ذکر نمونه هایی از مصادیق بارز دستورهای دینی که در آرامش و صلاح انسان تأثیرگذار است، اشاره می کنیم.الف) نماز
آن گاه که انسان دست از مادیات می شوید و با لباسی پاکیزه از نجاست ظاهری و غصب (فراهم شده از حلال) به پیشگاه خدا روی می آورد و در نماز خود از خداوند رحمان و رحیم یاد می کند و از او یاری می خواهد که به راه راست هدایتش کند و وی را همراه با ستمگران و گمراهان، مغضوب درگاهش قرار ندهد (سوره حمد) و این برنامه در پنج وقت شبانه روز و در هر نماز تکرار می کند و در فضای معنوی مملو از یاد خدا و توجه به دستورهای او و دوری از گناه و نافرمانی خدا قرار می گیرد، این حالت معنوی و توجه، غفلت را از او دور ساخته، از گناه و معصیت پروردگار باز می دارد و نمی گذارد انسان به انحرافات مبتلا گردد. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ؛ (7) « نماز را به پا دار که نماز، انسان را از پستی و پلیدی باز می دارد».محمد بن سنان از حضرت رضا (ع) روایت می کند که حضرت در پاسخ پرسش های او درباره نماز نوشتند: « علت و فلسفه نماز آن است که نماز اقرار به ربوبیت خداوند بزرگ، نفی شریک برای او و ... است؛ علاوه بر این، نماز در پنج وقت موجب مداومت یاد خدا و یاد قیامت می شود و این ذکر مداوم و قیام در پیشگاه حضرت حق، انسان را از آلودگی به گناهان حفظ می کند و از فساد و انحراف باز می دارد». (8)
البته نماز وقتی این ویژگی را خواهد داشت که انسان آن را با آداب و شرایط خاص خودش به جای آورد و نماز را کامل و درست انجام دهد و گوش به فرمان نماز باشد و با حال معنوی و معرفت ویژه، این عبادت سترگ را انجام دهد. حضرت علی (ع) در روایتی می فرمایند: الصلوه حصن من سطوات الشیطان؛ (9) « نماز قلعه و دژی است که انسان را از گناه و حملات شیطان باز می دارد».
ب) دعا
دعا همچون باران بهاری است که سرزمین دل ها را سیراب می کند و آرامش را بر شاخسار روح و جان آدمی ظاهر می سازد. انسان در دعا، با خدای خود مناجات می کند و از مشکلاتی که زندگانی او را نگران کرده، به وی پناه می برد. بی تردید، با بازگو کردن مشکلات، آرامش روانی به انسان دست می دهد و انسان از تشویش خاطر رهایی می یابد و به نورانیت درون و اطمینان خاطر نایل می شود. (10) همگی اینها، انسان را از گناه و ناهنجاری مصوم ساخته، اجازه نمی دهد نوجوان به تخریب این حالت معنوی و عرفانی دست بزند.هیچ انسانی نیست که در زندگی گرفتاری و مشکلات نداشته باشد. بلاهای روحی و اخلاقی، اکثر انسان ها را تهدید می کند. ارتباط با خدا و دعا به درگاه الهی و مأنوس شدن با دعای کمیل، ندبه، توسل، آل یاسین و مانند آن، دردها را زایل می کند و انسان را از انحراف مصون می دارد. امام صادق (ع) می فرمایند: « دعا کن که شفای همه دردها در دعاست». (11)
یکی از فیلسوفان روان شناس، دعا را برای معالجه بیماران، راهی مفید دانسته، می گوید: « دعا برای معالجات روحی بسیار مؤثر بوده، در نتیجه، صحت بدنی و جسمی را در پی خواهد داشت». (12)
برای ایجاد آرامش و رفع انحرافات اخلاقی در زندگی، باید دعا کنیم و به خداوند پناه ببریم، چه اینکه دعا مستجاب شود یا نشود، در روح انسان آرامش می آفریند و کوه های غم و نگرانی را ذوب می کند. انسانی که با یاد و ذکر خدا مأنوس شده باشد، دست به انحراف اخلاقی و جنسی نمی زند و یاد خدا درد او را درمان می کند. حضرت علی (ع) می فرمایند: « گرفتاری های پی در پی و دردها را به وسیله دعا و ارتباط با خدا درمان کنید». (13)
دعا و نیایش با پروردگار و جان جانان، نوجوان و جوان را آن چنان رشد می دهد که بتوانند در مقابل تمام انحرافات و پلیدی های جامعه مقاومت کنند. دعا چنان آنها را در صلح و سلامتی قرار می دهد که شعشعه پرتو این صلح و ثبات بر چهره آنها نمودار می شود و هرجا بروند، این نور با آنهاست و در همه جا آنها را از گناه و نافرمانی مصون می دارد.
ج) انس با قرآن
یکی دیگر از آموزه هایی که در درمان انحراف اخلاقی، حائز اهمیت است، تلاوت قرآن و تدبر در آیات نورانی آن است. قرآن کریم، این کلام وحیانی، دل ها را به نور و هدایت راهبری می کند و شخصی که با قرآن مأنوس باشد به طرف فساد و تباهی نمی رود؛ چون با زلال چشمه سار معرفت الهی و نوای دل نشین کلام حضرت حق خو گرفته است و این معرفت و هم نشینی با قرآن، او را به سوی سعادت و سلامتی رهنمون می شود.حضرت علی (ع) در نهج البلاغه، خطبه 110 می فرمایند: « قرآن بیاموزید؛ زیرا قرآن بهترین گفتار و بهترین حدیث است، و در آیات قرآن تدبر کنید؛ چون بهار دل هاست، بهترین گفتار و بهترین حدیث است، و از نور قرآن شفا بگیرید؛ چون قرآن شفای تمام دردهای سینه است».
اگر به قرآن عمل شود و به حلال و حرام آن دقت گردد، انسان را به شاه راه سعادت و سلامتی رهنمون می کند و با ارائه برنامه سالم زندگی، او را از گمراهی و انحراف باز می دارد. قرآن کریم برای هدایت و دعوت مردم به یگانه پرستی و آموزش ارزش های انسانی و ارشاد انسان ها به طرف رفتارهای بهنجار و سالم در جامعه، نازل شده است؛ لذا کسانی که به قرآن عمل کنند و به آن ایمان داشته باشند، در هدایت و رحمت الهی قرار می گیرند و از ناملایمات مصون می مانند. قرآن کریم می فرماید: وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ؛ (14) « قرآن، هدایت و رحمت است برای کسانی که به آن ایمان دارند».
یکی از اندیشمندان مسلمان می گوید: « بدون شک در قرآن نیروی معنوی عظیمی وجود دارد که در نفس انسان تأثیری شگرف بر جای می گذارد، و این نیرو باعث بیداری وجدان و بالندگی شعور و صیقل روح انسان می شود و ادراک انسان را بیدار کرده، بصیرتش را جلا می بخشد؛ به همین دلیل است که افراد مأنوس با قرآن، ناگهان به انسانی تبدیل می شوند که گویا تازه متولد شده اند». (15)
پس ما که خواهان آرامش و سکون هستیم، ما که خواهان پایان دادن به انحرافات فرزندان خود هستیم و می خواهیم نوجوان و جوان بالنده و نورانی داشته باشیم، باید سعی کنیم هر چه بیشتر فرزندانمان را به محضر قرآن ببریم و جان و دل آنها را با داروی شفابخش قرآن مداوا کنیم.
11. فراهم کردن زمینه ازدواج
والدین گرامی باید سعی نمایند زمینه ازدواج دختران خود را مهیا کنند و با سخت گیری های بی مورد و به بهانه کار و تحصیل، ازدواج را به تأخیر نیندازند؛ زیرا ازدواج بهترین مهار کننده تمایلات جنسی است.مربیان گرامی نیز باید دختران را به انتخاب همسر و رضایت به ازدواج، تشویق کنند و ذهنیت های غلط را که برخی از دختران به آن مبتلا هستند، از ذهن آنان خارج کنند.
در پایان فصل، نکات کلیدی و قابل توجه را به طور فشرده بیان نموده، توصیه می کنیم راهکارهای بیان شده برای پیشگیری و درمان انحراف جنسی، زمانی مفید خواهند بود که اراده استوار و راسخی همراه آنها باشد.
1. سعی شود فرزندان همیشه پیش از خواب، مثانه خود را تخلیه کرده، شب ها غذایی سبک میل کنند؛
2. هرگز شکم خود را بیش از حد معمول پر نکرده، تا حدی که چند لقمه دیگر مانده تا سیر شوند، دست از غذا بکشند؛
3. از پوشیدن لباس های تنگ و چسبان (به خصوص لباس زیر تنگ) اجتناب ورزند؛
4. هرگز فکر گناه به ذهن خود راه ندهند و از تصور و تخیل امور جنسی و شهوانی سخت پرهیز نمایند؛
5. از خواندن کتاب های محرک، شنیدن موسیقی های مبتذل و نگاه کردن به تصاویر شهوت آفرین دوری کنند؛
6. از خوردن مواد غذایی محرک مانند خرما، پیاز، تخم مرغ و غذاهای چرب اجتناب کنند و یا به حداقل اکتفا نمایند؛
7. از نگاه کردن و دست ورزی به اندام جنسی خود پرهیز کنند؛
8. هرگز به رو نخوابند؛
9. هیچ گاه تنها در یک مکان نمانند تا فرصت و زمینه گناه از بین برود؛
10. برای تخلیه انرژی زاید بدن، به طور منظم و زیاد ورزش کنند؛
11. هیچ گاه بیکار نباشند و همیشه برای مشغول ساختن خود، به فعالیتی مطلوب و مثبت بپردازند؛
12. روزه مستحبی بگیرند و اگر قادر هستند، روزه تربیتی بگیرند؛ یعنی به کمترین مقدار غذا و کم حجم ترین نوع غذاها اکتفا کرده، وعده غذایی خود را کم کنند؛
13. هرگز به نامحرم نگاه نکنند؛ حتی اگر مجبور باشند با آنها ارتباط کلامی برقرار کنند؛
14. با جنس مخالف رفتار متکبرانه داشته باشند. هرگز با روی باز و نرمی با آنها برخورد نکنند؛
15. هرگاه افکار جنسی به ذهن آنها وارد شد، خود را تنبیه کنند؛ مثلاً با بستن یک کش به مچ دست خود و کشیدن و رها کردن آن، به خود هشدار دهند؛
16. به بدی گناه و عواقب آن بیندیشند و تا زمانی که به گناه آلوده نشده اند، بیشتر در فکر زیان های آن، خطرها، آبروریزی و فرجام اخروی آن باشند؛
17. هرگز از رحمت خدا مأیوس نباشند؛
18.به محض لغزش، فوراً توبه کرده، سعی کنند عمل خود را دیگر تکرار نکنند؛
19. زیاد قرآن بخوانند و در معانی آیات آن تفکر کنند؛
20. در مجالس مذهبی، دعا و توسل و موعظه زیاد شرکت کنند؛
21. از کتبی که جنبه موعظه و بیدارگری قلبی دارند، بهره بگیرند و مقید باشند که در روز، چند ساعت به مطالعه این گونه کتب بپردازند؛ برای مثال مجموعه کتاب های شهید دستغیب توصیه می شود؛ به خصوص کتاب گناهان کبیره، قلب قرآن، ایمان، قلب سلیم و معاد؛
22. اوقات فراغت خود را با مطالعه، ورزش، زیارت، عبادت و عیادت از نزدیکان و ... پر کنند؛
23. به معاد و قیامت فکر کنند؛
24. ذکر لاحو و لا قوه الا بالله را زیاد بر زبان جاری سازند؛
25. عبادت های خود، مانند نماز و روزه را صحیح و دقیق و در اول وقت انجام دهند و در انجام هر چه کامل تر و بهتر نماز خود بکوشند؛ (16)
26. از محیط های آلوده، سخت دوری کنند و بیشتر وقت خود را در کتابخانه بگذرانند و بی علت در خیابان های آلوده پرسه نزنند؛
27. اراده خود را تقویت کنند.
پی‌نوشت‌ها:
1. Paul- Celement Jagot.
2. پل ژاگو، قدرت اراده، ترجمه کاظم عمادی، ص 80-81 .
3. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ره توشه راهیان نور، ص 362 .
4. محمد بن حسن حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 11، باب 1، ص 123، ح 5 .
5. William James.
6. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ره توشه راهیان نور، ویژه بوستان ولایت، ص 255 .
7. عنکبوت (29)، 45 .
8. محمد بن حسن حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 3، باب 1، ص 4، ح 7 .
9. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج7، ص 166 .
10. علی احمد پناهی، مجله معرفت، سال 1382، ش 75، ص 19 .
11. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج3، ص 284 .
12. ویلیام جیمز، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی، ص 154 .
13. محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، ص 40 .
14. یوسف (12)، 111 .
15. محمد عثمان نجاتی، قرآن و روان شناسی، ص 122 .
16. در این مورد می توانید از کتاب آرامش در پرتو نیایش، نوشته علی احمد پناهی استفاده کنید.
/ج
.jpg "چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟")
